SKKN: Khai thác, sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác Si Mét - Sự nổi - Vật lý 8

SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> Phần 1<br /> MỞ ĐẦU<br /> I. Đặt vấn đề<br />  Để đào tạo con người phát triển toàn diện, đáp ứng những yêu cầu và thách <br /> thức trong quá trình đổi mới khoa học và kĩ thuật, cần phải cải tiến và hiện đại <br /> hóa phương pháp giảng dạy ở mọi cấp học, ngành học. <br /> Trong bộ môn khoa học và giáo dục, dạy học là một quá trình sư phạm tổng  <br /> thể, là quá trình tác động qua lại giữa giáo viên và học sinh, học sinh với học sinh <br /> và  học sinh với tài liệu học tập  nhằm tiếp thu và lĩnh hội những tri thức khoa  <br /> học.<br />  Nhưng những phương pháp dạy học truyền thống hiện nay hầu như không <br /> thể đáp ứng được nhu cầu lĩnh hội kiến thức cho học sinh, đồng thời mang tính  <br /> chất một chiều, khô khan tạo ra cảm giác chán nản cho người học.  Điều này đòi <br /> hỏi phải có sự thay đổi về phương pháp trong công tác giảng dạy của người giáo <br /> viên, trong đó phương pháp trực quan và phương pháp thực hành là các phương  <br /> pháp dạy học tích cực đang được nhiều giáo viên quan tâm áp dụng. Đặc biệt là <br /> phương pháp sử dụng kênh hình trong dạy học.<br /> Vật lý là một bộ môn khoa học gắn liền với đời sống, là tập hợp tất cả các <br /> mối quan hệ,liên hệ  và biểu hiện của sự  vật và hiện tượng trong thế  giới tự <br /> nhiên. Chính vì thế, môn học này có nhiều đặc điểm phù hợp với phương pháp <br /> dạy học bằng hình ảnh.<br />   Trong chủ  đề  “Lực đẩy Ác Si Mét ­ Sự  nổi ­ Vật lý 8”, có đề  cập đến  <br /> nhiều các hiện tượng về  sự  nổi của các vật và các thí nghiệm mô tả  các hiện <br /> tượng về sự nổi. Nhưng hệ thống hình ảnh trong sách giáo khoa và các sách tham <br /> khảo hiện nay chỉ chứa một số hình ảnh mô tả  khái quát về  các hiện tượng vật <br /> lý đó. Một số  trường hợp ta chỉ  ghi nhận được kết quả  hiện tượng mà không <br /> quan sát được hiện tượng xảy ra như  thế  nào. Đặc biệt trong sách giáo khoa <br /> không thể có những video clip, những hình ảnh động để mô tả cụ thể thí nghiệm  <br /> và các hiện tượng quay của vật rắn. Việc giáo viên chỉ dùng lời nói thì học sinh <br /> rất khó hình dung, việc tiếp thu bài của các em trở nên hạn chế.<br /> Ngoài những học sinh có niềm đam mê, có khả năng tưởng tượng thì vẫn có <br /> nhiều học sinh gặp nhiều khó khăn trong việc hình dung về các hiện tượng, quá <br /> trình diễn ra của thí nghiệm.. <br /> Chính vì vậy, việc đưa hình ảnh, đặc biệt là các hình ảnh động và các video  <br /> clip  cụ  thể, chi tiết  vào bài giảng là việc hết sức quan trọng, nó không những <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 1                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> truyền tải kiến thức đến học sinh một cách nhanh chóng, chính xác mà còn giúp <br /> các em nhớ được, hiểu được bài học lâu hơn, vận dụng một cách sáng tạo, khoa  <br /> học vào giải quyết các bài tập. Các em có thể nắm rõ được bản chất và quá trình <br /> diễn ra của các hiện tượng vật lý, tạo ra sự hứng thú, niềm đam mê về môn học  <br /> và không khí sôi  động trong tiết học. <br /> Tôi hy vọng rằng, việc giảng dạy có kết hợp với hệ thống các kênh hình có <br /> thể mang lại hiệu quả cao cho quá trình học tập của các em.<br />          Xuất phát từ những lí do trên tôi chọn đề tài : Khai thác, sử dụng hiệu quả <br /> kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lý 8”.<br /> Đối tượng nghiên cứu: Kênh hình trong dạy học chủ  đề  “Lực đẩy Ác Si <br /> Mét ­ Sự nổi ­ Vật lý 8”.<br /> Phạm vi nghiên cứu: Toàn khối 8, trường THCS Lê Quý Đôn từ  tháng 12 <br /> năm học 2017­2018 đến tháng 12 năm học 2018­2019<br /> II. Mục đích nghiên cứu<br /> Khai thác, sử dụng kênh hình dùng cho dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác Si Mét <br /> ­ Sự  nổi­ Vật lý 8”, nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, xây <br /> dựng tư liệu kênh hình phù hợp trong  dạy học  chủ đề “Lực đẩy Ác Si Mét ­ Sự <br /> nổi ­ Vật lý 8”<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 2                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> Phần 2<br /> GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ<br /> I. Cơ sở lí luận của vấn đề<br /> 1. Khái niệm về kênh hình<br /> Kiến thức sách giáo khoa (SGK) Vật lý nói chung và trong SGK Vật lý lớp <br /> 8 nói riêng được trình bày bằng nhiều loại ngôn ngữ: ngôn ngữ  văn học, ngôn  <br /> ngữ   đồ  hoạ, ngôn ngữ  toán học... Ngôn ngữ  văn học được trình bày thông qua <br /> kênh chữ, ngôn ngữ toán học được trình bày thông qua công thức, bảng biểu, số <br /> liệu... còn các ngôn ngữ khác được trình bày thông qua kênh hình.<br />   Kênh hình là những kênh thông tin về  những đối tượng cần chuyển tải  <br /> bằng hình  ảnh bao gồm toàn bộ  hệ  thống hình vẽ,  ảnh chụp, video clip, bảng  <br /> biểu, sơ đồ, đồ thị… với chức năng chủ yếu là nguồn tri thức, phương tiện minh  <br /> họa cho bài học, có giá trị tương đương với kênh chữ.<br /> Trong các môn khoa học xã hội có thể nói vật lý là môn học rất cần sự trợ <br /> giúp của kênh hình với hai chức năng lớn: vừa là phương tiện trực quan sinh <br /> động vừa là nguồn tri thức cốt lõi đối với người học. Những hình  ảnh đa màu <br /> sắc từ  SGK đến tranh  ảnh, hình vẽ, màn hình PowerPoint… không chỉ  giúp HS  <br /> nhận thức được sự vật hiện tượng vật lý một cách thuận lợi mà còn là nguồn tri  <br /> thức để  các em khai thác, phát hiện ra những kiến thức vật lý mới mẻ  còn  ẩn  <br /> giấu trong kênh hình. Điều đó đòi hỏi khi học vật lý, HS phải có nhiệm vụ khai <br /> thác kiến thức từ  kênh hình. GV khi dạy phải tổ  chức, hướng dẫn cho HS làm  <br /> việc với kênh hình để  thu nhận những kiến thức từ đó. Nếu biết cách làm việc <br /> với kênh hình sẽ rất thuận lợi để HS nắm bắt kiến thức, tự học tập vật lý từ tài <br /> liệu, giúp tổ chức tốt hoạt động dạy học vật lý của GV. Do đó vấn đề sử dụng <br /> kênh hình cần được các nhà giáo và nhà nghiên cứu trình bày những sáng kiến  <br /> kinh nghiệm của mình để mọi người học tập áp dụng.<br /> 2. Các loại kênh hình <br /> Chúng ta đều biết rằng, mỗi loại kênh hình có các vai trò khác nhau trong  <br /> việc tạo ra những hình  ảnh trực quan về đối tượng nhận thức, vì vậy hiệu quả <br /> sử dụng của mỗi loại kênh hình có sự khác nhau trong quá trình nhận thức về các <br /> đặc điểm của mỗi sự vật và hiện tượng vật lý.<br /> Sau đây là các loại kênh hình và kỹ  năng làm việc, cách rèn luyện các kỹ <br /> năng đó cho HS:<br /> ­ Kỹ năng khai thác thông tin từ tranh ảnh, hình vẽ:<br /> <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 3                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> Tranh  ảnh trong SGK vật lý chứa đựng một lượng thông tin cô đọng và <br /> cần thiết của việc vận dụng kiến thức vào thực tế  cuộc sống, hoặc mang tính <br /> thông tin, tính tư duy hình ảnh trực giác cao. Việc khai thác thông tin từ tranh ảnh  <br /> nên bắt đầu từ việc quan sát toàn cảnh của tranh, tiếp đến là các điểm nhấn của <br /> tranh, từ đó dùng phản xạ, kinh nghiệm và tư duy trực giác của mình kết hợp với <br /> lĩnh vực kiến thức đang đề cập tới để phát hiện thông tin liên quan tới tranh ảnh <br /> đó.<br /> ̀ ̉<br /> Hinh anh vơi t<br /> ́ ư  cach la đăc ta hoăc s<br /> ́ ̀ ̣ ̉ ̣ ự  phan anh khai quat hiên th<br /> ̉ ́ ́ ́ ̣ ực khać  <br /> ̀ ̣<br /> quan la môt nguôn tri th<br /> ̀ ưc la công cu day hoc quan trong cua vât ly.<br /> ́ ̀ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ́<br /> ̀ ̉ ̣<br /> Hinh anh tao nên nh ưng biêu t<br /> ̃ ̉ ượng chân thực tao điêu kiên đê hinh thanh<br /> ̣ ̀ ̣ ̉ ̀ ̀  <br /> ̣ ́ ưng chăc khai niêm, kiên th<br /> môt cach v ̃ ́ ́ ̣ ́ ức cơ ban.<br /> ̉<br /> ̀ ̉ ̣ ́ ̣ ̉ ̃ ́ ́ ụng kich thich h<br /> Hinh anh đep nhiêu mau sac giao duc thâm my co tac d<br /> ̀ ̀ ́ ́ ́ ưnǵ  <br /> ́ ̣ ̣ ̉ ̣<br /> thu hoc tâp cua hoc sinh.<br /> ̀ ̉<br /> Hinh anh tr ực quan vê đôi t<br /> ̀ ́ ượng ma hoc sinh co thê quan sat tr<br /> ̀ ̣ ́ ̉ ́ ực tiêp se tao<br /> ́ ̃ ̣  <br /> ̉ ượng ban đâu vê s<br /> ra biêu t ̀ ̀ ự  vât, hiên t<br /> ̣ ̣ ượng từ đo viêc hinh thanh kiên th<br /> ́ ̣ ̀ ̀ ́ ức cuả  <br /> cac em diên ra dê dang h<br /> ́ ̃ ̃ ̀ ơn. Thực tê kinh nghi<br /> ́ ệm day hoc cho thây, hoc sinh rât<br /> ̣ ̣ ́ ̣ ́ <br /> ́ ơi tranh ve va hinh anh.<br /> thich thu v<br /> ́ ́ ̃ ̀ ̀ ̉<br /> ̣ ́ ̉ ̣<br /> Hoc sinh co thê không đoc kênh ch ư, tuy nhiên cac em to ra thich thu v<br /> ̃ ́ ̉ ́ ́ ơí <br /> kênh hinh. Nh<br /> ̀ ưng b<br /> ̃ ưc anh cac em quan sat ky h<br /> ́ ̉ ́ ́ ̃ ơn, d ưng lai lâu h<br /> ̀ ̣ ơn, va ̀ở nhưng<br /> ̃  <br /> bưc anh con có kha năng l<br /> ́ ̉ ̀ ̉ ưu lai trong tri nh<br /> ̣ ́ ớ cua hoc sinh môt cach dê dang h<br /> ̉ ̣ ̣ ́ ̃ ̀ ơn  <br /> ̣<br /> hê thông kênh ch<br /> ́ ư. Hinh anh hiên nay rât đa dang va phong phu t<br /> ̃ ̀ ̉ ̣ ́ ̣ ̀ ́ ừ anh ve, anh đen<br /> ̉ ̃ ̉  <br /> ̉ ̀ ̉ ́ ự  vât hiên t<br /> trăng, anh mau cua cac s<br /> ́ ̣ ̣ ượng được đưa vao sach giao khao tai liêu<br /> ̀ ́ ́ ̀ ̣  <br /> ̉<br /> tham khao.<br /> ̉ ̀ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ ượng khach quan băng thông tin<br /> Anh giao khoa la môt nghê thuât mô ta đôi t<br /> ́ ́ ̀  <br /> nhằm tac đông vao thi giac cua con ng<br /> ́ ̣ ̀ ̣ ́ ̉ ươi. Đôi t<br /> ̀ ́ ượng ghi băng may chup anh. Đăc<br /> ̀ ́ ̣ ̉ ̣  <br /> ̉ ơ ban cua anh la mô ta s<br /> điêm c ̉ ̉ ̉ ̀ ̉ ự vât hiên t<br /> ̣ ̣ ượng ở trang thai tinh, trong th<br /> ̣ ́ ̃ ơi gian va<br /> ̀ ̀ <br /> ́ ̣<br /> không gian nhât đinh.<br /> ̉ ́ ư liêu cho thây tro th<br /> Anh giao khoa cung câp t<br /> ́ ̣ ̀ ̀ ực hiên tôt nôi dung bai hoc.<br /> ̣ ́ ̣ ̀ ̣  <br /> ́ ơi tranh anh phan anh tr<br /> Khac v ́ ̉ ̉ ́ ực tiêp đôi t<br /> ́ ́ ượng mang tinh chân th<br /> ́ ực. Anh con<br /> ̉ ̀ <br /> chưng minh s<br /> ́ ự vât đo s<br /> ̣ ́ ự kiên đo, canh đo, s<br /> ̣ ́ ̉ ́ ự kiên co thât trong cuôc sông. Vi thê<br /> ̣ ́ ̣ ̣ ́ ̀ ́ <br /> ́ ưc thuyêt phuc va giup hoc sinh co niêm tin vao đôi t<br /> co s ́ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ̀ ́ ượng minh nghiên c<br /> ̀ ứu.<br /> ̉ ́ ́ ̣ ư  cac t<br /> Tranh anh chân dung co gia tri nh ́ ư  liêu lich s<br /> ̣ ̣ ử  giup hoc sinh hinh<br /> ́ ̣ ̀  <br /> ̉ ượng con ngươi, giup hoc sinh hiêu thêm vê vê n<br /> thanh biêu t<br /> ̀ ̀ ́ ̣ ̉ ̀ ̀ ững công trinh, nh<br /> ̀ ững <br /> ́ ̉ ̣ ́ ới nhân loai.<br /> công hiên cua cac nha khoa hoc đôi v<br /> ́ ́ ̀ ̣<br /> ̣ ́ ưu y khi s<br /> Môt sô l ́ ử dung tranh <br /> ̣<br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 4                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> ̉ ử dung hinh anh co hiêu qua tr<br /> Đê s ̣ ̀ ̉ ́ ̣ ̉ ươc khi lên l<br /> ́ ớp, giao viên cân chân bi:<br /> ́ ̀ ̉ ̣<br /> + Nghiên cưu ky nôi dung kêt qua cua cac tranh anh s<br /> ́ ̃ ̣ ́ ̉ ̉ ́ ̉ ử dung: Chuân bi, tim<br /> ̣ ̉ ̣ ̀  <br /> nhưng tinh huông cho hoc sinh khai thac thông tin t<br /> ̃ ̀ ́ ̣ ́ ừ nôi dung cac tranh anh đo.<br /> ̣ ́ ̉ ́<br /> ̉ ̣ ợp thông tin tư  liêu đê h<br /> +Tim hiêu tâp h<br /> ̀ ̣ ̉ ương dân hoc sinh suy nghi, thao<br /> ́ ̃ ̣ ̃ ̉  <br /> ̣<br /> luân.<br /> ́ ̣<br /> + Xac đinh thời điêm s<br /> ̉ ử dung co hiêu qua nhât.<br /> ̣ ́ ̣ ̉ ́<br /> Trên lơp: Khi day kiên th<br /> ́ ̣ ́ ưc co hinh ve, tranh anh, nh<br /> ́ ́ ̀ ̃ ̉ ưng hinh anh đo phai<br /> ̃ ̀ ̉ ́ ̉ <br /> ̉ ̉ ̃ ̉ ́<br /> bao đam hinh ve đu kich th<br /> ̀ ươc, ro rang  đê hoc sinh co thê quan sat. Nêu hinh nho<br /> ́ ̃ ̀ ̉ ̣ ́ ̉ ́ ́ ̀ ̉ <br /> ́ ̉ ̉ ưc thao luân theo nhom, theo ban. Đam bao moi hoc sinh đêu<br /> giao viên co thê tô ch<br /> ́ ́ ̉ ̣ ́ ̀ ̉ ̉ ̣ ̣ ̀ <br /> ́ ̃ ̀ ̉<br /> quan sat ro hinh anh đo.<br /> ́<br /> ­ Kỹ năng khai thác thông tin từ bảng biểu, đồ thị, sơ đồ:<br /> Bảng biểu, đồ  thị, sơ  đồ  có vai trò quan trọng trong việc tóm lược, so <br /> sánh, biện luận các kiến thức, các quy luật vật lý.<br /> Từ bảng biểu ta có thể thấy, được sự  tóm tắt các thông tin liên quan đến  <br /> các đối tượng, các đại lượng vật lý. Khi làm việc với loại kênh thông tin này  <br /> chúng ta nên xem xét chúng bao gồm những cột, dòng thông tin nào (bảng được  <br /> lập theo dạng hàng ­ cột), hoặc các khối thông tin nào, bảng này nói về cái gì, các <br /> thông tin nào là thông tin mà ta đang quan tâm.<br /> Với đồ thị, chúng ta cần biết nó được vẽ ra để thể hiện mối quan hệ giữa  <br /> các đại lượng vật lý nào (căn cứ vào các trục của đồ thị, số trục của đồ thị, đơn <br /> vị  tính...). Cần xem xét dạng đường của đồ  thị  để  biết tính chất biến thiên của  <br /> các đại lượng (tuyến tính, phi tuyến tính...). Trong nhiều bài toán chúng ta không  <br /> cần phải mất thời gian để giải nó hoặc giải bằng phương pháp thông thường sẽ <br /> gặp không ít bất lợi, trong khi nếu khai thác tốt đồ  thị  ta có thể  đưa ra kết quả <br /> nhanh và chính xác.<br /> Sơ đồ trong SGK Vật lý giúp tóm lược một hệ thống kiến thức, hoặc mô  <br /> tả ngắn gọn và sơ lược một đặc trưng nào đó của bài học theo ý đồ sư phạm của  <br /> tác giả, phần học hay kiến thức vật lý. Khi làm việc với kênh thông tin này,  <br /> chúng ta cần xác định sơ đồ này được lập ra để làm gì, cho phần kiến thức nào, <br /> dạng tóm tắt hay so sánh. Nếu tóm tắt hay so sánh thì tóm tắt hay so sánh nội  <br /> dung gì.<br /> Đăc̣   trưng   cuả   môn   Vâṭ   lý  là   thí  nghiêm,<br /> ̣   tuy   nhiên   không   phaỉ   lam<br /> ̀   thí <br /> ̣ ́ ̉ ́ ̀<br /> nghiêm nao cung co thê tiên hanh thanh công. Nh<br /> ̀ ̃ ̀ ờ vao ban sô liêu sach giao khoa<br /> ̀ ̉ ́ ̣ ́ ́  <br /> ́ ̉ ́ ̀ ̣ ́ ̀ ̉ ̣ ừ sô liêu sach<br /> ma giao viên co thê tiên hanh thi nghiêm theo y đô cua minh,hoăc t<br /> ̀ ́ ́ ̀ ́ ̣ ́  <br /> <br /> <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 5                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> ́ ̀ ưng sô liêu th<br /> giao khoa va nh ̃ ́ ̣ ực tê trong qua trinh tiên hanh thi nghiêm hoc sinh co<br /> ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̣ ̣ ́ <br /> ̉ ́ ́ ́ ́ ́ ̣<br /> thê so sanh, đôi chiêu, rut ra kêt luân.<br /> ̣ ́ ưu y khi s<br /> Môt sô l ́ ử dung bang sô liêu, đô thi<br /> ̣ ̉ ́ ̣ ̀ ̣<br /> ̣ ̉ ̣ ̣ ́ ươi cua bang sô<br /> + Yêu câu hoc sinh phai đoc tiêu đê phia trên hoăc phia d<br /> ̀ ̀ ́ ́ ̉ ̉ ́ <br /> ̣ ể hoc sinh xac đinh đ<br /> liêu, đ ̣ ́ ̣ ược đôi t<br /> ́ ượng cua bang sô liêu, đô thi.<br /> ̉ ̉ ́ ̣ ̀ ̣<br /> ­  Kỹ thuật khai thác thông tin từ băng đĩa hình, video clip:<br /> Video được xây dựng dựa vào nội dung SGK, hoặc những hiện tượng  <br /> diễn ra mà bằng mắt thường HS không tri giác được…Video giúp HS thu nhận <br /> thế giới tự nhiên vào lớp học, xóa bỏ những hạn hẹp về mặt không gian của lớp  <br /> học và về mặt thời gian của giờ học. Nhờ các cuốn phim được quay từ trước  HS <br /> quan sát với tốc độ  mong muốn hoặc có thể  làm dừng lại hình ảnh để  quan sát  <br /> được các hiện tượng vật lý một cách tối  ưu, làm cho HS có thể  hiểu rõ về  đối <br /> tượng đang nghiên cứu. Việc sử dụng các khả năng của sự đồ  họa, kết hợp với  <br /> các tín hiệu âm thanh và sự  thuyết minh phim không ngừng tạo cho  HS  những <br /> biểu tượng tốt hơn về đối tượng nghiên cứu mà còn tăng tính trực quan, rút ngắn  <br /> thời gian so với với việc sử dụng các phương tiện dạy học khác, do đó  GV có <br /> nhiều thời gian dẫn dắt HS tự  phát hiện ra kiến thức. Video còn có thể  dùng  ở <br /> tất cả các giai đoạn của quá trình dạy học: ở lớp học hoặc ngoài lớp học.<br /> Một số lưu ý khi sử dụng video:<br /> + Đặt kế hoạch sử dụng video trong kế hoạch tổng thể của một chương;  <br /> một phần cụ thể (sử dụng video nào, lúc nào, nhằm mục đích nào về mặt lí luận <br /> dạy học...).<br /> + Xác định các công việc chuẩn bị với HS trước khi sử dụng: giao cho HS  <br /> nhiệm vụ ôn tập ở nhà những kiến thức cần thiết để có thể hiểu được nội dung <br /> video; nêu mục đích sử dụng video để  đặt HS  ở  tâm thế  chờ  đợi tích cực, khêu <br /> gợi tính tò mò nhận thức; trước khi chiếu, để  định hướng sự  chú ý của HS vào  <br /> những nội dung cơ bản của video, GV cần giao cho HS các nhiệm vụ  cần hoàn  <br /> thành sau khi xem.<br /> + Trong khi xem phim, GV cần quan sát, có thể  đưa ra các gợi ý nhỏ  để <br /> hướng sự chú ý của HS vào cái cơ bản, cái đặc biệt.<br /> + Đánh giá hiệu quả việc sử dụng video học tập: có thể đánh giá kết quả <br /> sử dụng video ngay sau khi xem hoặc  ở các giờ  học sau; hiệu quả sử dụng cần <br /> được đánh giá thông qua câu trả lời của HS cho các câu hỏi đã nêu. Tốt nhất là tổ <br /> chức các thảo luận của HS qua đó đánh giá mức độ nắm vững của HS...<br /> <br /> <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 6                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> Tùy vào mỗi đơn vị  kiến thức, đặc điểm của đối tượng nhận thức mà <br /> GV sử  dụng kênh hình để  tổ  chức các hoạt động nhận thức cho phù hợp với <br /> hoạt động nhận thức của HS, sao cho mỗi loại kênh hình đó là loại phương tiện  <br /> hữu hiệu nhất để  HS lĩnh hội tri thức một cách dễ  dàng và hiệu quả. Việc sử <br /> dụng các kênh hình trong và ngoài SGK nhằm làm cho đối tượng vật lý có tính <br /> cập nhật, sống động và phong phú hơn. Đặc biệt hiện nay với sự ứng dụng mạnh  <br /> mẽ của công nghệ thông tin, GV có thể dễ dàng thiết kế và tạo ra nhiều loại kênh  <br /> hình khác nhau để phục vụ cho giảng dạy.<br /> 3. Vai trò của việc khai thác, sử dụng kênh hình trong dạy học Vật lý<br /> Nếu học sinh được xem clip, thí nghiệm (được thiết kế theo logic của bài <br /> học), tranh  ảnh với màu sắc sinh động kết hợp với lời nói của giáo viên thì khả <br /> năng ghi nhớ  của cá em sẽ  tăng lên. Không những thế, nếu làm được việc này <br /> chúng ta sẽ tạo ra được một bầu không khí học tập sinh động, khơi gợi hứng thú  <br /> học tập cho các em đồng thời khắc sâu những kiến thức mà các em đã được học. <br /> Rõ ràng việc kết hợp hai hay nhiều phương tiện dạy học s ẽ giúp cho học sinh <br /> tiếp thu thông tin nhanh, chính xác và nhớ lâu hơn.<br /> Kênh hình còn phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy, ngôn <br /> ngữ học của học sinh. Đồng thời có ý nghĩa giáo dục tư tưởng tình cảm, cảm xúc  <br /> thẩm mỹ rất lớn, góp phần hoàn thiện tri thức.<br /> Với những ý nghĩa trên, kênh hình góp phần to lớn trong việc góp phần <br /> nâng cao chất lượng dạy học môn vật lý, tạo hứng thú, cuốn hút học sinh tham <br /> gia  tích cực vào bài giảng, làm cho lớp học sôi động, không buồn tẻ, hiệu quả <br /> giảng dạy tốt hơn, giúp phát huy sức sang tạo, khả năng suy nghĩ độc lập, năng  <br /> lực nghiên cứu, tư duy tìm tòi khám phá, năng lực quan sát, khả năng vận dụng lý  <br /> thuyết vào thực tiễn của học sinh. <br /> Việc khai thác, sử  dụng kênh hình trong dạy học vật lý có những vai trò <br /> quan trọng:<br /> ­ Kênh hình là phương tiện trực quan của GV, là nguồn tri thức quan trọng  <br /> của HS. Nó có khả năng cung cấp thông tin một cách đầy đủ hơn, bổ sung và mở <br /> rộng vấn đề khi SGK chưa trình bày đến nó.<br /> ­ Giúp HS dễ dàng tiếp thu trong quá trình nhận thức, phát triển tư duy và  <br /> hỗ trợ HS trong các khái niệm trừu tượng hoá, định hướng đúng vấn đề.<br /> ­ Cải tiến phương pháp dạy học của GV và thay đổi hình thức học của HS  <br /> theo hướng tích cực. Lấy HS làm trung tâm, GV có tác dụng hướng dẫn HS trong <br /> quá trình chủ động tiếp cận kiến thức.<br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 7                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> ­ Minh hoạ  cho các hiện tượng, khái niệm, công thức, định luật... Nó hỗ <br /> trợ  và phát huy mọi giác quan của HS. Tăng độ  tin cậy và khắc sâu kiến thức. <br /> Giảm thời gian giảng giải, gây hứng thú cho người học, dễ  nhận biết, dễ  nhớ,  <br /> làm cho bài giảng cụ thể, sinh động hơn.<br /> ­ Phát huy, nâng cao được tính chủ  động, sáng tạo của người GV trong  <br /> hoạt động dạy học.<br /> ­ Giảm thời gian giảng giải, giảm tải cho người dạy, gây hứng thú cho <br /> người học, HS dễ  dàng hiểu được những vấn đề  muốn diễn đạt, làm rõ những <br /> điều GV muốn giới thiệu.<br /> ­ Giúp đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả <br /> học tập của HS.<br /> 4. Các yêu cầu khi khai thác, sử dụng kênh hình<br /> ­  Các nguyên tắc khai thác, sử dụng kênh hình <br /> Để  khai thác triệt để  công dụng của kênh hình, GV phải nắm được một <br /> số nguyên tắc có tính bắt buộc sau:<br /> + Nguyên tắc sử dụng đúng lúc:<br /> Sử  dụng kênh hình vào lúc cần thiết, lúc HS mong muốn được quan sát,  <br /> trong trạng thái tâm lý thuận lợi nhất.Kênh hình xuất hiện đúng lúc nội dung và <br /> phương pháp dạy học cần nói đến.Tránh đưa ra một lúc nhiều kênh hình hoặc  <br /> nhiều loại phương tiện trực quan.<br /> + Nguyên tắc sử dụng đúng chỗ:<br /> Tìm vị trí để giới thiệu kênh hình hoặc phương tiện trực quan trên lớp hợp  <br /> lý nhất, giúp HS có thể sử dụng nhiều giác quan nhất, tiếp xúc phương tiện một  <br /> cách đồng đều ở mọi vị trí trong lớp, đảm bảo cho toàn lớp có thể quan sát kênh <br /> hình một cách rõ ràng, đảm bảo không làm phân tán tư  tưởng của học sinh khi  <br /> tiến hành các hoạt động học tập tiếp theo.<br /> + Nguyên tắc sử dụng đúng cường độ: <br /> Nguyên tắc này chủ  yếu đề  cập nội dung và phương pháp dạy học sao <br /> cho thích hợp, vừa với trình độ  tiếp thu và lứa tuổi của HS.Mỗi loại kênh hình  <br /> hoặc phương tiện dạy học có mức độ  sử  dụng tại lớp khác nhau. Nếu kéo dài <br /> việc sử dụng một loại phương tiện hoặc lặp đi lặp lại nhiều lần trong một buổi <br /> học, hiệu quả  của chúng sẽ  giảm sút. Việc sử  dụng nhiều hình thức, nhiều <br /> phương tiện khác nhau trong một buổi học có ảnh hưởng lớn đến sự tiếp thu của <br /> HS, đến hiệu quả  sử  dụng phương tiện dạy học. Theo nghiên cứu của các nhà  <br /> sinh lý học, nếu một dạng hoạt động được tiếp tục trên 15 phút thì khả năng làm <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 8                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> việc sẽ  giảm sút rất nhanh. Việc áp dụng thường xuyên các phương tiện nghe <br /> nhìn ở trên lớp dẫn đến sự quá tải thông tin đối với HS do chưa có đủ  thời gian <br /> để chuyển hóa lượng thông tin đó. Sử dụng phương tiện nghe nhìn không quá 3 –  <br /> 4 lần trong một tuần và kéo dài không quá 20 – 25 phút trong một buổi dạy.<br /> ­  Những điều giáo viên cần lưu ý khi khai thác và sử dụng kênh hình<br /> Khi sử dụng kênh hình trong dạy học, GV cần chú ý đảm bảo các yêu cầu <br /> sau:<br /> + Kênh hình phải được sử  dụng có hiệu quả  cao, đáp ứng được yêu cầu <br /> về nội dung và phương pháp được quy định trong chương trình giáo dục.<br /> + Tập trung vào việc sử  dụng các kênh hình như  một nguồn kiến thức, <br /> hạn chế dùng chúng theo cách minh họa cho kiến thức.<br /> + Để có thể sử dụng tốt các kênh hình, khi lên lớp GV cần:<br /> Có kế  hoạch chuẩn bị trước các kênh hình. Nghiên cứu kỹ  các kênh hình <br /> để  hiểu rõ nội dung, tác dụng của từng loại kênh hình, tránh tình trạng khi lên <br /> lớp mới cùng HS tiếp xúc với kênh hình.Khi soạn bài cũng như  khi lên lớp học.  <br /> GV cần phải xây dựng được hệ  thống câu hỏi, bài tập tương đối chính xác, rõ  <br /> ràng để  HS làm việc với các loại kênh hình nhằm lĩnh hội kiến thức, rèn luyện <br /> kỹ năng vật lý. GV cần giúp HS nắm được trình tự các bước làm việc với từng <br /> loại phương tiện, thiết bị    dạy học để  tìm kiến thức, rèn luyện kỹ  năng, phát <br /> triển tư duy.<br /> + Trong quá trình sử dụng kênh hình GV nên dùng phương pháp đàm thoại <br /> để hướng dẫn HS quan sát, tập trung chú ý những chi tiết quan trọng.<br /> + Khi tranh  ảnh không nêu rõ được đặc điểm, chi tiết của đối tượng thì  <br /> GV phải kết hợp với việc bổ sung các hình vẽ trên bảng hoặc các vật mẫu.<br /> + GV nên cho HS sưu tầm những tranh  ảnh từ các tạp chí, báo trong các <br /> trang web theo các chủ đề khác nhau.<br /> II.   Thực   trạng   về   việc   sử   dụng   kênh   hình   trong   dạy   học   vật   lý   ở   các <br /> trường trung học cơ sở<br /> 1. Về phía giáo viên<br /> Nhìn chung đa số GV nhận thức được tầm quan trọng của kênh hình trong <br /> dạy học vật lý, có sử  dụng kênh hình trong dạy học, tuy nhiên mức độ  không  <br /> thường xuyên.  GV khai thác tương đối tốt kênh hình trong SGK, còn với kênh <br /> hình ngoài SGK thì chưa được GV sử dụng nhiều trong giờ học.  Giáo viên đã sử <br /> dụng kênh hình trong giảng dạy, tuy nhiên vẫn ảnh hưởng lối truyền thụ cũ. Bởi <br /> vậy, học sinh chưa phát huy hết vai trò chủ thể của nhận thức, để phát huy triệt <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 9                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> để tính tích cực, sự chủ động của HS trong một tiết lên lớp, người GV cần phải  <br /> huy động các phương tiện dạy học tối ưu, trong đó việc sử dụng kênh hình phục <br /> vụ bài dạy là một thao tác hữu ích và rất cần thiết.<br /> Các quan niệm của GV về  kênh hình có sự  nhận thức khác nhau. Từ  đó  <br /> dẫn đến hướng sử dụng kênh hình của GV khác nhau:<br /> ­ Nếu coi kênh hình là phương tiện minh họa, thì GV là người chủ  động <br /> trong hoạt động dạy học. GV trình bày kiến thức xong rồi giới thiệu kênh hình  <br /> để minh họa cho nội dung vừa trình bày, nhằm củng cố bài học.<br /> ­ Nếu coi kênh hình là nguồn kiến thức, thì GV sẽ  tổ  chức cho HS khai  <br /> thác tri thức từ kênh hình, thông qua hướng dạy học tích cực bằng hệ thống câu  <br /> hỏi và bài tập mà GV chuẩn bị trước.<br /> Tuy nhiên kênh hình được GV sử dụng chủ yếu mang tính chất minh họa,  <br /> chưa sử dụng kênh hình là nguồn khai thác tri thức hoặc dùng giải các bài tập.<br /> Như  vây giao viên đa nhân th<br /> ̣ ́ ̃ ̣ ưc đ<br /> ́ ược sự  cân thiêt c<br /> ̀ ́ ủa sử  dung kênh hinh<br /> ̣ ̀  <br /> ̣ ̣<br /> trong day hoc. Nh ưng trong thực tê thi viêc s<br /> ́ ̀ ̣ ử  dung kênh hinh trong day hoc con<br /> ̣ ̀ ̣ ̣ ̀ <br /> ̀ ̣ ̣ ̣ ́ do điều kiện vật chất khó khăn, điêu kiên thiêt<br /> nhiêu han chê. Môt măt trong đo là <br /> ́ ̀ ̣ ́ <br /> ̣ ̣ ̣ ở trương phô thông còn thiêu (may chiêu…),<br /> bi day hoc  ̀ ̉ ́ ́ ́  mặt khác mất nhiều thời <br /> gian chuẩn bị, một số GV khả năng sử  dụng công nghệ  thông tin còn hạn chế,  <br /> nên việc khai thác kênh hình vào dạy học có hiệu quả chưa cao.<br /> ̣ ử dung kênh hinh co s<br /> Tuy nhiên viêc s ̣ ̀ ́ ự chuyên biên tich c<br /> ̉ ́ ́ ực, kêt qua b<br /> ́ ̉ ước  <br /> ̉ ̉<br /> đâu kha quan, rât cân phát triên thêm.<br /> ̀ ́ ̀<br /> 2. Về phía học sinh<br /> Thực trạng về mặt trí lực HS lớp 8 có năng lực quan sát tốt hơn và có tư <br /> duy nhạy bén hơn, có khả năng phân tích, tổng hợp, trừu tượng hoá, khái quát hoá <br /> tốt hơn nhiều so với HS lớp 6, 7. Về  tính cách, các em đang trong giai đoạn  <br /> chuyển đổi, các em thích thể hiện bản thân, thể hiện cá tính rõ rệt, các em thích  <br /> tranh luận, thích bày tỏ  ý kiến của bản thân mình, vì vậy các em thích tìm tòi <br /> những cái mới lạ, không thích chấp nhận một cách đơn giản các yêu cầu của <br /> GV, nếu chỉ nghe GV giảng bài và ghi chép các em sẽ cảm thấy nhàm chán, các <br /> em sẽ có biểu hiện thờ   ơ  hoặc kém hứng thú trong tiết học. Điều này thể  hiện <br /> qua giờ học trên lớp và qua kết quả khảo sát độ hứng thú của học sinh trước khi <br /> áp dụng đề tài nghiên cứu:<br /> Bảng 1: Khảo sát độ hứng thú của học sinh khi học về chủ đề “Lực đẩy <br /> Ác Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lý 8”.(khi chưa áp dụng đề tài)<br /> <br /> <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 10                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br />        8A 8B 8C 8D 8E Tổng<br />            Lớp <br /> Mức độ sl % sl % sl % sl % sl % sl %<br /> Hứng thú 10 33,3 12 41,4 10 35,7 12 40 13 46,4 57 39<br /> Không <br /> 20 66,7 17 58,6 18 64,3 18 60 16 53,6 89 61<br /> hứng thú<br /> <br /> Qua số liệu khảo sát ta thấy độ hứng thú của học sinh khi học chủ đề này  <br /> là chưa cao, dẫn đến khó hiểu bài từ  đó lơ  là chểnh mảng trong học tập, thậm  <br /> chí có em cúp học,  ảnh hưởng tới sự tiếp thu kiến thức, kết quả học tập ch ưa  <br /> cao. Điều này thể hiện qua các bài kiểm tra :<br />  Bảng 2: Kết quả kiểm tra 15 phút chủ đề “Lực đẩy Ác Si Mét ­ Sự nổi ­ <br /> Vật lý 8”, tháng 12 năm học 2017­2018<br />        8A 8B 8C 8D 8E Tổng<br />            Lớp <br /> Mức độ sl % sl % sl % sl % sl % sl %<br /> Trên trung <br /> 9 30 10 34,5 11 39,3 11 36,7 12 41,4 53 36,3<br /> bình<br /> Dưới <br /> 21 70 19 65,5 17 61,7 19 63,3 17 58,6 93 63,7<br /> trung bình<br /> <br /> Từ  những số  liệu điều tra trên đòi hỏi trong quá trình dạy học phải có <br /> những cải tiến sao cho phù hợp. Lúc này   GV có vai trò quan trọng trong việc  <br /> kích thích hứng thú học tập của HS, thay vì những tiết giảng chỉ sử dụng phương <br /> pháp truyền thụ  theo lối thuyết trình, giảng giải GV nên sử  dụng các phương <br /> pháp dạy tích cực kết hợp với kênh hình.  Hầu hết HS đều có mong muốn GV <br /> khai thác nhiều hơn nữa hệ thống kênh hình cho bài học vật lý, đặc biệt là các  <br /> loại kênh hình mà các em yêu thích.<br /> III. Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề<br /> 1. Giải pháp 1: Bám sát mục tiêu, chuẩn kiến thức, kĩ năng của   chủ  đề <br /> “Lực đẩy Ác Si Mét ­ Sự nổi” Vật lý 8<br /> 1.1. Mục tiêu<br /> Bài “Lực đẩy Ác Si Mét ­ Sự nổi” vật lý 8 nghiên cứu về tác dụng của lực <br /> đấy Ác Si Mét  liên quan đến sự nổi của vật, là một trong những nội dung kiến  <br /> thức quan trọng trong chương cơ học của vật lý 8.  <br /> <br /> <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 11                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> Bài này giúp học sinh có kĩ năng giải quyết các vấn đề  liên quan đến lực <br /> đẩy Ác Si Mét và sự nổi. Từ đó tạo được khả năng vận dụng các kiến thức trong <br /> bài để giải quyết các vấn đề của thực tế.<br /> Bài này có nhiều kiến thức liên quan đến đời sống và thực tiễn nên hình <br /> thành cho học sinh một hứng thú học tập, một thái độ  học tập tích cực và yêu  <br /> thích môn học hơn. <br /> 1.2. Nội dung cơ bản <br /> 1.2.1 Chuẩn kiến thức, kỹ năng <br /> ­ Mô tả được hiện tượng về sự tồn tại của lực đẩy Ác­si­mét<br /> ­ Viết được công thức tính độ  lớn lực đẩy, nêu được đúng tên đơn vị  đo <br /> các đại lượng trong công thức.<br /> ­ Nêu được điều kiện nổi của vật.<br /> ­ Giải thích được các hiện tượng vật lí liên quan đến lực đẩy Ác­si­mét,  <br /> sự nổi<br /> ­ Vận dụng được công thức về lực đẩy Ác­si­mét F = V.d.<br /> 1.2.2. Kiến thức cơ bản<br /> ­ Tác dụng của chất lỏng lên vật nhúng chìm trong nó<br /> Một vật nhúng vào chất lỏng, bị chất lỏng đẩy thẳng đứng từ dưới lên với  <br /> lực có độ lớn bằng trọng lượng của phần chất lỏng mà vật chiếm chỗ. Lực này  <br /> gọi là lực đẩy Ác – si – mét.<br /> ­ Độ lớn của lực đẩy Ác­si­mét<br /> Công thức tính lực đẩy Ác­si­mét:<br /> FA = d.V<br /> Trong đó: d là trọng lượng riêng của chất lỏng (N/m3).<br /> V là thể tích phần chất lỏng bị vật chiếm chỗ (m3).<br /> FA là lực đẩy Ác­si­mét (N)<br /> Lưu ý: V là thể  tích phần chất lỏng bị  vật chiếm chỗ  cũng chính là thể <br /> tích phần chìm của vật chứ  không phải là thể  tích của vật. Muốn tính thể  tích  <br /> phần chìm của vật có nhiều trường hợp:<br /> + Nếu cho biết Vnổi thì Vchìm = Vvật ­ Vnổi.<br /> + Nếu cho biết chiều cao h phần chìm của vật (có hình dạng đặc biệt) thì <br /> Vchìm=Sđáy.h<br /> + Nếu cho biết vật chìm hoàn toàn trong chất lỏng thì Vchìm = Vvật.<br /> ­ Điều kiện để  vật nổi, vật chìm: Nếu ta thả  một vật  ở  trong lòng chất  <br /> lỏng thì<br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 12                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> Vật chìm xuống khi lực đẩy Ác si mét FA nhỏ hơn trọng lượng P: FA   P<br /> Vật lơ lửng trong chất lỏng khi:  FA = P<br /> ­  Độ lớn của lực đẩy Ác si mét khi vật nổi lên trên mặt chất lỏng: Khi vật  <br /> nổi lên trên mặt chất lỏng thì lực đẩy Ác – si – mét   FA = d. V, trong đó V là thể <br /> tích của phần vật chìm trong chất lỏng, (không phải thể tích của vật), d là trọng <br /> lượng riêng của chất lỏng.<br /> Lưu ý: Khi nhúng chìm vật rắn vào trong một bình chất lỏng thì có ba  <br /> trường hợp xảy ra: Vật chìm xuống; Vật nằm lơ lửng trong lòng chất lỏng; Vật  <br /> nổi lên trên mặt chất lỏng.<br /> + Trường hợp vật đang chìm xuống, nằm lơ lửng trong chất lỏng và đang <br /> nổi lên, là những trường hợp tương đối dễ để phân tích và HS thường mắc phải <br /> sai lầm. tuy nhiên, trường hợp vật đã nằm yên ở đáy bình và nhất là trường hợp  <br /> vật nằm yên trên mặt chất lỏng, là những trường hợp mà HS dễ nhầm lẫn.<br /> +   Trường   hợp  vật   đã   nằm   yên  ở   đáy   bình,   HS  thường   chỉ   hiểu   trong <br /> trường hợp này P > FA mà không chú ý là khi đã nằm yên  ở đáy bình thì các lực  <br /> tác dụng lên vật phải cân bằng nhau:<br />     P =   FA + F'<br /> Trong đó F’ là lực của đáy bình tác dụng lên vật.<br /> + Trường hợp vật nằm yên trên mặt chất lỏng, HS thường cho rằng trong  <br /> trường hợp này  FA > P mà không thấy là khi vật đã nằm yên thì các lực tác dụng <br /> lên vật phải cân bằng nhau:<br />    FA = P<br /> Tới đây, HS lại hay mắc sai lầm về giá trị độ lớn của lực đẩy Ac­ si­ mét <br />  FA trong khi áp dụng công thức FA = d. V, HS thường cho V là thể tích của vật, <br /> không thấy V chỉ là thể tích của phần vật bị chìm trong chất lỏng.<br /> Do vậy HS cần lưu ý rằng:<br /> + Khi vật nằm yên, các lực tác dụng vào vật phải cân bằng nhau.<br /> + Khi vật nổi lên trên mặt chất lỏng thì  FA = d. V với V là thể  tích của <br /> phần vật chìm trong chất lỏng.<br /> 2. Giải pháp 2: Xây dựng kho tư liệu kênh hình chủ đề “Lực đẩy Ác Si Mét  <br /> ­ Sự nổi” Vật lý 8<br /> 2.1. Các yêu cầu khi khai thác, sử dụng kênh hình <br /> Để nâng cao hiệu quả của việc khai thác kênh hình trong quá trình dạy học <br /> vật lý thì bản thân kênh hình phải đảm bảo các yêu cầu sau:<br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 13                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> ­ Tính khoa học<br /> Các kênh hình được sử dụng trong dạy học vật lý phải đảm bảo tính khoa <br /> học. Một trong những yêu cầu khoa học đầu tiên là kênh hình phải đảm bảo tính <br /> chính xác về đối tượng vật lý, các hiện tượng vật lý cần thể  hiện trên các kênh  <br /> hình phải có sự tương ứng với thực nghiệm. <br /> Tính khoa học của kênh hình còn được thể  hiện  ở lượng thông tin mà nó  <br /> truyền tải. Dựa vào nội dung cụ thể cũng như  trình độ  nhận thức của HS mà ta <br /> tiến hành xây dựng kênh hình theo hướng tích cực hóa hoạt động của HS.<br /> ­ Tính trực quan<br /> Đảm bảo tính trực quan là một trong những nguyên tắc quan trọng của <br /> kênh hình. Tính trực quan của kênh hình thế hiện ở khả năng nhận biết nhanh các  <br /> đối tượng và hiện tượng vật lý được biểu hiện trên kênh hình của HS.<br /> Hệ thống kênh hình nên sử dụng những màu sắc đẹp, các kí hiệu gần gũi, <br /> các hình ảnh trực quan nhằm kích thích hứng thú học tập của HS.<br /> Tuy nhiên do đặc thù của môn học cho nên hệ thống kênh hình không chỉ <br /> dễ  nhìn mà phải gọn nhẹ, dễ  di chuyển. Ngoài ra để  đảm bảo các nguyên tắc <br /> trực quan thì kênh hình được trình bày trong SGK phải có một sự nhất quán với <br /> kênh chữ, nội dung biểu hiện phải tập trung vào nội dung quan trọng tránh lồng <br /> ghép quá nhiều nội dung vào một đơn vị hình làm rối kênh hình.<br /> ­ Tính sư phạm<br /> Để đảm bảo được tính sư  phạm thì kênh hình được xây dựng phải có sự <br /> nghiên cứu kĩ về nội dung và về phương pháp cũng như đặc điểm tâm lý lứa tuối  <br /> của HS.<br /> Bản thân HS cũng giống như trang giấy trắng, chính quá trình học tập rèn  <br /> luyện trong nhà trường phổ thông đã góp phần hình thành nên nhân cách và phẩm <br /> chất của các em. Do vậy khi lựa chon, thiết kế kênh hình phục vụ dạy học, tính <br /> sư phạm còn thể hiện ở sự thống nhất về kí hiệu, phương pháp thể hiện.<br /> ­ Tính thẩm mĩ<br /> Kênh hình được sử dụng trong giảng dạy vật lý phải đảm bảo tính thẩm  <br /> mĩ cao, các đường nét, màu sắc... phải hài hoà, cân đối. Tính thẩm mĩ vừa có tác <br /> dụng thu hút học tập của HS vừa có tác dụng giáo dục óc thẩm mĩ cho HS.<br /> 2.2. Khai thác kênh hình trong sách giáo khoa<br /> Tùy vào đặc điểm của đối tượng nhận thức mà GV sử  dụng kênh hình <br /> trong SGK để tổ chức hoạt động nhận thức của HS, sao cho mỗi loại kênh hình <br /> đó là phương tiện hữu hiệu nhất để  HS lĩnh hội tri thức một cách dễ  dàng và <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 14                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> hiệu quả. Tuy nhiên do khuôn khổ  có hạn của SGK nên ngoài kênh hình trong  <br /> SGK cần khai thác thêm kênh hình ngoài SGK.<br /> Sau đây là một số  hình  ảnh trong SGK lấy từ  kho tư  liệu mà tôi đã xây  <br /> dựng <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Một số hình ảnh trong SGK<br /> 2.3. Khai thác kênh hình ngoài sách giáo khoa<br /> Hiện nay sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, internet sẽ cung  <br /> cấp cho chúng ta một thư viện kênh hình với nội dung hết sức phong phú, thông <br /> qua đó GV có thể lựa chọn và sử dụng để thiết kế các hoạt động nhận thức cho <br /> HS. Tuy nhiên việc lựa chọn kênh hình phù hợp với mục tiêu bài học, phải có <br /> tính chọn lọc kỹ, điển hình và có tính khái quát cao nhằm giải quyết được mục <br /> tiêu đặt ra của bài học, đặc biệt phải mang lại hứng thú cho HS.<br /> Ngoài ra GV còn có thể tạo thí nghiệm mô phỏng, thí nghiệm ảo nhờ các  <br /> phần mềm. Hiện nay có rất nhiều phần mềm hỗ trợ dạy học vật lý: Power point,  <br /> Violet, Matlab, Crocodile Physics, Physics draw…<br /> Các thí nghiệm mô phỏng giúp GV khắc phục tình trạng thiếu thiết bị thí <br /> nghiệm, thí nghiệm khó tiến hành cũng như  các thí nghiệm cần cho HS nhìn  ở <br /> mọi góc độ.  Đề  tài đã sưu tập được một số kênh hình ngoài SGK phục vụ dạy  <br /> học chủ đề “Lực đẩy Ác Si Mét ­ Sự nổi” Vật lý 8 như các hình ảnh, video, flash <br /> để đưa vào kho kênh hình.<br /> Sau đây là một số ví dụ kênh hình ngoài SGK trong kho tư liệu:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 15                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> <br /> <br /> <br />                                                  Hình 2. Một số hình ảnh ngoài SGK<br /> <br /> <br /> <br /> <br />                      Hình 3. Một số ảnh động và thí nghiệm ảo bằng powerpoint<br />       <br /> <br /> <br /> <br /> <br />                                Hình 4. Một số video thí nghiệm ngoài SGK <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 16                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> 3.  Giải pháp 3: Dựa vào mục tiêu để  lựa chọn kênh hình phù hợp với bài <br /> học<br /> Dựa vào mục tiêu của bài mà GV có sự  lựa chọn kênh hình trong   hay <br /> ngoài SGK phù hợp. Dựa vào hệ  thống kênh hình trên tôi xin đưa ra một số <br /> hướng sử dụng.<br /> 3.1. Đối với bài “Lực đẩy Ác­si­mét”<br />  GV có thể dùng hình ảnh trong sách giáo khoa như sau:<br /> Phần mở bài ta có thể dùng hình ảnh kéo gàu nước dưới giếng lên để phát  <br /> hiện có lực đẩy từ dưới lên.      <br /> <br /> <br /> <br /> <br />                             <br />                                                            Hình 5. Kéo gàu nước từ giếng lên<br /> Tuy nhiên hiện nay rất ít gia đình sử dụng gàu nước nên học sinh rất khó  <br /> nhận ra, chúng ta có thể dùng thí nghiệm ảo sự nổi lên của khúc gỗ thì học sinh  <br /> rất dễ nhận ra có lực đẩy khúc gỗ nỗi lên mặt nước.          <br /> <br /> <br /> <br /> <br />                         <br />                               Hình 6. Thí nghiệm ảo tác dụng của lực đẩy ác si mét  khúc gỗ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> GV: Nguyễn Xuân Diệu                 17                  TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN  <br />           <br /> SKKN: Khai thác sử dụng hiệu quả kênh hình trong dạy học chủ đề “Lực đẩy Ác  <br /> Si Mét ­ Sự nổi ­ Vật lí 8”<br /> <br /> Ở mục dự đoán giáo viên có thể  dùng hình  ảnh Ác si met nằm trong bồn <br /> tắm để kể lại truyề thuyết về Ác Si Mét<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 7. Ác si mét phát hiện ra lực đẩy<br /> Ở  mục thí nghiệm kiểm tra, không làm thí nghiệm mà chỉ  yêu cầu học  <br /> sinh mô tả, vì vậy học sinh rất khó hình dung ra thí nghiệm. GV có thể dùng thí  <br /> nghiệm ảo để học sinh quan sát thì học sinh rất dễ mô tả thí nghiệm, từ đó hiểu  <br /> được mục đích thí nghiệm.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 8. Thí nghiệm ảo kiểm chứng độ lớn lực đẩy Ác­si­mét<br /> Phần mở rộng lực đẩy Ác­si­mét không chỉ áp dụng cho chất lỏng mà còn  <br /> áp dụng cho chất khí, GV có thể dùng hình ảnh c