Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức dạy học khám phá bài Hàm số bậc hai, Toán học 10 nhằm phát triển năng lực cho học sinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Tổ chức dạy học khám phá bài Hàm số bậc hai, Toán học 10 nhằm phát triển năng lực cho học sinh" được hoàn thành với mục tiêu nhằm đề xuất biện pháp tổ chức dạy học khám phá góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán 10, theo chương trình mới nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức dạy học khám phá bài Hàm số bậc hai, Toán học 10 nhằm phát triển năng lực cho học sinh

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN SÁNG KIẾN TỔ CHỨC DẠY HỌC KHÁM PHÁ BÀI HÀM SỐ BẬC HAI, TOÁN HỌC 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH LĨNH VỰC: TOÁN HỌC Năm thực hiện: 2023 - 2024
SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HOÀNG MAI SÁNG KIẾN TỔ CHỨC DẠY HỌC KHÁM PHÁ BÀI HÀM SỐ BẬC HAI, TOÁN HỌC 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH LĨNH VỰC: TOÁN HỌC Người thực hiện 1. Nguyễn Thị Huệ Chức vụ: Giáo viên SĐT: 0978443217 Đơn vị: THPT Hoàng Mai – TX Hoàng Mai- Nghệ An 2. Trần Xuân Hà Chức vụ: Giáo viên SĐT: 0976079565 Đơn vị: THPT Hoàng Mai – TX Hoàng Mai- Nghệ An Năm thực hiện: 2023- 2024
CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI Kí hiệu Viết đầy đủ BGH Ban giám hiệu CNTT Công nghệ thông tin DHKP Dạy học khám phá GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GV Giáo viên HS Học sinh PPDH Phương pháp dạy học THPT Trung học phổ thông GP Giải pháp
MỤC LỤC Trang PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1 I. Lý do chọn đề tài 1 II. Tính mới của đề tài 2 III. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu 3 IV. Phương pháp nghiên cứu 3 V. Mục đích nghiên cứu 3 VI. Những luận điểm cần bảo vệ của sáng kiến 4 PHẦN 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 5 I. Cơ sở lý luận 5 1. Dạy học phát triển phẩm chất, năng lực 5 1.1. Quan niệm về phẩm chất và năng lực 5 1.2. Dạy học phát triển năng lực trong môn Toán 5 2. Phương pháp dạy học tích cực 5 3. Dạy học khám phá 5 4. Hiệu quả của dạy học khám phá trong dạy học Toán học 10 7 5. Một số phương tiện hỗ trợ DHKP trong dạy học Hàm số bậc hai, 7 Toán học 10 6. Một số kĩ thuật dạy học tích cực hỗ trợ DHKP trong dạy học Hàm số 9 bậc hai, Toán học 10 II. Thực trạng dạy học khám phá ở các trường THPT trên địa bàn 12 1. Khảo sát thực trạng dạy học ở các trường THPT trên địa bàn 12 Quỳnh Lưu - Hoàng Mai 2. Đánh giá kết quả khảo sát 12 3. Nguyên nhân của thực trạng 15 4.Thuận lợi và khó khăn trong việc tổ chức DHKP tại trường THPT 15 Hoàng Mai
III. Tổ chức dạy học khám phá Bài hàm số bậc hai, toán học 10 20 nhằm phát triển phẩm chất năng lực cho HS 1. Tiến trình các hoạt động dạy học 20 2. Thời lượng thực hiện các hoạt động học tập 22 3. Thực hiện các hoạt động học tập 22 Hoạt động 1: Khởi động (Trình chiếu hình ảnh trên padlet) 22 Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới 25 Hoạt động 2.1: Khái niệm hàm số bậc hai 25 Hoạt động 2.2: Đồ thị của hàm số bậc hai 31 Hoạt động 3: Luyện tập 37 Hoạt động 4: Vận dụng 40 IV. Hiệu quả đề tài 45 1. Nội dung thực nghiệm đề tài 45 2. Kinh nghiệm trong quá trình áp dụng sáng kiến 48 V. Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất 48 VI. Khả năng ứng dụng và triển khai đề tài 53 VII. Ý nghĩa của sáng kiến 54 PHẦN 3. KẾT LUẬN 55 TÀI LIỆU THAM KHẢO 57 PHỤ LỤC
PHẦN 1: MỞ ĐẦU I. Lý do chọn đề tài Thực hiện đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT, đòi hỏi giáo dục phổ thông cần chuyển từ nền giáo dục theo hướng tiếp cận nội dung sang hướng tiếp cận năng lực người học. Nghị quyết số 29-NQ/TW cũng định hướng một trong những giải pháp thực hiện là “Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực”. Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018 ban hành với mục tiêu hình thành và phát triển các phẩm chất, năng lực cho học sinh và một trong những năng lực đó là năng lực tìm tòi, khám phá kiến thức, giải quyết vấn đề thực tiễn. Ngày 14/8/2020, Bộ Giáo dục và đào tạo đã có công văn số 3089/BGDĐT-GDTrH về triển khai thực hiện giáo dục STEM trong giáo dục trong đó chú trọng tổ chức các hoạt động tìm tòi, khám phá nhằm giải quyết các vấn đề thực tiễn. Từ năm học 2022 – 2023, Bộ giáo dục đào tạo triển khai dạy học theo chương trình phổ thông 2018 với lớp 10, năm 2023-2024 triển khai với lớp 11, đòi hỏi phải thay đổi cách dạy, cách học để phát triển tối đa năng lực và phẩm chất người học, phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực hợp tác của người học. Tuy nhiên trên thực tế việc đổi mới phương pháp dạy học còn chậm, ít. Vì nhiều lí do khác nhau như do thói quen phương pháp cũ, ngại đổi mới, phương tiện dạy học còn thiếu,... mà nhiều giáo viên chưa chủ động trong vận dụng phương pháp dạy học tích cực, vẫn còn phổ biến phương pháp truyền thống, thuyết trình, giảng giải xen kẽ vấn đáp. Có một số giáo viên vận dụng sáng tạo các phương pháp dạy học tích cực nhưng còn ít hoặc sử dụng chưa hiệu quả. Dạy học khám phá (DHKP) là một phương pháp dạy học (PPDH) tích cực, giúp học sinh phát huy được nội lực, tư duy chủ động, sáng tạo, khơi dậy hứng thú học tập, từ đó phát huy và vận dụng tối đa khả năng của học sinh vào thực tiễn nhằm phát triển phẩm chất, năng lực. Vì vậy, DHKP là một phương pháp phù hợp, có nhiều triển vọng trong bối cảnh hiện nay. Tổ chức DHKP trong môn Toán tạo cơ hội cho học sinh học tập thông qua việc sử dụng các phương pháp, thái độ và kĩ năng tương tự như các nhà khoa học, tạo điều kiện cho học sinh chiếm lĩnh tri thức mới và phát triển phẩm chất, năng lực. Tuy nhiên, còn nhiều giáo viên gặp khó khăn trong thiết kế và tổ chức DHKP, chưa xây dựng được các tình huống thúc đẩy được sự hào hứng khám phá của học sinh, các phương pháp và kĩ thuật tổ chức DHKP chưa nhiều, chưa đầu tư nghiên cứu và ứng dụng các công nghệ thông tin vào giảng dạy. Chương trình môn Toán 10 giáo dục phổ thông hiện hành chú trọng tích hợp, thực hành, gắn nội dung môn học với thực tiễn nhằm tìm hiểu và giải quyết ở mức độ nhất định một số vấn đề của thực tiễn cuộc sống. Hàm số bậc hai có tính chất và đồ thị có nhiều ứng dụng trong thực tiễn. Qua khảo sát thực trạng dạy học nội dung “Hàm số 1
bậc hai”, chúng tôi nhận thấy nhiều GV vẫn dạy theo kiểu truyền thống: GV trình bày, giảng giải kiến thức và HS lĩnh hội kiến thức, GV đưa ra các dạng bài tập và HS thực hiện theo, nội dung kiến thức gắn với thực tiễn chưa nhiều; học sinh đang tiếp thu bài một cách bị động, không có hứng thú với tiết học, một số năng lực về giao tiếp, hợp tác; tự chủ, tự học; năng lực giải quyết vấn đề sáng tạo còn hạn chế làm cho hiệu quả giờ học chưa cao. Bên cạnh đó cũng nhiều thầy cô đã nhận thức được tầm quan trọng trong đổi mới PPDH, tuy nhiên để vận dụng phương pháp phù hợp với bài dạy và vận dụng như thế nào vẫn là nỗi trăn trở của nhiều GV. Với mục đích làm rõ thực trạng dạy học môn Toán hiện nay ở các trường THPT trên địa bàn, từ đó đề xuất biện pháp tổ chức DHKP góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán 10, theo chương trình mới nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh, chúng tôi chọn đề tài “Tổ chức dạy học khám phá bài Hàm số bậc hai, Toán học 10 nhằm phát triển năng lực cho học sinh” mà chúng tôi đã áp dụng tại trường THPT Hoàng Mai và bước đầu có những kết quả khả quan trong năm học 2022- 2023, 2023-2024 góp phần đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng yêu cầu của chương trình GDPT 2018. II. Tính mới của đề tài Đề tài áp dụng phương pháp dạy học khám phá vào bài “hàm số bậc hai” mang nhiều điểm mới so với cách dạy truyền thống cụ thể như sau: - Học sinh là trung tâm, giáo viên giữ vai trò định hướng. - Tổ chức hoạt động nhóm tìm tòi, dự đoán, khám phá các kiến thức mới ,“học bằng cách làm” nên HS được hiểu sâu về kiến thức từ đó ghi nhớ được lâu. - Hình thành công thức hàm số bậc hai từ yêu cầu tìm công thức tính diện tích vườn rau. Lập bảng giá trị tìm ra tập xác định. Dựng các mô hình theo yêu cầu nhằm khắc sâu cách tính giá trị hàm số (Dạy học theo định hướng STEM). - Thực hành xác định và giải quyết các bài toán thực tiễn như giá trị lớn nhất, nhỏ nhất, đo đạc và bước đầu làm các mô hình trải nghiệm. - Ứng dụng phần mềm Geogebra nhận dạng đồ thị hàm số bậc hai, từ đó dự đoán các tính chất hàm số bậc hai. - Học sinh nắm vững kiến thức, hứng thú học tập, làm chủ quá trình học tập, liên hệ và giải quyết các vấn đề thực tiễn, bước đầu được tập làm các mô hình quen thuộc như vườn rau, cổng parabol,… - Hình thức từ cá nhân đến nhóm, giúp HS lĩnh hội được nhiều kĩ năng, phẩm chất : Trung thực , trách nhiệm, giao tiếp, hợp tác… -Áp dụng phương pháp DHKP bước đầu đã giúp học sinh hình thành được các năng lực tư duy và lập luận toán học, năng lực mô hình hóa toán học, năng lực giao tiếp toán học, năng lực giải quyết các vấn đề toán học, năng lực sử dụng công cụ, phương tiện học toán. Sử dụng các kĩ thuật dạy học phù hợp. 2
III. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu 1. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu phương pháp DHKP vào tổ chức dạy học bài Hàm số bậc hai, Toán học 10. - Về không gian: Tại các lớp 10 ở trường THPT Hoàng Mai mà chúng tôi trực tiếp giảng dạy. - Về thời gian: Năm học 2022 - 2023; 2023 -2024 2. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung vào phương pháp DHKP trong dạy học bài “Hàm số bậc hai”, Toán 10 nhằm phát triển năng lực cho học sinh. IV. Phương pháp nghiên cứu: Điều tra, khảo sát, phân tích tổng hợp, thực nghiệm sư phạm. Các bước tiến hành nghiên cứu thực hiện đề tài TT Các nội dung, công việc thực hiện Thời gian dự kiến - Nội dung 1: Tìm hiểu thực trạng Tháng 6/2022- 1 - Điều tra thông qua phiếu khảo sát với GV-HS 10/2023 trên địa bàn Tháng 8/2022- 2 - Nội dung 2. Nghiên cứu lý thuyết và giải pháp 11/2023 Tháng 9/2022- 3 - Nội dung 3: Thiết kế giải pháp, thực nghiệm 3/2024 4 - Nội dung 4: Hoàn thiện Tháng 1-3/2024 V. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu các phương pháp, quy trình tổ chức DHKP bài Hàm số bậc hai, Toán học 10 theo hướng phát triển năng lực cho học sinh. Nâng cao hiệu quả trong công tác giảng dạy, bồi dưỡng học sinh giỏi, đồng thời trau dồi trình độ chuyên môn cho giáo viên, hình thành các phương pháp dạy học tích cực, hiệu quả theo chương trình giáo dục phổ thông mới. 1. Về mặt lý luận - Cụ thể hóa quy trình dạy học và tổ chức các hoạt động dạy học theo 5 bước DHKP vào cụ thể bài Hàm số bậc hai. - Cung cấp một phương pháp tổ chức dạy học khéo léo trong việc hình thành các năng lực cho học sinh. 3
2. Về mặt thực tiễn - Trình bày phương pháp dạy học, kĩ thuật dạy học khéo léo kết hợp các ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học như trang Padlet, phần mền Geogebra, Quizizz, … - Giúp học sinh tự tin khi tìm tòi, khám phá kiến thức mới từ đó phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập, tiếp cận phương pháp STEM bước đầu thiết kế ra một số công trình mang tính mô hình góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả học tập, giảng dạy bộ môn toán; - Tài liệu tham khảo cho giáo viên triển khai giảng dạy với các nội dung khác. VI. Những luận điểm cần bảo vệ của sáng kiến - Các phương pháp dạy học truyền thống như thuyết trình, đàm thoại, luyện tập,… luôn là những phương pháp quan trọng trong dạy học. Đổi mới PPDH không có nghĩa là loại bỏ các phương pháp cũ mà cần bắt đầu bằng việc cải tiến để nâng cao hiệu quả và hạn chế những nhược điểm. Phương pháp DHKP là một trong những phương pháp dạy học nhằm cung cấp cho HS những cơ hội trải nghiệm hướng đến việc thực hành, HS chủ động tham gia tìm kiếm đáp án thay vì tiếp nhận kiến thức một cách thụ động, HS tương tác, thực hành, tự rút ra định nghĩa khái niệm, kiến thức… - Đồ thị hàm số bậc hai xuất hiện, ứng dụng nhiều trong thực tế. Cho nên việc gắn các hoạt động mang tính thực tiễn ( mô hình STEM, tìm hiểu các hình ảnh parabol trong thức tế, bài toán vườn rau…) vào bài dạy là hoàn toàn hợp lý, HS thấy được Toán học gần gũi với đời sống. - Các hoạt động trong đề tài đều mục tiêu hướng đến “học bằng cách làm”, HS thực hành, trải nghiệm đúc rút, khám phá ra kiến thức, GV chuẩn hóa kiến thức vì vậy kiến thức được tiếp thu 1 cách tự nhiên và HS ghi nhớ sâu kiến thức. - Thông qua hoạt động cá nhân đến nhóm nhịp nhàng giúp HS hình thành và phát triển tối đa các phẩm chất, năng lực của chương trình GDPT 2018 - Vận dụng phương pháp dạy học khám phá vào dạy học bài “Hàm số bậc hai” là cần thiết và khả thi, phù hợp với yêu cầu của chương trình mới. 4
PHẦN 2: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU I. Cơ sở lý luận 1. Dạy học phát triển phẩm chất, năng lực 1.1. Quan niệm về phẩm chất và năng lực Theo từ điển Tiếng Việt: “Phẩm chất là cái làm nên giá trị của người hay vật. Hay, phẩm chất là những yếu tố đạo đức, hành vi ứng xử, niềm tin, tình cảm, giá trị cuộc sống; ý thức pháp luật của con người được hình thành sau một quá trình giáo dục”. “Năng lực là phẩm chất tâm lý và sinh lý tạo cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao”. Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể giải thích khái niệm năng lực như sau: “Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”. 1.2. Dạy học phát triển năng lực trong môn Toán Theo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018, Môn Toán góp phần hình thành, phát triển cả năng lực chung và năng lực chuyên môn. Trong đó gồm các năng lực đặc thù môn toán: Năng lực tư duy và lập luận toán học, năng lực mô hình hóa toán học, năng lực giao tiếp toán học, năng lực giải quyết các vấn đề toán học, năng lực sử dụng công cụ, phương tiện học toán. Dạy học phát triển năng lực trong môn Toán là quá trình thiết kế, tổ chức và phối hợp giữa hoạt động dạy và học, tập trung vào kết quả đầu ra của quá trình này. Trong đó nhấn mạnh người học cần đạt được các mức năng lực như thế nào sau khi kết thúc một giai đoạn (hay một quá trình) dạy học. 2. Phương pháp dạy học tích cực Phương pháp dạy học tích cực là phương pháp dạy học mà giáo viên sẽ không đưa ra kết luận cuối cùng mà thay vào đó là việc đưa ra những gợi ý mang tính gợi mở vấn đề để cùng học sinh thảo luận, tìm ra kết quả cuối cùng. Phương pháp này tập trung vào việc sử dụng tư duy sáng tạo, chủ động, tích cực của học sinh làm nền tảng và giáo viên chỉ là người hướng dẫn và gợi mở vấn đề. Một số phương pháp dạy học tích cực: Dạy học tìm tòi, khám phá; Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề; Dạy học dự án; Phương pháp dạy nhóm; Dạy học trải nghiệm,… 3. Dạy học khám phá 3.1. Khái niệm về dạy học khám phá Khái niệm khám phá (Inquiry): Theo từ điển Tiếng Việt, “Khám phá” có nghĩa 5
là “tìm ra”. Đây là hoạt động của con người tác động đến đối tượng nhằm tìm ra bản chất bên trong của đối tượng, những điều mà con người chưa từng biết trước đó. Thuật ngữ DHKP (Inquiry Teaching) hay còn gọi là dạy học dựa trên sự khám phá được sử dụng và xuất hiện với tư cách là một PPDH tích cực, chủ động và sáng tạo. Bản chất của DHKP đó là qua hướng dẫn của GV, HS thực hiện các thao tác, tác động vào đối tượng tìm ra được những kiến thức và kĩ năng cần phải hình thành phù hợp với mục tiêu dạy học. DHKP là một phương pháp hoạt động thống nhất giữa thầy với trò để giải quyết vấn đề học tập phát sinh trong nội dung của tiết học. Như vậy, DHKP được hiểu là PPDH trong đó dưới sự hướng dẫn của GV bằng các câu hỏi, bài tập, tính huống… có tính khám phá, thông qua các hoạt động, HS khám phá ra kiến thức, lĩnh hội các kiến thức đó một cách tích cực và chủ động. 3.2. Đặc trưng của dạy học khám phá - Các hình thức của dạy học khám phá: Khám phá quy nạp; khám phá diễn dịch; dạy học tự phát hiện (hay học tập khám phá); giải quyết vấn đề; dạy học dự án; khám phá trên mạng. - Các mức độ của dạy học khám phá: Khi xem xét hoạt động khám phá của HS, người ta chú trọng tới mức độ chủ động, tính độc lập hoạt động của HS. DHKP thường được chia ra làm ba dạng, ứng dụng với mức độ khác nhau: Mức độ 1: DHKP có dẫn dắt tức là vấn đề và đáp án được GV đưa ra, HS tìm cách giải. Mức độ 2: DHKP có sự hỗ trợ tức là vấn đề được GV đưa ra, HS tìm đáp án trả lời. Mức độ 3: DHKP tự do tức là vấn đề và đáp án do HS tự khám phá. 3.3. Tiến trình tổ chức dạy học khám phá DHKP được nhiều các tác giả nghiên cứu và đã đưa ra những quy trình cho cách dạy này cũng khác nhau. Trong đó, quy trình 5E là quy trình được áp dụng khá phổ biến khi vận dụng dạy học khám phá. 5E là cách viết tắt của 5 bước tiến hành khám phá.  Bước 1: Kích thích động cơ học tập (Engage) HS được tiếp xúc và giao nhiệm vụ. Lúc này, HS bắt đầu tạo mối liên hệ giữa kinh nghiệm đã có và những kinh nghiệm hiện tại, đưa ra những kiến thức cơ sở cho các hoạt động và kích thích sự tham gia vào các hoạt động này. Việc đặt các câu hỏi, chỉ ra vấn đề hoặc xây dựng các tình huống có vấn đề là những cách tạo sự chú ý HS vào đúng nhiệm vụ trọng tâm.  Bước 2: Khám phá (Explore) Từ những học liệu, tài nguyên và thông tin gợi ý được cung cấp sẵn thì HS tham gia quá trình tìm tòi khám phá. HS tập trung tìm hiểu và vận dụng kiến thức đã có cùng 6
với kinh nghiệm của bản thân để trao đổi, giao lưu chia sẻ, thảo luận tìm ra hướng giải quyết vấn đề.  Bước 3: Giải thích (Explain) HS bắt đầu hình thành những hiểu biết khái quát thông qua những gì mà HS thu nhận được sau quá trình trao đổi, giao lưu, chia sẻ thông tin. Quá trình giao lưu, giao tiếp, tiếp xúc của HS với phương tiện dạy học giúp HS hiểu vấn đề bằng cách kết nối các ý tưởng, những vấn đề đặt ra, các giả thuyết và kết quả quan sát được. Dựa trên câu trả lời của HS, GV kết nối đến các khái niệm, lý thuyết liên quan. GV và HS sẽ cùng sử dụng kiến thức và kinh nghiệm để giải thích, mô tả và trả lời các câu hỏi ban đầu, để tạo nên sản phẩm kiến thức chính xác nhất, đầy đủ và hoàn thiện nhất.  Bước 4: Củng cố, mở rộng kiến thức (Elaborate) HS được mở rộng vốn khái niệm mình đã học, kết nối với những khái niệm có liên quan và vận dụng những hiểu biết của mình vào thế giới xung quanh, mô hình hóa các bài tập hay tình huống thực tế nếu được.  Bước 5: Đánh giá (Evaluation) Kiểm tra và đánh giá có thể tiến hành tại mọi thời điểm trong quá trình học tập. Một số công cụ hỗ trợ như bài kiểm ta, phỏng vấn… gắn với mục đích đánh giá. Kết quả của quá trình đánh giá là gợi ý để tiếp tục quá trình khám phá và lên kế hoạch cho những bài học tiếp theo. 4. Hiệu quả của dạy học khám phá trong dạy học Toán học 10 DHKP theo hướng tiếp cận mục tiêu phát triển năng lực cho HS trong dạy học Toán ở trường phổ thông sẽ làm thay đổi cách dạy của GV và cách học của HS theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập, đồng thời phát triển được ở HS năng lực chung và năng lực chuyên biệt. Thông qua hoạt động tìm tòi, khám phá, HS được rèn luyện những kĩ năng nghiên cứu khoa học, phát triển tư duy khoa học, hình thành ở HS ý thức, kĩ năng vận dụng kiến thức Toán vào thực tiễn cuộc sống, tạo hứng thú học tập và thái độ nghiêm túc trong khoa học. Việc sử dụng DHKP trong dạy học Toán 10 là phù hợp trong bối cảnh hiện nay, nó là một phương pháp có nhiều ưu điểm hơn so với các phương pháp truyền thống [mục V, phần mở đầu], HS không chỉ lĩnh hội được tri thức mà còn phát triển tính sáng tạo, kĩ năng giải quyết vấn đề, tính chủ động và độc lập của HS. Đồng thời, DHKP còn cho phép HS có cơ hội trải nghiệm và tự tìm ra con đường khám phá kiến thức. 5. Một số phương tiện hỗ trợ DHKP trong dạy học Hàm số bậc hai, Toán học 10 Có rất nhiều phương tiện hỗ trợ dạy học nói chung và DHKP nói riêng. Sau đây, tôi xin trình bày một số phương tiện sử dụng trong đề tài 7
5.1. Trang Padlet Padlet là trang web/ứng dụng được ví như là một tấm bảng trong lớp học. Nhưng điều khiến nó đặc biệt hơn khi so với các tấm bảng đó chính là cho phép người dùng thêm văn bản, hình ảnh, video, đường dẫn, ý tưởng…. lên tấm bảng này và chia sẻ đến lớp học, hội nhóm vô cùng dễ dàng. Padlet là ứng dụng phù hợp với giáo viên xây dựng nội dung bài học và nhất là các bạn học sinh dùng để họp nhóm, lên ý tưởng sáng tạo. Để cài đặt và sử dụng ứng dụng tham khảo tại https: //www.youtube.com/watch?v=doFSpcITu7E 5.2. Qiuzizz Quizizz là một phần mền được phát triển trong công nghệ học tập tại trường học dựa trên nền tảng trò chơi, Ứng dụng tạo ra một môi trường học tập thoải mái, người học có thể dễ dàng ôn bài, tiếp thu bài qua các câu hỏi trắc nghiệm, hoạt động nhóm. Để cài đặt và sử dụng ứng dụng tham khảo tại https://www.youtube.com/watch?v=oFFGQxFoF-Q Sử dụng quizizz trong dạy học có thể sử dụng dưới 2 hình thức: trực tuyến (HS sử dụng điện thoại/ thiết bị thông minh có kết nối mạng truy cập đường link tham gia) hoặc chế độ giấy (HS trả lời bằng phiếu plicker, GV quyét đáp án). Việc sử dụng các hình thức tùy vào cơ sở vật chất của nhà trường, lớp, bài học… 5.3. Phần mền Geogebra Geogebra là phần mềm toán học được thiết kế dành cho các lớp học toán ở trường THCS, THPT và bất cứ người dùng nào sử dụng hình học, đại số, ưu 8
điểm của phần mềm học toán là kết hợp công cụ hình học linh hoạt, cho phép bạn nhập trực tiếp các phương trình và toạ độ, khả năng tạo các điểm, vectơ, đường thẳng, đoạn thẳng, conic, sử dụng các công cụ cài sẵn khác và xử lý các biến vectơ, số và điểm. Bạn có thể tải GeoGebra cho win 10,16 hoặc các hệ điều hành cũ hơn, hoặc truy cập Geogebra online để học trực tuyến. trên máy tính hoặc điện thoại thông minh. Geogebra có thể vẽ tất cả các hình trong toán học như đường thẳng, hình tròn, hình tam giác, hình vuông, ngũ giác, lục giác… và các hình đồ thị cho đại số như parabol, hypebol, hỗ trợ vẽ nhiều hàm số trên cùng một trục tung và trục hoành để thuận tiện hơn cho việc học tập. Bước 1: Tải Geogebra và cài đặt hoặc truy cập Geogebra online Bước 2: Sau khi cài đặt, khởi động ứng dụng lên, trên cửa sổ chương trình bao gồm các công cụ vẽ hình cho bạn lựa chọn: điểm, vẽ đường thẳng, vẽ tam giác, vẽ hình tròn, ... chèn text, khoảng cách, chọn đối tượng,… Bước 3: Nhập hàm số cần vẽ đồ thị Link tải: https://taimienphi.vn/download-geogebra-15840/taive 5.4. Trang Facebook Là trang web, HS lập các nhóm học tập, trao đổi các nội dung học tập, thảo luận các ý kiến cá nhân, tiếp nhận các nhiệm vụ. 6. Một số kĩ thuật dạy học tích cực hỗ trợ DHKP trong dạy học Hàm số bậc hai, Toán học 10 6.1. Kĩ thuật khăn trải bàn Là kĩ thuật mang tính hợp tác kết hợp giữa hoạt động cá nhân và hoạt động nhóm nhằm: Kích thích, thúc đẩy sự tham gia tích cực; tăng cường tính độc lập, trách nhiệm của cá nhân HS; tăng thêm sự tương tác giữa HS với HS. Kĩ thuật này áp dụng cho hoạt động nhóm với một chủ đề nhỏ trong tiết học, toàn thể học sinh cùng nghiên cứu một chủ đề. 9
Kĩ thuật này giúp cho hoạt động nhóm có hiệu quả hơn, mỗi học sinh đều phải đưa ra ý kiến của mình về chủ đề đang thảo luận, không ỷ lại vào các bạn học khá, giỏi. GV có thể đánh giá được khả năng nhận thức của từng học sinh về chủ đề được nêu. Cách tiến hành: - Hoạt động theo nhóm - Mỗi cá nhân làm việc độc lập trong khoảng vài phút. Viết câu trả lời hoặc ý kiến của bạn (về chủ đề...) vao phiếu học tập cá nhân. - Kết thúc thời gian làm việc cá nhân, các thành viên chia sẻ, thảo luận và thống nhất các câu trả lời - Viết những ý kiến chung của cả nhóm vào ô giữa tấm khăn trải bàn (giấy A0) - Sau khi các nhóm hoàn tất công việc ,GV có thể gắn các mẫu giấy "khăn trải bàn" lên bảng để cả lớp cùng nhận xét. Có thể dùng giấy nhỏ hơn, dùng máy chiếu phóng lớn 6.2. Kĩ thuật sơ đồ tư duy Phương pháp dạy học tích cực theo kĩ thuật lược đồ tư duy do Tony Buzan đề xuất từ cơ sở sinh lý thần kinh về quá trình tư duy. Kĩ thuật này là một hình thức ghi chép sử dụng màu sắc và hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng. Kỹ thuật sơ đồ tư duy sẽ giúp cho giáo viên đổi mới phương pháp dạy học và bồi dưỡng cho học sinh những kiến thức cơ bản nhất của vấn đề rồi sau đó mới tạo cho học sinh khả năng tự học và độc lập trong suy nghĩ. Kĩ thuật sơ đồ tư duy giúp học sinh nắm được quá trình tổ chức thông tin, ý tưởng cũng như giải thích và kết nối thông tin với cách hiểu biết của mình. Thích hợp với các nội dung ôn tập, liên kết lý thuyết với thực tế. Phù hợp tâm lý học sinh, đơn giản, dễ hiểu. - Các bước thực hiện vẽ sơ đồ tư duy: Bước 1: Xác định đề tài, chủ đề chính của sơ đồ tư duy đó. Bước 2: Vẽ các ý lớn từ chủ đề chính. Bước 3: Phát triển sơ đồ tư duy. Bước 4: Hoàn thiện sơ đồ tư duy. - Một số cách để vẽ sơ đồ tư duy: + Dùng giấy A0 và bút lông, bút màu, thước… để vẽ bằng tay. + Sử dụng một số phần mềm vẽ sơ đồ tư duy như: imindMap, SimpleMind Desktop, TheBrain, ConceptDraw Mindmap, Blumind, Freeplane, 10
XMind, MindMaple, OpenMin, Mindomo, Novamind, Coggle, MindArchitect,… - Thực hiện: Giáo viên chia nhóm và giao chủ đề cho các nhóm. + Mỗi thành viên lần lượt kết nối ý tưởng trung tâm với ý tưởng của cá nhân để mô tả ý tưởng thông qua hình ảnh, biểu tượng hoặc một vài ký tự ngắn gọn. - Lưu ý: + Giáo viên để học sinh tự lựa chọn sơ đồ: Sơ đồ thứ bậc, sơ đồ mạng, sơ đồ chuỗi. + Giáo viên đưa câu hỏi gợi ý để các nhóm lập sơ đồ. + Khuyến khích học sinh sử dụng biểu tượng, ký hiệu, hình ảnh và văn bản tóm tắt. 6.3. Kĩ thuật trạm Dạy học theo trạm là cách dạy học nhấn mạnh vào khả năng làm việc độc lập của các nhóm. Lớp học được chia thành nhiều trạm, bố trí ở các vị trí khác nhau trong lớp, mỗi trạm gắn với một nhiệm vụ cụ thể độc lập các trạm khác. Sau khi thực hiện xong nhiệm vụ ở mỗi trạm, sẽ luân phiên di chuyển đến các trạm tiếp theo để thực hiện nhiệm vụ. Khi hoàn thành nhiệm vụ sớm có thể đến các trạm chờ. Cứ như thế cho đến khi thực hiện xong nhiệm vụ ở tất cả các trạm thì sẽ lên thuyết trình. Tổ chức dạy học theo trạm: + Bước 1. Lựa chọn nội dung hệ thống trạm học tập: mỗi bài học hay chủ đề được xây dựng thành các nội dung khác nhau. Lớp học được chia ra thành nhiều trạm, mỗi trạm có một nhiệm vụ độc lập tương ứng với nội dung bài học. Các kiến thức độc lập với nhau trong một bài học có thể xây dựng thành một hệ thống trạm. + Bước 2. Xây dựng nội dung các trạm: Ở mỗi trạm học tập có thể xây dựng các loại nhiệm vụ phong phú. + Bước 3. Tổ chức dạy học theo trạm : - Chuẩn bị nguyên vật liệu cho từng trạm. - Thống nhất nội quy làm việc theo trạm với HS. - HS tiến hành các nhiệm vụ học tập trong từng trạm. - Tổng kết, hệ thống hóa các kiến thức. 11
Sơ đồ tổ chức dạy học theo trạm II. Thực trạng dạy học khám phá ở các trường THPT trên địa bàn Để tìm hiểu thực trạng của vấn đề nghiên cứu, tôi đã tiến hành khảo sát về thực trạng vận dụng DHPK ở một số trường THPT trên địa bàn Quỳnh Lưu - Hoàng Mai. 1. Khảo sát thực trạng dạy học ở các trường THPT trên địa bàn Quỳnh Lưu - Hoàng Mai: 1.1. Mục đích khảo sát Khảo sát nhận thức và thực trạng dạy học môn Toán và vận dụng DHKP trong dạy học môn Toán ở các trường THPT trên địa bàn Quỳnh Lưu - Hoàng Mai. Tìm hiểu những thuận lợi, khó khăn từ đó đề xuất các biện pháp tổ chức DHKP hiệu quả. 1.2. Đối tượng, phạm vi khảo sát 24 GV và 150 HS của một số trường THPT trên địa bàn Quỳnh Lưu- Hoàng Mai. 1.3. Phương pháp và nội dung khảo sát Khảo sát câu hỏi trên google Forms thông qua đường link. Nội dung câu hỏi khảo sát ở [PHỤ LỤC 1A, 1B]. * Đối tượng GV: Khảo sát về các vấn đề liên quan đến tổ chức DHKP trong dạy học Toán ở trường phổ thông. https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSci43b3IEwqZPWCr037mxOv Kik4uldtuZK2MMp0usJXk1zeDA/viewform?usp=sf_link * Đối tượng HS: Khảo sát về thực trạng dạy học và hứng thú của HS đối với môn Toán. https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdsrVO5vchozEXYBrNDvHc NxCQ9QRUYvtOUf4I49tuW98bFqw/viewform?usp=sf_link 2. Đánh giá kết quả khảo sát 2.1. Về phía giáo viên 12
Lựa TT Nội dung Đáp án chọn A. Rất hứng thú 55% Câu 1: Theo Thầy (cô) mức độ 1 hứng thú của học sinh trong bộ B. Bình thường 40% môn Toán hiện nay? C. Ít hứng thú 5% Câu 2: Khi Thầy (cô) sử dụng A. Rất hứng thú 100% các biện pháp dạy học tích cực 2 trong dạy học bộ môn Toán, B. Bình thường 0% HS có hứng thú khi học tập không? C. Ít hứng thú 0% A. Là giáo viên tổ chức học sinh học theo nhóm nhằm phát 33% huy năng lực giải quyết vấn đề Câu 3: Thầy (cô) hiểu thế nào và tự học cho học sinh. 3 là dạy học khám phá? B. Là phương pháp học sinh tự 60% tìm kiếm kiến thức C. C. Ý kiến khác 7% A. Rất thường xuyên 10% 4 Câu 4: Thầy (cô) đã sử dụng phương pháp DHKP trong tổ B. Thỉnh thoảng 32% chức dạy học như thế nào? C. Chưa bao giờ 58% Câu 5: Thầy (cô) có nguyện A. Rất muốn 100% vọng được tập huấn các 5 B. Có 0% phương pháp tổ chức dạy học tích cực không? C. Không 0% - Theo đánh giá của các GV khảo sát, tỷ lệ HS hứng thú đối với bộ môn Toán khá cao (hơn 55%) điều này tạo điều kiện thuận lợi để GV tích cực tổ chức các hoạt động khám phá, tiếp tục khơi dậy niềm yêu thích môn Toán của các em HS. - 100% GV được điều tra, khảo sát đều nhận thấy vai trò quan trọng của DHKP và cho rằng nên vận dụng DHKP trong dạy học Toán và muốn được tập huấn về phương pháp này. 100% các GV được hỏi ý kiến đều cho rằng HS rất hứng thú và hứng thú khi được GV hướng dẫn học bằng phương pháp dạy học tích cực. Tuy nhiên, chỉ có 33% GV hiểu đúng và còn tới 67% GV hiểu chưa đầy đủ về phương pháp này. Điều này cho thấy tính cấp thiết của đề tài. - Tỷ lệ GV vận dụng DHKP vào dạy học Toán còn rất ít, chỉ có 10% GV lựa chọn “Rất thường xuyên”, 32% lựa chọn “Thỉnh thoảng”, còn lại 58% GV lựa chọn 13
“Chưa bao giờ”. Kết quả này cho thấy mặc dù các GV đều cho rằng DHKP là quan trọng nhưng mức độ vận dụng thường xuyên vẫn còn ít. 2.2. Về phía học sinh Lựa TT Nội dung Đáp án chọn A. Rất hứng thú 46% Câu 1: Mức độ hứng thú của 1 em trong học môn Toán hiện B. Bình thường 40% nay? C. Ít hứng thú 14% A. Tự tìm tòi, khám phá ra kiến thức 14% mới Câu 2: Em thường học môn B. Chỉ học theo sách giáo khoa 52% 2 toán theo hướng nào dưới đây C. Theo yêu cầu của giáo viên 34% D. Ý kiến khác 0% Câu 3: Khi Thầy (cô) sử dụng A. Rất hứng thú 100% các biện pháp dạy học tích cực B. Bình thường 0% 3 trong dạy học bộ môn Toán, em có hứng thú khi học tập C. Ít hứng thú 0% không? A. Theo nhóm 42% Câu 4: Trong tổ chức dạy học 4 môn Toán, em thích hình thức B. Theo cá nhân 50% nào? C. Ý kiến khác 8% A. Rất dễ 0% Câu 5: Em thấy kiến thức môn 5 B. Hơi khó 38% Toán 10 như thế nào? C. Khó 62% A. Rất vui, rất hứng thú 89% Câu 6: Khi được giáo viên 6 hướng dẫn tự khám phá ra kiến B. Bình thường 11% thức mới, em thấy thế nào? C. Không hứng thú 0% Từ kết quả khảo sát cho thấy: - Ý thức học tập: Đa số HS vẫn yêu thích học tập môn toán (46,0%). Đây là một thuận lợi rất lớn để tiến hành vận dụng DHKP trong môn Toán ở trường THPT. 14
- Về phương pháp học tập bộ môn: Đa số HS chỉ học với thái độ đối phó, học theo sách giáo khoa (52,0%), số HS tự tòi, khám phá kiến thức còn ít. HS tham gia vào bài giảng của thầy cô chưa nhiều, không khí lớp học chưa thật sự sôi nổi. Tuy nhiên các em đều mong muốn được trải nghiệm, phám phá kiến thức, hứng thú với các phương pháp dạy học tích cực (100%). - Về năng lực HS: Năng lực tự học, tự chủ còn hạn chế chỉ có 14,0% học sinh tự tìm tòi kiến thức, khám phá kiến thức còn lại đang học tập theo nhiệm vụ. Năng lực giao tiếp, hợp tác chưa cao (48,0%). Đa số các HS đều mới nhận thấy kiến thức của bộ môn là khó (62,0%) qua phỏng vấn trực tiếp cho thấy năng lực giải quyết vấn đề trong học toán chưa nhiều. Điều này cho thấy tính cấp thiết của đề tài. 3. Nguyên nhân của thực trạng - Về phía giáo viên + GV chưa nắm rõ bản chất và quy trình của từng PPDH tích cực nói chung, PPDH khám phá nói riêng nên việc vận dụng còn máy móc, thiếu sáng tạo. Hơn nữa, việc áp dụng PPDH này chưa được thường xuyên nên gây ra sự lúng túng cho giáo viên trong quá trình sử dụng. + GV còn nặng về cung cấp kiến thức, chưa chú trọng đến việc hình thành và rèn luyện các năng lực của HS. GV còn gặp nhiều khó khăn trong tổ chức các hoạt động khám phá cho HS. + Điều kiện giảng dạy của GV ở một số trường còn gặp khó khăn như phòng học nhỏ, sắp xếp bàn theo lối truyền thống…, các phương tiện dạy học hiện đại như: máy chiếu, ti vi, ứng dụng CNTT cho giảng dạy, máy vi tính... còn nhiều hạn chế. Một số GV kĩ năng CNTT chưa cao... - Về phía học sinh + Đa số các em học tập như một nhiệm vụ bắt buộc nên chưa xác định được động cơ học tập đúng đắn. + Các năng lực như: giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực báo cáo... còn yếu nên HS không có được ý thức tự giác, chủ động tìm tòi kiến thức. Từ những nhận xét rút ra từ kết quả khảo sát nêu trên góp phần định hướng những chủ trương, giải pháp hợp lý để đẩy mạnh việc tổ chức DHKP vào dạy học Toán nói chung và Toán lớp 10 nói riêng theo hướng phát triển năng lực người học. 4. Thuận lợi và khó khăn trong việc tổ chức DHKP tại trường THPT Hoàng Mai 4.1. Thuận lợi Qua thực tiễn giảng dạy chúng tôi nhận thấy có một số thuận lợi sau: 15