Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX ở trường THPT

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:61

Thêm vào BST

Báo xấu

32
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX ở trường THPT" nhằm nâng cao kiến thức liên quan như: công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế của dân tộc Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX; phong tục tập quán, nghề nghiệp truyền thống của các dân tộc Thái, Thổ, Khơ Mú , Mông ở miền tây Nghệ An.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX ở trường THPT

Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An TRƯỜNG THPT DÂN TỘC NỘI TRÚ THPT SỐ 2 Sáng kiến kinh nghiệm Đề tài TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM LÀNG NGHỀ VÀ NGHỀ TRUYỀN THỐNG NHẰM ĐỊNH HƯỚNG BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN NGHỀ TRUYỀN THỐNG CHO HỌC SINH DÂN TỘC MIỀN NÚI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 TỪ THẾ KỈ X ĐẾN THẾ KỈ XIX Ở TRƯỜNG THPT LĨNH VỰC: LỊCH SỬ Tác giả: NGUYỄN THỊ BÍNH LÔ THANH BÌNH Số điện thoại: 0968118696 Năm học: 2020 - 2021 1
MỤC LỤC PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................................... 4 1. Lí do chọn đề tài.................................................................................................. 4 2. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................................. 6 2.1. Đối với giáo viên ................................................................................................ 6 2.2. Đối với học sinh ................................................................................................. 6 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 7 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 7 5. Phương pháp nghiên cứ u ..................................................................................... 7 6. Đóng góp của đề tài ............................................................................................ 7 7. Cấu trúc đề tài ..................................................................................................... 7 Phần 2. Nội dung nghiên cứu .................................................................................... 7 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ................................................................ 10 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM LÀNG NGHỀ VÀ NGHỀ TRUYỀN THỐNG NHẰM ĐỊNH HƯỚNG BẢO TỔN VÀ PHÁT TRIỂN NGHỀ NGHIỆP TRUYỀN THỐNG CHO HỌC SINH DÂN TỘC MIỀN NÚI TRONG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG. .................................................................. 10 1.1. Cơ sở lí luận ..................................................................................................... 10 1.1.1. Quan điểm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo, hướng nghiệp và tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở trường THPT. .................................... 10 1.1.2. Quan điểm về hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh ở trường THPT. ...................................................................................................................... 11 1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................. 13 1.2.1. Vai trò của việc định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống qua trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống đối với học sinh dân tộc miền núi ở trường THPT Nghệ An. ....................................................................................... 13 1.2.2. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi trong dạy học môn Lịch sử ở trường THPT ở Nghệ An. ................... 14 Chương 2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI 2
NGHIỆM LÀNG NGHỀ VÀ NGHỀ TRUYỀN THỐNG NHẰM ĐỊNH HƯỚNG BẢO TỔN VÀ PHÁT TRIỂN NGHỀ NGHIỆP TRUYỀN THỐNG CHO HỌC SINH MIỀN NÚI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX. ....................................................................................... 18 2.1. Nội dung tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX. ................... 18 2.2. Tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống theo hướng tích cực hóa nhằm nâng cao hiệu quả định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX. .......................................................................................... 22 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM TỔ CHỨC TRẢI NGHIỆM LÀNG NGHỀ VÀ NGHỀ TRUYỀN THỐNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 TỪ THẾ KỈ X ĐẾN THẾ KỈ XIX. ........................................................... 36 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ....................................................................... 36 3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm...................................................................... 36 3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................................. 37 3.4. Nội dung thực nghiệm sư phạm ....................................................................... 37 3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm.......................................................................... 37 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................... 39 1. Kết luận ............................................................................................................... 39 2. Kiến nghị ............................................................................................................. 40 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 42 PHỤ LỤC .................................................................................................................. 3
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Nghệ An là tỉnh có 10 huyện miền núi, trong số đó 5 huyện là miền núi cao với 5 dân tộc thiểu số sinh sống. Hiện nay, đồng bào dân tộc miền núi phía Tây Nghệ An vẫn còn lưu giữ được nét văn hóa truyền thống rất độc đáo và đặc sắc như: kiến trúc nhà ở; trang phục, trang sức đặc trưng của đồng bào; văn hóa ẩm thực; văn nghệ rất đa sắc màu (các làn điệu dân ca, dân vũ như: “Khắp”, “Lăm"; các loại nhạc cụ dân tộc truyền thống như: khèn bè, sáo, pí, cồng chiêng, khắc luống...). Nghề và làng nghề truyền thống vẫn được bảo lưu và truyền dạy như nghề đan lát, nghề dệt thổ cẩm, nghề làm hương trầm, nghề nấu rượu cần, nghề nấu rượu men lá, nghề y học dân gian… Sự ra đời, phát triển và tồn tại của làng nghề và sản phẩm từ các nghề ở các làng có nghề truyền thống đã mạng lại rất nhiêu giá trị, từ sinh hoạt đời sống cho đến phát triển kinh tế, xã hội mà hơn thế nữa là còn lưu giữ những nét tinh hoa văn hóa dân tộc hàng thế kỷ nay. Tuy vậy, do thời gian và điều kiện kinh tế, xã hội không ngừng phát triển, đã có một số nghề và làng nghề đến nay đã mai một. Chính vì vậy, công tác bảo tồn và phát triển nghề truyền thống và làng nghề đang được rất nhiều địa phương trong tỉnh Nghệ An quan tâm và thực hiện nhằm phát triển thành kế sinh nhai cho đồng bào tại các huyện miền núi trong tỉnh, đồng thời góp phần giữ gìn, phát huy vốn quý văn hóa dân tộc thiểu số và phát triển kinh tế của địa phương. Công tác giáo dục tuyên truyền, định hướng nghề nghiệp cho học sinh đối với nghề nghiệp, đặc biệt là nghề mang giá trị văn hóa dân tộc đang được Đảng và Nhà nước quan tâm trong chương trình giáo dục hiện nay. Nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát triển nghề truyền thống để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong hoạt động giáo dục và đào tạo, trong những năm qua Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An đã chú trọng giáo dục truyền thống lịch sử văn hóa dân tộc cho học sinh, coi đó là nhiệm vụ chung của tất cả các môn học, đặc biệt những môn học có lợi thế trong việc giáo dục nghề nghiệp, giáo dục văn hóa dân tộc như các môn khoa học xã hội và các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Bằng việc giáo dục văn hóa, giáo dục nghề nghiệp kết hợp với việc đưa những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc vào trong tiết học, trong từng hoạt động của các trường học đã góp phần nâng cao nhận thức của học sinh về nghề truyền thống của dân tộc mình, từ đó nâng cao ý thức cho học sinh trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Tạo được không khí thoải mái cho học sinh khi tham gia học tập, góp phần tích cực vào việc đẩy mạnh phong trào xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực. Trường THPT Dân tộc nội trú số 2 Nghệ An có nhiệm vụ đặc thù là giảng dạy chương trình phổ thông trung học cho học sinh dân tộc trong tỉnh, đào tạo cán bộ nguồn cho địa phương. Việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh ngoài khai thác phát triển năng khiếu, năng lực và sở trường cho học sinh, khơi dậy niềm đam mê 4
học tập khám phá, sáng tạo cho học sinh, còn có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển, giữ gìn và bảo tồn văn hóa dân tộc, nghề nghiệp địa phương, biến giá trị văn hóa dân tộc thành sinh kế cho đồng bào. Vì vậy, công tác định hướng nghề nghiệp cho học sinh được nhà trường hết sức quan tâm và coi đây là một vấn đề quan trọng góp phần không nhỏ đến sự thành công và phát triển của nhà trường. Hiện nay học sinh dân tộc miền núi ở trường THPT Dân tộc nội trú số 2 Nghệ An chủ yếu thuộc các dân tộc Thái, Thổ, Khơ Mú, H Mông trên địa bàn các huyện miền núi phía tây tỉnh Nghệ An. Việc giáo dục học sinh giữ gìn văn hóa dân tộc thông qua giáo dục nghề truyền thống và góp phần định hướng cho học sinh lựa chọn nghề nghiệp trong tương lai thông qua các hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một việc làm có ý nghĩa thực tế với chính địa phương nơi các em sinh sống. Tuy nhiên, việc lồng ghép công tác hướng nghiệp trong các môn học hiện nay chưa thực sự được quan tâm đúng mức, chưa đồng bộ và còn hạn chế về hình thức tổ chức, nội dung hướng nghiệp, số lượng và chất lượng của đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên... Điều này xuất phát chủ yếu từ quan niệm của giáo viên và cán bộ quản lí coi việc giáo dục định hướng nghề nghiệp là nhiệm vụ của môn học Hướng nghiệp và Hoạt động ngoài giờ lên lớp. Vì vậy dẫn đến hiệu quả hướng nghiệp cho học sinh chưa cao. Để định hướng nghề nghiệp cho học sinh, môn học nào cũng có khả năng hướng nghiệp của nó. Điều quan trọng là người thầy phải biết kết nối những nội dung giảng dạy với một số nghề cụ thể nào đó nhằm giúp học sinh có cái nhìn tổng quát về nghề, ươm mầm đam mê nghề nghiệp cho học sinh. Quá trình giảng dạy các môn văn hóa cũng là quá trình phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, dẫn dắt sự phát triển năng khiếu của học sinh, từ đó người thầy có thể định hướng cho học sinh có năng khiếu, cho các em những lời khuyên chọn nghề. Trong chương trình dạy học bộ môn Lịch sử ở nhà trường trung học phổ thông có nhiều nội dung liên quan đến giáo dục phát triển kinh tế dân tộc. Trên cơ sở kiến thức bài học, giáo viên vận dụng linh hoạt hình thức tổ chức để phát triển kĩ năng, giáo dục nghề nghiệp truyền thống, định hướng chọn nghề và bảo tồn phát triển nghề truyền thống cho học sinh. Với học sinh dân tộc miền núi phía Tây Nghệ An, các em có một kho tàng kiến thức về nghề nghiệp ở địa phương gắn liền với truyền thống văn hóa dân tộc, lối sống, sinh hoạt cần được giữ gìn, phát huy và bảo tồn, như nghề dệt thổ cẩm, nghề đan lát, nghề làm hương trầm, nghề làm thuốc, nghề nông, du lịch...đang cần được khai thác, giáo dục định hướng. Trong chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 10, có nhiều nội dung giáo dục về công cuộc xây dựng phát triển kinh tế của đất nước có giá trị lịch sử lớn cần được giáo dục. Thông qua nội dung dạy học này, giáo viên có thể lồng ghép nội dung giáo dục nghề nghiệp, tổ chức các hoạt động giáo dục để phát triển kĩ năng và định hướng nghề nghiệp cho các em một cách hợp lí, hài hòa vừa đảm bảo mục tiêu môn học, vừa đảm bảo mục tiêu tổng thể chương trình giáo dục phổ thông mới. Tuy nhiên, nội dung xây dựng và phát triển kinh tế dân tộc trong chương trình Lịch sử chưa được chú ý khai thác giảng dạy so với các nội dung liên quan đến chính trị, xã hội, tư tưởng, văn hóa và 5
truyền thống dân tộc. Nguyên nhân chính là nội dung giáo dục về kinh tế thường thiếu sự hấp hẫn bởi kiến thức khô khan, không cuốn hút sự thích thú đối với lứa tuổi học sinh THPT. Mặt khác, việc lựa chọn nội dung và phương pháp tổ chức dạy học của giáo viên về lịch sử kinh tế dân tộc và các ngành nghề kinh tế gắn với lịch sử và đặc điềm địa phương từng vùng miền còn lúng túng. Vì vậy, các giáo viên ít chú trọng trong giảng dạy. Để khắc phục tình trạng này, trong quá trình giảng dạy phần Lịch sử Việt Nam lớp 10 từ thế kỉ X đến thế kỉ XIX và giảng dạy môn Giáo dục công dân, Hướng nghiệp, chúng tôi đã vận dụng hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống qua đó rèn luyện phát triển kĩ năng của học sinh, và định hướng nghề nghiệp truyền thống cho các em, đồng thời góp phần vào giáo dục lịch sử kinh tế , văn hóa của địa phương cho học sinh theo định hướng của mục tiêu tổng thể trong chương trình giáo dục phổ thông mới. Với mong muốn góp phần đổi mới và nâng cao hiệu quả giáo dục dạy học của bộ môn Lịch sử và Hướng nghiệp, Ngoài giờ lên lớp, cũng như thực trạng giáo dục hướng nghiệp, bảo tồn và phát huy nghề truyền thống dân tộc cho học sinh dân tộc miền núi qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo tại trường THPT, phù hợp với các mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông mới, chúng tôi chọn đề tài: “Tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX ở trường THPT” để nghiên cứu, tìm hiểu và áp dụng trong quá trình dạy học. Cụ thể: - Thực trạng việc tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh ở trường THPT hiện nay. - Xây dựng và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi ở trườngTHPT. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Đối với giáo viên Củng cố, nâng cao kiến thức liên quan như: công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế của dân tộc Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX; phong tục tập quán, nghề nghiệp truyền thống của các dân tộc Thái, Thổ, Khơ Mú , Mông ở miền tây Nghệ An. Nâng cao năng lực tổ chức, hoạt động, các kĩ năng. 2.2. Đối với học sinh - Phát huy tính tích cực, tự lực và phát triển năng lực, năng lực sáng tạo. - Củng cố, vận dụng kiến thức kinh tế, văn hóa, lịch sử. - Định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống dân tộc cho học sinh. 6
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng: Việc dạy và học nội dung xây dựng và phát triển kinh tế Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX môn Lịch sử lớp 10 THPT. Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu hoạt động tổ chức trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống trong dạy học môn Lịch sử nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi ở trường THPT. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Cơ sở lí luận và thực tiễn về tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học môn Lịch sử. - Đặc điểm, cấu trúc nội dung, chương trình môn Lịch sử lớp 10 THPT; - Nghiên cứu tiến trình dạy học theo hướng phát triển năng lực cho HS trong dạy học - Hướng dẫn các bước tổ chức cho học sinh lớp 10 trường THPT dân tộc nội trú tham gia hoạt động trải nghiệm sáng tạo. 5. Phương pháp nghiên cứ u - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Phương pháp chuyên gia 6. Đóng góp của đề tài - Về mặt lí luận: Khái quát hóa cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi. - Về mặt thực tiễn: Đề xuất một số nội dung và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp cho học sinh miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX. 7. Cấu trúc đề tài Ngoài phần đặt vấn đề, tài liệu tham khảo và phụ lục, đề tài được trình bày trong 2 phần: Phần 2. Nội dung nghiên cứu Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn về việc tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi trong dạy học môn Lịch sử ở trường THPT. Chương 2. Tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống 7
nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX. Phần 3. Kết luận và kiến nghị Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn về việc tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi trong dạy học môn Lịch sử ở trường THPT. 1.1. Cơ sở lí luận 1. 1.1. Quan điểm về hoạt động TNST và tầm quan trọng của hoạt động TNST ở trường THPT 1.1.2. Quan điểm về hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh ở trường THPT 1. 2 . Cơ sở thực tiễn 1. 2.1. Vai trò của hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh ở trường THPT 1. 2.2. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi trong dạy học môn Lịch sử ở trường THPT. Chương 2. Nội dung và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX. 2.1. Nội dung tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX. 2.2. Tổ chức hoạt động trải nghiệm trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống theo hướng tích cực hóa nhằm nâng cao hiệu quả định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm 8
3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm 3.1.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm 3.1.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm 3.1.4. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm 3.1.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 3.1.6. Kết quả thực nghiệm sư phạm PHẦN III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ 3.1. Kết luận 3.2. Kiến nghị 9
PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM LÀNG NGHỀ VÀ NGHỀ TRUYỀN THỐNG NHẰM ĐỊNH HƯỚNG BẢO TỔN VÀ PHÁT TRIỂN NGHỀ NGHIỆP TRUYỀN THỐNG CHO HỌC SINH DÂN TỘC MIỀN NÚI TRONG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG. 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Quan điểm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo, hướng nghiệp và tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở trường THPT. Chương trình giáo dục phổ thông mới năm 2018 xác định: Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là hoạt động giáo dục bắt buộc, là hoạt động giáo dục sử dụng kiến thức, kĩ năng của các môn học và lĩnh vực giáo dục khác nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội, tham gia hoạt động hướng nghiệp và hoạt động phục vụ cộng đồng. Hoạt động này được thiết kế theo chức năng, nhiệm vụ của chính mình, đáp ứng mục tiêu của hoạt động đề ra và cùng với các môn học khác góp phần đạt mục tiêu chung của chương trình tổng thể. Các cơ sở giáo dục và giáo viên hoàn toàn có thể chủ động xây dựng nội dung chi tiết, kế hoạch hoạt động, phương thức, không gian, thời gian hoạt động phù hợp với hoàn cảnh và điều kiện của nhà trường, của đội ngũ giáo viên, của học sinh trên nguyên tắc bảo đảm mục tiêu giáo dục và các yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực đối với mỗi lớp học, cấp học. Chương trình nhà trường, chương trình địa phương liên quan đều có thể tích hợp, lồng ghép trong Hoạt động trải nghiệm và hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một loại hình hoạt động dạy học có mục đích, có tổ chức được thực hiện trong hoặc ngoài nhà trường; học sinh được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động, từ thiết kế hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng của bản thân; các em được trải nghiệm, bày tỏ quan điểm, ý tưởng, đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, thể hiện tự khẳng định bản thân, tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và bạn bè. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có nội dung rất đa dạng và mang tính tích hợp, tổng hợp kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập và giáo dục. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có thể tổ chức tại nhiều địa điểm khác nhau ở trong hoặc ngoài nhà trường như: lớp học, thư viện, phòng đa năng, phòng truyền thống, sân trường, vườn trường, công viên, vườn hoa, viện bảo tàng, các di tích lịch sử và văn hóa, các danh lam thắng cảnh, các công trình công cộng, nhà các nghệ nhân, các làng nghề, cơ sở sản xuất,... hoặc ở các địa điểm khác ngoài nhà trường có liên quan đến chủ đề hoạt động. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo cùng với các môn học khác được coi là một 10
phương pháp học của học sinh, làm tăng giá trị cho bản thân người học. Đó là một quá trình trong đó chủ thể ( học sinh) trực tiếp tham gia vào các loại hình hoạt động và giao lưu phong phú, đa dạng, học sinh tự biến đổi mình, tự làm phong phú mình bằng cách thu lượm và xử lý thông tin từ môi trường xung quanh. Quan niệm này làm vai trò của người thầy cũng thay đổi: hỗ trợ, hướng dẫn, trọng tài, cố vấn nhằm phát huy cao độ tính năng động chủ quan của người học. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo giúp học sinh trong quá trình trải nghiệm thể hiện được giá trị của bản thân mình, thiết lập được các mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể, với các cá nhân khác, với môi trường học và môi trường sống. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo giúp học sinh củng cố các kiến thức kĩ năng đã có, trên cơ sở đó, tiếp tục rèn luyện và phát triển các năng lực tự hoàn thiện, năng lực thích ứng, năng lực giao tiếp, ứng xử, năng lực hoạt động chính trị - xã hội, năng lực tổ chức – quản lý, năng lực hợp tác… của học sinh. Qua quá trình trải nghiệm giúp cho học sinh có thái độ đúng đắn trước những vấn đề của cuộc sống, biết chịu trách nhiệm về hành vi của bản thân: đấu tranh tích cực với những biểu hiện sai trái của bản thân và của người khác, biết cảm thụ và đánh giá cái đẹp trong cuộc sống. Nhà trường phổ thông được coi là bộ phận cực kỳ quan trọng của hệ thống giáo dục quốc dân, tác động một cách có tổ chức, khoa học đến quá trình hình thành nhân cách của thanh thiến niên. Bằng mục đích giáo dục tương ứng với từng lứa tuổi, từng trình độ nhận thức, giáo dục phổ thông tạo ra tiền đề cần thiết về mặt trí tuệ và thể chất cho những giai đoạn phát triển tiếp theo của mỗi con người. Nếu như mục đích của việc hình thành nhân cách cho thanh thiếu niên trong chế độ xã hội chủ nghĩa nước ta là tạo cho các em khả năng tham gia tích cực, sáng tạo vào lao động xã hội, thì hướng nghiệp, phần nội dung gắn bó hữu cơ trong giáo dục toàn diện của nhà trường phổ thông sẽ thực hiện nhiệm vụ phát triển nhận thức của tuổi trẻ đối với hoạt động tương lai của họ, phù hợp với những nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, của đất nước trong những điều kiện lịch sử cụ thể. 1.1.2. Quan điểm về hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh ở trường THPT. Theo Từ điển tiếng Việt, “nghề nghiệp” là nghề làm để sinh sống và để phục vụ xã hội ; Định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống là một khái niệm giáo dục toàn diện và liên tục được thiết kế để cung cấp cho các cá nhân ở cấp trung học các thông tin, kinh nghiệm về giá trị của nghề truyền thống ở địa phương nơi mình sinh sống nhằm chuẩn bị cho họ sống và làm việc trong tương lai. “Trải có nghĩa là đã từng qua, từng biết, từng chịu đựng; còn nghiệm có nghĩa là kinh qua thực tế nhận thấy điều nào đó là đúng . Nghề truyền thống là nghề đã được hình thành từ lâu đời, tạo ra những sản 11
phẩm độc đáo, có tính riêng biệt, được lưu truyền và phát triển đến ngày nay hoặc có nguy cơ bị mai một, thất truyền. Làng nghề là một đơn vị hành chính cổ xưa, là nơi quần cư đông người, sinh hoạt có tổ chức, kỉ cương, tập quán riêng. Làng nghề không những là một làng sống chuyên nghề, mà còn gồm những người cùng nghề sống hợp quần thể để phát triển công việc. Bên cạnh việc phát triển kinh tế, làng nghề còn giữ gìn bản sắc dân tộc và đặc điểm riêng của địa phương. Làng nghề truyền thống ở Việt Nam rất đa dạng và phong phú. Dẫu cho xã hôị và thời đại thay đổi nhưng làng nghề truyền thống vẫn được bảo tồn và phát huy vì nó đem lại bản sắc Việt, là giá trị văn hoá lớn cho Việt Nam. Các làng nghề đã lưu giữ và phát triển những sản phẩm thủ công mỹ nghệ truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc góp phần làm rạng rỡ văn hóa Việt trong khu vực và trên thế giới. Từ các quan niệm trên, có thể thấy rằng: Trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống là trải qua, kinh qua, thâm nhập vào một nơi quần cư đông người cùng sống và cùng phát triển chuyên một nghề để tích lũy các thông tin, kinh nghiệm nghề nhằm định hướng giải pháp bảo tồn và định hướng việc lựa chọn nghề nghiệp thích hợp chuẩ n bị cho cuộc sống của người trải nghiệm. Trải nghiệm những hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ của địa phương là một trong những yêu cầu trong nội dung trải nghiệm hướng nghiệp cho học sinh THPT. Các lĩnh vực nghề nghiệp tại những làng nghề gắn với đặc thù địa phương nơi học sinh sinh sống là một kênh thông tin quan trọng cung cấp kiến thức thực tiễn về một số lĩnh vực, hoạt động nghề. Trải nghiệm làng nghề sẽ mang lại cho học sinh cơ hội tìm hiểu nghề nghiệp, tạo cơ sở để học sinh lựa chọn hướng nghề nghiệp và rèn luyện phẩ m chất, năng lực phù hợp với định hướng nghề nghiệp. Thực tiễn cho thấy, điều kiện để học sinh định hướng, lựa chọn đúng đắn và thành công trong lĩnh vực nghề nghiệp mà các em lựa chọn là đảm bảo sự hội tụ đủ 3 yếu tố: - Thứ nhất: Học sinh có hiểu biết sâu sắc về lĩnh vực chuyên môn của nghề nghiệp truyền thống ở địa phương mình. - Thứ hai: Học sinh đam mê, yêu thích đối với lĩnh vực nghề nghiệp truyền thống. - Thứ ba: Học sinh có năng lực, khả năng và thế mạnh để đáp ứng những đòi hỏi của lĩnh vực nghề nghiệp. Từ đó có xu hướng chọn nghề nghiệp truyền thống và giúp cho việc bảo tồn và phát triển nghề truyền thống. Trải nghiệm sáng tạo không phải là con đường duy nhất, không phải nhân tố có vai trò quyết định trong định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh. Trải nghiệm sáng tạo chỉ cung cấp kiến thức thực tiễn cho học sinh về 12
một hoặc vài lĩnh vực nghề nghiệp nào đó, là xuất phát điểm để học sinh tìm hiểu chuỗi giá trị liên quan, từ đó hình thành động cơ tìm hiểu, rèn luyện bản thân, góp phần tác động tích cực tới sự hội tụ 3 yếu tố trên. Định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh phổ thông nói chung đã được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Các nghiên cứu tập trung theo hướng: Thực trạng công tác định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp cho học sinh tại các trường phổ thông hiện nay; các yếu tố ảnh hưởng đến việc định hướng nghề nghiệp của học sinh phổ thông; công tác gắn lí luận với thực tiễn các lĩnh vực nghề nghiệp thông qua thực hành, trải nghiệm trong các môn học, hoạt động giáo dục .Các kết quả nghiên cứu đã khẳng định rõ hơn vai trò của công tác định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp đối với việc lựa chọn nghề nghiệp cho học sinh. Tuy nhiên, nghiên cứu các hoạt động giáo dục tiềm năng cho học sinh trong rèn luyện phẩ m chất, năng lực phù hợp với định hướng và sự lựa chọn hướng nghề nghiệp trên cơ sở trải nghiệm sáng tạo tích hợp trong từng môn học gắn với bản sắc văn hóa riêng của các địa phương nơi học sinh sinh sống chưa được đề cập sâu. 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Vai trò của việc định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống qua trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống đối với học sinh dân tộc miền núi ở trường THPT Nghệ An. Các huyện miền núi phía Tây tỉnh Nghệ An có nhiều làng nghề gắn với lịch sử kinh tế nông nghiệp, nối tiếp truyền thống nghề gắn với văn hóa các đồng bào dân tộc thiểu số, với các làng nghề tiêu biểu như: Làng nghề dệt thổ cẩm Hoa Tiến (Quỳ Châu); Làng nghề dệt thổ cẩm bản Đan (Tiền Phong – Quế Phong); Làng nghề đan lát bản Đan (Tiền Phong – Quế Phong); Làng nghề dệt thổ cẩm Lục Dạ (Con Cuông); Làng nghề dệt thổ cẩm Noong Dẻ (Kì Sơn); Làng nghề đan lát Noong Dẻ (Kì Sơn); Làng nghề đan lát Châu Khê (Con Cuông); Làng nghề gạch ngói Nghĩa Hoàn (Nghĩa Đàn); Làng nghề chế biến mật mía Găng (Nghĩa Đàn); Làng nghề nấu rượu men lá bản Xiềng (Con Cuông); Làng nghề nấu rượu cần bản Chôm Muộng (con Cuông); Làng nghề sản xuất hương trầm Tân Lạc (Quỳ Châu)… Mỗi làng nghề đều hội tụ tinh hoa nghề được lưu truyền qua nhiều thế hệ tạo nên bề dày lịch sử và nét bản sắc riêng biệt. Các làng nghề được phân bố trên tất cả các huyện của tỉnh , số lượng làng nghề, sự phong phú trong các lĩnh vực nghề, nét đặc sắc trong văn hóa nghề, tiềm năng kết hợp chuyên môn, văn hóa của các lĩnh vực nghề, sự thuận lợi trong giao thông giữa các huyện tạo nên điều kiện tốt để học sinh phổ thông có cơ hội trải nghiệm làng nghề thường xuyên, hiệu quả cho công tác định hướng nghề nghiệp. Trải nghiệm các làng nghề và nghề truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi của tỉnh Nghệ An có tiềm năng trong việc định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp cho học sinh THPT trên các mặt: 13
- Giúp học sinh tìm hiểu lình vực nghề nghiệp truyền thống. - Giúp học sinh rèn luyện phẩm chất, năng lực phù hợp với định hướng nghề nghiệp. - Kết hợp hiểu biết về các nghề truyền thống (sự hình thành, phát triển, lưu giữ các giá trị văn hóa dân tộc, văn hóa địa phương, …), hình thành ở học sinh động cơ chọn nghề với tinh thần lưu giữ văn hóa truyền thống quê hương. - Gặp gỡ, tham khảo ý kiến các nghệ nhân, những người giữ vai trò chủ chốt của làng nghề giúp học sinh có thêm nhiều am hiểu về lĩnh vực nghề, củng cố niềm tin và dự định lựa chọn nghề và định hướng học tập của bản thân. 1.2.2. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh dân tộc miền núi trong dạy học môn Lịch sử ở trường THPT ở Nghệ An. Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong môn Lịch sử góp phần cụ thể hóa, làm sinh động kiến thức môn học; là cơ hội để học sinh rèn luyện kĩ năng bộ môn. Đồng thời bồi dưỡng cho học sinh tinh thần chủ động, ý thức tự giác, trách nhiệm trong học tập và cuộc sống, say mê, hứng thú học tập bộ môn. Qua đó, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh. Tổ chức Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Lịch sử được tiến hành với nhiều hình thức phong phú. Có thể tiến hành trong giờ nội khóa ngay tại lớp học hay ngoài không gian lớp học hoặc thông qua hoạt động ngoại khóa. Kiến thức bộ môn Lịch sử ở trường THPT có nhiều nội dung có thể tổ chức Hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh, như: trải nghiệm tại di tích lịch sử, nơi lưu giữ những hiện vật còn lại của quá khứ; nơi xảy ra các trận đánh tiêu biểu; nơi thờ cúng những người có công với đất nước; nơi có các làng nghề thủ công truyền thống; nơi lưu giữ những công trình văn hóa tiêu biểu của dân tộc... Trong quá trình dạy học, tùy vào mục tiêu giáo dục của nhà trường, mục tiêu môn học, nhu cầu của học sinh, mà giáo viên chủ động lựa chọn nội dung trải nghiệm phù hợp. Trong chương trình môn Lịch sử Lớp 10 THPT có những nội dung giáo dục về nghề truyền thống và các làng nghề truyền thống, trên cơ sở đó các giáo viên trong quá trình giảng dạy ở các trường THPT Nghệ An đã lồng ghép một số kiến thức giáo dục nghề truyền thống và làng nghề truyền thống cho HS. Tuy nhiên khối lượng kiến thức và thời gian học tập về nghề truyền thống và làng nghề truyền thống trong kế hoạch giảng dạy môn Lịch sử ở trường THPT còn quá ít. Mặt khác, GV lại rất ít chú trọng nội dung giảng dạy kiến thức liên quan đến nghề nghiệp truyền thống nói chung và giáo dục định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh trong dạy học môn Lịch sử ở trường THPT nói riêng nên việc tổ chức hoạt động trải nghiệm để hướng nghiệp cho học sinh trong dạy học môn Lịch sử còn mang tính hình thức. 14
Đi sâu tìm hiểu tôi thấy, mặc dù có nhận thức đúng đắn về sự cần thiết của việc giáo dục nghề truyền thống và làng nghề truyền thống nhằm đinh hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho HS và bảo tồn, phát triển văn hóa dân tộc. Tuy vậy, thực tế GV lại chưa quan tâm đúng mức. Đa số GV đều cho rằng họ phải làm sao để truyền đạt một khối lượng kiến thức lớn tới HS để cung cấp kiến thức kĩ năng cho Hs đi thi các kì thi học sinh giỏi và thi THPT. Bản thân họ cho rằng việc giáo dục định hướng nghề nghiệp cho HS là nhiệm vụ của môn Giáo dục hướng nghiệp, của nhà trường, của tổ chức đoàn trường, của gia đình và bản thân HS tự ý thức tìm hiểu. Việc lồng ghép, tích hợp lựa chọn nội dung và tổ chức giảng dạy đối với họ còn quá khó khăn. Vì vậy, việc giáo dục nghề truyền thống và làng nghề truyền thống của địa phương là vấn đề chưa thu hút được sự quan tâm đúng như tầm quan trọng của nó. Tìm hiểu những khó khăn mà GV gặp phải trong giáo dục nghề truyền thống và làng nghề truyền thống để định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh và bảo tồn văn hóa dân tộc trong dạy học môn Lịch sử ở trường THPT hiện nay, tôi thấy có hai nhóm khó khăn chủ yếu đó là: - Những khó khăn chủ quan: là do quan niệm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo và trải nghiệm hướng nghiệp của giáo viên trong dạy học; kiến thức hiểu biết về nghề truyền thống và làng nghề truyền thống ở địa phương của giáo viên còn ít do thói quan ít chịu khó tìm hiểu; chưa có các kỹ năng để tổ chức, lồng ghép nội dung giáo dục hướng nghiệp cho HS trong dạy học môn Lịch sử. Đa phần còn ngại khó trong việc lựa chọn nội dung giáo dục, mục tiêu tích hợp và tổ chức thực hiện. - Những khó khăn khách quan: Mâu thuẫn giữa khối lượng kiến thức với thời gian dạy học; cơ sở vật chất, phương tiện dạy học chưa đáp ứng được nhu cầu học tập; đánh giá giờ dạy chưa khuyến khích GV đổi mới PPDH; chính sách, cơ chế quản lí giáo dục chưa khuyến khích GV; tâm lí học đối phó với thi cử của HS. Qua đây, tôi cho rằng việc định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh trong dạy học môn Lịch sử còn nhiều bất cập, dẫn đến chưa phát huy được vai trò giáo dục, tuyên truyền của bộ môn Lịch sử đối với việc giáo dục và bảo tồn nghề truyền thống của địa phương để góp phần cùng với chính quyền trong việc phát triển nghề nghiệp truyền thống, HS chưa có được những kiến thức cần thiết về nghề truyền thống của địa phương và khả năng phát triển nghề cho tương lai. Thực tế qua một số năm giảng dạy ở trường Trung học phổ thông Dân tộc nội trú số 2 tôi thấy hiện nay một số em HS dân tộc thiểu số chưa có kiến thức về nghề truyền thống của dân tộc mình và làng nghề truyền thống ở địa phương mình. Từ đó, học sinh không có ý niệm về việc giữ gìn phát triển nghề để biến thành nghề nghiệp tương lai của mình và giữ gìn vốn quý của văn hóa dân tộc. Qua các giờ giảng trên lớp, tôi thấy nhiều em không biết dân tộc mình có nghề truyền thống 15
nào, ở địa phương mình có làng nghề thống nào. Một số em biết được nghề truyền thống của dân tộc mình và làng nghề truyền thống ở địa phương mình, nhưng lại không biết sự hình thành, phát triển của làng nghề, sản phẩm của làng nghề, các kĩ năng và phẩm chất cơ bản cơ bản của nghề, việc lưu giữ các giá trị văn hóa dân tộc, văn hóa địa phương thông qua việc phát triển nghề và làng nghề truyền thống. Đây là một thực tế đáng báo động đòi hỏi cần phải có những biện pháp để nâng cao ý thức, trách nhiệm giữ gìn và phát huy truyền thống bản sắc văn hóa riêng của mỗi dân tộc đặc biệt là các dân tộc thiểu số trong giai đoạn hiện nay. Cần thiết phải hình thành ở học sinh động cơ chọn nghề với tinh thần lưu giữ văn hóa truyền thống quê hương, nét đẹp trong văn hóa của dân tộc mình. Những hạn chế trên đã làm ảnh hưởng đến tính tích cực nhận thức và rèn luyện của HS, do đó, làm giảm chức năng giáo dục hướng nghiệp của bộ môn Lịch sử và không phát huy được lợi thế của bộ môn Lịch sử trong việc giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho HS. Như vậy, cần thiết phải có những biện pháp tổ chức lồng ghép, tích hợp giáo dục định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống trong dạy học môn Lịch sử nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục định hướng nghề nghiệp và giáo dục bản sắc văn hóa dân tộc cho cho học sinh THPT, để bắt kịp với việc thực hiện chương trình giáo dục phổ thông mới trong năm học 2022 đối với cấp THPT. Bản thân tôi đã tiến hành điều tra 150 HS về việc hiểu biết nghề truyền thống và về mức độ cần thiết của các hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống trong học tập và mức độ hứng thú của học sinh đối với các Hoạt động trải nghiệm sáng tạo (Phụ lục 1), tôi đã thu được kết quả như sau như sau: Bảng kết quả điều tra sự hiểu biết về nghề truyền thống và làng nghề truyền thống ở địa phương của HS trường Phổ thông Dân tộc nội trú số 2 Nghệ An Biết rõ Biết ít Không biết STT Nghề truyền thống dân tộc thiểu số ở Nghệ An Số Số Số % % % HS HS HS 1 Dệt thổ cẩm 34 22,7 94 62,7 22 14,7 2 Đan lát 29 19,3 98 65,3 23 15,3 3 Sản xuất rượu men lá 28 18,7 106 70,7 16 10,7 4 Sản xuất rượu cần 20 13,3 106 70,7 24 16 5 Sản xuất hương trầm 20 13,3 107 71,3 23 15,3 6 Y học dân gian 130 86,7 20 13,3 Tổng% 14,55 71,23 14,21 16
Nhìn vào bảng số liệu thăm dò trên cho thấy, sự hiểu biết của HS về nghề truyền thống của dân tộc còn ở mức độ biết những nghề có sản phẩm mà hàng ngày các em được tiếp xúc và sử dụng như về trang phục, ẩm thực, vật dụng trong gia đình. Thực tế để hiểu về nghề truyền thống của dân tộc từ đó hình thành thái độ ứng xử yêu quý tự hào và trân trọng gìn giữ, phát triển thì thế hệ HS thanh thiếu niên của chúng ta chưa có. Điều đó có phần lớn trách nhiệm từ gia đình, xã hội và nhiệm vụ của giáo dục, đặt ra cho các nhà trường cần thiết phải có những giải pháp thiết thực để giáo dục bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống dân tộc cho học sinh dân tộc thiểu số ngay tại trường học của mình. Mặt khác, trong hoạt động dạy và học hiện nay, phần lớn học sinh rất muốn được tham gia các hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Bởi đây là cơ hội cho các em được trải nghiệm thực tế, được thể hiện mình và làm những điều mình thích, Vì có những học sinh có thể học trên lớp không tốt, kinh nghiệm và sự hiểu biết thực tiễn còn ít, nhưng niềm yêu thích khám phá, tìm hiểu và thể hiện năng lực và sở trường bản thân của các em rất tốt. 17
Chương 2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM LÀNG NGHỀ VÀ NGHỀ TRUYỀN THỐNG NHẰM ĐỊNH HƯỚNG BẢO TỔN VÀ PHÁT TRIỂN NGHỀ NGHIỆP TRUYỀN THỐNG CHO HỌC SINH MIỀN NÚI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX. 2.1. Nội dung tổ chức hoạt động trải nghiệm làng nghề và nghề truyền thống nhằm định hướng bảo tổn và phát triển nghề nghiệp truyền thống cho học sinh miền núi trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX. Nội dung chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 10 bậc THPT cung cấp cho học sinh những kiến thức lịch sử dân tộc từ thời kì nguyên thủy cho đến nửa đầu thế kỉ XIX. Trong đó, phần Lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến đầu thế kỉ XIX giúp học sinh một cách sâu sắc về quan điểm phát triển của lịch sử dân tộc, những sự kiện cơ bản có ý nghĩa về các lĩnh vực chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, nắm được các thành tựu về các mặt trong lịch sử dân tộc thời phong kiến, đồng thời cũng nhận thức được một số hạn chế của xã hội đương thời. Không chỉ hiểu về lịch sử xa xưa của dân tộc, chương trình Lịch sử Việt Nam thế kỉ X đến đầu thế kỉ XIX còn giúp học sinh nhận thức được những truyền thống dân tộc và bảo vệ đất nước ngày nay. Trên cơ sở những cảm xúc, hứng thú học tập của học sinh chương trình Lịch sử Việt Nam thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX góp phần bồi dưỡng trí tưởng tượng và phát triển, rèn luyện những kĩ năng cần thiết trong học tập bộ môn: như kĩ năng phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các sự kiện lịch sử, kĩ năng quan sát và phát hiện, trao đổi hay tự giải đáp thông qua sử dụng các nguồn tư liệu được nêu trong sách giáo khoa, kĩ năng thực hành vận dụng kiến thức tổng hợp để hiểu biết kiến thức mới và vận dụng vào thực tiễn đời sống, đồng thời bồi dưỡng cho học sinh năng lực tự học và tự giải quyết vấn đề. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn của dạy học hiện nay là dạy học sinh cách học, học sinh được độc lập lĩnh hội tri thức lịch sử, tự mình khám phá những tri thức lịch sử hơn là cung cấp kiến thức có sẵn cho các em. Vì vậy, đòi hỏi giáo viên phải lựa chọn nội dung kiến thức thích hợp với từng mục, từng chương. Kiến thức lịch sử bao gồm nhiều yếu tố có ý nghĩa và vai trò quan trọng trong việc phát huy năng lực học sinh gồm: sự kiện, nhân vật, thời gian, không gian, khái niệm, biểu tượng, quy luật, bài học lịch sử. Dạy lịch sử không chỉ đơn thuần là cung cấp kiến thức sách giáo khoa cho học sinh, mà hơn thế là việc học sinh sẽ áp dụng kiến thức đó vào thực tiễn, vận dụng trong quá trình học tập và cuộc sống nữa. Để rèn luyện và phát triển kĩ năng của học sinh, trong quá trình giảng dạy chương trình Lịch sử lớp 10 phần Việt Nam thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX trên cơ sở nắm rõ nội dung chương trình, giáo viên lựa chọn nội dung bài học thích hợp để tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm rèn luyện và phát triển kĩ năng của học sinh. 18
Căn cứ vào kế hoạch giảng dạy môn học, phù hợp với đặc thù của nhà trường và yêu cầu của bộ môn, bản thân tôi đã lựa chọn nội dung bài học thích hợp để tổ chức hoạt động trải nghiệm nghề truyền thống và làng nghề truyền thống nhằm rèn luyện và phát triển kĩ năng của học sinh, góp phần giáo dục học sinh gìn giữ và phát triển nghề truyền thống dân tộc, lưu giữ bản sắc văn hóa của dân tộc mình, và xây dựng kế hoạch thực hiện như sau: Thời Đóng góp của Tên bài học lượng Mục tiêu Nội dung các môn học dự kiến Bài 18 – - 5 phút - Giúp HS biết được - Giới thiệu - Môn Địa lí: Công cuộc những kiến thức cơ nghề nông Đặc điểm địa lí, xây dựng và bản về tập quán lao trồng lúa dân cư, kinh tế phát triển động sản xuất của nương rẫy của vùng núi miền kinh tế trong đồng bào dân tộc đồng bào dân Tây Nghệ An các thế kỉ X- thiểu số ở Nghệ An. tộc Thái ở - Môn Hướng XV - Lịch sử - Giáo dục học sinh miền Tây nghiệp, Ngoài lớp 10- Tiết ý thức sáng tạo Nghệ An. giờ lên lớp: tổ 23 trong lao động sản chức học sinh xuất, bảo vệ tài trải nghiệm tại nguyên môi trường. vườn trường. Bài 22- Tình - 10 - Giúp HS hiểu biết - Giới thiệu - Môn Địa lí; hình kinh tế ở phút về nghề truyền về các làng Đặc điểm địa lí, các thế kỉ XVI thống và làng nghề nghề truyền dân cư vùng núi – XVIII- Lịch truyền thống của địa thống gắn với miền Tây Nghệ sử lớp 10 – phương mình. một số nghề An. Tiết 27 - Giáo dục học sinh truyền thống - Môn Giáo dục tính cần cù, sáng của đồng bào công dân: tạo, khiếu thẩm mĩ, dân tộc thiểu Chính sách văn những kinh nghiệm số ở Nghệ An. hóa của Đảng sản xuất của cha và nhà nước. ông. - Môn Hướng - Từ đó giáo dục nghiệp, Ngoài lòng tự hào, ý thức giờ lên lớp: tổ bảo vệ bản sắc văn chức trải hóa dân tộc . nghiệm, hướng dẫn, tư vấn, giải đáp cho học sinh về nghề truyền thống 19
Thời Đóng góp của Tên bài học lượng Mục tiêu Nội dung các môn học dự kiến của đồng bào dân tộc Thái, Thổ, Khơ Mú, H’Mông ở miền Tây Nghệ An. - Môn Tin học: hướng dẫn, giúp đỡ học sinh về công nghệ để hoàn thành bài tập trải nghiệm. Bài 25- Tình - 20 - Giúp học sinh - Giáo dục về - Môn Địa lí; hình chính phút biết: + Nghề dệt Đặc điểm địa lí, trị, kinh tế, xã + Sự phong phú đa thổ cẩm dân cư vùng núi hội Việt Nam dạng của các nghề truyền thống miền Tây Nghệ thời Nguyễn ở truyền thống và làng của đồng bào An. nửa đầu thế nghề truyền thống dân tộc Thái. - Môn Giáo dục kỉ XIX - Lịch của đồng bào dân tộc + Làng nghề công dân: sử lớp 10- thiểu số, đóng góp dệt Hoa Tiến Chính sách văn Tiết 32. vào nền văn hóa dân ở Quỳ Châu – hóa của Đảng tộc Việt Nam và thế Nghệ An. và nhà nước. giới. + Một vài nét về chính sách phát triển nghề truyền thống và làng nghề truyền thống của một số địa phương trong cả nước và tỉnh Nghệ An hiện nay. + Một số nghệ nhân tiêu biểu trong việc lưu giữ và phát triển nghề truyền thống. + Một số mô hình phát triển nghề truyền thống và làng nghề truyền thống 20