zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Tài Liệu Phổ Thông

» Sáng kiến kinh nghiệm

Sáng kiến kinh nghiệm: Xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong đọc – hiểu tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu

Chia sẻ: Thanhbinh225p Thanhbinh225p | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:30

Báo xấu

158
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến kinh nghiệm: Xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong đọc – hiểu tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu được n nghiên cứu với mục đích xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong mỗi tác phẩm Văn học là kỹ năng và thao tác cần làm của người GV đối với bộ môn Ngữ Văn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm: Xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong đọc – hiểu tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu

XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU MỞ ĐẦU I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI Văn bản văn chương là văn bản nghệ thuật, nghệ thuật nào cũng lấy cái đẹp làm tôn chỉ mục đích. Dạy văn là khám phá cái hay cái đẹp trong văn bản nghệ thuật, nên trước hết nó phải là một nghệ thuật, nghệ thuật cảm thụ và phô diễn cái đẹp. Đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn là vấn đề mang tính thời sự, là nỗi băn khoăn, trăn trở cho người dạy và người học dù nó đã được phổ biến trong nhà trường suốt những năm gần đây. Cốt lõi của việc đổi mới dạy học Văn là phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh (HS); bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui và hứng thú khám phá kho tàng tri thức cho người học. Môn Ngữ Văn có tầm quan trọng đặc biệt trong nhà trường nhưng dạy Văn không giống bất kỳ một môn học nào khác. Nếu như dạy Lịch sử cần quan tâm đến sự kiện và con số, dạy Địa lý quan tâm đến các yếu tố tự nhiên và xã hội, dạy toán chú ý đến các con số…thì dạy Văn không chỉ cần đến kiến thức là đủ mà còn đòi hỏi nhu cầu cảm xúc, tình cảm, sự rung động của con tim, cái xuất thần của tâm hồn, cần đến cái không khí văn, chất văn trong lớp học, trong mỗi cá nhân thầy và trò. Chính vì vậy, đòi hỏi ở mỗi người giáo viên Văn luôn phải có sự sáng tạo, đổi mới trong phương pháp giảng dạy đặc biệt là chú trọng đến mục đích truyền thụ cảm hứng văn chương. Với đặc trưng là một bộ môn khoa học nghệ thuật- nhạy cảm, đổi mới phương pháp dạy học Văn đòi hỏi giáo viên (GV) phải kích thích sự tìm tòi phát hiện, hướng dẫn cách cảm thụ và lối tư duy cho HS để từ những hình tượng nghệ thuật trong Văn học; HS khám phá ra giá trị của Chân, Thiện, Mĩ; góp phần hoàn thiện phẩm chất và nhân cách ở các em. Chính vì thế, nhiều phương pháp dạy học mới đã được đưa ra và áp dụng trong việc đọc – hiểu tác phẩm văn học. Để khắc phục lối học tập thụ động, lệ thuộc quá mức vào các tài liệu tràn lan trên thị trường, ỷ lại vào hoạt động của giáo viên, chờ đợi những kết quả mà người khác cảm nghĩ hộ ở HS; phương pháp dạy học gợi mở thông qua việc xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong dạy đọc – hiểu tác phẩm văn học có vai trò rất quan trọng. Nó chính là quá trình tác động vào tư duy, phương pháp chìa khóa mở cửa tâm hồn các em, giúp các em có khả năng tự mình thâm nhập vào thế giới nghệ thuật của tác phẩm văn chương để nói lên những cảm nhận, rung động của chính bộ óc, con tim mình bằng chính lời lẽ của mình. Cái đẹp của văn chương không chỉ thể hiện ở bề mặt ngôn từ mà còn chìm sâu vào nhiều tầng lớp nghĩa của văn bản, của thế giới hình tượng, bởi vậy đòi hỏi người dạy văn phải biết cách gợi mở vấn đề để HS cảm nhận được chiều sâu SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 1 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU của vấn đề. Cả hai quá trình truyền thụ và lĩnh hội kiến thức, việc xây dựng và giải quyết các câu hỏi gợi mở để mở được cánh cửa tri thức thực sự là vô cùng quan trọng. Nó đóng vai trò tiên quyết trong việc tạo cơ sở nền tảng cho hành trình khám phá và chinh phục kiến thức. Vì thế, nghiên cứu để xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong mỗi tác phẩm Văn học là kỹ năng và thao tác cần làm của người GV đối với bộ môn Ngữ Văn. II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN Một thực tế có thể dễ dàng nhận thấy trong chương trình Ngữ văn 12 có nhiều văn bản có dung lượng lớn nhưng thời lượng cho tiết dạy lại ít nên chúng ta thường phải dạy chạy bài nếu không muốn "cháy giáo án". Thế nên nhiều tiết dạy đã không đạt được yêu cầu như mong muốn. Những trăn trở trên thật đáng trân trọng bởi đối với GV Ngữ văn, tôi thiết nghĩ, không có một mục đích nào khác là mong muốn cho HS tiếp nhận và cảm thụ tác phẩm một cách trọn vẹn. Và cũng chính bởi tâm huyết ấy mà không ít người thầy đã cố gắng cung cấp cho HS thật nhiều thông tin về tác giả, tác phẩm và lẽ dĩ nhiên như thế thì đã thiếu giờ lại càng trở nên cháy giờ hơn. Trong không khí chung của công cuộc đổi mới phương pháp giảng dạy hiện nay, một trong những điều mà mọi người đang quan tâm đó là làm thế nào để khơi dậy tiềm lực nội tại của mỗi HS trong quá trình học tập, tạo điều kiện tích cực nhất để các em có thể tự học, tự tiếp cận tri thức một cách chủ động nhất. Đây là xu hướng giáo dục tích cực đang được đặc biệt chú trọng. Vậy nên, trong quá trình giảng dạy, yêu cầu chuẩn bị bài một cách nghiêm túc đã trở thành một công việc thật sự cần thiết và hữu ích cho quá trình học tập của mỗi HS. Với môn Ngữ văn, yêu cầu này càng trở nên cấp thiết hơn bởi lẽ để tiếp cận một tác phẩm văn học cần phải hội tụ nhiều kỹ năng, phải có sự tiếp cận bề mặt văn bản trên cơ sở đó cảm nhận những giá trị thẫm mỹ ẩn chứa sau từng con chữ. Việc HS chuẩn bị tốt bài ở nhà làcông đoạn hết sức quan trọng giúp việc tiếp cận tốt bề mặt văn bản. Đây có thể nói là yếu tố "nền" để khi lên lớp kết hợp với những tri thức của GV cung cấp, HS sẽ có một cái nhìn tương đối trọn vẹn về tác phẩm văn học. Qua thực tế bài dạy ở trên lớp, tôi nhận thấy những câu hỏi hướng dẫn học bài trong sách giáo khoa có tính chất định hướng tìm hiểu kiến thức chính, song còn chung chung, nhiều câu hỏi khó, dài, chứa dung lượng kiến thức nhiều, chưa phân hóa đối tượng người học, HS chưa thể cảm nhận sâu sắc văn bản. Mặt khác, một thực trạng chung là học viên thường chép lại sách học tốt soạn theo hệ thống câu hỏi trong sách giáo khoa. Vì thế, việc xây dựng hệ thống câu hỏi hợp lí, khoa học, mang tính nghệ thuật và sư phạm của GV có hiệu quả lớn trong hướng dẫn, định hướng học viên đọc hiểu tốt tác phẩm văn học trong mỗi giờ học Văn. Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu là truyện ngắn hiện đại, xoay quanh những vấn đề thế sự, cuộc sống gia đình, đặc biệt là những hoàn cảnh trớ trêu, kém may mắn vì thế khá nhạy cảm đối với lứa tuổi học trò. Đồng thời, hướng tiếp cận khai thác cốt truyện cũng có nhiều phương thức khác nhau. Sức hấp dẫn của tác phẩm này chính là giá trị nhân đạo, là vẻ đẹp tiềm ẩn bên SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 2 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU trong người phũ nữ hàng chài có dáng hình đối lập với tấm lòng quảng đại bao dung. Vậy làm sao để HS cảm nhận được điều mới mẻ ở loại truyện ngắn xã hội thiên về đời sống thực, khám phá được sự tinh tế trong bút pháp và những nét đặc sắc trong tư tưởng của nhà văn cũng là cả quá trình nỗ lực và chọn lọc của người Thầy trong giảng dạy. Sau tám năm trực tiếp giảng dạy chương trình sách giáo khoa lớp 12 đổi mới kể từ năm 2006, tôi rút ra được một số kinh nghiệm về phương pháp giảng dạy, cách thiết kế bài học, cách thức và trình tự lên lớp tác phẩm. Chính vì vậy mà tôi đã chọn đề tài: “Xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong đọc – hiểu tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu” (Sách Ngữ văn 12- cơ bản) với hy vọng nhỏ góp phần xây dựng và nâng cao chất lượng của việc đổi mới dạy văn – học văn trong chương trình dạy học Ngữ văn của chúng ta. 2. NỘI DUNG, BIỆN PHÁP THỰC HIỆN VÀ CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ TÀI - Lịch sử của vấn đề: Truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa là một truyện ngắn đặc sắc, tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu. Tác phẩm này đã được đưa vào giảng dạy trong nhà trường nhiều năm nay và được giới thiệu trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn 12 mới ở cả hai bộ sách: Cơ bản và Nâng cao. Vì là một tác phẩm hay, được tiếp cận qua thời gian nên đã có rất nhiều bài viết bàn luận về vấn đề này. Cụ thể như: Sáng kiến kinh nghiệm “Hướng dẫn học sinh tiếp cận Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu qua phương thức nêu vấn đề” – Nguyễn Thị Mai Lan. “Chiếc thuyền ngoài xa và thông điệp niệm nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu” - Đoàn Đức Phương. “Quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa”. “Sự đổi mới trong nghệ thuật trần thuật của Nguyễn Minh Châu”- Nguyễn Thế Lượng.“Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu”- Chế Diễm Châu, Báo Văn nghệ Quân đội. Trong đổi mới dạy học văn, khi lấy HS làm trung tâm của hoạt động, để các em đối diện với văn bản và xem đó là khung trời rộng mở để phát huy mọi cá tính, sở thích, hình dung tưởng tượng của cá nhân thì việc xây dựng hệ thống câu hỏi khoa học, sáng tạo, hệ thống trong đọc hiểu tác phẩm văn học đã được rất nhiều người qua tâm và bàn luận: TS. Phạm Hưng Bình (2004), Phương pháp dạy học tác phẩm văn học, ĐHSP Đà Nẵng. Trần Đình Sử (2007), Đọc hiểu văn bản là thế nào?, Tạp chí Văn học và tuổi trẻ, số tháng 11, Hà Nội. Trên đây là những bài viết có sự phân tích khá sâu về việc cảm nhận tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa và là những bài viết có sự đầu tư trong nghiên cứu vấn đề xây dựng hệ thống câu hỏi trong đọc hiểu tác phẩm văn học. Tuy nhiên, những bài viết đó chưa làm nổi bật cách thức tổ chức triển khai, xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong đọc hiểu tác phẩm này theo đúng tinh thần một bài đọc hiểu trong chương trình phổ thông. Trên cơ sở tiếp thu những ưu điểm của các tài liệu nói trên và kinh nghiệm của bản thân qua quá trình áp dụng thực tiễn giảng dạy, đề tài này sẽ đi sâu vào cách thức xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong đọc hiểu truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 3 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU - Phương pháp nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tôi sử dụng một số phương pháp sau: Phương pháp tiếp cận có hệ thống Phương pháp so sánh, đối chiếu Phương pháp phân tích, tổng hợp Phương pháp thống kê, phân loại - Nôi dung: Nghiên cứu, tìm hiểu, phân tích hiệu quả của việc xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong đọc- hiểu tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu, một truyện ngắn hiện đại. 2.1. PHƯƠNG PHÁP GỢI MỞ VÀ VIỆC XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC HIỂU TÁC PHẨM VĂN HỌC 2.1.1. Phương pháp gợi mở - Khái niệm: Phương pháp gợi mở (hay đàm thoại gợi mở) là cách thức hoạt động song phương của thầy và trò bằng con đường hoạt động trực tiếp với tác phẩm nhằm tạo không khí tự do tư tưởng, tự do bộc lộ để từng bước dẫn dắt HS chiếm lĩnh tác phẩm văn học một cách sâu sắc về cả tâm hồn lẫn trí tuệ. - Nội dung: Gợi mở là một phương pháp dạy học lấy sự cảm nhận của HS trong giờ học làm hoạt động trung tâm của giờ dạy học. Trung tâm của quá trình không phải là tác phẩm văn học mà là tâm trí của học sinh khi gặp gỡ cuốn sách (Alain Richard Beach). HS là chủ thể, thầy giáo là chủ đạo của quá trình tiếp nhận. Thầy làm nhiệm vụ thiết kế, trò thi công. Phương pháp này thể nghiệm hai tính chất cơ bản trong cảm nhận tác phẩm văn học: gợi mở và gợi tìm. - Gợi tiềm năng vốn có trong văn bản, trong tư duy, tình cảm HS. - Tìm tòi phát hiện cái mới trong cách tiếp nhận tác phẩm và trong cách tư duy, lĩnh hội của người học. - Mục đích của việc xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở: - Tích cực hóa hoạt động tích cực của HS: chủ động, tích cực, sáng tạo. - Giúp GV nắm vững trình độ HS và biết cách điều tiết quá trình truyền thụ kiến thức của mình sao cho ngày một hoàn thiện. 2.1.2. Xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong đọc- hiểu tác phẩm văn học - Căn cứ khoa học Lấy lí luận dạy học làm xuất phát điểm + HS là trung tâm của quá trình dạy học, GV chỉ tổ chức hướng dẫn + Phát huy vai trò tích cực chủ động của HS, HS là chủ thể Lấy thành tựu tâm lí học hiện đại làm căn cứ + Xuất phát từ quan điểm chủ yếu của tâm lí học hiện đại: Tâm lí của con người chỉ hình thành trong quá trình hoạt động. + Phát huy hết sức mạnh sáng tạo của các hoạt động tâm lí: tưởng tượng, liên tưởng, suy tưởng...phù hợp với lứa tuổi HS. Lấy đặc trưng văn học, hoạt động tiếp nhận, phương pháp tiếp cận là căn cứ cho hệ thống câu hỏi. + Đặc trưng khoa học và nghệ thuật SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 4 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU + Vai trò người đọc trong tiếp nhận hiện đại + Phương pháp tiếp cận đồng bộ Lấy nội dung các loại câu hỏi phân tích cảm thụ làm căn cứ Lấy mục tiêu của bài dạy, trọng tâm kiến thức kĩ năng của bài đọc văn làm căn cứ. 2.1.3. Yêu cầu của hệ thống câu hỏi gợi mở - Phát huy hoạt động song phương của thầy và trò để từng bước đi vào tác phẩm. - Phải chính xác, rõ ràng, khoa học, linh hoạt, sáng tạo, mang tính sư phạm và tính nghệ thuật. - Vừa sức HS, đúng lúc, phù hợp khuôn khổ giờ dạy, có khả năng nêu vấn đề, khơi gợi HS suy nghĩ, tìm tòi, khám phá nhằm rèn luyện kĩ năng cảm thụ và tư duy lôgic. - Hướng trọng tâm vào khai thác những giá trị nội dung, nghệ thuật độc đáo, thể hiện được những đặc trưng cơ bản của tác phẩm văn học. - Phải xây dựng thành một hệ thống chặt chẽ từng bước giúp HS đi sâu vào tác phẩm như một chỉnh thể. Kết hợp giữa câu hỏi cụ thể, câu hỏi tổng hợp, khái quát, câu hỏi diễn dịch, quy nạp giúp HS nắm chắc hệ thống kiến thức. 2.1.4. Phân loại Trong quá trình nghiên cứu hệ thống câu hỏi gợi mở, chúng ta cần bám sát cấu trúc của một bài đọc- hiểu gồm bốn hoạt động nhận thức- trả lời bốn câu hỏi: Cái gì, như thế nào, vì sao, để làm gì và dựa trên trình tự ba cấp độ đọc hiểu văn bản: đọc – nhận biết; đọc – khám phá, chiếm lĩnh văn bản; đọc – tổng kết, ứng dụng (từ tiếp cận, nhận biết qua cắt nghĩa- đánh giá đến tổng hợp), tôi phân chia thành các loại nhỏ theo bảng phân loại sau đây: BẢNG PHÂN LOẠI HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM VĂN HỌC Loại câu hỏi Mục đích Dạng, mô hình Ví dụ hóa - Nhắc lại kiến thức - Nêu...? - Trình bày những 1. Câu hỏi tái có sẵn trong sách - Trình bày...? nét chính về cuộc hiện giáo khoa hoặc - Tóm tắt...? đời của tác giả kiến thức đã học, - Chỉ ra...? Nguyễn Minh đã biết. Châu? - Thường được sử dụng trong phần tìm hiểu tiểu dẫn, tác giả, xuất xứ, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm - HS tự bộc lộ trực - Cảm nhận ban - Cảm nhận ban 2. Câu hỏi về ấn cảm, cảm xúc đầu (chung) về...? đầu của em về SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 5 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU tượng thẩm mĩ chung, ấn tượng - Ấn tượng của em truyện ngắn Chiếc chung về toàn bộ về...? thuyền ngoài xa? thế giới hình tượng - Đọc từ đầu đến của tác phẩm như - Đọc tác phẩm cuối truyện ngắn, một chính thể. này, em có cảm em ấn tượng nhất - Tuy là nhận thức nhận chung như với những chi tiết bằng trực cảm thế nào? nào, hình ảnh nào? nhưng đóng vai trò Vì sao? chỉ đạo, định hướng cho những bước tiếp theo. - Bám sát văn bản, - Tìm những chi - Tìm những hình 3.Câu hỏi gợi chỉ ra được những tiết, hình ảnh...? ảnh mang tính mở, tìm tòi, phát tín hiệu thẩm mĩ - Phát hiện biện biểu tượng trong hiện trong văn bản, phát pháp nghệ thuật...? đoạn đầu bài thơ hiện cái hay, cái - Nhận xét về...? Đàn ghi ta của đẹp của văn bản Lorca của Thanh chính xác, có sức Thảo? Nhận xét về thuyết phục ở từ ý nghĩa của các ngữ, hình ảnh, âm hình ảnh biểu thanh, màu sắc, tượng đó? không gian, thời gian, hình tượng nghệ thuật, biện pháp tu từ... - Giúp HS khám - Phân tích...? - Vội vàng – Xuân 4. Câu hỏi phân phá vẻ đẹp nội - ....như thế nào? Diệu: tích nêu vấn đề dung và nghệ thuật - Tại sao...? + Khi miêu tả vẻ của tác phẩm thông đẹp tháng giêng, qua thao tác phân tác giả có cái nhìn tích những chi tiết mới mẻ và độc có vai trò đầu mối đáo như thế nào? của chỉnh thể. Phân tích các hình - Đặt ra tình huống ảnh thể hiện cái mới có vấn đề, kích nhìn đó? thích sự sáng tạo, + Theo em câu thơ tư duy của HS để nào là độc đáo, giải quyêt vấn đề hiện đại nhất? Vì bằng một phương sao? thức, có lời giải - Chí Phèo- Nam mới. Cao: Vì sao Chí Phèo lại đến nhà Bá SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 6 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU Kiến, giết Bá Kiến và tự sát? - Chữ người tủ tù - Nguyễn Tuân: Theo em, Huấn Cao tặng viên quản ngục chữ gì? Vì sao? - Ôn lại kiến thức - So sánh (đối - So sánh hai đám 5. Câu hỏi so cũ, khắc sâu kiến chiếu) A với B? tang trong hai tác sánh, liên hệ thức mới. + A, B: các yếu tố phẩm: Đoạn trích - Cảm nhận cái đặc nội dung, nghệ Hạnh phúc của sắc, riêng biệt ở thuật trong cùng một tang gia (Số từng văn bản, từng một tác phẩm hoặc đỏ - Vũ Trọng tác giả làm cho trong các tác phẩm Phụng) với đoạn việc tiếp thu kiến khác nhau. trích Đám tang lão thức vừa sâu sắc, - ...gợi em liên Gôrio ( Lão Gôrio vừa có hệ thống. tưởng đến hình - Ban dắc) - Tạo trường liên ảnh, chi tiết, nhân tưởng phong phú vật, câu thơ... nào - Tiếng khóc nức để trí tưởng tượng đã học? nở của Hộ trong các em phát huy, = Đời thừa gợi nhớ nhập hồn vào tác tiếng khóc của phẩm. nhân vật nào trong tác phẩm của Nam Cao mà ta đã học? - So sánh câu thơ cuối bài Tràng giang của Huy Cận với ý thơ của Thôi Hiệu? - HS tự bộc lộ - Đặc sắc nghệ - Khái quát về giá 6. Câu hỏi khái những cảm nhận, thuật, ý nghĩa tư trị nội dung và đặc quát, tổng hợp những nhận thức tưởng của tác sắc nghệ thuật của riêng của mình và phẩm? bài thơ Bài ca tự nói lên những - Nhận định, đánh ngất ngưỡng của thu hoạch khái quát giá khái quát ? Nguyễn Công của mình về văn - Nhận xét Trứ? bản chung...? -Thể hiện sự chuyển hóa của văn bản vào sự tiếp nhận tinh thần của SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 7 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU người đọc. - Thường được sử dụng ở phần tổng kết - Phát huy khả - Từ vấn - Sau khi đọc hiểu 7. Câu hỏi liên năng liên hệ qua lại đề....trong tác truyện ngắn Chí hệ, ứng dụng với những gì đọc phẩm em có suy Phèo của Nam hiểu được với bản nghĩ gì? Cao em có suy thân HS. - Liên hệ cuộc nghĩ gì về số phận - Phát triển trường sống bản thân em? của người nông hiểu biết và vận - Rút ra bài học, ý dân trước cách dụng sáng tạo trong nghĩa...? mạng tháng Tám? thực tiễn. - Từ văn bản Chiếu cầu hiền của Ngô Thì Nhậm, trình bày suy nghĩ của em về vai trò của người hiền tài trong thời đại hiện nay? Ý thức trách nhiệm của em như thế nào trước vấn đề này? 2.2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU 2.2.1. Phương pháp giảng dạy, hướng khai thác truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu. - Dự kiến thời gian lên lớp Tiết 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu phần tiểu dẫn sách giáo khoa, GV lưu ý về phong cách nghệ thuật và những cống hiến của Nguyễn Minh Châu sau giải phóng 1975. Hướng dẫn HS đọc văn bản, yêu cầu các em chia bố cục, tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác và trình bày cảm nhận chung về câu chuyện. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 8 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU Tiết 2: Hướng dẫn HS đọc – tìm ý đoạn 1 và 2, tìm hiểu ý nghĩa nhan đề và tình huống truyện thông qua hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng Tiết 3: Hướng dẫn HS đọc – hiểu đoạn còn lại, tìm hiểu câu chuyện của người đàn bà ở tòa án huyện và bài học về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống. Hướng dẫn HS hiểu được chân dung và ý nghĩa của các nhân vật trong truyện. Mỗi nhân vật là một giá trị nội dung. Hướng dẫn HS tổng kết nghệ thuật và nội dung, rút ra ý nghĩa và bài học nhận thức từ văn bản. - Hướng khai thác tác phẩm: Trong cấu tạo chương trình Ngữ văn 12, Chiếc thuyền ngoài xa được phân bố trong cụm thể loại truyện ngắn, liền sau các truyện ngắn thuộc giai đoạn văn học 1945 - 1975 và được phân phối ở tiết 72,73,74 (chương trình cơ bản). Chiếc thuyền ngoài xa tiêu biểu cho hướng tiếp cận đời sống từ góc độ thế sự của nhà văn ở giai đoạn sáng tác thứ hai. Cái nhìn hiện thực đa chiều đã giúp ông nhận ra đời sống con người bao gồm cả những quy luật tất yếu lẫn những ngẫu nhiên may rủi khó bề lường hết. Ông day dứt về việc con người phải chấp nhận những nghịch lý không đáng có. Gánh nặng mưu sinh đè trĩu trên đôi vai cặp vợ chồng hàng chài, giam hãm họ trong cảnh tăm tối, đói khổ, bấp bênh. Người chồng tha hóa trở thành kẻ vũ phu, thô bạo. Người vợ vì thương con nên chịu sự ngược đãi của chồng mà không biết rằng đã làm tổn thương tâm hồn đứa con thơ dại. Đứa bé yêu mẹ, bênh vực mẹ thành ra thù địch với cha và ai biết liệu trong tương lai cậu có thể sống khác cha mình? Phía sau câu chuyện buồn này, trái tim nhân hậu của Nguyễn Minh Châu vẫn ấm áp niềm tin yêu, trân trọng trước vẻ đẹp tuổi thơ, tình mẫu tử, sự can đảm và bao dung của người phụ nữ. Đó không phải kiểu vẻ đẹp chói sáng, hào hùng mà là những hạt ngọc lẩn khuất trong cái lấm láp, lam lũ của đời thường. Theo ông, tình yêu ở người nghệ sĩ “vừa là một niềm hân hoan say mê, vừa là một nỗi đau đớn, khắc khoải, một mối quan hoài thường trực về số phận, hạnh phúc của những người xung quanh mình”. Có lẽ vì thế, Chiếc thuyền ngoài xa là kiểu truyện SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 9 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU ngắn mở ra tình huống nhận thức, được tổ chức xung quanh một tình huống hết sức đặc biệt mà ở đó hai nhân vật Phùng và Đẩu đã trải qua biết bao những thăng trầm trong tư duy và cảm xúc. Từ hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh ở bãi biển đến câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện là cả quá trình nhận thức của con người về cách nhìn cuộc sống, về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời. Dẫn dắt để thâm nhập tác phẩm: Năm 1983, khi Chiếc thuyền ngoài xa ra đời, đất nước vẫn chưa thoát khỏi dư chấn của chiến tranh, đời sống nhân dân vô cùng khó khăn. Số phận cá nhân nằm im dưới lớp băng hà của “giấc mơ đại tự sự”. Với những dự cảm thời cuộc sắc bén và tài năng nghệ thuật của mình, Nguyễn Minh Châu đã giúp lớp băng hà kia có những vết nứt cần thiết. Là truyện ngắn in đậm phong cách tự sự - triết lí của Nguyễn Minh Châu. Với ngôn từ dung dị đời thường, truyện kể lại chuyến đi thực tế của một nghệ sĩ nhiếp ảnh và những chiêm nghiệm sâu sắc của ông về nghệ thuật và cuộc đời. Bằng tài năng của một cây bút giàu bản lĩnh cùng với trái tim nhân hậu, qua tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa, Nguyễn Minh Châu đã thể hiện tình yêu tha thiết đối với những cảnh đời, với những thân phận trớ trêu của con người và gửi gắm những chiêm nghiệm sâu sắc của mình về nghệ thuật. Nghệ thuật chân chính phải luôn luôn gắn với cuộc đời và vì cuộc đời; người nghệ sĩ không thể nhìn đời một cách giản đơn, cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người một cách đa diện, nhiều chiều. Nguyễn Minh Châu là một trong số những nhà văn đầu tiên của thờ kì đổi mới đã đi sâu khám phá sự thật đời sống ở bình diện đạo đức thế sự. Tâm điểm những khám phá nghệ thuật của ông là hình ảnh con người trong cuộc mưu sinh, trong hành trình nhọc nhằn tìm kiếm hạnh phúc và hoàn thiện nhân cách. Có thể thấy cảm hứng chủ đạo bao trùm trong tác phẩm Nguyễn Minh Châu trước năm 1975 là cảm hứng anh hùng cách mạng, còn sau năm 1975 là cảm hứng về nhân cách con người, là hành trình “khám phá con người bên trong con người” (Bakhtin). Chiếc thuyền ngoài xa được viết theo xu hướng chung của văn học thời kì đổi mới: hướng nội, khai thác sâu sắc số phận cá nhân và thân phận con người đời thường. Theo mạch cảm hứng ấy, năm 1982 Nguyễn Minh SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 10 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU Châu viết truyện ngắn Bức tranh; trong ý nghĩ tự phán xét, nhân vật hoạ sĩ đã vẽ một bức chân dung tự hoạ nhằm thể hiện “khuôn mặt bên trong của chính mình”. Đáng lưu ý là, nếu trong truyện Bức tranh, Nguyễn Minh Châu hướng cái nhìn nghệ thuật vào thế giới nội tâm thì trong truyện Chiếc thuyền ngoài xa, Nguyễn Minh Châu lại hướng cái nhìn nghệ thuật ra thế giới bên ngoài, ra cuộc sống đời thường. Nếu truyện Bức tranh là sự “Tự nhận thức, tự phê phán” của con người dưới ánh sáng của lương tâm, đạo đức, thì truyện Chiếc thuyền ngoài xa là sự nhận thức và phê phán cái xấu, cái ác trong cuộc sống thường ngày. Cả hai tác phẩm đều được viết dưới sự chỉ đạo của quan điểm nghệ thuật: chỉ ra mặt xấu, mặt tối để góp phần hoàn thiện nhân cách con người, làm cho cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn. Đặc biệt, truyện Chiếc thuyền ngoài xa mang đến một bài học đúng đắn về cách nhìn nhận cuộc sống và con người: một cách nhìn đa diện, nhiều chiều, phát hiện ra bản chất thực sự sau vẻ ngoài đẹp đẽ của hiện tượng, thật đúng như Nguyễn Minh Châu từng khẳng định: “Nhà văn không có quyền nhìn sự vật một cách đơn giản, và nhà văn cần phấn đấu để đào xới bản chất con người vào các tầng sâu lịch sử”. Từ cảm hứng nghệ thuật, cần xác định bố cục của truyện ngắn một cách rõ ràng, lô gic để làm rõ sự chuyển biến hai phát hiện của Phùng từ chiếc thuyền ngoài xa cho đến chiếc thuyền khi lại gần. Từ đó, tạo tiền đề cho học sinh đi sâu khám phá nhằm chiếm lĩnh nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Tiếp theo, hướng dẫn HS đọc – hiểu theo đặc trưng của một truyện ngắn hiện đại mang đậm dấu ấn phong cách Nguyễn Minh châu (tính chân thực, đời thường, nghệ thuật miêu tả, phân tích diễn biến tâm lý và sự chuyển biến tâm lý phức tạp của nhân vật trước những phức tạp của cuộc sống. Câu chuyện vừa đậm đà yếu tố hiện thực ở đoạn chính và cuối truyện lại vừa phảng phất chất lãng mạn, chất thơ ở đầu truyện...). Cùng với thao tác đọc phát hiện, GV hướng dẫn HS đọc kĩ từng cảnh theo bố cục đã tìm được, cố gắng phát hiện, gạch chân chân các cứ liệu mà các em cho là tiêu biểu, quan trọng. Từ đó, GV cần hướng dẫn HS rút ra ý nghĩa của văn SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 11 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU bản sau khi tổng kết nghệ thuật và nội dung. Truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa mang giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc. Đó cũng là bài học nhân sinh về cách nhìn nhận cuộc sống vốn phức tạp này. Qua đó, Nguyễn Minh Châu gửi gắm thông điệp quý báu: hãy nhìn cuộc đời bằng cái nhìn đa diện nhiều chiều để phát hieenh đúng bản chất vốn có của sự vật, hiện tượng cũng như con người. 2. 2.2. Xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở trong đọc – hiểu tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu. 2.2.2.1. Hệ thống câu hỏi theo trình tự bài đọc hiểu: Với truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa thì có thể nói có rất nhiều cách đọc– hiểu, phân tích nhưng dễ rơi vụn vặt, rườm rà, thiếu lôgic vì đây là loại truyện đương đại, rất gần với cuộc sống của con người nhưng lại cũng dễ gây ra những nhận thức lệch hướng. Trên cơ sở cảm nhận tác phẩm này trong quá trình nghiên cứu và giảng dạy, tôi đề xuất hệ thống câu hỏi gợi mở nhằm đọc - hiểu có hiệu quả truyện Chiếc thuyền ngoài xa và phát huy tốt tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học viên như sau: Hệ thống câu hỏi gợi mở Dàn ý nội dung cần đạt HOẠT ĐỘNG 1 I. Tiểu dẫn TÌM HIỂU TIỂU DẪN Thao tác 1: Tìm hiểu tác giả 1. Tác giả GV hướng dẫn HS tìm hiểu, khai thác những nội dung khái quát về tác phẩm để tạo tiền đề cho tiết dạy. 1. Trình bày những nét chính về - Cuộc đời cuộc đời của nhà văn Nguyễn Minh Châu? 2. Trình bày về đặc điểm nổi bật - Sự nghiệp thơ văn trong sáng tác của nhà văn? Giới thiệu tên các tác phẩm? So sánh đề tài sáng tác của nhà văn trước - Cảm hứng truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa. và sau CMT8? SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 12 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU 3. Cảm hứng của truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa xuất phát từ 2. Tác phẩm đâu? - Xuất xứ Thao tác 2: Tìm hiểu tác phẩm 4. Trình bày xuất xứ của truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa? - Bố cục: 3 đoạn 5. Tình huống nhận thức của nhân vật Phùng được sắp xếp theo trình tự như thế nào? Hãy chia bố cục truyện theo trình tự đó và cho biết nội dung mỗi đoạn là gì? HOẠT ĐỘNG 2 II. Đọc – hiểu văn bản ĐỌC -HIỂU VĂN BẢN HGV hướng dẫn HS tìm hiểu ý nghĩa nhan đề và tình huống truyện GV dẫn dắt và đặt những câu hỏi nhẹ nhàng nhưng có giá trị gợi, thiên về cảm nhận chung của HS: - Định hướng khai thác: 6. Tiếp cận với truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa, đọng lại cảm xúc trong em như thế nào? Thao tác 1: GV hướng dẫn HS nắm được ý nghĩa nhan đề và thâu tóm được tình huống truyện thông qua hai phát hiện của người nghệ sĩ 7. Quan phần đọc, hãy cho biết ý 1. Ý nghĩa nhan đề nghĩa nhan đề của tác phẩm? 8. Ở truyện ngắn này, tình huống 2. Tình huống truyện a. Phát hiện thứ nhất của nghệ sĩ Phùng SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 13 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU truyện xoay quanh hai phát hiện - Từ khung cảnh, ánh sáng, đường nét đều hài trên bãi biển của người nghệ sĩ hoà => Là một bức tranh nghệ thuật toàn bích. nhiếp ảnh Phùng. Vậy phát hiện thứ nhất là gì? - Anh cảm thấy: Ngỡ ngàng, bối rối, tim bị bóp thắt, tâm hồn được thanh lọc => niềm hạnh 9. Cảm nhận của người nghệ sĩ phúc của người nghệ sĩ chính là sự khám phá và trước bức tranh đẹp toàn bích ấy sáng tạo cái đẹp. như thế nào? 10. Phát hiện thứ hai của Phùng a. Phát hiện thứ hai của nghệ sĩ Phùng: tình huống nhận thức. được nảy sinh trong hoàn cảnh như thế nào? Đó là phát hiện gì về cuộc - Từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ bước ra: + Một lão đàn ông thô kệch, độc dữ đánh vợ sống? dã man để giải tỏa những uất ức và khổ đau. + Người đàn bà cam chịu nhẫn nhục, không kêu ca, không chống trả. + Đứa con đánh lại cha để che chở cho mẹ. + Trên dưới mười con người nheo nhóc trên thuyền => Cảnh bạo lực gia đình. 11. Người nghệ sĩ đã có những - Phản ứng của người nghệ sĩ: kinh ngạc, hụt chuyển biến cảm xúc như thế nào ? hẫng cực độ => những cảm xúc thăng hoa của Và phản ứng ra sao trước tình người nghệ sĩ đã bị tan biến. huống đó? 12. Sự đối lập giữa “cái đẹp => Ý nghĩa, bài học nhận thức về nghệ thuật tuyệt đỉnh của ngoại cảnh” mà trong mối quan hệ với cuộc sống. phóng viên Phùng vừa thu vào ống kính với hiện thực cuộc sống nhọc nhằn, cơ cực của người dân chài nói lên điều gì về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời? 13. Em có nhận xét gì về hai bức tranh: bức tranh chiếc thuyền ngoài khơi xa và bức tranh cuộc sống của gia đình làng chài khi chiếc thuyền vào bờ ? SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 14 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU 14. Như vậy, đặt hai cảnh tượng trái ngược liền kề nhau, tác giả => Nhận thức và thông điệp của nhà văn: muốn người đọc nhận thức gì về cuộc sống không đơn giản mà chứa nhiều mối quan hệ giữa nghệ thuật và nghịch lí. Cần nhìn cuộc sống bằng cái nhìn đa diện nhiều chiều. cuộc sống? Thao tác 2 2. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án GV hướng dẫn HS tìm hiểu về huyện câu chuyện ở tòa án 15. Theo lời kể của người đàn bà hàng chài thì nguyên nhân nào dẫn đến việc người chồng thường xuyên đánh vợ? 16. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyện diễn ra như thế nào? Em có nhận xét chung gì về không khí trong buổi trao đổi đó? 17. CHT luận: Em có nhận xét gì - Chánh án Đẩu và Phùng: khuyên chị bỏ chồng về cách giải quyết của vị Chánh để tránh cảnh đau thương => Cách giải quyết án? Nếu là em, em sẽ chọn cách còn hời hợt, tạm bợ, chưa thấu tình đạt lý. giải quyết như thế nào? 18. CHT luận: Em suy nghĩ gì về nạn bạo lực gia đình trong xã hội hiện nay? Theo em, ngăn chặn được nạn BLGĐ sẽ mang lại những ý nghĩa gì cho cuộc sống? - Người đàn bà kiên quyết xin không bỏ người 19. Vậy người đàn bà có chấp chồng vũ phu, vì: thuận bỏ chồng để giải thoát khổ đau cho bản thân hay không? + Nghề chài trên biển cần có người đàn ông để 20. Hãy tìm những lí do khiến đàn chèo chống bão táp phong ba. bà không muốn từ bỏ ông chồng- + Muốn con được có một gia đình với những dù ông ta là kẻ vũ phu? bữa cơm no. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 15 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU => Là người mẹ giàu đức hy sinh, góp nhặt 21. Quyết định đó nói lên được niềm tin để sống cho con; trân trọng hạnh phẩm chất gì nơi người đàn bà phúc nhỏ nhoi để tạo nên giá trị cuộc sống. hàng chài? - Chuyển biến tâm lý mạnh mẽ: 22. Tâm lí của người đàn bà lúc + Lúc mới đến tòa: Sợ sệt, rón rén ngồi vào mới đến tòa và phản ứng khi nghe mép ghế, chắp tay vái xin tòa đừng bắt chị bỏ lời khuyên của Đẩu khác nhau chồng. như thế nào? Chuyển biến ra sao? + Sau đó: phản ứng dữ dội, đưa ra lí lẽ sắc sảo bảo vệ cho việc muốn đoàn tụ 23. Cho biết những biện pháp → Không hề cam chịu một cách vô lí, không nghệ thuật mà tác giả sử dụng để nông nổi một cách ngờ nghệch mà rất sâu sắc làm nổi bật tính cách của người và thấu hiểu lẽ đời. đàn bà hàng chài? Miêu tả tâm lí đặc sắc. - Nhận thức của Phùng và Đẩu qua câu chuyện 24. Phùng và Đẩu nhận thức được của người đàn bà: ý nghĩa gì trong công việc pháp lý + Nhận thức về công lí: thông hiểu pháp luật và trong cuộc sống qua câu nhưng chưa thâm nhập thực tế cuộc sống. chuyện của người đàn bà hàng + Nhận thức mới mẻ về người dân quê: họ quê chài? mùa, thất học nhưng đã thật sâu sắc và thấu hiểu lẽ đời. => Bài học nhận thức về cuộc sống: Cuộc 25. Từ đó, chúng ta rút ra được sống luôn chứa đựng nhiều nghịch lý và phức bài học như thế nào về việc nhìn tạp chứ không đơn giản một chiều. Phải nhìn nhận đánh giá con người và cuộc đời bằng đôi mắt thiện chí, bao dung để thấy đời? được đúng bản chất và ý nghĩa của nó. Thao tác 3: GV hướng dẫn HS 3. Về các nhân vật khác tìm hiểu các nhân vật khác trong truyện. - Về người đàn bà vùng biển: 26. Hãy tìm những chi tiết miêu tả + Ngoài 40, thô kệch, mặt rỗ, "khuôn mặt mệt về ngoại hình của người đàn bà mỏi" -> gợi ấn tượng về một cuộc đời nhọc hàng chài? Từ ngoại hình đó gợi nhằn, lam lũ, nhiều đắng cay. ra được hoàn cảnh mưu sinh như +Âm thầm lặng chịu mọi đau đớn khi bị chồng thế nào? đánh -> không kêu một tiếng, không chống trả. + Một sự cam chịu đáng chia sẻ, cảm thông. 27. Hình ảnh và phẩm chất của => Thấp thoáng trong người đàn bà ấy là người đàn bà hàng chài đã khái bóng dáng người phụ nữ Việt Nam nhân hậu, quát được gì về người phụ nữ Việt bao dung, giàu lòng vị tha. Nam nói chung? SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 16 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU 28. Hãy xâu chuỗi những tình tiết - Về người đàn ông hàng chài: về tính cách và bản chất thực của + Quá khứ là người hiền lành, chịu khó. người đàn ông hàng chài từ quá + Hiện tại: "mái tóc đổ quạ", "chân chữ bát", khứ đến hiện tại? hai con mắt đầy vẻ độc dữ, đánh đập vợ con. 29. Khi khái quát và xâu chuỗi các => Lão vừa là nạn nhân vừa là thủ phạm của sự kiện từ đầu đến cuối tác phẩm, cuộc sống nghèo khó sau chiến tranh. em có cảm nhận sâu sắc gì về chân dung người đàn ông hàng chài? Có điều gì đáng báo động ở đây không? - Chị em thằng Phác: 30. Hình ảnh chị em thằng Phác + Chị thằng Phác: yếu ớt mà can đảm, đã hành được tác giả miêu tả và nhấn động đúng đắn, chăm sóc,lo toan gia đình => là mạnh ở những điểm gì? Có phải điểm tựa vững chắc của người mẹ đáng thương. chúng vừa là nạn nhân cũng vừa là thủ phạm của nạn bạo hành gia đình hay không? Vì sao? + Thằng Phác thương mẹ, muốn chống lại cái 31. Hình ảnh hai chị em gợi cảm ác => Hình ảnh chị em thằng Phác khiến xúc và dư âm gì cho tác phẩm? người đọc cảm động bởi tình thương mẹ dạt dào. 32. Qua diễn biến của cốt truyện, - Người nghệ sĩ nhiếp ảnh: nghệ sĩ Phùng đã có những phản + Căm ghét mọi sự áp bức, bất công, sẵn sàng ứng dữ dội về những sự kiện gì? làm tất cả vì điều thiện, vì lẽ công bằng. Tại sao anh lại phản ứng như vậy? 33.Từ những phản ứng của Phùng, + Phùng hiểu rõ: trước khi là một nghệ sĩ rung hãy rút ra quan niệm của người động trước cái đẹp hãy là một người biết yêu nghệ sĩ về cách nhìn nghệ thuật và ghét, vui buồn trước mọi lẽ đời thường tình, cuộc sống? biết hành động để có một cuộc sống xứng đáng 34. Qua tất cả những sự kiện trên, với con người. em có nhận xét chung gì về người => Là người nghệ sĩ chân chính với những nghệ sĩ nhiếp ảnh ấy? khát vọng cao đẹp, đáng trân trọng. => Khát vọng tìm đến cái đẹp để mong muốn làm cho con người đẹp lên là rất đáng quý nhưng người nghệ sĩ phải tỉnh táo để nhận ra cái thực tế phũ phàng của đời sống. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 17 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU Thao tác 4: Khai thác giá trị 4. Nghệ thuật nghệ thuật - Xây dựng tình huống truyện éo le, tạo bất ngờ. 35. Tình huống truyện trong tác - Xây dựng cốt truyện độc đáo, lạ. phẩm này có ý nghĩa như thế nào? - Ngôn ngữ người kể chuyện khách quan, chân thật, giàu sức thuyết phục. 36. Em có nhận xét như thế nào về - Ngôn ngữ nhân vật: phù hợp với đặc điểm tính ngôn ngữ kể chuyện trong tác cách của từng người. phẩm? Ngôn ngữ kể như thế có => Giúp câu truyện hấp dẫn, sinh động, để lại tác dụng như thế nào đối với nhiều bài học và dấu ấn sâu sắc. người đọc? 37. Những thủ pháp nghệ thuật nêu trên đã tạo được hiệu quả như thế nào cho truyện ngắn? 5. Chủ đề: Bằng tài năng của một cây bút giàu HOẠT ĐỘNG 3 bản lĩnh, qua tác phẩm, Nguyễn Minh Châu đã Chủ đề thể hiện tình yêu tha thiết đối với những cảnh 38. Qua tìm hiểu về tác phẩm, hãy đời, thân phận trớ trêu của con người và gửi khái quát chủ đề? Nhà văn đã gửi gắm, chiêm nghiệm sâu sắc của mình về nghệ gắm thông điệp gì qua chủ đề đó? thuật. Nghệ thuật chân chính phải luôn luôn gắn với cuộc đời và vì cuộc đời; không thể nhìn đời một cách giản đơn, cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người một cách đa diện, nhiều chiều. HOẠT ĐỘNG 4 III. Tổng kết TỔNG KẾT 39. Đánh giá khái quát về nội dung và nghệ thuật của truyện ngắn? 40. Sau khi học xong tác phẩm, em có ấn tượng sâu sắc nhất với nhân vật nào, với chi tiết nghệ thuật nào? Vì sao? HOẠT ĐỘNG 5 IV. Luyện tập- củng cố LUYỆN TẬP- CỦNG CỐ GV đặt một số câu hỏi gợi mở để khơi sâu cảm thụ và nhận thức của HS sau khi học xong truyện ngắn. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 18 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU 41. G.XANG nói “Nghệ thuật không phải là sự mô tả thực tại có thực mà là sự tìm tòi chân lý, lý tưởng”. Quan điểm nghệ thuật của G.XANG có điểm gì khác biệt so với Nguyễn Minh Châu và Nam Cao? 42. Đọc xong tác phẩm, em thấy nổi bật lên những nghịch lý gì của cuộc đời? 43. Trong chương trình Ngữ Văn lớp 11, chúng ta đã được học một tác phẩm kịch mà nội dung hướng tới quan niệm về nghệ thuật thuần túy rời xa cuộc sống, dẫn đến cái chết đau thương và bi kịch của người nghệ sĩ kiến trúc tài ba. Hãy trình bày suy nghĩ của nhóm bạn về ý nghĩa và giá trị của vở kịch ấy? 44. Từ sự lựa chọn của người đàn bà hàng chài về sự quyết tâm gắn bó với cuộc sống gia đình dù cho mọi người chỉ muốn chị li hôn, bạn có liên tưởng đến một tình huống khác mà đã gặp ngoài cuộc đời? Ghi chú: Đây là hệ thống câu hỏi gợi mở mà tôi xác định sẽ hướng dẫn HS làm việc theo đúng tinh thần đổi mới phương pháp dạy học. Với thời lượng yêu cầu của phân phối chương trình là ba tiết, GV có thể linh hoạt áp dụng tùy theo đối tượng HS, khả năng tiếp nhận...để bài dạy đạt hiệu quả cao. 2.2.2.2. Thống kê, phân loại Dựa trên bảng phân loại trong xây dựng hệ thống câu hỏi gợi mở cho một bài đọc – hiểu nói chung, tôi sắp xếp 44 câu hỏi gợi mở trong phần đọc - hiểu một tác phẩm cụ thể là truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa theo trình tự ba cấp độ đọc – hiểu như sau: SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 19 NGUYỄN THỊ HUYỀN
XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG ĐỌC – HIỂU TÁC PHẨM CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA CỦA NGUYỄN MINH CHÂU LOẠI CÂU CÂU HỎI GỢI MỞ TRONG VỊ TRÍ SỐ HỎI GỢI TRUYỆN NGẮN Chiếc thuyền CÂU HỎI LƯỢNG MỞ ngoài xa TRONG (Giữ nguyên số thứ tự câu hỏi giống BÀI ĐỌC như số thứ tự trong bài đọc – hiểu HIỂU trên) 1. Trình bày những nét chính về cuộc Phần I. Tiểu 3 1. Câu hỏi tái đời của nhà văn Nguyễn Minh Châu? dẫn hiện 2. Trình bày về đặc điểm nổi bật trong sáng tác của nhà văn? Giới thiệu tên các tác phẩm? Trình bày về đặc điểm nổi bật trong sáng tác của nhà văn? Giới thiệu tên các tác phẩm? So sánh đề tài sáng tác của nhà văn trước và sau CMT8? 4. Trình bày xuất của truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa? 6. Tiếp cận với truyện ngắn Chiếc Đầu phần 4 2. Câu hỏi về thuyền ngoài xa, cảm xúc trong em II. Đọc– ấn tượng như thế nào? hiểu và đầu thẩm mĩ 12. Sự đối lập giữa “cái đẹp tuyệt phần III. đỉnh của ngoại cảnh” mà phóng viên Tổng kết Phùng vừa thu vào ống kính với hiện thực cuộc sống nhọc nhằn, cay cực của người dân chài nói lên điều gì về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời? 31. Hình ảnh hai chị em gợi cảm xúc và dư âm gì cho tác phẩm? 40. Sau khi học xong tác phẩm, em có ấn tượng sâu sắc nhất với nhân vật nào, với chi tiết nghệ thuật nào?Vì sao? 5. Tình huống nhận thức của nhân vật Phần II. 15 3. Câu hỏi gợi Phùng được sắp xếp theo trình tự như Đọc hiểu mở, tìm tòi, thế nào? Hãy chia bố cục truyện theo phát hiện trình tự đó và cho biết nội dung mỗi SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 20 NGUYỄN THỊ HUYỀN

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.