Sáng kiến kinh nghiệm: Vận dụng phương pháp dạy và học tích cực trong môn Vật lý 7

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI<br /> Đơn vị : Trƣờng THCS & THPT BÀU HÀM<br /> Mã số :……………<br /> <br /> SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM<br /> <br /> VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY VÀ HỌC TÍCH CỰC<br /> TRONG MÔN VẬT LÍ 7<br /> <br /> Ngƣời thực hiện :<br /> MAI THỊ KIM CHI<br /> Lĩnh vực nghiên cứu :<br /> Quản lý giáo dục<br /> Phương pháp dạy học bộ môn : Lí<br /> Phương pháp giáo dục <br /> Lĩnh vực khác : …………………….<br /> Có đính kèm :<br />  Mô hình<br /> <br /> <br /> <br /> Phần mềm<br /> <br />  Phim ảnh<br /> <br /> Năm học :2009-2010<br /> <br /> Trang - 1 -<br /> <br />  Hiện vật khác<br /> <br /> VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY VÀ HỌC<br /> TÍCH CỰC TRONG MÔN VẬT LÝ 7<br /> I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI<br /> Phát huy tính tích cực của học sinh đã là một trong các phương hướng cải cách<br /> của ngành giáo dục nhằm đào tạo những con người lao động sáng tạo, làm chủ đất<br /> nước. Việc đổi mới phương pháp dạy và đã đi đúng hướng với sự phát triển của xã hội.<br /> Cho đến nay, phương pháp dạy và học tích cực đã được áp dụng ở các trường học. Tuy<br /> nhiên, để vận dụng phương pháp dạy và học này đạt hiệu quả tối ưu thì vẫn còn nhiều<br /> khó khăn như: điều kiện cơ sở vật chất, khả năng nhận thức của học sinh và sự chuẩn bị<br /> của giáo viên.<br /> Môn Vật lý là môn khoa học thực nghiệm, nó có vai trò quan trọng trong việc<br /> thực hiện mục tiêu đào tạo của trường THCS. Nó có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ qua<br /> lại với các môn học khác. Người giáo viên phải là người tổ chức ra những tình huống<br /> học tập có tác dụng kích thích óc tò mò và tư duy của học sinh. Hình thành và phát triển<br /> ở các em những kỹ năng giải quyết vấn đề, xúc tiến tự học để lĩnh hội tri thức thông qua<br /> thí nghiệm và tư duy .<br /> Đối với người giáo viên phải vận dụng việc đổi mới phương pháp dạy và học như<br /> thế nào để học sinh tiếp thu tri thức đó là một vấn đề đòi hỏi tính năng động và sáng tạo<br /> của người giáo viên trong khâu chuẩn bị và tổ chức lớp , đòi hỏi học sinh phải có kỹ<br /> năng thực hành và tư duy nhiều hơn nữa để có thể tiếp thu được tri thức mới .<br /> II. THỰC TRẠNG TRƢỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ TÀI:<br /> 1. Thuận lợi:<br /> Trong quá trình thực hiện tôi đã gặp những thuận lợi và khó khăn sau:<br /> + Nhà trường tạo điều kiện tham dự các lớp thay sách, các chuyên đề của trường<br /> và ngành tổ chức<br /> + Bản thân đã có nhiều năm kinh nghiệm trong việc dạy học.<br /> + Đồ dùng dạy học cấp về tương đối đầy đủ.<br /> + Được sự hổ trợ của các đồng nghiệp, và đa số học sinh yêu thích môn học.<br /> 2. Khó khăn:<br /> + Nhà trường chưa có phòng bộ môn nên việc dạy học còn gặp nhiều khó khăn.<br /> + Đa số là học sinh dân tộc nên vốn tiếng Việt còn hạn chế.<br /> + Một số đồ dùng dạy học chất lượng chưa cao.<br /> 3. Số liệu thống kê:<br /> Trước khi áp dụng phương pháp này, số liệu học sinh như sau:<br /> Tổng số học sinh của khối 7 : 390 hs, trong đó trên trung bình là: 240 hs đạt 62% ; dưới<br /> trung bình là 150 hs đạt 38 %.<br /> III . NỘI DUNG ĐỀ TÀI:<br /> 1. Cơ sở lí luận:<br /> Trong luật giáo dục đã ghi rõ phương pháp giáo dục phổ thông là phải phát huy<br /> tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng<br /> lớp học, môn học, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú trong khi học môn<br /> Vật Lí.Vậy thế nào là tích cực? Tích cực trong học tập là gì? Thế nào là phương pháp<br /> tích cực?<br /> Trang - 2 -<br /> <br /> Tích cực là một phẩm chất vốn có của con người trong đời sống xã hội. Khác với<br /> động vật, con người không chỉ tiêu thụ những gì sẵn có trong thiên nhiên mà còn chủ<br /> động sản xuất ra của cải vật chất cấn thiết cho sự phát triển tồn tại của xã hội, sáng tạo<br /> ra nền văn hoá ở mỗi thời đại.<br /> Phương pháp tích cực là phương pháp giáo dục – dạy học theo hướng phát huy<br /> tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học .<br /> 2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài:<br /> a. Nội dung:<br /> “Vận dụng phương pháp dạy và học tích cực trong môn vật lí 7” nhằm giúp cho<br /> giáo viên dạy Vật lí lớp 7 nói riêng và giáo viên dạy môn Vật lí THCS nói chung có sự<br /> đầu tư tốt hơn cho vai trò chủ đạo của mình trong quá trình dẫn dắt học sinh chủ động,<br /> độc lập, sáng tạo, tích cực lĩnh hội tri thức thông qua thực hành thí nghiệm theo hướng<br /> nâng cao tính tích cực của học sinh trong việc nhận thức hiện thực xung quanh.<br /> Môn Vật Lí chiếm một vị trí rất quan trọng trong hệ thống các môn học, nhằm<br /> phát triển năng lực tư duy cho học sinh, tạo cho các em sự tìm tòi, say mê học tập, lao<br /> động.<br /> Để giúp học sinh học tốt, người giáo viên phải đóng vai trò chủ đạo, phải lập ra<br /> những kế hoạch, những biện pháp lâu dài, nhằm phát huy tính tích cực của học sinh,<br /> gây hứng thú cho các em khi học tập.<br /> Tuy nhiên để dạy môn học này đạt hiệu quả cao đòi hỏi người giáo viên phải lập<br /> sẵn kế hoạch cho bài dạy, chuẩn bị đầy đủ dụng cụ dạy học trong từng tiết học, hệ thống<br /> câu hỏi, những kiến thức có liên quan đến bài học…<br /> b. Biện pháp thực hiện<br /> 1/ Hướng thực hiện dạy và học tích cực :<br /> Thực hiện dạy và học tích cực không có nghĩa là gạt bỏ các phương pháp dạy học<br /> truyền thống mà giáo viên tìm cách phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học<br /> sinh trong học tập, làm cho học sinh suy nghĩ nhiều hơn, làm việc nhiều hơn và thảo<br /> luận nhiều hơn.<br /> Về mặt hoạt động nhận thức thì các phương pháp thực hành là “tích cực “ hơn<br /> các phương pháp trực quan, các phương pháp trực quan thì “ tích cực “ hơn các phương<br /> pháp dùng lời. Người giáo viên trước hết phải xác định mục tiêu là học, hướng dẫn các<br /> hoạt động của học sinh, huy động vốn kiến thức và kinh nghiệm sống của học sinh để<br /> xây dựng bài. Đối với học sinh thì phải tự hoạt động nghiên cứu vấn đề rồi tự đưa ra<br /> kết luận<br /> 2/ Những phương pháp và biện pháp tích cực cần thực hiện<br /> a/ Vấn đáp xây dựng kiến thức :<br /> Vấn đáp là phương pháp trong đó giáo viên đặt ra những câu hỏi để học sinh trả<br /> lời, hoặc có thể tranh luận với nhau và với cả giáo viên, qua đó học sinh lĩnh hội đựơc<br /> nội dung bài học. Giáo viên dùng hệ thống câu hỏi được sắp xếp hợp lí để hướng dẫn<br /> học sinh từng bước phát hiện ra bản chất của sự vật, tính quy luật của hiện tượng đang<br /> tìm hiểu, kích thích sự ham muốn hiểu biết. Giáo viên tổ chức sự trao đổi ý kiến kể cả<br /> tranh luận giữa thầy với cả lớp và giữa trò với trò. Giáo viên là người tổ chức sự tìm tòi<br /> của học sinh còn học sinh là người tự phát hiện kiến thức mới, như vậy học sinh mới có<br /> được niềm vui của sự khám phá.<br /> Trang - 3 -<br /> <br /> Không phải nội dung nào giáo viên cũng sử dụng phương pháp vấn đáp tìm tòi<br /> mà căn cứ vào hoạt động nhận thức để sử dụng phương pháp vấn đáp cho phù hợp. Ví<br /> dụ khi cần đặt mối liên hệ với kiến thức đã học với kiến thức sắp học hoặc củng cố kiến<br /> thức vừa học, giáo viên đặt ra những câu hỏi chỉ yêu cầu học sinh nhớ lại kiến thức đã<br /> biết và trả lời dựa vào trí nhớ, không cần suy luận. Có những đề tài nào đó muốn làm<br /> sáng tỏ, giáo viên nêu ra những câu hỏi kèm theo những ví dụ minh hoạ để cho học sinh<br /> dễ hiểu, dễ nhớ.<br /> Phương pháp này không thể thiếu đối với tất cả các bài học.<br /> Ví dụ 1 : Bài 3 : Ứng dụng định luật truyền thẳng của ánh sáng<br /> Sau khi học sinh tiến hành thí nghiệm 1 và thí nghiệm 2 để giải thích các hiện<br /> tượng Nhật thực, Nguyệt thực, giáo viên đặt ra hệ thống câu hỏi:<br /> Giáo viên<br /> Học sinh<br /> ? Hãy trình bày sự chuyển động của Mặt Trăng quay xung quanh Trái Đất Trái<br /> Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất?<br /> Đất quay xung quanh Mặt Trời<br /> GV thông báo: Khi Mặt Trời, Mặt<br /> Trăng, Trái Đất nằm trên một đường<br /> thẳng.<br /> ? Hãy vẽ tia sáng để nhận thấy hiện<br /> tượng Nhật thực?<br /> <br /> ? Hãy tìm vị trí để Mặt Trăng trở<br /> thành màn chắn?<br /> ? Hiện tượng Nhật thực hoặc Nguyệt<br /> Không. Vì Trái Đất và Mặt Trăng luôn<br /> thực có thể xảy ra trong thời gian<br /> chuyển động<br /> dài không? Vì sao?<br /> Ví dụ 2 : Bài 14: Phản xạ âm – Tiếng vang<br /> Sau khi giáo viên hướng dẫn học sinh hiểu được thế nào là âm phản xạ và tiếng<br /> vang, giáo viên có thể đặt thêm hệ thống câu hỏi nhằm khắc sâu và mở rộng kiến thức<br /> cho học sinh:<br /> Giáo viên<br /> Học sinh<br /> ? Hãy phân biệt âm phản xạ và tiếng Giống nhau: đều là âm phản xạ<br /> vang?<br /> Khác nhau: Tiếng vang là âm phản xạ<br /> nghe từ khoảng cách âm phát ra ít nhất<br /> khoảng 1/15 giây<br /> HS thảo luận và trả lời C3 , giáo viên hỏi<br /> thêm:<br /> ? Tại sao khi nói chuyện rất to trong Trong phòng lớn âm dội lại từ tường đến<br /> phòng lớn thì nghe được tiếng vang. tai ta có thể đến sau âm phát ra nên tai ta<br /> Nhưng nói to như vậy trong phòng nhỏ lại nghe thấy tiếng vang. Trong phòng nhỏ<br /> không nghe được tiếng vang?<br /> âm dội lại từ tường đến tai gần như cùng<br /> Trang - 4 -<br /> <br /> một lúc với âm phát ra nên không nghe<br /> được tiếng vang.<br /> Từ C7 , giáo viên phân tích trên H.14.4<br /> ? Nếu âm phát ra gặp đàn cá thì có phản Âm phát ra gặp đàn cá thì phản xạ trở lại<br /> xạ lại không ?<br /> Để biết được các vật dưới nước và biết<br /> ? Vậy ngoài việc sử dụng phản xạ âm để được chỗ nào có cá để thả lưới.<br /> xác định độ sâu của biển, tàu đi biển còn<br /> sử dụng tiếng vang với mục đích gì ?<br /> Ví dụ 3 :Bài 19: Dòng điện _ Nguồn điện<br /> Từ H.19.1, học sinh thảo luận và điền đầy đủ nhận xét để hình thành khái niệm dòng<br /> điện, nguồn điện. Giáo viên cần đặt thêm những câu hỏi:<br /> Giáo viên<br /> Học sinh<br /> ? Hãy nêu dấu hiệu nhận biết có dòng Đèn bút thử điện sáng, quạt điện quay...<br /> điện chạy qua các thiết bị điện?<br /> Pin, acquy, máy phát điện, ổ điện...<br /> ? Hãy nêu ví dụ về các nguồn điện trong Xem dây tóc bóng đèn có đứt không, bề<br /> thực tế ?<br /> mặt tiếp xúc của đui đèn với đế, dây điện<br /> ? Nêu cách kiểm tra để đảm bảo mạch có đứt ngầm không, nguồn điện có nạp<br /> điện kín?<br /> điện hay chưa<br /> Để củng cố bài học GV đặt câu hỏi chỉ<br /> yêu cầu học sinh nhớ lại kiến thức vừa<br /> học :<br /> Là dòng các điện tích dịch chuyển có<br /> ? Dòng điện là gì ?<br /> hướng<br /> Nối hai đầu dây của bóng đèn với hai<br /> ? Làm thế nào để có dòng điện chạy qua cực của nguồn điện.<br /> trong bóng đèn?<br /> b/ Đặt và giải quyết vấn đề:<br /> - Đặt vấn đề là tạo tình huống có vấn đề; phát hiện nhận dạng những vấn đề nảy<br /> sinh ; phát biểu vấn đề cần giải quyết.<br /> - Giải quyết vấn đề là đề xuất cách giải quyết, lập kế hoạch giải quyết, thực hiện<br /> kế hoạch giải quyết<br /> - Kết luận là thảo luận kết quả đánh giá ; khẳng định hay bác bỏ giả thuyết nêu<br /> ra; phát biểu kết luận ; đề xuất vấn đề mới.<br /> - Trong dạy - học đặt và giải quyết vấn đề có thể phân biệt bốn mức:<br /> Mức 1 : Giáo viên đặt vấn đề, nêu cách giải quyết vấn đề. Học sinh thực hiện cách giải<br /> quyết vấn đề theo hướng dẫn của giáo viên . Giáo viên đánh giá kết quả làm vịêc của<br /> học sinh.<br /> Mức 2 : Giáo viên nêu vấn đề, gợi ý để học sinh tìm ra cách giải quyết vấn đề. Học<br /> sinh thực hiện với sự giúp đỡ của giáo viên khi cần. Giáo viên và học sinh cùng đánh<br /> giá.<br /> Mức 3 : Giáo viên cung cấp thông tin tạo tình huống có vấn đề. Học sinh phát hiện vấn<br /> đề và xác định vấn đề nảy sinh, tự đề xuất các giả thuyết và lựa chọn giải pháp. Học<br /> sinh thực hiện . Giáo viên và học sinh cùng đánh giá.<br /> Mức 4 : Học sinh tự lực phát hiện vấn đề nảy sinh, lựa chọn vấn đề giải quyết. Sau đó<br /> tự giải quyết, tự đánh giá có ý kiến bổ sung của giáo viên khi kết thúc .<br /> Trang - 5 -<br /> <br />