Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Xây dựng hệ thống câu hỏi - bài tập phát triển năng lực HS thông qua dạy phần Sinh học tế bào trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học lớp 10

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:37

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm giúp cho các em học sinh biết cách giải quyết câu hỏi - bài tập phát triển năng lực trong các đề thi HSG để từ đó có thể đạt được kết quả cao. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Xây dựng hệ thống câu hỏi - bài tập phát triển năng lực HS thông qua dạy phần Sinh học tế bào trong bồi dưỡng học sinh giỏi môn Sinh học lớp 10

G o DUC o r4o D TRUOI\G THPT THANH PHO DIEN BITN PHU sANc xmN *xAy DUNc up rnoNc cAu UOI - BAI TAp pHAr rnrnx xANc LUc Hec .rn:::l::rj DAy Hec puAx srNH Hec rB nAo TRoNG nOr oTIONG Hec srNH crOr ruOx sINH Hoc ro" Hg vt t€n t6c gi6: Ph4m Thi Huong Giang Don vi cdng t6c: Trudng THPT Thinh ptrii Oign Bi6n Phri Nlm hgc 2023 - 2024
DANH MUC CAC rtl Vrrr rAr vi6t t5t NQi dung TFIPT Trung hoc ph6 th6ng HS Hgc sinh HSG Hoc sinh gioi GV Gi6o vi6n VD Vf dp SGK Srich gi6o khoa GDPT Gi6o dr.rc phd th6ng NL Ndng luc CH-BT Cdu hoi, bAi tAp TB T6 bao TBTV TC bdo thgc vAt TBDV Td bdo clQng vAt I
A - MUC DiCH VA SUCAN THIET CUA VIEC THTI. C IilEN SANG KEN Chuong trinh Gi6o dgc ph6 th6ng 2018 (GDPT) (Ban hdnh kdm theo th6ng tu sti 32/2018/TT-BGDDT ngay 26 thdng I2 ndm 2018) ctf- Ba GD - DT v6i c6c quan di6m: Ti6p c{n voi xu hu
n6u hoc sinh chi sri dgng ki6n thuc trong c6c bg SGK thi kh6 md
d4y cdc bQ m6n d trudng THPT. ViQc bOi auOng HSG hiQn nay chri y6u thdng qua 6n tQp lai ki6n thric ly thuy6t dA hgc vd x6y dpg cric c6u h6i, bdi t{p theo Do d6 kh6ng phdt huy dugc kha ning tu duy s6ng tao vA khd nang giai quy6t c6c tinh hu6ng thuc ti6n. II. NQi dung cta giii ph6p l. Cct s& li lu6n Chuong trinh GDPT 2018 duqc xAy dpng dya tr6n chuAn ning luc cira m6n hoc. Md ndng lqc chri y6u dugc hinh thanh th6ng qua ho4t dQng hqc tap cta HS. HQ thi5ng cdu h6i - bdi tdp ph6t tri6n ndng luc chinh ld cdng cu cho HS hgc t{p. Vi v{y trong quA trinh day hgc, vi€c xdy dUne h0 th6ng c5c cdu h6i - bdi t{p ph6t tri6n n6ng luc cho ngudi hgc ld r6t cAn thi6t vd pht hqp v6i xu th6 ph6t tritin gi6o dgc ViQt Nam vd tr6n th5 gi6i hiQn nay. D6 xdy d1mg dugc c6c cdu h6i - bdi t{p phrit tri6n nang luc, chring ta cdn , .l t,, ,. .^ nreu fo mot so Khar nlem: t MQt s6'khtii niQm - Ndng lgc: ld thuQc tinh c6 nhdn dugc hinh thdnh, ph6t tri6n nhd t6 chdLt :, sin c6 vir qu6 trinh hgc t{p, rdn luyQn, cho ph6p con ngudi huy dQng t6ng hqp cric ki6n thric, ki ndng vd c6c thuQc tinh c6 nhdn kh6c nhu hrmg thri, ni6m tin, 1i chi,... thuc hiQn thanh c6ng mQt lopi hoqt dQng nh6t dinh, tlat k6t qu6 mong mu6n trong nhirng di€u kign cp th6. Nang luc cua hgc sinh ld kh6 nSng l?rm chir nhirng hQ thting kiiin thric, k! ndng, th6i dQ... pht hqp voi hia tu6i vd vrin hdnh -4
chirng mQt c6ch hqp lyi vdo thlrc hiQn thanh c6ng nhiQm v9 hgc t{p, gi6i quydt hi€u qu6 nhirng v6n A6 aAt ra cho chinh c6c em trong cuQc s6ng. Theo chuong ftinh GDPT 2018, thdng qua bQ m6n Sinh hqc cAn ph6i hinh thanh vd ph6t triiSn cho HS 2 nh6m NL: + NAng luc chung: ld nhtng nnng luc cdn thi6t d6 cri nh6n c6 th6 tham gia hi€u qud trong nhidu ho4t dQng vd c6c UOI cann Uuic nhau cua doi s6ng xd hQi, g6m: NL t.u hqc, t.u cht; NL giao titip, hqp tric; NL giai quy5t v6n tlA; UI- tu duy vd s6ng t4o; NL tinh to6n... + NEng lpc d4c thi: ld nhtng NL tlu-o. c hinh thantr vd phrit tri6n f6n co sd c6c ndng lgc chung theo dlnh huong chuydn sAu. Trong m6n Sinh hgc, NL ddc tht dugc hinh thanh trong d4y hgc m6n Sinh hqc d cdp THPT bao g6m: NL nh6n thirc sinh hgc; NL tim hi6u thii gioi sOng; NL van drlng ki6n thfc, ki ning dd hoc. - D6nh gi6 nnng lpc: ld danh gi6 kitin thric, ki ndng vd thAi dO cria nguoi hoc trong m6t b6i cinh c6 y nghia. CU tn6 ta d6nh gi6 kh6 n6ng cria HS vdn dgng c6c kitln thirc, ki ndng dd dugc hoc vdo gi6i quyiit c6c tinh hudng trong hoc t{p ho4c trong ^t cuQc song hdng ngdy nhdm chring minh ngudi hgc c6 ndng luc o rnric cl6 ndo thi cAn tpo ra b6i cenh, co hQi, tinh hu6ng, nhi6m vp,... d€ ngudi hgc v{n dgng kitin thric, ki ndng dd hgc ctng v6i c6c kinh nghiOrn crla ban thdn d6 gi6i quy6t. Thdng qua viQc hodn thdnh mQt nhi6m vu trong b6i crinh thuc c6 th6 denh gi6 dugc khi ning nh{n thric, ki ning thuc hi6n nhirng gi6 tri, tinh cdLm cta nguoi hgc. I Nhfi'ng ific di6m cia cAu hdi - bdi tfp phtit fiiAn ndng ly'c - CAu hoi - bdi tap ctu-o. c xdy dgng tr6n ydu cAu can dat trong chuong trinh GDPT rn6n Sinh hqc vd n6ng cao v6i c6c tinh hu6ng thgc ti5 c6 d0 kh6 kh6c nhau. - CAu h6i - bei tap gin vcri tinh hu6ng thyc tt! cdn gi6i quytlt. - CAu h6i - bdi tpp r6t da dang, girip phSLt huy cluoc cilc ning luc chung vd ning lgc chuydn bi6t. - Vd c6u truc: Cdu h6i - bdi tap d6nh giri ndng lyc g6m 2 phAn: -5
+ Phan th6ng tin: c6 thC le mQt doqn th6ng tin (SGK, s6ch tham kh6o, b6o, mpng...), hinh dnh, so clti, thi nghiQm hay mQt ktlt qud didu tra... nhung cAn ,l phai co ngu6n trich dan. + Phan hQ th6ng cdu h6i: c6 th6 ld mQt hay nhi6u cdu h6i, c6c c6u hoi dugc sap *6p theo c5c mric dQ NL kh6c nhau tir tei hiQn d6n hi6u, v6n dung, giiti quytit v6n d4... t Ctic bQc trinh ttQ trong bdi tfp phtit tri6n ndng lyc Cic mftc B$c trinh tIQ Cic tlic.Ii6m - Nhpn bi6t c6i ild hqc vdr kh6ng thay Trii hiQn ,1. clol 1. HOi tu&ng (Nhan bi6t, t6i tao) - TAi tpo l4i c6i dd hoc Hi6u & v$n dqng. - Ph6n 6nh theo 1i nghia c5i dd hoc. (Bitit t nghia vir - Vfln dUng c6c ki6n thirc dd hoc 2. Xfr Ii thOng tin v4n dung) trong tinh hudng tucrng tu. - DUa tr6n c6c ki6n thric dd hoc dC i, giai quyet c6c tinh hudng moi. Xu li, giAi quy6t 3. Tgo th6ng tin - D6nh gi6 hoirn cdnh, tinh hu6ng van de thuc t6 theo nhfrng ti6u chi ri6ng. 2. Co s& thrpc t Hogt tt\nT tw duy - hQc tQp crta c$i ruyAn HSG Sinh 10 Hgc sinh dugc lga chgn vdo ddi tuy6n HSG m6n Sinh hoc 10 ndm hgc 2023-2024 thucrng ld nhirng hgc sinh dd tharn gia
c6 khd ndng tu nghi€n criu SGK, c5,c ngu6n tdi li6u tham khrlo tuong tt6i hiQu qu6, bitit chir j c6c chi ti6t n€u trong bdi hoc, bi6t chit lqc thdng rin. Tuy nhi6n, khd ning 1i6n hQ thyc t6, kha ndng tu duy kh6i qurit m6t v6n d€ ndo d6 chua duoc rdn luyQn n€n cdn nhidu han ch6. PhAn lon, c6c em kh6ng bi6t c6ch kh6i I -; . qudt mQt vdn dd cho ndn cdu trd loi thuong le tap hqp nhtng ki6n thuc theo ki6u tu duy mQt chi6u din ddn hay d6 s6t nQi dung, hoSc cdu tr6 ldi thi6u chinh xric... I Thyc trgng dqy hgc theo tlinh htdng phtit triiin ndng lqc cho HS Chuong trinh GDPT 2018 da dugc tri6n khai vd thuc hi6n o c6Lp THPT nim nay ld ndm hgc thir 2. Chuong trinh thay AOi cacn ti6p c6n n6i dung gi6ng day khi6n girio vi€n g[p nhi6u kh6 khan vi cld quen v6i phuong phrip day hoc truy€n th6ng. Lugng ki6n thuc dua vdo kh6 ld nang aOi vol HS, nhi6u thu{t ngir thay d6i c6ch itoc vd l4i khdng kdm theo chri thich ttgc nen rdt kho khdn cho ca thAy c6 vd hoc trd. Hon nta d c6p THCS c6c em dang hgc theo chuong trinh GDPT cfr, l6n lop 10 hoc chu
(3) CAu hoi - bdi tap mi GV dua ra di5 rdn luyQn phii phu hgp v6i mric clQ nhpn thric cria hgc sinh trong ctQi tuyi5n HSG 10. (a) Cdu h6i - bdi tpp phii girip cho hgc sinh ph6t huy dugc khi ndng s6ng tpo, tich cuc, cht clQng trong hgc t4p. (5) Sau khi 6n luy6n, hgc sinh phii c6 kh6 nang vqn dr;ng ki6n thric cl6 hgc -i A. giai quy€t c5c tinh hu6ng kh6c duoc ph6t sinh trong c6c d6 thi vd trong thgc
carbohydrate, lipid, protein, nucleic acid; - Thuc hdnh: X6c dinh mQt s6 thenh phan h6a hgc c6 trong tti bao (
3.2. Ciutrlic tldi thi Di6m str Chuy6n tld TOng rirc Th6ng Vfn dgng v0n tIi6m "/o hi6u thAp dung cao 1 Thanhphdnh6ahgc a ., J )0 2 ,0 J ,0 8 , 0d 40% cua t6 bdo 2 C6u truc tti bdo 2,0 2,0 1,0 5,0d 25% a J Trao d6i ch6t qua . .r. . mang te bao va 2,0 2,0 1,0 5,0d 25% truydn tin t6 bdo I l I 4 Chucmg trinh 0 1 0 1 ) 0 2,0d t0% chuy€n sdu Tdng di6m/ TOng til| o/o 7,0it 7,0i| 6,0it 20,0d l00o/o (3s%) (3s%) (30%o) 4. Cic bufc xiy drpng cdu h6i - bni t6p phrlt tri ning Igr B I . X6c cllnh c6c chri
5. MOt sd cAu h6i - bni tip phft tri6n ntrng lgc trong 6n luy$n HSG lfp 10, phAn Sinh hgc t6 bAo 5.1 Chi d6: Thirnh phAn h6a hgc cria t6 bio Bl. X6c
ti lC > 0,01%, nguy6n tti vi luqng c6 ti lQ S 0,01%. Quan s6t hinh vd cho bi6t: (1) DAu lir c6c nguydn t5 da luong vir c6c nguyOn t5 vi lugng? Vai trd cira m5i nh6m nguyCn t6 d6 d5i vdi t6 beo vd ccy th6. (2) TOng ti lQ phAn trdm cira cilc nguy6n t6 C, H, O, N ld bao nhi6u vi ti lQ ndy c6 y nghia gi? (3) NCu mQt s6 bQnh do thi6u nguy6n t5 dai luqng, vi lugng 6 ngudi vd c6ch phdng tr5nh nhirng benh d6. (4) D6 cung cAp dAy dri nhu cAu dinh dudng cho co th6 c6n chir y di6u gi trong khAu pnan anZ Vi sao? * GV hudng ddn HS: - Cdu h6i I - Muc dQ h6i tucrng: HS quan s6t hinh - trii hi6n ki6n thuc dd hoc vd x6c dinh duoc: + C, H, O, N, Ca, P, K, S, Na, Cl, Mg chi6m ti lC lon hon 0,01% n€n : thu6c nh6m c6c nguydn tO dai lucrng.--- Vai trd: cdu tao n6n c6c d4i phAn tu hfru co dd cdu tao ndn td bdo vd c
- C6u h6i 4 - Giei quyi5t tinh hu6ng thgc tiSn: CAn cung cdp iili lugng thrlc 6n tuy theo hia tu6i, th6 tr4ng, htnh thric lao dQng,... Can an da dqng c6c lo4i thtlc 6n, trong d6 cAn cung c6p dAy dt 4 nh6m thgc phAm: tinh bQt, ch6t dam, chSt b6o, vitamin vi khoang ctrdt vdi luqng pht hqp. Bni tfp 2: Hinh b0n md td c6u truc phdn tt nudc vir sU hinh thdnh 1i6n ktit hydrogen (Hinh 5.3 h7c I0 - BQ sdch Chdn tang 23 - SGK Sinh trdi sdng tqo). Quan tf- llrlA I . ri.l.li s6t hinh vd tr6ldi c5c cdu h6i du6i tl6y: (1) MO tA c6u truc phAn tu nudc. (2) Cho biiSt su hinh thanh li6n hydrogen gita c6c phdn tu nu6c? k6t tl tl Y ?" I c I (3) Nhd ddu mir nudc c6 th6 hda tan dugc c6c ch6t trong t6 bio? Nhfrng ch6t nho nu6c khdng th6 hda tan? Gi6i thich. (a) Vdo nhirng ngdy hd n6ng ngc, bpn An r6t thich u6ng nudc
phdn hr nudc ndy sE bi htt boi dau oxygen mang difu dm cua phdn tu nudc b€n canh vd nguo. c lai -> htnh thdnh c5c li6n ktit hydrogen gifia c5c ph6n tu nudc voi nhau. - Cdu h6i 3 - Xt lf thdng tin: Do ph0n tir nudc c6 tinh phdn cuc, n€n dAu mang
* Glt hudng ddn HS: - CAu h6i l- Mrlc dQ h6i tuong: A- Tinh bQt; B- Glycogen; C- Cellulose - Cdu h6i 2 - Mirc
Quan sdt hinh vd trd ldi cdc cdu hdi duoi day: (1) Ggi t6n timg loai lipid c6 trong hinh tr€n. (2) NCu c6u t4o, d4c di6m dpc tnmg cria lo4i lipid trong hinh 2. (3) C6 y ki6n cho rang ch6t d hinh 3 ld lo4i lipid hoan toan c6 hai cho co th6 nguoi. Y ki6n d6 c6 chinh xric kh6ng? M sao? (a) Ban Quy€n i5t b6o. M5i hn di ra ngoai mgi nguoi thucmg hay tr6u trgc, Quy6n i5t m{c cAm v6i co th6 cta minh. Bqn Hoa cing krp dd khuy€n Quy6n: "D€ giiun c6n, b4n n6n cit b6 hoan todn ch6t b6o trong khAu ph6n 5n cria minh". Theo em, loi khuy6n cta b4n Hoa c6 dting hay kh6ng? Giai thich. Mu5n duy tri cdn n4ng cho m6t co th€ kh6e mqnh ta c6n ph6i ldm gi? * GV hudng ddn HS: - C6u h6i 1- Muc dQ hAi tuong: Hinh 1- Triglyceride (dAu, md); Hinh 2 - phospholipid; Hinh 3 - cholesterol. - Cdu h6i 2 - Mric dd xir li thdng tin: CAu t4o: g6m mQt ph6n tri glycerol li6n t6t vOi trai acid bdo 6 mQt diu, dAu cdn lai li6n krit voi nh6m phosphate (1 phAn tu glycerol + 2 acidbdo + 1 nh6m phosphate 1-PO43-). Phospholipid duoc xem ld phdn tu c6 tinh ludng cuc (dAu phosphatidylcholine ua nu6c, d6u acid b6o ki .l nu6c). -- Vai tro: cdu tao n€n c6c loqi mirng t6 biro - C6u h6i 3 - T4o th6ng tin vir xu lli: Theo em ld sai, vi: cholesterol c6 m6t s6 vai tro ntr6t Ointr: Le thenh phAn xdy drmg n6n rndng t6 bdo; Tao c6c hoocmon sinh dqc (nguy6n li€u d6 chuy6n h6a thdnh c6c hoocmon sinh duc quan trgng nhu testosteron, estrogen...); T?o rnu6i m6t --- ti6u hod md. - Cdu h6i 4 - Giai quytit tinh hu6ng: Theo em, diAu ndy ld kh6ng dirng, bo-i vi: Ch6Lt b6o kh6ng chi ld ngu6n cung cdp nlng lugng quan trong mir cdn d6ng vai trd ld dung m6i dti hda tan c6c vitamin thi6t y6u cho co th6 nhu A, D, E, K,...; Ch6t bdo cfrng tharn gia cAu tao n6n mdng t6 bdo dQng vat va la thdnh .: i, ph6n cua I sO hormone sinh dyc tham gia di€u hoa quri trinh sinh truong, ph6t tri6n cia dQng vqt... -> Bdi v{y, n6u trong khAu phAn 6n kh6ng c6 chAt b6o thi co th6 sE kh6ng h6p thp dugc ciic vitamin ndy, d6ng thdi thi6u hgt nguy€n liQu d6 xAy dpg c6u truc t6 bdo,... d6n dtln inh hu&ng nghi€m trgng d6n sric kh6e. - 16 -
* Du6i g6c ttQ sinh hgc, chring ta can duy tri cdn n{ng bdng c6ch cdn bAng gifta lugng nlng luqng h6p thu vd lugng nlng lugng st dgng. Cg th6, n6n: + C6 ch6 tIQ In ui5ng hqp li, cung c6p dri c6c nh6m chSt dinh du0ng can tnii5t, kh6ng dn qu6 nhiAu ch6t b6o vd chAt
(3) Chi voi 4 lo4i nucleotide nhtmg c6c sinh v{t khric nhau lai c6 nhirng dac tli6m vd kich thu6c rAt khdLc nhau. Tai sao? (4) MQt do4n phdn tft DNA c6 t6ng s5 180 chu ki xo6n vd A chi6m20%o t6ng si5 nucleotide. T6ng sO 1i6n ki)t hydrogen cta doan DNA ndy ld bao nhi€u? (5) Khi hoc v6 co cnii *ran d6i vd phi6n m6, Lan cho ring: "Phan tu DNA kh6ng nh6t thiiSt phii c6 cAu truc 2 m1ch, vi chi cAn c6 mQt mqch ld thgc hiQn dugc co ch6 di truyin". Theo em, y ki6n cta b4n dy ld dtng hay sai? Em hdy gi6i thich A6 tqn Ay duoc 16. * GV huong ddn HS - Cdu h6i 1- Mric d6 h6i tucrng: phdn tu DNA duoc c6u t4o theo nguy€n tic da phAn, don ph6n ld 4 loai nucleotide (A, T, c, C). M5i nucleotide d€u gdm 3 thenh phAn: Duong pentose C5H10Oa; nh6m phosphate; nitrogenous base (A, T, G, C). C6c nucleotide li6n k€t v6i nhau beng I6n k€t phosphodieste gifra tluong cta nucleotide niry v6i nh6m phosphate cta nucleotide kri ti6p d6 t4o n6n chu6i polynucleotide, ddy ld li€n t6t UOn virng drim b6o c6u trric bAn virng cria phdn tir DNA. C6c nucleotide tr6n 2 chuSi polynucleotide li6n k6t ngugc chi6u nhau bing c6c li6n k6t hydrogen theo nguydn t6c b6 sung (A li€n ki5t v6i T bing 2 li6n ktit hydrogen; G li€n kiit voi C bing 3 li6n k6t hydrogene), d6y ld li6n kdt kdm bdn gitp cho 2 mach cta phdn tt DNA dE ddng t6ch ra d6 thuc hidn co ch6 nhdn d6i, phi€n m6. - CAu h6i 2 - Muc dQ xu li th6ng tin: HS sri dpng ki6n thuc dd hgc, qua quan s61 hinh anh s€ trinh bdy ducrc: doan mach bo sung le 5'- TTGCGGAGTTAA _ 3' - C6u h6i 3 - Tao th6ng tin vd xri lj: Phen tu DNA tluoc cAu tao tu 4 loai nucleotide nhmg chi cAn thay AOi sO lugng, thdnh phAn ve trinh tU sap x6p c6c nucleotide tr6n phdn tu DNA c6 th6 t4o ra v6 s5 lopi DNA kh6c nhau ---+ c6c gene nim trdn d6 sd kh6c nhau -> quy dlnh tdng hqp ndn cdc phan tu protein kh6c nhau -> d4c di6m vd kich thu6c d c6c lodi sinh v6t kh6c nhau. - lti -
- Cdu h6i 4 -Tao th6ng tin: HS v{n dr,rng ki6n thuc du-o. c hgc vd c6ng thfc tinh cric tl4i lugng N, M, L, nguy6n tdc b6 sung Oii tintr sO li6n k6t hydrogen cta phdn tri DNA d6. - Cdu h6i 5 - Giai quytit tintr hu6ng: Sai. Vi DNA c6 chric nlng luu trt, b6o qudn vd truydn dpt th6ng tin di truydn. Oi5 lrru trir, b6o qud.n vir truyin d4t ;., th6ng tin di truydn qua c6c the he tC bdo vd co th6 thi c6u trfc m4ch k6p rAt quan trong. Ciic nucleotide tr6n 2 chuSi drmg d6i diQn nhau li6n ktit vdi nhau bdng li6n ktit hydrogen theo nguy6n tic b0 sung, n6n sd lucrng li€n k6t hydrogen cdng nhi6u thi ph6n tu DNA cring b6n virng, th6ng tin di truy6n cirng duoc bdo ve t6t hon, tranh bi cric t6c nhAn ctra m6i trudng t6c dQng l6n Lim sai l€ch th6ng tin di ;.- truy6n. Trong qu6 trinh nhan d6i, phi6n md nguydn tdc b6 sung cdn ddm bdo cho ciic nucleotide cria m6i truong duoc lien k6t voi cdc nucleotide tr6n rnach khu6n mot c6ch chinh x6c. 5.2 Cht tld: C5u trric t6 bho Bl. X6c dinh chrl d€: CAu trric t6 biro. 82. Cdc ndng luc ph6t tri€n cho HS th6ng qua chri d6: NL t.u hgc th6ng qua ho4t