intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ lớp 11 và 12

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:59

22
lượt xem
4
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ lớp 11 và 12" nhằm nghiên cứu lý luận và thực tiễn, xây dựng một số tình huống có vấn đề vào dạy học môn Công nghệ 11 và 12 tại trường THPT Quỳnh Lưu X nhằm hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh. Góp phần nâng cao chất lượng dạy và học, rèn luyện kĩ năng phát hiện, giải quyết vấn đề cho người học.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ lớp 11 và 12

  1. SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: “XÂY DỰNG MỘT SỐ TÌNH HUỐNG CÓ VẤN ĐỀ NHẰM HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ LỚP 11 VÀ 12” LĨNH VỰC: CÔNG NGHỆ Năm học: 2021 - 2022
  2. SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƢỜNG THPT QUỲNH LƢU 3 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài: “XÂY DỰNG MỘT SỐ TÌNH HUỐNG CÓ VẤN ĐỀ NHẰM HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ LỚP 11 VÀ 12” LĨNH VỰC: CÔNG NGHỆ Ngƣời thực hiện : Nguyễn Thị Lệ Hà Tổ : Tự nhiên SĐT cá nhân : 0367175942 Năm học : 2021 - 2022
  3. BẢNG KÝ HIỆU VIẾT TẮT TT Ký hiệu viết tắt Nội dung 1 SKKN Sáng kiến kinh nghiệm 2 THPT Trung học phổ thông 3 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 4 ĐC Đối chứng 5 TN Thực nghiệm 6 LĐC Lớp đối chứng 7 LTN Lớp thực nghiệm 8 GV Giáo viên 9 HS Học sinh 10 PPDH Phƣơng pháp dạy học 11 NXB ĐHSP Nhà xuất bản Đại học sƣ phạm 12 TT-BGDĐT Thông tƣ – Bộ Giáo Dục Đào Tạo 3
  4. MỤC LỤC PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài ……. .......................................................................... 1 2. Tính mới của đề tài ..................................................................................... 2 3. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 2 4. Đối tƣợng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu ............................................. 2 5. Giả thuyết khoa học: .................................................................................. 3 6. Phƣơng pháp nghiên cứu: ......................................................................... 3 7. Nhiệm vụ ngiên cứu.................................................................................3 8. Kế hoạch nghiên cứu: ............................................................................... 3 9. Đóng góp đề tài ......................................................................................... 4 10. Cấu trúc của đề tài .................................................................................... 4 PHẦN II. NỘI DUNG CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VIỆC XÂY DỰNG MỘT SỐ TÌNH HUỐNG CÓ VẤN ĐỀ NHẰM HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ 11 VÀ 12 ............................................................................ 6 1 Cơ sở lí luận ............................................................................................... 6 2 Cơ sở thực tiễn: ...................................................................................... 11 CHƢƠNG 2: GIẢI PHÁP XÂY DỰNG MỘT SỐ TÌNH HUỐNG CÓ VẤN ĐỀ NHẰM HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ 11 VÀ 12 ......... 15 1. Mục tiêu và đặc điểm môn công nghệ lớp 11 và 12 . ................................ 15 2. Cách thức xây dựng tình huống có vấn đề ............................................... 17 3. Phẩm chất và năng lực có đƣợc ở hs ......................................................... 19 4. Xây dựng một số tình huống có vấn đề ..................................................... 21 CHƢƠNG 3: HIỆU QUẢ ÁP DỤNG SKKN “GIẢI PHÁP XÂY DỰNG MỘT SỐ TÌNH HUỐNG CÓ VẤN ĐỀ NHẰM HÌNH THÀNH, PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ 11 VÀ 12” ....................................................................... 28 1. Đánh giá hiệu quả của việc vận dụng một số tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ 11 và 12 bằng thực nghiệm sƣ phạm .............................. 28 2. Đánh giá hiệu quả của việc vận dụng một số tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ 11 và 12 bằng kiểm nghiệm thống kê ............................. 30 4
  5. 3. Đánh giá hiệu quả của việc vận dụng một số tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ 11 và 12 bằng phiếu khảo sát ........................................ 33 4. Một số sản phẩm thu đƣợc của HS thông qua dạy học tình huống có vấn đề ..................................................................................................................... 35 PHẦN III . KẾT LUẬN 1. Ý nghĩa của đề tài và bài học kinh nghiệm .............................................. 37 2. Hƣớng phát triển: ................................................................................... 38 3. Kiến nghị ................................................................................................. 38 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 39 5
  6. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Đất nƣớc ta đang bƣớc vào thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc với mục tiêu Việt Nam chuyển từ một nƣớc nông nghiệp về cơ bản trở thành một nƣớc công nghiệp, hội nhập với cộng đồng quốc tế. Để chuẩn bị nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế, sản phẩm của nền giáo dục phải là những con ngƣời biết học, biết chung sống, biết làm ngƣời. Bởi vậy, từ Đại hội Đảng lần thứ VI đến nay, Đảng và Nhà nƣớc ta luôn xác định “Giáo dục và Đào tạo là quốc sách hàng đầu”. Trong Đại hội XI vừa qua Đảng ta một lần nữa khẳng định: “Phát triển giáo dục và đào tạo cùng với phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục và đào tạo là đầu tư phát triển”. Đại hội đã xác định biện pháp cụ thể là đổi mới cơ cấu tổ chức, nội dung, phƣơng pháp dạy học theo hƣớng “chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa” phát huy tối đa tính sáng tạo, khả năng vận dụng thực hành của ngƣời học. Mặt khác cuộc cách mạng 4.0 tác động tới giáo dục là rất lớn, vừa tạo ra cơ hội nhƣng cũng đặt ra những thách thức ngày càng nhiều hơn, đòi hỏi ngành giáo dục có những thay đổi phù hợp và linh hoạt. Sự xuất hiện nền kinh tế thị trƣờng và nền kinh tế tri thức đang đƣa xã hội loài ngƣời tới kỷ nguyên mới, trong đó giáo dục cũng phải biến đổi phù hợp với sự biến đổi của xã hội. Sự nghiệp giáo dục của tất cả các quốc gia đã và đang đối mặt với những thách thức mới, những nhiệm vụ mới. Trong giáo dục, việc nghiên cứu tiếp cận những phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực vào dạy học đã và đang đƣợc tiến hành một cách nhanh chóng và có hệ thống. Những năm gần đây, nƣớc ta đã và đang thực hiện đổi mới chƣơng trình và sách giáo khoa phổ thông từng bƣớc tiếp cận chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể ban hành ngày 26/12/2018, thông tƣ Số: 22/2021/TT-BGDĐT. Bên cạnh đó là việc đổi mới phƣơng pháp dạy và học với mục đích là làm sao phát huy đƣợc năng lực tƣ duy sáng tạo của học sinh. Bởi vậy, phải tạo động lực đổi mới phƣơng pháp dạy học cho giáo viên, hoạt động đổi mới phƣơng pháp dạy học chỉ có thể thành công khi giáo viên có động lực hành động và chuyển hóa đƣợc từ ý chí trở thành tình cảm và tinh thần trách nhiệm đối với học sinh, đối với nghề dạy học. Môn công nghệ giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực từ đó trang bị cho hs tri thức, nền tảng và các năng lực cốt lõi để theo học, lựa chọn ngành nghề thuộc lĩnh vực kĩ thuật – công nghệ. Vai trò của môn công nghệ trong nhà trƣờng phổ thông chƣa đƣợc coi trọng vì chỉ là “môn phụ”, dẫn đến học sinh không chú trọng học môn này bởi một lý do cơ bản là: Môn học này thƣờng “khô khan” đồng thời có những kiến thức tƣơng đối khó và trừu tƣợng, do vậy học sinh ngại học môn công nghệ công nghiệp. Hơn nữa không ít gv còn nặng dạy học truyền thống, ít trau dồi, tìm tòi, ít đổi mới phƣơng pháp dẫn đến tiết học khô khan, nhàm chán, không gây hứng thú cho ngƣời học. 1
  7. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” Trong quá trình dạy học, giáo viên phải huy động, khai thác tối đa năng lực tƣ duy cho hs, tạo cơ hội động viên, khuyến khích hs bày tỏ quan điểm ý kiến của mình về ván đề đang học.Để làm đƣợc điều đó ngoài các phƣơng pháp: Đàm thoại, vấn đáp, thảo luận nhóm,..thì việc xây dựng tình huống có vấn đề sẽ kích thích sự hứng thú, phát huy tính tích cực của hs, từ đó góp phần nâng cao chất lƣợng học tập. Xuất phát từ những lí do trên, tôi lựa chọn đề tài “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” với mong muốn kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ giúp thầy cô và các em học sinh trong việc nghiên cứu và tiếp cận với kiến thức mới đạt hiệu quả hơn. 2. Tính mới của đề tài Đề tài tôi nghiên cứu tƣơng đối mới mẻ, khai thác đƣợc các tình huống trong đó có một số tình huống chứa đựng mâu thuẫn, dẫn lối cho hs mong muốn đi tìm hiểu để giải quyết mâu thuẫn đó. Đây là một trong những phƣơng pháp dạy học tích cực. Hơn nữa đề tài tôi nghiên cứu chƣa có giáo viên môn công nghệ nào ở Huyện Quỳnh Lƣu thực hiện, với điều kiện thuận lợi trong và ngoài nhà trƣờng tôi mạnh dạn nghiên cứu nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học bộ môn công nghệ công nghiệp, của nhà trƣờng và một phần nhỏ đóng góp cho nền giáo dục nƣớc nhà. 3. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, xây dựng một số tình huống có vấn đề vào dạy học môn Công nghệ 11 và 12 tại trƣờng thpt Quỳnh Lƣu X nhằm hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh. Góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học, rèn luyện kĩ năng phát hiện, giải quyết vấn đề cho ngƣời học. 4. Đối tƣợng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu * Đối tƣợng nghiên cứu: Một số tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. * Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Công Nghệ 11 và 12 ở trƣờng THPT. * Phạm vi nghiên cứu: - Nội dung: Nghiên cứu một số tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. - Địa bàn thực nghiệm sƣ phạm: Trƣờng THPT Quỳnh Lƣu X, Huyện Quỳnh Lƣu, tỉnh Nghệ An. 2
  8. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” 5. Giả thuyết khoa học Nếu việc xây dựng một số tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ 11 và 12 phù hợp sẽ phát triển đƣợc phẩm chất và năng lực cho HS, đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới PPDH, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học môn Công nghệ ở trƣờng THPT. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu * Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết: - Nghiên cứu các tài liệu về một số các tình huống có vấn đề trong dạy học môn Công nghệ. - Nghiên cứu nội dung chƣơng trình sách giáo khoa môn Công nghệ lớp 11 và 12 THPT. * Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn: - Điều tra thực trạng việc xây dựng một số tình huống có vấn đề trong dạy học Công nghệ lớp 11 và 12 ở trƣờng THPT Quỳnh Lƣu X. - Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ở một số lớp tại trƣờng THPT Quỳnh Lƣu X. * Phƣơng pháp ứng dụng toán học và thống kê số liệu: Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học để trình bày kết quả TN sƣ phạm và kiểm định giả thiết thống kê về sự khác biệt trong kết quả học tập của hai nhóm ĐC và TN. 7. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn các tình huống có vấn đề trong dạy học môn Công nghệ 11 và 12. - Xây dựng một số tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. - Thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm nghiệm đánh giá giả thuyết nêu trên. 8. Kế hoạch nghiên cứu Đề tài đƣợc nghiên cứu và triển khai từ tháng 9 năm 2021 đến tháng 17/4/2022. STT Thời gian Nội dung công việc Sản phẩm Tìm hiểu thực trạng và - Bản đề cƣơng chi tiết của đề 1 Tháng 9/2021 chọn đề tài, viết đề tài. cƣơng của đề tài. 3
  9. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” Nghiên cứu lí luận dạy học tình huống có Tập hợp lý thuyết và số liệu vấn đề thực tế. Tháng10,11,12 Khảo sát cơ sở thực 2 Xử lý số liệu khảo sát đƣợc. /2021 tiễn, tổng hợp số liệu . Tổng hợp ý kiến của đồng Trao đổi với đồng nghiệp. nghiệp và đề xuất sáng kiến kinh nghiệm. Kiểm tra trƣớc thực nghiệm. Tổng hợp và xử lý kết quả thử 3 Tháng1/2022 Áp dụng thực nghiệm: nghiệm đề tài, đƣa ra những Dạythử, kiểm tra nhận xét chính xác thƣờng xuyên. Viết sơ lƣợc sáng kiến. Bản thảo sáng kiến. 4 Tháng 2/2022 Xin ý kiến của đồng Tập hợp đóng góp của đồng nghiệp. nghiệp - Hoàn thành sáng kiến kinh nghiệm - Sáng kiến kinh nghiệm chính Tháng 3 đến - Chỉnh sửa, bổ sung thức chấm cấp trƣờng 5 17/4/2022 sáng kiến kinh nghiệm - Hoàn thành sáng kiến nộp Sở sau khi chấm cấp trƣờng 9. Đóng góp đề tài Đây là đề tài đầu tiên của của huyện Quỳnh Lƣu với nội dung xây dựng tình huống có vấn đề dạy học trong môn công nghệ lớp11và 12. - Hoàn thiện cơ sở lí luận về dạy học tình huống có vấn đề. - Đánh giá đúng thực trạng việc vận dụng tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ 11 và 12 của trƣờng nơi công tác nói riêng và địa bàn nói chung. - Xây dựng đƣợc một số tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. - Ý nghĩa đề tài: phát triển phẩm chất và năng lực ngƣời học, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học môn Công nghệ. 10. Cấu trúc đề tài Ngoài phần đặt vấn đề và kết luận, danh mục từ viết tắt, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, đề tài đƣợc kết cấu thành 3 chƣơng nhƣ sau: 4
  10. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn việc xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. Chƣơng 2: Giải pháp xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. Chƣơng 3: Hiệu quả áp dụng SKKN “xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12”. 5
  11. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” PHẦN 2: NỘI DUNG Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn việc xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. 1. Cơ sở lí luận 1.1. Tình huống có vấn đề. 1.1.1. Những cơ sở khoa học của dạy học nêu vấn đề a. Cơ sở triết học Theo quan điểm của triết học duy vật biện chứng thì mâu thuẫn là động lực của sự phát triển. Nhƣ vậy để tạo ra động lực nhận thức ở HS thì phải tạo ra mâu thuẫn nhận thức ở các em, mâu thuẫn giữa yêu cầu của nhiệm vụ nhận thức với kiến thức và kinh nghiệm sẵn có của HS. Nhà tâm lí học ngƣời Nga, Ddanhilop đã nhấn mạnh: “Động lực của quá trình học tập là mâu thuẫn giữa nhiệm vụ nhận thức đặt ra trong quá trình dạy học với trình độ kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo và trình độ phát triển trí tuệ của HS”. Tuy nhiên không phải có những mâu thuẫn nảy sinh là có động lực của quá trình dạy học. Mâu thuẫn chỉ trở thành động lực khi HS ý thức đƣợc đầy đủ những yêu cầu, nhiệm vụ học tập, khi mâu thuẫn nảy sinh vừa sức giải quyết của HS và khi mâu thuẫn nảy sinh tất yếu do tiến trình dạy học tạo ra. b. Cơ sở tâm lí học Tƣ duy nhằm mục đích nhận thức thế giới. Quá trình tƣ duy là quá trình xác lập những liên hệ giữa các tri thức về thực tại và xây dựng những tri thức mới.Theo các nhà tâm lí học, con ngƣời chỉ bắt đầu tƣ duy tích cực khi nảy sinh nhu cầu tƣ duy, nghĩa là khi đứng trƣớc một khó khăn về nhận thức cần phải khắc phục trong bất kì dạng hoạt động nào. Khó khăn này ngƣời ta gọi là tình huống có vấn đề. Nhà tâm lí học ngƣời Nga X.L. Rubinstein khẳng định “tƣ duy thƣờng bắt đầu một vấn đề hay một câu hỏi, tự sự ngạc nhiên hay thắc mắc, từ sự mâu thuẫn…”Tình huống có vấn đề nhƣ vậy sẽ có tác dụng lôi cuốn cá nhân vào quá trình tƣ duy. 1.1.2. Bản chất dạy học nêu vấn đề Có nhiều quan điểm khác nhau về bản chất của dạy học nêu vấn đề Theo Lecner, bản chất của dạy học nêu vấn đề là HS dƣới sự chỉ đạo của GV tham gia giải quyết những vấn đề mới về nhận thức và thực tiễn trong hệ thống xác định phù hợp với mục đích giáo dục, giáo dƣỡng và phát triển của quá trình dạy học. Okon cho rằng, dạy học nêu vấn đề là toàn bộ những hoạt động nhƣ tổ chức tình huống có vấn đề, biểu đạt vấn đề và chỉ ra cho HS sự giúp đỡ cần thiết khi giải 6
  12. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” quyết vấn đề, kiểm tra cách giải quyết đó và cuối cùng chỉ đạo quá trình hệ thống hóa kiến thức và củng cố kiến thức thu đƣợc. T.V. Kydriaxep cho rằng, dạy học nêu vấn đề bao gồm việc tạo ra trƣớc HS những tình huống có vấn đề làm cho HS ý thức đƣợc tình huống và tiếp nhận tình huống đó, đồng thời giải quyết các tình huống với tính tích cực, tự lực, tự lực cao dƣới sự chỉ đạo chung, sự định hƣớng của thầy. Các quan điểm trên đây ù đƣợc diễn đạt dƣới các dạng khác nhau nhƣng đều thống nhất với nhau ở chỗ: - Bản chất của lý thuyết dạy học nêu vấn đề là một lý thuết dạy hcj bao gồm việc tạo ra một hệ thống các tình huống có vấn đề và hƣớng dẫn HS tích cực, tự giải quyết các tình huống đó. - Trung tâm của dạy học nêu vấn đề là: “Tình huống có vấn đề”. 1.1.3. Tình huống có vấn đề “Vấn đề” là những mâu thuẫn trong thiên nhiên và xã hội đề ra cho con ngƣời phải giải quyết. Trong cuộc sống, con ngƣời luôn có những “vấn đề”hay những nhiệm vụ (bài toán) cần giải quyết. Có những nhiệm vụ, những “vấn đề” khi giải quyết không đòi hỏi sự nỗ lực hoạt động trí tuệ lớn mà chỉ cần nhớ lại (tái tạo) tri thức, kỹ năng đã biết đông thời có những nhiệm vụ, “vấn đề” đòi hỏi con ngƣời phải sáng tạo, tìm ra tri thức mới để giải quyết chúng. Những nhiệm vụ, những “vấn đề” nhƣ thế đƣợc coi là các tình huống có vấn đề. Điểm cơ bản nhất trong nội hàm khái niệm vấn đề là: Tại thời điểm mà vấn đề xuất hiện, HS chƣa tìm đƣợc ngay lời giải nhƣng với sự nỗ lực của các em với sự hƣớng dẫn của GV thì các em sẽ tự giải quyết đƣợc. Nhƣ vậy, khi HS tự lực giải quyết vấn đề học tập, họ gặp phải khó khăn và chính khó khăn này thúc đẩy họ hoạt động tìm tòi sáng tạo.Từ đó có thể nhấn mạnh rằng, vấn đề GV đặt ra phải chứa đựng “mâu thuẫn nhận thức”: mâu thuẫn giữa trình độ kiến thức, kỹ năng đã có nhu cầu tiếp thu kiến thức, kỹ năng mới. Lức đầu mâu thuẫn mang tính chất khách quan đối với HS, nhƣng khi HS đã ý thức đƣợc nó một cách đầy đủ thì no trở thành mâu thuẫn nội tại trong tƣ duy của HS. Để cho mâu thuẫn khách quan trở thành mâu thuẫn nội tại trong tƣ duy của HS thì GV phải biết tổ chức tình huống đặt HS đứng trƣớc mâu thuẫn giữa tri thức đã biết với tri thức cần đạt tới. Tình huống đó gọi là tình huống có vấn đề. Hay “tình huống có vấn đề là trạng thái tâm lí xuất hiện khi con ngƣời gặp phải khó khăn không thể giải quyết bằng tri thức đã biết hoặc không thể hành động bằng cách thức đã có trƣớc đây và họ phải lĩnh hội tri thức mới thì mới giải quyết đƣợc”. 7
  13. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” Nhƣ vậy tình huống có vấn đề là một khó khăn về lý luận hoặc thực tiễn đƣợc chr thể ý thức rõ ràng và họ thấy cần thiết, có khả năng vƣợt qua, nhƣng không phải là ngay tức khắc mà phải trải qua một quá trình tích cực suy nghĩ, hoạt động để biến đổi đối tƣợng hoạt động hoặc điều chỉnh kiến thức sẵn có. 1.2. Phân loại tình huống có vấn đề. Các tình huống có vấn đề rất đa dạng và phong phú, do vậy cần thiết phải phân tích phân loại tình huống dựa theo một đặc điểm chung nào đó là điều có ý nghĩa hết sức quan trọng cả về lí luận và thực tiễn. Tiêu chuẩn cơ bản để phân loại là những mâu thuẫn trong khái niệm, tri thức, kỹ năng của ngƣời học để giải quyết tình huống. Qua thực nghiệm T.V. Kudriasep đã phân thành 6 loại tình huống sau: * Tình huống có vấn đề xuất hiện khi có mâu thuẫn giữa hệ thống tri thức đã thu nhận đƣợc và những yêu cầu mới xuất hiện trong quá trình giải bài toán. - Đó là mâu thuẫn giữa tri thức cũ đã thu nhận đƣợc và những sự kiện đƣợc tìm thấy trong quá trình giải bài toán. - Mâu thuẫn giữa một loại tri thức ở các mức độ cao, thấp khác nhau. - Mâu thuẫn giữa những tri thức khoa học và tri thức trong cuộc sống và hoạt động thực tiễn. * Tình huống có vấn đề xuất hiện khi phải lựa chọn trong số những tri thức đã có với một hệ thống duy nhất cần thiết để giải quyết vấn đề. Tình huống này không chỉ xuất hiện trong quá trình học tập mà nó còn mang nhiều đặc trƣng của thực tiễn và sản xuất. * Tình huống liên uan tới việc áp dụng những kiến thức và kỹ năng đã có vào điều kiện thực tế mới để giải quyết vấn đề. * Tình huống liên quan đến mâu thuẫn giữa việc có thể giải đƣợc bài toán về mặt lý thuyết nhƣng lại không giải quyết đƣợc vấn đề trong thực tiễn, hoặc là tình huống có liên quan tới mẫu thuẫn giữa kết quả đạt đƣợc trong thực tiễn nhƣng lại thiếu căn cứ lý luận. * Tình huống liên quan đến mâu thuẫn về tính chất “tĩnh” của sơ đồ và sự cần thiết đọc sơ đồ trong trạng thái “động” của nó. Theo phân loại này, bốn tình huống đầu có liên quan tới mọi nội dung môn học, hai tình huống sau có liên quan tới môn kỹ thuật công nghiệp có sử dụng hình ảnh, biểu đồ, sơ đồ. 1.3. Thuận lợi và khó khăn khi xây dựng tình huống có vấn đề. 1.3.1. Thuận lợi Những thuận lợi trong việc xây dựng một số tình huống có vấn đề phù hợp đó là: 8
  14. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” - Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực với việc tổ chức các hoạt động dạy học đã đƣợc triển khai tới tất cả các giáo viên trong nhà trƣờng và đã đƣợc triển khai theo cả chiều sâu lẫn chiều rộng. - Giáo viên tích cực đổi mới các hình thức tổ chức hoạt động học ở tất cả các khâu, các phần, các hoạt động. - Hoạt động khởi động trong tiết học để tạo ra các tình huống có vấn đề đã đƣợc các giáo viên nghiên cứu, tìm hiểu, vận dụng với những hình thức mới và đƣợc đánh giá là đem lại hiệu quả nhất định. 1.3.2. Khó khăn Những khó khăn trong việc xây dựng một số tình huống có vấn đề đó là: - Giáo viên còn khó khăn trong việc lựa chọn hình thức khởi động để tạo tình huống có vấn đề trong các tiết dạy, bài dạy. Thậm chí chƣa nắm chắc nguyên tắc và các bƣớc xây dựng một tình huống có vấn đề. - Đã xây dựng tình huống có vấn đề nhƣng chƣa thực sự phù hợp, chƣa đem lại hiệu quả tích cực, chƣa kết hợp giữa lý thuyết với thực hành, với thực tiễn cuộc sống, giữa kiến thức đã biết với kiến thức cần tìm hiểu. - Tình huống chƣa tạo đƣợc niềm đam mê, hứng thú và chƣa kích thích đƣợc sự sáng tạo của học sinh. Vì vậy, bầu không khí lớp trầm, có những tiết học ít học sinh tham gia vào hoạt động này. - Học sinh đang trong lứa tuổi có sự biến động về tâm lý nên đôi khi các em còn mang tâm lý e dè, không mạnh dạn tham gia các hoạt động học tập. Đó cũng chính là khó khăn khiến cho giáo viên khó có thể khơi gợi đƣợc niềm hứng thú cho các em. 1.4. Giải pháp xây dựng tình huống có vấn đề. 1.4.1. Mục tiêu của giải pháp: - Nhằm giúp học sinh hứng khởi, nảy sinh tƣ duy tích cực, có động lực tìm tòi khám phá thiên nhiên, giải quyết các vấn đề đặt ra trong cuộc sống. - Giúp học sinh phát triển các năng lực về quan sát, hợp tác, làm việc theo nhóm, kỹ năng đề xuất ý kiến, phƣơng án giải quyết vấn đề. - Giúp học thích yêu thích môn công nghệ. Biến hoạt động học tập đơn thuần thành hoạt động khám phá giải quyết các tình huống có vấn đề. - Giúp giáo viên có cái nhìn sinh động hơn về cách tiếp cận bài dạy, xây dựng kịch bản cho tiết dạy trở nên hấp dẫn lôi cuốn học sinh. 1. 4.2. Nguyên tắc xây dựng tình huống có vấn đề. Các nguyên tắc xây dựng tình huống có vấn đề trong dạy học môn Công nghệ 11và 12 đƣợc xây dựng trên cơ sở các nguyên tắc sau: 9
  15. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” - Tình huống phải phù hợp mục tiêu và nội dung bài học (lĩnh hội kiến thức mới, kiểm định lý thuyết, ôn lại kiến thức cũ hay rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo,..). Đồng thời phải phù hợp với đặc điểm, nội dung từng bài học. Nghĩa là thông qua tình huống học sinh có thể nắm vững sâu sắc, điều chỉnh việc học tập và tích luỹ đƣợc các kinh nghiệm vào thực tiễn. - Bản thân tình huống phải gợi một vấn đề mang tính điển hình, tính phổ biến, một yêu cầu hay một bài toán chứa đựng mâu thuẫn (giữa lý thuyết và thực tiễn, giữa những điều đã biết và những cái cần tìm,…) mà theo ngƣời học có thể đƣa ra một phƣơng án theo kiến thức đã học để giải quyết tình huống. Những phƣơng án giải quyết này chƣa phải là điều mà thầy cô muốn dạy. Muốn giải quyết đƣợc, ngƣời học phải có sự liên kết những kiến thức đã học với thực tiễn, kết hợp với sự gợi mở của giáo viên. - Tình huống phải phù hợp với trình độ của học sinh, đồng thời gây đƣợc sự hấp dẫn, thu hút sự chú ý của học sinh. Đặc biệt phải để ngƣời học tự giác nhận thức đƣợc trách nhiệm của mình là giải quyết tình huống để đạt đƣợc nhiệm vụ học tập. - Tình huống đƣợc xây dựng phải phù hợp với điều kiện có về cơ sở vật chất của nhà trƣờng phổ thông. 1. 4.3. Các bước xây dựng một tình huống có vấn đề Một tình huống có vấn dề đƣợc xây dựng theo các bƣớc sau: Bƣớc 1: Nội dung tình huống. Bƣớc 2: Giải quyết tình huống. Bƣớc 3: Mở rộng tình huống. Cụ thể từng bƣớc: Bước 1: Nội dung tình huống. Giáo viên nêu tình huống có vấn đề bằng cách đặt tình huống dƣới dạng nhiệm vụ hay yêu cầu nội dung bài học. Học sinh buộc phải suy nghĩ để giải quyết vấn đề đặt ra trong tình huống trên cơ sở những kiến thức đã học. Mục đích và cơ sở xây dựng tình huống Mục đích xây dựng tình huống là giúp học sinh nắm vững kiến thức, kích thích tƣ duy học sinh, giúp học sinh làm quen với việc phân tích kỹ thuật, lý giải các kết cấu kỹ thuật có cơ sở khoa học. Qua đó học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà còn phát triển tƣ duy và khả năng lập luận, diễn đạt vấn đề. Cơ sở xây dựng tình huống: Từ những kiến thức học sinh đã biết mâu thuẫn với những kiến thức mới đặt ra trong bài học, trên cơ sở đó giáo viên có thể tạo ra tình huống mà trở ngại đƣa ra vừa sức với học sinh, nhƣng vẫn tạo cho học sinh hy vọng có thể giải quyết đƣợc vấn đề với sự nỗ lực cao nhất. 10
  16. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” Bước 2: Giải quyết tình huống: Trình tự kiến thức đƣa ra phải lôgíc phù hợp với nội dung bài học và giải quyết đƣợc tình huống một cách triệt để. Kiến thức các môn học liên quan đƣợc đƣa vào sử dụng trong quá trình giải quyết tình huống phải đảm bảo nằm trong chƣơng trình mà học sinh đƣợc học, đƣợc biết. Bước 3: Mở rộng tình huống: Mỗi tình huống đƣợc xây dựng thƣờng điển hình cho một họ tình huống, nên giải quyết tình huống thƣờng liên hệ với các hiện tƣợng, sự việc tƣơng ứng giúp học sinh có điều kiện vận dụng ngay kiến thức vừa đƣợc tìm kiếm. Có thể dùng các tình huống phụ bổ trợ dƣới hình thức câu hỏi hoặc bài tập về nhà yêu cầu học sinh vận dụng quy trình vừa đƣợc áp dụng để giải quyết tình huống chính để tìm ra lời giải. 2. Cở sở thực tiễn Để biết đƣợc thực trạng việc học tập và giảng dạy môn công nghệ lớp 11 và 12 của HS và GV trƣờng THPT Quỳnh Lƣu X, huyện Quỳnh Lƣu, tỉnh Nghệ An. Tôi đã tiến hành khảo sát lấy ý kiến HS và GV đang học và dạy môn Công nghệ 11 và 12 của trƣờng THPT Quỳnh Lƣu X. Từ thực trạng đó là cơ sở cho việc tổ chức, vận dụng dạy học tình huống vào bài dạy môn công nghệ đƣợc tốt hơn, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học. 2.1. Nguyên nhân học sinh khó hiểu khi học môn công nghệ lớp 11 và 12. Tôi đã tiến hành khảo sát 500 em khối 11 và 12 trƣờng THPT Quỳnh Lƣu X bằng câu hỏi (phụ lục 3). Số phiếu phát ra: 500 Số phiếu thu về hợp lệ: 500 Bảng 1. Nguyên nhân HS khó hiểu khi học môn công nghệ lớp 11 và 12 Câu trả lời Số lƣợng Tỉ lệ Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ môn học chƣa đầy đủ 170 34% Nội dung bài học trừu tƣợng 210 42% Phƣơng pháp giảng dạy của GV chƣa hấp dẫn, lôi cuốn 48 9,6% Ý kiến khác 72 14,4% 11
  17. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Cơ sở vật chất, trang Nội dung bài học trừu Phương pháp giảng Ý kiến khác thiết bị phục vụ môn tượng dạy của GV chưa hấp học chưa đầy đủ dẫn, lôi cuốn Biểu đồ 1. Nguyên nhân HS khó hiểu khi học môn công nghệ lớp 11 và 12 Qua biểu đồ thể hiện kết quả khảo sát cho thấy: 42% HS cho rằng nội dung bài học trừu tƣợng và 34% cho rằng cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ môn học chƣa đầy đủ. Ý kiến khác của HS nhƣ thiếu thời gian thực hành và thiếu thực tế chiếm 14,4%, còn phƣơng pháp giảng dạy của GV chƣa hấp dẫn chiếm 9,6%. Đó là những nguyên nhân thực tế HS khó hiểu môn kĩ thuật Công nghiệp. 2.2. Nhận định học sinh về mức độ chuẩn bị bài mới trƣớc khi đến lớp. Khảo sát học sinh bằng câu hỏi (phụ lục 3) Bảng 2. Mức độ chuẩn bị bài mới của HS trước khi đến lớp Câu trả lời Số lƣợng Tỉ lệ % Ít chuẩn bị 168 33,6% Chuẩn bị khi GV yêu cầu 230 46% Thƣờng xuyên chuẩn bị 75 15% Không chuẩn bị 27 5,4% Biểu đồ 2. Mức độ chuẩn bị bài mới của HS trước khi đến lớp Thỉnh thoảng Thường xuyên Ít khi Không có 12
  18. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” Qua kết quả biểu đồ khảo sát cho thấy: 46% HS có chuẩn bị bài khi giáo viên yêu cầu. HS ít khi chuẩn bị bài chiếm 33,6%, so với tỉ lệ % bảng trên con số này cao thứ hai, HS thụ động chƣa tích cực. Tỉ lệ HS thƣờng xuyên chuẩn bị chiếm 15% con số này khá thấp chứng tỏ HS cò ỷ lại và trông chờ. Bên cạnh đó cũng số HS không chuẩn bị (chiếm 5,4%), điều này ảnh hƣởng không ít đến hiệu quả học tập. 2.3. Thực trạng về mức độ vận dụng tình huống có vấn đề của giáo viên nhằm hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. Để tìm hiểu thực trạng về mức độ vận dụng tình huống có vấn đề của giáo viên nhằm hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12 tôi đã tiến hành khảo sát 11 GV dạy môn công nghệ công nghiệp trong trƣờng THPT Quỳnh Lƣu X bằng câu hỏi (Phụ lục 1), kết quả thu đƣợc: Bảng 3: Mức độ vận dụng tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12 Các mức độ Thƣờng xuyên Thỉnh thoảng Hiếm khi Không bao giờ Số lƣợng 2 3 6 0 Phần trăm 18,18% 27,27% 54,55% 0% Từ bảng số liệu trên thiết lập sơ đồ: 60 50 40 30 20 10 0 Thường xuyên Thỉnh thoảng Hiếm khi Không bao giờ Biểu đồ 3: Mức độ vận dụng tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12 13
  19. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” Nhìn vào bảng số liệu trên cho thấy số lƣợng giáo viên hiếm khi vận dụng tình huống có vấn đề chiếm tỷ lệ cao nhất trong 4 mức trên 54,55%. Mức độ GV thỉnh thoảng vận dụng chiếm 27,27%, mức độ thƣờng xuyên chiếm tỷ lệ thấp hơn 18,18%, còn không có giáo viên nào chƣa từng vận dụng tình huống có vấn đề vào bài học cả. Một mặt do nội dung phần này có liên quan đến các môn học khác nhƣ hóa học, vật lí, khả năng thực hành thực tế cuộc sống nên HS khó liên hệ, khó nắm bắt đƣợc đầy đủ vì kiến thức rộng, điều này đòi hỏi giáo viên phải vững về chuyên môn, phải nắm rõ kiến thức liên môn, kiến thức thực tế, biết sử dụng phƣơng tiện trực quan nhƣ tranh vẽ, hình ảnh, mô hình vật thật từ đó xây dựng hệ thống nội dung phù hợp, từ đơn giản đến phức tạp, từ lý thuyết đến thực tiễn, trên thực tế số giáo viên giảng dạy môn công nghệ đảm bảo đƣợc các yêu cầu này rất ít nên khả năng vận dụng tốt dạy học tình huống có vấn đề còn hạn chế, mức độ vận dụng không nhiều. Mặt khác ở một số trƣờng phổ thông hiện nay còn đƣa giáo viên dạy vật lý sang dạy công nghệ, thƣờng số giáo viên này chỉ hiểu sâu đƣợc một phần nội dung môn công nghệ nhƣ phần điện dân dụng, còn các phần khác, đặc biệt là kiến thức về Động cơ đốt trong còn rất hạn chế nên số giáo viên kiêm nhiệm rất ngại vận dụng dạy học tình huống có vấn đề vào bài học nên dễ xảy ra tình trạng học sinh ngồi thụ động, ảnh hƣởng tiếp thu của học sinh, chƣa lôi cuốn đƣợc học sinh vào hoạt động học tập. 2.4. Thực trạng nhận thức của giáo viên về sự cần thiết vận dụng tình huống có vấn đề của giáo viên trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. Cũng nhƣ các môn học khác, giáo viên môn Công nghệ có thể vận dụng dạy học tình huống có vấn đề vào trong quá trình giảng dạy của mình. Biết lựa chọn nội dung vận dụng tình huống, vận dụng một cách phù hợp, hợp lý kết hợp các phƣơng pháp dạy học khác từ đó định hƣớng cho HS con đƣờng giải quyết đƣợc các tình huống cụ thể, phts triển năng lực và phẩm chất ngƣời học. Để tìm hiểu thực trạng nhận thức của giáo viên về sự cần thiết xây dựng một số tình huống có vấn đề trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. Tôi đã điều tra bằng câu hỏi (Phụ lục 1) trên 11 GV trực tiếp dạy môn Công nghệ 11 và 12 trƣờng THPT Quỳnh Lƣu X, kết quả thu đƣợc nhƣ sau: Bảng 4: Nhận thức của giáo viên về việc xây dựng một số tình huống có vấn đề của giáo viên trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. Cần thiết Bình thƣờng Không cần thiết Số lƣợng 9 1 1 Phần trăm 81,82% 9,09% 9,09% 14
  20. “Xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12” Từ bảng số liệu trên thiết lập biểu đồ: 90 81,82 80 70 60 Rất cần thiết 50 Cần thiết 40 Không cần thiết 30 20 9,09 9,09 10 0 Biểu đồ 4: Nhận thức của giáo viên về việc xây dựng một số tình huống có vấn đề của giáo viên trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12 Từ kết quả trên cho thấy hầu hết giáo viên đã nhận thức đƣợc sự cần thiết xây dựng một số tình huống có vấn đề của giáo viên trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12, số lƣợng này chiếm tỷ lệ rất cao 81,82%, còn ở các mức độ rất cần thiết, không cần thiết thì số giáo viên nhận thức ở các mức độ này chiếm tỷ lệ thấp 9,09%. Điều này cho thấy nếu giáo viên vận dụng tốt dạy học tình huống có vấn đề sẽ giúp HS hiểu sâu hơn nội dung kiến thức, giải quyết đƣợc những bài toán và các tình huống trong thực tế. Chƣơng 2: Giải pháp xây dựng một số tình huống có vấn đề nhằm hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh trong dạy học môn công nghệ lớp 11 và 12. 1. Mục tiêu và đặc điểm môn công nghệ lớp 11 và 12 phù hợp để xây dựng một số tình huống có vấn đề. 1.1. Mục tiêu Giáo dục công nghệ ở cấp trung học phổ thông tiếp tục phát triển năng lực công nghệ mà học sinh đã tích luỹ đƣợc sau khi kết thúc trung học cơ sở; rèn luyện ý thức lao động, tác phong công nghiệp cho học sinh. Kết thúc trung học phổ thông, học sinh có hiểu biết đại cƣơng và định hƣớng nghề về công nghệ thông qua các nội dung: thiết kế và công nghệ, công nghệ cơ khí, công nghệ điện - điện tử có năng lực công nghệ phù hợp với các ngành nghề kĩ thuật, công nghệ thuộc định hƣớng Công nghiệp. 1.2. Đặc điểm môn công nghệ 11 và 12 Mỗi môn học có một đối tƣợng nghiên cứu khác nhau , do đó chúng cũng sẽ có những đặc trƣng riêng nhất định. Cũng nhƣ các môn học khác môn công nghệ có những đặc điểm đặc trƣng: tính ứng dụng, tính cụ thể, tính trừu tƣợng và tính tổng hợp, tích hợp. 15
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
6=>0