Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng phương pháp dạy học dự án vào dạy học đọc-hiểu văn bản Chữ người tử tù

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:46

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Vận dụng phương pháp dạy học dự án vào dạy học đọc-hiểu văn bản Chữ người tử tù" được hoàn thành với mục tiêu nhằm xác định được khả năng ứng dụng phương pháp DHDA vào giờ học đọc hiểu “Chữ người từ tù” từ đó tìm ra những cách thức tổ chức dạy học đọc hiểu tác phẩm truyện hiệu quả.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Vận dụng phương pháp dạy học dự án vào dạy học đọc-hiểu văn bản Chữ người tử tù

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT LÊ VIẾT THUẬT  ===== ===== SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN VÀO DẠY HỌC ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ Lĩnh vực: Ngữ Văn Tác giả: Lê Thị Việt Hà - Nguyễn Lê Diệu Hương Đơn vị: Trường THPT Lê Viết Thuật Năm học: 2023 - 2024
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT A. ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................ 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu. .......................................................................................... 2 4. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 2 5. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 2 6. Tính mới của đề tài............................................................................................... 3 B. NỘI DUNG......................................................................................................... 4 CHƯƠNG 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn ................................................................... 4 1. Cơ sở lý luận của vấn đề ...................................................................................... 4 1.1. Khái niệm dạy học dự án ................................................................................... 4 1.2. Mục tiêu của dạy học dự án ............................................................................... 4 1.3. Đặc điểm của DHDA ........................................................................................ 5 1.4. Phân loại ........................................................................................................... 5 1.5. Tiến trình thực hiện dự án. ................................................................................ 7 1.6. Dạy học dự án trong môn Ngữ văn ở trường THPT ........................................... 8 2. Thực trạng của vấn đề .......................................................................................... 4 2.1. Mục đích khảo sát ........................................................................................... 10 2.2. Tư liệu khảo sát ............................................................................................... 10 2.3. Phương pháp khảo sát ..................................................................................... 10 2.4. Quá trình khảo sát và kết quả khảo sát ............................................................. 10 CHƯƠNG II: Vận dụng phương pháp pháp dạy học dự án qua dạy học đọc hiểu văn bản “Chữ người tử tù” trong chương trình Ngữ văn 10 .......................................... 12 1. Những đặc điểm của văn bản “Chữ người tử tù” phù hợp DHDA. ..................... 13 2. Cách thiết kế dạy học đọc hiểu văn bản truyện theo phương pháp dạy học dự án. .... 13 3. Vận dụng phương pháp DHDA vào bài “Chữ người tử tù” ................................ 13 4. Các hoạt động dự án được tổ chức cho học sinh qua dạy học đọc hiểu văn bản “Chữ người tử tù” trong chương trình Ngữ văn 10. ......................................................... 16 5. Thực nghiệm sư phạm ........................................................................................ 18 5.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................................... 18 5.2. Tổ chức thực nghiệm ....................................................................................... 18 5.3. Phương pháp thực hiện .................................................................................... 18 5.4. Thiết kế giáo án có tổ chức dạy học dự án. ...................................................... 19
5.5. Kết quả thực nghiệm ....................................................................................... 31 5.6. Nhận xét kết quả thực nghiệm ......................................................................... 32 C. PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................. 34 I. KẾT LUẬN ........................................................................................................ 34 1. Quá trình nghiên cứu .......................................................................................... 34 2. Ý nghĩa của đề tài............................................................................................... 34 3. Phạm vi ứng dụng của đề tài .............................................................................. 35 4. Hướng phát triển của đề tài ................................................................................ 36 II. KIẾN NGHỊ. ..................................................................................................... 36 1. Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo ......................................................................... 36 2. Đối với nhà trường ............................................................................................. 36 3. Đối với giáo viên ................................................................................................ 36 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 38
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ DHDA Dạy học dự án GV Giáo viên HS Học sinh THPT Trung học phổ thông
A. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Cùng với đó, mục tiêu quan trọng hàng đầu của giáo dục nói chung và việc dạy học môn ngữ văn trong nhà trường nói riêng là kiến thức thu nhận từ các bài học phải gắn với thực tế cuộc sống, phát triển năng lực, kĩ năng sống cho học sinh. Vì vậy với mong muốn cải tiến phương pháp để hiệu quả giảng dạy được tốt hơn, chúng tôi đã tìm hiểu và nhận thấy cần phải tích cực hơn nữa trong việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực, hiện đại trong dạy học môn ngữ văn. Đặc biệt là trong những tiết đọc hiểu văn bản văn học. 1.2. Có rất nhiều phương pháp dạy học tích cực đã được giáo viên áp dụng trong quá trình dạy học, như: dạy học hợp tác; dạy học khám phá; dạy học giải quyết vấn đề; phương pháp đàm thoại gợi mở; phương pháp đóng vai; phương pháp dạy học theo mẫu...Tất cả những phương pháp đó đang dần tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh, giúp các em hứng thú hơn với việc học nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Để đổi mới phương pháp dạy học có hiệu quả, một trong những phương pháp dạy học tích cực mang lại kết quả cao chính là việc áp dụng thành công phương pháp dạy học theo dự án trong tổ chức hoạt động dạy học. 1.3. Trong thực tế dạy học, giáo viên chưa truyền đạt hết được tất cả nội dung, vấn đề mà chúng ta mới chỉ truyền đạt được một lượng kiến thức nhất định về tác giả, tác phẩm, trong quá trình học tập, học sinh cũng chưa thật tự học và tự chủ trong tìm hiểu và khám phá kiến thức. Với đề tài nghiên cứu này, chúng tôi không chỉ mong muốn học sinh phát huy tốt năng lực tự học, tự chủ để nắm vững được những đặc trưng cơ bản của truyện khi học văn bản “Chữ người tử tù” mà còn biết cách đọc hiểu các văn bản truyện nói chung. Từ những lí do nêu trên, chúng tôi chọn đề tài “Vận dụng phương pháp dạy học dự án vào dạy học đọc - hiểu văn bản “Chữ người tử tù”” với mong muốn thể hiện một số điểm mới về cách dạy học đọc - hiểu văn bản văn học có vận dụng phương pháp dạy học dự án nhằm tạo hứng thú cho học sinh, đồng thời 1
giúp học sinh chủ động làm việc, có cơ hội thực hiện các dự án trong và ngoài phạm vi lớp học. Bên cạnh đó, đề tài này còn mở ra hướng dạy học mới mang tính tích cực cho việc dạy học đọc hiểu văn bản truyện trong nhà trường. 2. Mục đích nghiên cứu Phương pháp dự án nhằm tạo không khí lớp học sôi nổi, khơi gợi sự yêu thích và say mê học ở HS, giúp học sinh vận dụng nhiều kiến thức khác nhau vào chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kĩ năng, phát triển năng lực, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo. Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi nhằm xác định được khả năng ứng dụng phương pháp DHDA vào giờ học đọc hiểu “Chữ người từ tù” từ đó tìm ra những cách thức tổ chức dạy học đọc hiểu tác phẩm truyện hiệu quả. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu, nghiên cứu cơ sở lí luận của việc dạy học dự án ở trường phổ thông. - Tiến hành khảo sát điều tra thực trạng tổ chức hoạt động dạy học dự án. - Thiết kế mẫu giáo án theo định hướng phát triển năng lực có tổ chức các dự án cho học sinh. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính hiệu quả và tính khả thi của những vấn đề đề tài đưa ra. 4. Đối tượng nghiên cứu Học sinh lớp 10D, 10D1, 10D7, 10A2 trường THPT Lê Viết Thuật. 5. Phương pháp nghiên cứu Phối hợp nhiều phương pháp trong đó chủ yếu là phương pháp: Phương pháp tổng hợp các vấn đề lí thuyết: Đây là phương pháp cơ bản trong nghiên cứu khoa học. Bản chất của phương pháp này là dựa trên các thông tin đã có bằng các thao tác tư duy lôgic để rút ra kết luận khoa học. Phương pháp này được sử dụng để thu thập nguồn tư liệu nghiên cứu. Phương pháp so sánh, đối chiếu: Sử dụng phương pháp này để thấy được sự giống nhau, khác nhau, đối chiếu để thấy được ưu nhược điểm của nó. Tác dụng của phương pháp này là tăng sức thuyết phục và độ tin cậy cao cho nội dung. Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành thực nghiệm tại lớp 10D, 10D7 để đánh giá tính khả thi của đề tài. 2
Phương pháp thống kê: Thống kê và xử lý số liệu thu được qua thực nghiệm để chứng minh tính khả thi và những đề xuất trong đề tài. 6. Những điểm mới của sáng kiến Trong những năm gần đây, hoạt động DHDA đã được áp dụng khá phổ biến ở các môn học nói chung và môn Ngữ văn nói riêng. Đối với văn bản “Chữ người tử tù” cũng đã được một số giáo viên sử dụng các hoạt động DHDA để tổ chức dạy học cho học sinh, nhưng nhìn chung DHDA vẫn chưa được tổ chức như một phương pháp, cách thức dạy học chính ở văn bản này. Từ thực tế đó, đề tài lần đầu tiên dựa vào đặc trưng của văn bản truyện để tìm ra cách dạy phù hợp, đưa ra các hoạt động DHDA một văn bản truyện cụ thể, hệ thống. Qua đó, chúng tôi cũng đưa ra quy trình áp dụng dạy học dự án cho bài dạy và kiểu văn bản truyện. Chúng tôi nhận thức được rằng để DHDA phát huy được hiệu quả, giáo viên cần đổi mới mạnh mẽ việc thiết kế bài học. Vì vậy đề tài đã thiết kế dạy học văn bản “Chữ người tử tù” theo định hướng đã đưa ra. Trong thiết kế này, chúng tôi thể hiện rõ sự hướng dẫn của giáo viên và hoạt động đa dạng của học sinh. Đây là những đóng góp rất thiết thực vì trong thực tế dạy học hiện nay, DHDA đang đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc chuyển hóa kiến thức, kỹ năng, thái độ thành năng lực cho người học. Qua dạy học dự án, việc gắn dự án với những nhóm học sinh nhất định sẽ giúp người học thể hiện và phát huy được tối đa năng lực mình, từ đó kích thích sự say mê, sáng tạo ở HS, khiến cho mỗi giờ học văn trở nên hấp dẫn với các em. 3
B. NỘI DUNG CHƯƠNG 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn 1. Cơ sở lý luận của vấn đề 1.1. Khái niệm dạy học dự án Dạy học theo dự án (DHDA) có nguồn gốc từ châu Âu (Thế kỉ XVI ở Ý và Pháp). Đầu thế kỉ XX, các nhà sư phạm Mỹ đã xây dựng cơ sở lí luận cho DHDA và coi đó là phương pháp dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm, nhằm khắc phục nhược điểm của dạy học truyền thống coi giáo viên là trung tâm. Trong tài liệu tập huấn module 2 chương trình GDPT 2018 cho rằng “Dạy học dựa trên dự án là cách thức tổ chức dạy học, trong đó HS thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu, trình bày”. Dạy học dự án là phương pháp trong đó cá nhân hay nhóm người học thiết lập một dự án có nội dung gắn kết với nội dung học tập. Dựa vào tri thức, kinh nghiệm và kĩ năng vốn có, trên cơ sở phân tích thực tiễn thuộc phạm vi học tập, cùng với tài liệu, phương tiện, người học đề xuất ý tưởng, thiết kế dự án, soạn thảo và hoàn chỉnh dự án. Bản chất của DHDA là người học lĩnh hội kiến thức và kĩ năng thông qua việc giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn (bài tập dự án). Kết thúc dự án người học phải cho ra sản phẩm gắn với thực tiễn cụ thể. Trong DHDA người học tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch đến việc thực hiện dự án. Vì thế DHDA là một phương pháp dạy học tích cực, hữu hiệu phát huy được năng lực của học sinh, đồng thời rất ưu việt trong giáo dục các kĩ năng cho các em. Các dự án học tập góp phần gắn liền nhà trường với thực tiễn đời sống xã hội và có thể mang lại những tác động xã hội tích cực. 1.2. Mục tiêu của dạy học dự án: Dạy học dự án rèn luyện cho người học phát triển kĩ năng phát hiện và giải quyết vấn đề có liên quan đến nội dung học tập và cuộc sống. Rèn luyện cho người học nhiều kĩ năng: Tổ chức kiến thức, kĩ năng sống, làm việc nhóm, giúp người học nâng cao kĩ năng sử dụng công nghệ thông tin vào quá trình học tập và tạo ra sản phẩm. Hơn nữa, qua quá trình dạy học dự án, sẽ phát huy được năng lực của từng nhóm học sinh, đáp ứng yêu cầu dạy học theo năng lực học sinh. 4
1.3. Đặc điểm của DHDA Chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống của thực tiễn môn học, thực tiễn đời sống vì vậy DHDA mang định hướng thực tiễn cao. Nhiệm vụ của dự án cần chứa đựng những nội dung phù hợp với năng lực của người học. Các dự án học tập có ý nghĩa thực tiễn xã hội, góp phần gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống, xã hội sẽ mang lại những tác động xã hội tích cực. Trong dạy học theo dự án, người học cần chủ động, tích cực, tham gia vào các giai đoạn của quá trình học tập, điều đó góp phần khuyến khích tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. GV chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ, do vậy DHDA phát huy tính tự lực của người học. Trong DHDA người học được tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân. Trong quá trình thực hiện dự án sẽ làm tăng hứng thú của người học. Nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc nhiều môn học khác nhau nhằm giải quyết một nhiệm vụ, vấn đề mang tính phức hợp. Vì thế, DHDA sẽ mang tính tích hợp, liên môn. Trong quá trình thực hiện dự án có sự kết hợp giữa nghiên cứu lí thuyết và vận dụng lí thuyết vào trong hoạt động thực tiễn, thực hành. Các thành viên trong nhóm khi tham gia dự án phải chủ động, tích cực thực hiện dự án. Mỗi thành viên cần có định hướng hành động cụ thể, thông qua đó, kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lí thuyết cũng năng lực thực hành, vận dụng vào thực tiễn. Dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, vì thế cần có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm một cách cụ thể. Dạy học theo dự án đòi hỏi và rèn luyện tính sẵn sàng và kĩ năng cộng tác làm việc giữa các thành viên tham gia, giữa HS và GV cũng như với các lực lượng xã hội khác tham gia trong dự án. Trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm được tạo ra không chỉ giới hạn trong những thu hoạch lí thuyết, mà trong đa số trường hợp các dự án học tập tạo ra những sản phẩm vật chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩm này có thể sử dụng, công bố, giới thiệu bằng nhiều hình thức khác nhau với các quy mô khác nhau, nên DHDA luôn có tính định hướng sản phẩm. 1.4. Phân loại DHDA có thể được phân loại dựa theo nhiều cơ sở khác nhau. Sau đây là một số cách phân loại chính: 5
- Phân loại theo chuyên môn : + Dự án trong một môn học: Nội dung chỉ nằm trong một môn học. + Dự án liên môn: Nội dung nằm ở nhiều môn học khác nhau. + Dự án ngoài chuyên môn: Nội dung không nằm ở môn học (Ví dụ: Dự án chuẩn bị cho các lễ hội). - Phân loại theo thời gian: + Dự án nhỏ: Thực hiện trong một số giờ học, có thể từ 2 đến 6 giờ học. + Dự án trung bình: Có thể thực hiện một hoặc một số ngày, nhưng giới hạn là một tuần hoặc 40 giờ học. + Dự án lớn: Có thể thực hiện với thời gian tối thiểu là một tuần (hoặc 40 giờ học), có thể kéo dài nhiều tuần. - Phân loại theo sự tham gia của người học: + Dự án cho cá nhân. + Dự án cho nhóm học sinh. + Dự án cho một lớp học. + Dự án cho cả trường. - Phân loại theo nhiệm vụ: + Dự án tìm hiểu: Dự án khảo sát thực trạng đối tượng. + Dự án nghiên cứu: Giải quyết các vấn đề, giải thích các hiện tượng, các quá trình. + Dự án hành động: Tiến hành các hoạt động thực tiễn xã hội. + Dự án thực hành: Tạo ra các sản phẩm vật chất hoặc thực hiện một kế hoạch hành động thực tiễn nhằm thực hiện các nhiệm vụ như trang trí, trưng bày, biểu diễn, sáng tác. + Dự án hỗn hợp: Dự án có nội dung kết hợp các dạng nêu trên. - Phân loại theo sự tham gia của giáo viên: + Dự án dưới sự hướng dẫn của một giáo viên. + Dự án với sự cộng tác hướng dẫn của nhiều giáo viên. 6
1.5. Tiến trình thực hiện dự án. Dạy học dựa trên dự án cần được tiến hành theo ba giai đoạn: Giai đoạn 1: Chuẩn bị dự án (Xây dựng kế hoạch thực hiện dự án) - Đề xuất ý tưởng và chọn đề tài dự án: Đề tài dự án có thể nảy sinh từ sáng kiến của GV, HS hoặc của nhóm HS. HS là người quyết định lựa chọn đề tài, nhưng phải đảm bảo nội dung phù hợp với mục đích học tập, phù hợp chương trình và điều kiện thực tế. Để thực hiện dự án, HS phải đóng những vai có thực trong xã hội để tự mình tìm kiếm thông tin và giải quyết công việc. - Chia nhóm và nhận nhiệm vụ dự án: GV chia nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm HS và những yếu tố khác liên quan đến dự án. Trong công việc này, GV là người đề xướng nhưng cũng cần tạo điều kiện cho HS tự chọn nhóm làm việc. - Lập kế hoạch thực hiện dự án: GV hướng dẫn các nhóm HS lập kế hoạch thực hiện dự án, trong đó HS cần xác định chính xác chủ đề, mục tiêu, những công việc cần làm, kinh phí, thời gian và phương pháp thực hiện. Ở giai đoạn này, đòi hỏi ở HS tính tự lực và tính cộng tác để xây dựng kế hoạch của nhóm. Sản phẩm tạo ra ở giai đoạn này là bản kế hoạch dự án. Lưu ý: Để tổ chức thành công các chủ đề dự án, GV hướng dẫn HS biết cách xây dựng kế hoạch, đảm bảo các mặt (Thời gian, phân công công việc trong nhóm, phương pháp tiến hành, thiết bị cần dùng, kinh phí,…). Giai đoạn 2: Thực hiện dự án Giai đoạn này, với sự giúp đỡ của GV, HS tập trung vào việc thực hiện nhiệm vụ được giao với các hoạt động: Như đề xuất các phương án giải quyết và kiểm tra, nghiên cứu tài liệu, tiến hành các thí nghiệm, trao đổi và hợp tác với các thành viên trong nhóm. Trong dự án, GV cần tôn trọng kế hoạch đã xây dựng của các nhóm, cần tạo điều kiện cho HS trao đổi, thu thập tài liệu, tìm kiếm thông tin. Các nhóm thường xuyên cùng nhau đánh giá công việc, chỉnh sửa để đạt được mục tiêu. GV cũng cần tạo điều kiện cho việc làm chủ hoạt động học tập của HS và nhóm HS, quan tâm đến phương pháp học của HS… và khuyến khích HS tạo ra một sản phẩm cụ thể, có chất lượng. Để quá trình thực hiện dự án có hiệu quả, mỗi nhóm cần xây dựng bản kế hoạch chi tiết cho từng công việc và luôn thể hiện tinh thần làm việc nhóm, khả năng tư duy sáng tạo, khả năng suy nghĩ độc lập và cách giải quyết các vấn đề 7
theo sự sáng tạo riêng. Lưu ý, trong quá trình thực hiện, GV cần động viên, khích lệ HS nhằm phát huy được tất cả những sở trường, năng lực cá nhân để thực hiện đề tài dự án đạt hiệu quả cao nhất. Giai đoạn 3: Báo cáo và đánh giá dự án HS thu thập kết quả, công bố sản phẩm trước lớp. Sau đó, GV và HS tiến hành đánh giá. Bước 1: Thu thập kết quả Kết quả thực hiện dự án có thể được viết dưới dạng bài viết nghiên cứu, báo cáo, hay tờ rơi, báo tường, tập tranh ảnh, clip,… Bài viết có thể được trình bày trên phần mềm powerpoint, hay dạng văn bản viết, hoặc là các ấn phẩm (bản tin, báo, áp phích), phim, ảnh,… Bước 2: Công bố sản phẩm Sản phẩm của dự án có thể được trình bày giữa các nhóm HS và được giới thiệu trong toàn trường. Bước 3: Đánh giá dự án Đây là giai đoạn kết thúc dự án, HS có thể tự nhận xét quá trình thực hiện dự án và tự đánh giá sản phẩm nhóm mình và đánh giá nhóm khác. GV đánh giá toàn bộ quá trình thực hiện dự án của HS, đánh giá sản phẩm và rút kinh nghiệm để thực hiện những dự án tiếp theo. Nói khác, ngoài GV kiểm tra, đánh giá thì bản thân HS, cũng như những người tham dự đều tham gia đánh giá. Từ đó giúp cho mỗi HS tự nhận thấy được mặt ưu và mặt khuyết của mình để rút kinh nghiệm cho việc thực hiện đề án tiếp theo. 1.6. Dạy học dự án trong môn Ngữ văn ở trường THPT Dạy học dự án là một phương pháp hoặc hình thức dạy học, trong đó GV hướng dẫn HS giải quyết một nhiệm vụ học tập có tính chất tổng hợp. Kết quả dự án là những sản phẩm có thể giới thiệu được. Trong môn Ngữ văn, việc sử dụng dạy học dựa trên dự án góp phần phát triển cho người học những phẩm chất và năng lực chủ yếu: Phẩm chất: Trách nhiệm, trung thực, chăm chỉ…; Các năng lực chung: Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực giao tiếp và hợp tác… và các NL đặc thù: Năng lực ngôn ngữ, năng lực văn học… thông qua các kĩ năng đọc, viết, nói, nghe. Với việc thực hiện các sản phẩm học tập bằng các hoạt động cụ thể liên quan đến đọc, viết, nói và nghe, HS sẽ có cơ hội hình thành và phát triển năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học. 8
Đặc thù môn Ngữ văn có nhiều nội dung dạy học gắn với thực tiễn cuộc sống. Vì vậy, đề phù hợp để sử dụng dạy học dựa trên dự án GV phải tìm ra được mối liên hệ giữa những vấn đề thực tiễn đang diễn ra trong cuộc sống với nội dung bài học, từ đó xây dựng những chủ đề học tập theo dự án một cách phù hợp. Hoặc môn Ngữ văn có thể tích hợp với những môn học khác tạo thành những dự án học tập mà ở đó, những nội dung dạy học của môn Ngữ văn cũng chủ yếu được thiết kế theo định hướng hình thành, phát triển năng lực, phẩm chất cho HS với những biểu hiện cụ thể liên quan đến đọc, viết, nói và nghe. 2. Thực trạng của vấn đề Qua khảo sát thực tế tình hình giảng dạy và học tập tại trường THPT Lê Viết Thuật, tôi nhận thấy thực trạng vấn đề như sau: - Thuận lợi: Về phía giáo viên tâm huyết, yêu nghề, tích cực áp dụng các phương pháp giảng dạy mới, tìm tòi, sáng tạo vận dụng hiệu quả các phương pháp, trong đó có phương pháp dạy học dự án vào mỗi bài học và đạt hiệu quả cao, đặc biệt là đã gieo vào lòng các em tình yêu và sự say mê với các môn học. Về phía HS: HS rất có hứng thú học tập, năng động, sáng tạo. GV và học HS nhận thức đúng đắn vai trò và ý nghĩa của việc dạy đổi mới PPDH trong bộ môn Ngữ văn, đặc biệt trong dạy học bài “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân nói riêng và bộ môn Ngữ văn nói chung. Mặc dù vẫn còn gặp những khó khăn trong quá trình triển khai, việc dạy học dự án để rèn luyện kĩ năng, phát triển năng lực của HS vẫn chưa được chú ý đúng mức. - Khó khăn: + Xu hướng hiện nay học sinh thường cho rằng môn văn chỉ học để thi xét tốt nghiệp, tâm lí ngại học, học một cách hời hợt, nhàm chán nên GV cần phải đổi mới phương pháp để gây hứng thú cho học sinh. + Đặc biệt đối với các văn bản văn học truyện thường dài và khô khan nên học sinh mang tâm thế không thích ngay khi bắt đầu tiếp cận. Cho nên việc vận dụng phương pháp dạy học theo dự án sẽ góp phần giúp học sinh chủ động, tích cực, sáng tạo trong việc nắm kiến thức và hứng thú nhiều hơn đối với bài học. Để việc đổi mới PPDH đạt hiệu quả cao, cần phải có sự đổi mới từ hình thức đến nội dung, phương pháp. Đồng thời, bản thân GV và HS cũng phải có ý thức trách nhiệm trong việc trau dồi kiến thức, trình độ chuyên môn, đào sâu kiến thức, áp dụng các phương pháp dạy học kĩ thuật hiện đại vào trong dạy học bộ môn. Như vậy mới khơi dậy sự hứng thú, yêu thích của HS đối với môn Ngữ văn. 9
Để có thêm cơ sở nghiên cứu, chúng tôi đã tiến hành khảo sát việc sử dụng phương pháp dạy học dự án trong môn Ngữ văn ở trong trường THPT Lê Viết Thuật. 2.1. Mục đích khảo sát Thông qua việc khảo sát để hiểu rõ thực tế tình hình sử dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học môn Ngữ văn. 2.2. Tư liệu khảo sát - Khảo sát quá trình dạy học của GV và quá trình học tập của HS. 2.3. Phương pháp khảo sát - Sử dụng công cụ khảo sát, phiếu khảo sát 2.4. Quá trình khảo sát và kết quả khảo sát a. Khảo sát việc dạy học dự án của giáo viên thông qua bảng, phiếu . Dạy học là một công việc rất khó khăn và phức tạp đòi hỏi ở người thầy không chỉ có kiến thức, trình độ chuyên môn nghiệp vụ sư phạm, phương pháp giảng dạy mà cần phải tâm huyết với nghề nghiệp. Trên lớp, người thầy như một diễn viên vào vai. Với phương pháp dạy học truyền thống người thầy đóng vai trò trung tâm trong hoạt động dạy và học. Thầy là người truyền đạt kiến thức, học trò là người lĩnh hội kiến thức. Những năm gần đây, nền giáo dục nước ta đang trên đường đổi mới căn bản và toàn diện để nâng cao hiệu quả việc dạy và học đồng thời để tiến kịp với các nước trên trên thế giới. Chính vì vậy mà đòi hỏi GV phải nâng cao trình độ chuyên môn, tích cực đổi mới phương pháp dạy học để tạo hứng thú cho HS có như vậy mới phù hợp và theo kịp nền giáo dục trên thế giới. Nội dung khảo sát Để có cơ sở thực tiễn chắc chắn cho việc nghiên cứu đề tài, chúng tôi đã tiến hành khảo sát bằng công cụ khảo sát và phiếu hỏi. Hai mẫu phiếu hỏi dành cho hai đối tượng khảo sát như sau: Bảng khảo sát dành cho Giáo viên Số lượng: 50 giáo viên Mức độ Vấn đề Có Không SL % SL % Thầy/cô có thường xuyên áp dụng phương pháp dạy học dự án vào dạy học đọc hiểu 37 74 13 26 văn bản truyên chưa? 10
Bảng khảo sát dành cho Giáo viên Số lượng: 50 giáo viên Mức độ Trung Vấn đề Rất cao Cao Thấp Rất thấp bình SL % SL % SL % SL % SL % Theo Thầy/cô, việc đưa phương pháp dạy học dự 35 70 15 30 0 0 0 0 0 0 án vào dạy học có hiệu quả như thế nào? Bảng khảo sát dành cho Giáo viên Số lượng: 50 giáo viên Mức độ Chưa cảm Không cảm Rất hài Vấn đề Hài lòng thấy hài thầy hài long lòng lòng SL % SL % SL % SL % Thầy/cô cho biết mình đã hài lòng khi vận dụng phương pháp dự án vào dạy học văn 10 20 20 40 15 30 5 10 bản truyện chưa? (Chọn 1 đáp án) b. Phiếu khảo sát dành cho học sinh Tổng số: 163 học sinh Rất Mức độ không Không thích Thích Rất thích STT Nội dung thích SL % SL % SL % SL % 1 Em có thích thầy (cô) dạy theo phương pháp mới 0 0% 3 1,9 40 24,5 120 73,6 không (dạy học dự án) 2 Học văn bản truyện kết hợp với phát triển năng lực (hội họa, 10 6,1 13 7,9 70 43,0 70 43,0 đóng vai, phỏng vấn, âm nhạc, diễn xướng…) 11
Qua việc khảo sát thực trạng dạy và học ở trường THPT cho thấy mặc dù vẫn còn gặp những khó khăn trong quá trình triển khai, GV và học HS vẫn nhận thức đúng đắn vai trò và ý nghĩa của việc dạy đổi mới PPDH trong bộ môn Ngữ văn. Để việc đổi mới PPDH đạt hiệu quả cao, cần phải có sự đổi mới từ hình thức đến nội dung, phương pháp, đồng thời, bản thân GV và HS cũng phải có ý thức trách nhiệm trong việc trau dồi kiến thức, trình độ chuyên môn, đào sâu kiến thức, áp dụng các phương pháp dạy học kĩ thuật hiện đại vào trong dạy học bộ môn. Như vậy mới khơi dậy sự hứng thú, yêu thích của HS đối với môn Ngữ văn. 12
CHƯƠNG II: Vận dụng phương pháp pháp dạy học dự án qua dạy học đọc hiểu văn bản Chữ người tử tù trong chương trình Ngữ văn 10 1. Những đặc điểm của văn bản “Chữ người tử tù” phù hợp DHDA. “Chữ người tử tù” là một văn bản thuộc thể loại truyện ngắn của tác giả Nguyễn Tuân có ý nghĩa và đặt ra nhiều vấn đề mang tính thời sự như bản lĩnh, khí phách con người, thiên lương tốt đẹp, tinh thần yêu nước, mối quan hệ giữa cái đẹp và cái xấu sẽ rất phù hợp cho việc áp dụng hoạt động DHDA để phát triển năng lực cho HS. 2. Cách thiết kế dạy học đọc hiểu văn bản truyện theo phương pháp dạy học dự án. Dựa trên lí thuyết về phương pháp dạy học theo dự án, chúng tôi đã vận dụng phương pháp mới này vào dạy văn bản truyện ở môn ngữ văn như sau: - Bước 1: Xác định nội dung kiến thức có thể hình thành dự án: Tìm trong chương trình những bài dạy có nội dung liên quan đến các vấn đề đang diễn ra trong thực tế, ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của các em. - Bước 2: Thiết lập dự án: Xây dựng dự án sao cho phù hợp với nội dung và phù hợp với trình độ nhận thức, khả năng thực hiện của người học. Lưu ý, dự án không chia theo tổ để tránh tình trạng học sinh vào nhóm cho có, không thể hiện được năng lực của mình trong dự án của nhóm. - Bước 3: Giao nhiệm vụ: Phân chia học sinh thành các nhóm, giao nhiệm vụ cho từng nhóm, yêu cầu về thời gian, đưa ra tiêu chí đánh giá cụ thể. - Bước 4: Thực hiện dự án: Học sinh trực tiếp thực hiện dự án, giáo viên là người hướng dẫn, đôn đốc và giúp đỡ khi cần thiết. - Bước 5: Trình bày sản phẩm và đánh giá sản phẩm: Tổ chức buổi tổng kết để các nhóm báo cáo kết quả sản phẩm. Các nhóm và giáo viên nhận xét, cho điểm. Giáo viên chốt lại những nội dung quan trọng liên quan trực tiếp tới bài học. 3. Vận dụng phương pháp DHDA vào bài “Chữ người tử tù”. Bước 1: Xác định nội dung kiến thức có thể hình thành dự án: - Hình tượng người anh hùng bị thất thế, trong ngục tù vào những năm tháng cuối cùng. 13
- Con người biết giữ vững tấm lòng thiên lương trong sáng, biết trân trọng những truyền thống tốt đẹp của dân tộc. - Những đặc trưng của văn bản truyện: tình huống truyện, lời kể, sự kiện, nhân vật… Văn bản này giúp ta hiểu được những giá trị cơ bản trên, dễ áp dụng phương pháp dạy học dự án. Bước 2: Thiết lập dự án 1. Mục tiêu dự án: - Về kiến thức: - Nắm được các đặc điểm cơ bản của truyện - Biết cách giữ vững tấm lòng thiên lương, biết cách trân trọng, yêu mến, gìn giữ truyền thống tốt đẹp của dân tộc . - Về kĩ năng: - Rèn luyện kĩ năng thuyết trình, tính tự tin - Rèn luyện kĩ năng giao tiếp - Hình thành thái độ hứng thú, nghiêm túc trong học, kĩ năng hoạt động nhóm, kĩ năng sống, kĩ năng viết bài văn nghị luận văn học - Về Thái độ: - Có ý thức đúng trước những vấn đề xảy ra trong cuộc sống. - Rèn luyện ý thức tự giác trong công việc, biết chia sẻ, hợp tác. - Hình thành năng lực: + Năng lực giải quyết vấn đề. + Năng lực sáng tạo. + Năng lực hợp tác. + Năng lực giao tiếp. + Năng lực công nghệ thông tin, truyền thông. 2. Xây dựng nội dung công việc: 2.2.1. Giai đoạn 1: - Chọn đề tài. - Chia nhóm sao cho mỗi công việc phù hợp với năng lực của học sinh. - Xây dựng kế hoạch thực hiện. 2.2.2. Giai đoạn 2: Thực hiện dự án Commented [A1]: 14
- Học sinh thực hiện nhiệm vụ phân công 2.2.3. Giai đoạn 3: Báo cáo và đánh giá dự án Giáo viên cho học sinh trình bày sản phẩm trước lớp. Các nhóm góp ý. Giáo viên góp ý, nhận xét, cho điểm rèn luyện. Lưu tâm phần các em đưa ra biện pháp giải quyết, có những nhận xét gắn với sản phẩm cụ thể, không để những suy nghĩ tiêu cực xảy ra. Giáo viên điều hành cuộc thảo luận đánh giá. Các nhóm cử đại diện đưa ra nhận xét và đặt câu hỏi chất vấn về các dự án của nhóm khác. Giáo viên nhận xét chung và cho điểm các nhóm theo những tiêu chí sau: Để đánh giá một dự án có thể dựa vào 10 tiêu chí trong bảng dưới đây. Mỗi tiêu chí cho điểm từ 1 đến 5 ( Ít nhất là 1 và nhiều nhất là 5) . - Dự án loại tốt có tổng điểm từ 40-50. Loại khá từ 30-40. Loại trung bình từ 25-30. Loại không đạt dưới 25. Ghi Điểm chú STT Tiêu chí 1 2 3 4 5 1 Những kiến thức, kĩ năng thu được sau dự án 2 Lượng kiến thức gắn với môn học trong dự án 3 Tạo điều kiện cho mọi thành viên tham gia 4 Chỉ rõ những công việc người học cần làm 5 Tính hấp dẫn với người học của dự án 6 Phù hợp với điều kiện thực tế 7 Phù hợp với năng lực của người học 8 Áp dụng công nghệ thông tin 9 Sản phẩm có tính khoa học 10 Sản phẩm có tính thực tiễn, thiết thực 15
4. Các hoạt động dự án được tổ chức cho học sinh qua dạy học đọc hiểu văn bản “Chữ người tử tù” trong chương trình Ngữ văn 10. Đối với dạy học dự án ở văn bản này, chúng tôi tập trung vào 3 dự án được phân công theo năng lực của các em học sinh và 1 nhóm ban cố vấn, nhận xét. Nhóm 1- Dự án làm phóng sự về tác giả và tác phẩm. Nhóm 2- Dự án đóng kịch Nhóm 3- Dự án phỏng vấn nhà văn để tìm hiểu rõ hơn về văn bản “Chữ người tử tù” Nhóm 4: Ban cố vấn . 4.1. Dự án làm phóng sự về tác giả và tác phẩm. Xây dựng nội dung công việc: Giai đoạn 1: - Chọn đề tài: Tác giả Nguyễn Tuân, tác phẩm “Chữ người tử tù”. - Xây dựng kế hoạch thực hiện. Giai đoạn 2: Thực hiện dự án Sản phẩm là bài trình chiếu PPT hoặc video được biên tập lại. Để tổ chức dự án này, trước khi bài học diễn ra, GV giao nhiệm vụ cho các nhóm học sinh tìm kiếm, xử lí thông tin và thiết kế cho bài trình chiếu power point hoặc video…GV hướng dẫn, sau đó, nhóm trưởng sẽ phân công các thành viên trong nhóm tìm kiếm thông tin bằng các từ khóa như “Nguyễn Tuân”, “Chữ người tử tù”, “truyện ngắn”, “Dòng chữ cuối cùng”, “Vang bóng một thời” để tìm kiếm thông tin, tranh ảnh từ nguồn internet. Bên cạnh đó, HS có thể tìm hiểu, tìm kiếm thông tin từ sách báo, tài liệu… Sau đó, nhóm trưởng sẽ tổ chức họp cả nhóm để biên tập lại nội dung: Yêu cầu mỗi thành viên trình bày kết quả, hiểu biết của mình về tác giả, tác phẩm, để từ đó cả nhóm tiến hành. - Học sinh thực hiện nhiệm vụ phân công. - Sản phẩm cuối cùng của nhóm sẽ được trình bày bởi 1-2 biên tập viên đại diện cho nhóm. Thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo này, sẽ giúp HS hình thành và phát triển được năng lực hợp tác, năng lực sáng tạo, năng lực giao tiếp tiếng Việt, năng lực tự quản lý và đặc biệt là năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông. Giai đoạn 3: Học sinh trình chiếu và đánh giá dự án. 16