Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học Lịch sử ở Trường trung học phổ thông

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

23
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học Lịch sử ở Trường trung học phổ thông" khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông, đề tài sẽ xác định nội dung, tiêu chí đánh giá năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Từ đó, đề xuất các biện pháp sư phạm phù hợp góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học Lịch sử ở Trường trung học phổ thông

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI DƯƠNG TẤN GIÀU PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ SỰ KIỆN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (Vận dụng qua chương trình Lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1918) Chuyên ngành: Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Lịch sử Mã số: 62.14.01.11 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2022
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Mạnh Hưởng Phản biện 1: PGS.TS. Đỗ Hồng Thái Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Thành Nhân Phản biện 3: TS. Phạm Thị Tuyết Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm… Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc Gia, Hà Nội hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI [1]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu, (2017), Hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông theo hướng phát triển năng lực, Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt, Hà Nội, trang 162-165. [2]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu, (2017), Thực trạng hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông theo hướng phát triển năng lực, Kỷ yếu Hội thảo khoa học Cán bộ trẻ mở rộng lần thứ III, Nxb Đại học Sư phạm TP.HCM, trang 47 – 58. [3]. Dương Tấn Giàu, Đào Thị Mộng Ngọc (2017), Hướng dẫn sinh viên ngành Sư phạm lịch sử một số biện pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh (qua dạy học nội dung Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917), Kỷ yếu hội thảo khoa học Cách mạng tháng Mười Nga, nghiên cứu và giảng dạy, Nxb Đại học Sư phạm TP.HCM, trang 210 - 227. [4]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu (2017), Thực trạng và giải pháp hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông (Qua khảo sát một số trường ở thành phố Hồ Chí Minh), Kỷ yếu Hội thảo khoa học quốc tế: Đào tạo và bồi dưỡng giáo viên môn Lịch sử đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình,sách giáo khoa, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội, trang 421 – 432. [5]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu, Đào Thị Mộng Ngọc (2017), Đề xuất của giáo viên lịch sử trong công tác bồi dưỡng, tập huấn nhằm đáp ứng chương trình, SGK mới, Kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế: Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên phổ thông, cán bộ quản lí cơ sở giáo dục phổ thông và giảng viên sư phạm, Nxb Đại học Sư phạm TP.HCM, TP.HCM, trang 180 – 189. [6]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu (2018), Hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông (Qua ví dụ Lịch sử 12, chương trình Chuẩn), Tạp chí Giáo dục và xã hội, số 82 (143), tháng 1-2018. [7]. Nguyen Manh Huong, Duong Tan Giau (2018), Current situation and solutions to guide students to evaluate events in teaching history at high schoolịch sử in Ho Chi Minh City, Vietnam, American Journal of Educational research, 2018 6(6), p.787 – 794. [8]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu (2018), Phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh qua việc sử dụng tài liệu ngoài sách giáo khoa, Tạp chí Thiết bị Giáo dục, Số 174, kì 1 tháng 8/2018, trang 33 – 35 và trang 80. [9]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu (2018), Hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông tại thành phố Hồ Chí Minh, Kỷ yếu Hội thảo khoa học cán bộ trẻ các trường Đại học Sư phạm toàn quốc, lần thứ VII – năm 2018, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội, trang 492 – 499. [10]. Duong Tan Giau, Dao Thi Mong Ngoc, Ho Ngoc Diem Thanh (2018), The reality of high school teacher’s practice of teaching history following a competency – oriented aphương pháproach in Ho Chi Minh city and some provinces, Kỷ yếu Hội thảo khoa học cán bộ trẻ các trường Đại học Sư phạm toàn quốc, lần thứ VII – năm 2018, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội, trang 535 – 539. [11]. Dương Tấn Giàu (2019), Giáo dục giá trị truyền thống dân tộc thông qua hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện lịch sử, Kỷ yếu hội thảo quốc tế: Giáo dục giá trị trong nhà trường, Nxb ĐH Huế, Huế, trang 496 – 512. [12]. Dương Tấn Giàu, Giang Hoàng Thái (2019), Phát triển năng lực đánh giá sự kiện lịch sử cho học sinh trung học phổ thông qua số liệu, Tạp chí Khoa học, Đại học Cần Thơ, Tập 55, Số chuyên đề Khoa học Giáo dục, trang 62 – 67. [13]. Dương Tấn Giàu (2020), Phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, Tạp chí Thiết bị Giáo dục, Số đặc biệt, tháng 11 – 2020, trang 116 – 118. [14]. Dương Tấn Giàu (2020), Hướng nghiệp cho học sinh qua chủ đề và chuyên đề định hướng nghề nghiệp trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông, Tạp chí Thiết bị Giáo dục, Số 228, tháng 11 – 2020, trang 105 – 107. [15]. Nguyễn Mạnh Hưởng, Dương Tấn Giàu (2021), Thiết kế khung năng lực đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông, Tạp chí Thiết bị Giáo dục, Số 236, Kỳ 1 – Tháng 3, trang 28 – 30.
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sử học nói chung, kiến thức môn Lịch sử nói riêng bao giờ cũng có hai phần: phần “sử” và phần “luận”. Phần sử là những sự kiện, hiện tượng đã xảy ra, gắn liền với thời gian, không gian, nhân vật, diễn biến nhất định. Nó là kết quả của quá trình khai thác, xử lí sự kện để khôi phục lại bức tranh quá khứ, biết lịch sử diễn ra như thế nào một cách chân thật nhất. Phần luận là những đánh giá, giải thích, nhận xét bình luận của đời sau về lịch sử, giúp cho chúng ta hiểu được tính logic, mối liên hệ bản chất bên trong của các sự kiện. Lí luận và phương pháp dạy học lịch sử đã chỉ ra rằng: sử và luận thống nhất với nhau, nghĩa là lịch sử diễn ra như thế nào thì phải đánh giá như thế ấy. Điều đó mách bảo cho giáo viên trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông phải đảm bảo nguyên tắc mọi sự kiện, hiện tượng lịch sử quan trọng đều phải được đánh giá và mọi đánh giá, giải thích phải xuất phát từ các sự kiện, hiện tượng khách quan, chân thực mà các học sinh biết được. Ví dụ: Học sinh đánh giá triều Nguyễn tích cực hay tiêu cực, khen hay chê xuất phát từ sự kiện nào? Căn cứ vào đâu?... Nói cách khác, phát triển năng lực đánh giá sự kiện lịch sử cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông từ lâu đã được lí luận dạy học bộ môn chú trọng. Tiếc rằng với việc dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông hiện nay, phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh còn nhiều hạn chế. Một bộ phận giáo viên khi tổ chức cho học sinh tìm hiểu kiến thức mới vẫn nặng về thông báo sự kiện, trình bày, giảng giải hoặc giải thích và xen kẽ với trình chiếu hình ảnh mà chưa chú trọng vào hướng dẫn học sinh phát triển các năng lực như: tìm hiểu lịch sử, nhận thức và tư duy lịch sử, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học, tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo,... Khi dạy học, nhiều giáo viên cũng chưa chú trọng vào hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện, hoặc việc đánh giá còn mang tính áp đặt, chủ quan, không xuất phát từ nguồn sử liệu, không phát huy tư duy độc lập của học sinh,… “Nhồi nhét một mớ kiến thức vừa nặng về học thuộc ghi nhớ vừa nặng về tuyên truyền nhưng lại không biết vận dụng vào đâu. Việc kiểm tra vẫn chủ yếu là thuộc lòng, nhận biết gây ra sự nhàm chán cho học sinh”[114]. Đây là một trong những lí do dẫn đến nhiều học sinh không còn hứng thú, không mặn mà với việc tìm tòi, khám phá khi học tập lịch sử. Tóm lại, thực tiễn dạy học lịch sử phản ánh với việc đánh giá sự kiện lịch sử, thầy lúng túng, trò cũng lúng túng, phụ thuộc vào đánh giá của người khác nên phát triển năng lực này cho học sinh (và ở mức độ nhất định cho cả giáo viên) là điều cần thiết.
2 Trong chương trình lịch sử dân tộc ở trường trung học phổ thông (chương trình 2006 và chương trình 2018), lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1918 có một vị trí quan trọng, trang bị cho học sinh nhiều sự kiện, chủ đề và chuyên đề chuyên sâu như: Các giai đoạn thực dân Pháp xâm lược và cuộc kháng chiến của nhân dân Việt Nam; Phong trào yêu nước chống Pháp cuối thế kỉ XIX; Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc và chiến tranh giải phóng dân tộc trong lịch sử Việt Nam (trước Cách mạng tháng Tám năm 1945), Một số cuộc cải cách lớn trong lịch sử Việt Nam (trước năm 1858). Lịch sử Việt Nam (1858 – 1918) gắn liền với lịch sử triều Nguyễn – triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử dân tộc, nhiều biến cố, hiện tượng, nhân vật cần được đánh giá thấu đáo và như vậy, có ưu thế giúp học sinh phát triển năng lực đánh giá sự kiện. Trong quá trình dạy học lịch sử Việt Nam (1858 – 1918), giáo viên cần phải hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện, bảo đảm đúng quy trình, dựa trên các cơ sở, căn cứ khoa học nhằm giúp học sinh học tập lịch sử hứng thú hơn, đem lại hiệu quả cao hơn. Xuất phát từ cơ sở và thực tiễn trên, chúng tôi lựa chọn vấn đề: “Phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông (Vận dụng qua chương trình Lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1918)” làm đề tài luận án tiến sĩ, chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học môn Lịch sử, mã số 62.14.01.11. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. 2.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài liên quan đến lí luận và phương pháp dạy học lịch sử, nội dung kiến thức áp dụng và địa bàn khảo sát, thực nghiệm sư phạm. - Về lí luận và phương pháp dạy học: Đề tài tập trung vào nghiên cứu và đề xuất các biện pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông, hình thức dạy học nội khóa. - Về nội dung kiến thức áp dụng: Luận án vận dụng qua thực nghiệm sư phạm lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1918, lớp 11 ở trường trung học phổ thông (chương trình 2006 và chương trình 2018). Trong chương trình 2006, tác giả chọn bài 19: Nhân dân Việt Nam kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1858 – 1873) để thực nghiệm sư phạm tại thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh Nam Bộ. - Về địa bàn khảo sát, thực nghiệm sư phạm: thông qua khảo sát, điều tra, dự giờ, xin ý kiến chuyên gia, thăm quan thực tiễn việc dạy học lịch sử ở nhiều trường trung học phổ thông trên cả nước, trong đó tập trung vào các trường trung học phổ thông ở phía Nam.
3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông, đề tài sẽ xác định nội dung, tiêu chí đánh giá năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Từ đó, đề xuất các biện pháp sư phạm phù hợp góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để hoàn thành mục đích nghiên cứu, luận án tập trung vào các nhiệm vụ cụ thể: - Làm rõ những vấn đề lí luận về phương pháp dạy học phát triển năng lực trong môn Lịch sử, năng lực đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. - Điều tra, khảo sát thực trạng phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông qua phiếu điều tra, khảo sát, phỏng vấn, dự giờ, xin ý kiến chuyên gia, xêmina luận án,... - Tìm hiểu nội dung, chương trình, sách giáo khoa Lịch sử 2006 và sách giáo khoa Lịch sử chương trình 2018 ở trường trung học phổ thông, trong đó tập trung vào lịch sử Việt Nam (1858 – 1918) để xác định những nội dung cần khai thác, xác định yêu cầu cần đạt về mặt kiến thức, nội dung lịch sử có thể phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh. - Xác định nội dung và tiêu chí đánh giá năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. - Đề xuất các biện pháp sư phạm phù hợp để phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông và tiến hành thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi của đề tài nghiên cứu, làm cơ sở cho kết luận và khuyến nghị. 4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở phương pháp luận Cơ sở phương pháp luận nghiên cứu của đề tài dựa theo quan điểm chủ nghĩa Mác – Lênin về nhận thức, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối, quan điểm của Đảng, Nhà nước Việt Nam về giáo dục và giáo dục lịch sử. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài có sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu và cách thức tiếp cận khác
4 nhau, như các phương pháp lịch sử và lôgic, lịch đại và đồng đại, phương pháp sử dụng tư liệu gốc, phương pháp liên ngành,... Tuy nhiên, luận án thuộc ngành Giáo dục học, nên luận án tập trung vào 4 nhóm phương pháp nghiên cứu đặc trưng sau: - Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết: nghiên cứu các nguồn tài liệu của Chủ tịch Hồ Chí Minh, văn kiện Đảng (định hướng cho việc giáo dục, đào tạo thế hệ trẻ), tài liệu Giáo dục học, Tâm lí học, phương pháp luận sử học, Giáo dục lịch sử; nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa Lịch sử (chương trình 2006 và chương trình 2022) để làm cơ sở cho việc thực hiện đề tài... - Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: các phương pháp điều tra, khảo sát thông qua xây dựng bảng hỏi, phỏng vấn, dự giờ chuyên môn, quan sát thực nghiệm, xin ý kiến chuyên gia,... Những phương pháp này sẽ giúp tác giả luận án làm rõ những vấn đề thực tiễn ở chương 2. - Nhóm các phương pháp thực nghiệm sư phạm: thực nghiệm sư phạm từng phần và toàn phần những biện pháp về phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông, vận dụng vào lịch sử Việt Nam (1858 – 1918). - Phương pháp toán học thống kê: tập hợp và xử lí số liệu thu được từ điều tra, khảo sát và thực nghiệm sư phạm để rút ra nhận xét, kết luận và kiến nghị. 5. Giả thuyết khoa học Việc phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn, hoàn thành mục tiêu dạy học nếu giáo viên xác định được nội dung, tiêu chí đánh giá năng lực đánh giá sự kiện lịch sử, nội dung lịch sử cần khai thác và đề xuất được các biện pháp sử dụng phù hợp với điều kiện và đặc điểm của học sinh địa phương. 6. Đóng góp của luận án Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần: Thứ nhất, tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của vấn đề phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông (thông qua xây dựng được cơ sở lí luận có tính hệ thống) Thứ hai, phác họa được bức tranh về thực trạng phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông hiện nay, đặc biệt là các tỉnh phía Nam. Thứ ba, xác định được nội dung và tiêu chí đánh giá năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông.
5 Thứ tư, đề xuất được các biện pháp sư phạm phù hợp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong học học lịch sử ở trường trung học phổ thông đã được kiểm chứng qua thực nghiệm sư phạm từng phần và toàn phần (vận dụng qua Chương trình Lịch sử Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1918). 7. Ý nghĩa của đề tài Đề tài có ý nghĩa về khoa học và thực tiễn: - Ý nghĩa khoa học: góp phần làm phong phú thêm lí luận và phương pháp dạy học bộ môn lịch sử ở trường trung học phổ thông, nhất là về vấn đề năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử. - Ý nghĩa thực tiễn: giúp giáo viên dạy học môn Lịch sử nhận thấy được tầm quan trọng của vấn để phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông; cung cấp cho giáo viên lịch sử, nghiên cứu sinh và học viên cao học chuyên ngành Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Lịch sử về nội dung, các tiêu chí đánh giá và biện pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử; kết quả nghiên cứu của luận án cũng sẽ được tác giả vận dụng trực tiếp vào quá trình đào tạo giáo viên lịch sử ở Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Luận án cũng là nguồn tài liệu tham khảo quan trọng cho những ai quan tâm, muốn tìm hiểu liên quan đến vấn đề nghiên cứu. 8. Cấu trúc luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận án được chia làm 4 chương sau: Chương 1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Chương 2. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông Chương 3. Các biện pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Thực nghiệm từng phần Chương 4. Thực nghiệm sư phạm toàn phần
6 Chương 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Những nghiên cứu về sự kiện và đánh giá sự kiện trong nghiên cứu và dạy học lịch sử 1.1.1. Ở nước ngoài 1.1.2. Ở Việt Nam 1.2. Những nghiên cứu về năng lực và phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử 1.2.1. Ở nước ngoài 1.2.2. Ở Việt Nam 1.3. Đánh giá khái quát những nghiên cứu liên quan đến đề tài và vấn đề luận án tiếp tục giải quyết Qua quá trình nghiên cứu tổng quan các công trình liên quan đến phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông, một số nhận xét được rút ra như sau: 1.3.1. Đánh giá chung và những vấn đề luận án được kế thừa Trên cơ sở được tiếp cận nhiều nguồn tài liệu tham khảo trên thế giới và Việt Nam, tác giả đã có cái nhìn hệ thống, rõ hơn về những vấn đề liên quan đến sự kiện, đánh giá sự kiện trong nghiên cứu lịch sử và dạy học lịch sử; về năng lực và phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Những công trình trên đã: Khẳng định tầm quan trọng của sự kiện và đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử nói chung, dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông nói riêng. Cung cấp những thông tin quan trọng liên quan đến thực trạng dạy học lịch sử nói chung, đánh giá sự kiện và hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông nói riêng. Trình bày những nét cơ bản về nội dung, hình thức và phương pháp hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử thông qua một số phương pháp dạy học cụ thể như sử dụng tranh ảnh, sơ đồ, dạy học nhóm, trao đổi, đàm thoại,… Giới thiệu một số cách thức phát triển các thành phần năng lực học sinh trong dạy học lịch sử bao gồm cả hướng dẫn đánh giá sự kiện trong dạy học nội khóa, qua các hoạt động trải nghiệm, thăm quan học tập lịch sử.
7 Những công trình nghiên cứu ở trên là cơ sở lí luận và thực tiễn quan trọng để tác giả kế thừa, bổ sung và phát triển ở mức cao hơn. Cụ thể, luận án được kế thừa ở những điểm sau: Thứ nhất, nguồn tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu trên thế giới và trong nước phục vụ cho việc giải quyết đề tài nghiên cứu được tác giả chắt lọc. Thứ hai, những quan niệm về sự kiện, năng lực, năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông, hỗ trợ cho tác giả giải quyết vấn đề liên quan đến cơ sở lí luận của đề tài. Thứ ba, những thông tin liên quan đến thực trạng đánh giá sự kiện và phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông, làm kênh tham khảo để tác giả giải quyết cơ sở thực tiễn liên quan đến đề tài. Thứ tư, một số gợi mở về hình thức, phương pháp dạy học, biện pháp sư phạm có liên quan đến hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông để phát triển các thành phần năng lực học sinh. Thứ năm, tham khảo được một số phương pháp nghiên cứu khi trình bày một công trình khoa học về nghiên cứu sự kiện, đánh giá sự kiện và đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Tuy nhiên, vấn đề phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông còn là nội dung mới và khó chưa có tác giả nào đi chuyên sâu nghiên cứu có hệ thống; chưa có công trình nào nghiên cứu và đề xuất các biện pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử (cả chương trình 2006 và 2022). Vì thế, trên cơ sở được kế thừa những tài liệu trước và nhiệm vụ đào tạo giáo viên dạy học lịch sử đáp ứng Chương trình Giáo dục phổ thông môn Lịch sử năm 2022, chúng tôi xác định nhiệm vụ của luận án cần phải giải quyết. 1.3.2. Những vấn đề luận án tiếp tục giải quyết Từ việc đánh giá chung và những kế thừa của luận án đã nêu ở trên, chúng tôi sẽ tập trung giải quyết những vấn đề sau: Thứ nhất, xây dựng hệ thống cơ sở lí luận về phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Ví như: phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông là gì?; việc đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông dựa trên quan điểm và nguyên tắc nào?; việc phân loại sự kiện, năng lực đánh giá sự kiện và phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử như thế nào?; việc
8 phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông có ý nghĩa gì?... Thứ hai, làm sáng tỏ thực trạng phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông qua phiếu điều tra, phỏng vấn, dự giờ giáo viên phổ thông, xây dựng bảng hỏi điều tra khảo sát, dự tập huấn chuyên môn ở cả giáo viên và học sinh để đối chiếu, làm cơ sở thực tiễn. Thứ ba, xây dựng quy trình phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông (vận dụng qua chương trình lịch sử Việt Nam 1858 – 1918). Thứ tư, nghiên cứu và xây dựng nội dung, tiêu chí đánh giá về phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Thứ năm, tập trung nghiên cứu và đề xuất các nhóm biện pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Mỗi biện pháp đề xuất sẽ được cụ thể hóa bằng ví dụ, có minh chứng qua kết quả thực nghiệm sư phạm từng phần. Thứ sáu, tìm hiểu nội dung, yêu cầu cần đạt khi dạy học lịch sử Việt Nam 1858 – 1918 (chương trình 2006 và chương trình năm 2022) để thiết kế kế hoạch bài dạy, tổ chức thực nghiệm sư phạm có vận dụng tổng hợp các biện pháp mà luận án đã đề xuất trong chương 3. Cuối cùng, từ kết quả nghiên cứu của các chương, luận án rút ra kết luận và khuyến nghị để định hướng cho việc vận dụng các biện pháp đem lại hiệu quả trong thực tiễn. Tiểu kết chương 1 Qua nghiên cứu tổng quan các công trình liên quan đến đề tài nghiên cứu, luận án đã: - Khái quát được những nghiên cứu về sự kiện và đánh giá sự kiện trong nghiên cứu lịch sử và dạy học lịch sử (ở trên thế giới và trong nước) - Khái quát được những nghiên cứu về năng lực và phát triển năng lực đánh giá sự kiện lịch sử cả thế giới và trong nước - Đưa ra đánh giá chung về những công trình đã nghiên cứu được luận án kế thừa, đồng thời nhấn mạnh những vấn đề đặt ra cho luận án tiếp tục giải quyết. Các công trình nghiên cứu lịch sử và dạy học lịch sử trong và ngoài nước kể trên, sẽ là những tài liệu quan trọng để tác giả kế thừa, thực hiện cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn (chương 2) của luận án.
9 Chương 2 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ SỰ KIỆN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 2.1. Cơ sở lí luận 2.1.1. Quan niệm về đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường THPT 2.1.1.1. Quan niệm về sự kiện và sự kiện lịch sử Tiếp cận dưới góc độ dạy học lịch sử ở trường phổ thông, chúng tôi quan niệm: sự kiện lịch sử là những ghi chép của con người về những việc đã xảy ra trong quá khứ. Sự kiện lịch sử được ghi chép và đưa vào trong sách giáo khoa, ưu tiên hướng dẫn học sinh đánh giá trong dạy học lịch sử là những sự kiện chính xác, cơ bản và có tác dụng phát triển học sinh. 2.1.1.2. Quan niệm về đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử - Đánh giá Đánh giá là nhận thức, quan điểm, nhận định của con người (nhà nghiên cứu, người chứng kiến…) về bản thân sự kiện đã xảy ra trong quá khứ. Người đánh giá có thể được trực tiếp quan sát (đánh giá trực tiếp) hoặc thông qua các nguồn sử liệu khác nhau (đánh giá gián tiếp). - Đánh giá sự kiện trong nghiên cứu Đánh giá sự nghiện trong nghiên cứu lịch sử là việc đưa ra nhận thức của người nghiên cứu về sự kiện lịch sử được nghiên cứu. Để đánh giá được sự kiện, người nghiên cứu cần phải dựa trên bối cảnh, và công việc này có liên quan đến nhiều yếu tố: bối cảnh, thời gian, nhân vật, sự việc, không được áp đặt ý kiến chủ quan của người đời sau trong đánh giá…. - Đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử Đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử là việc đưa ra những nhận thức của người học (quan điểm, chính kiến của cá nhân) về những sự kiện đã xảy ra trong quá khứ được viết trong sách giáo khoa, có trong chương trình học tập lịch sử của học sinh ở trường phổ thông. 2.1.2. Các loại sự kiện và đặc điểm của sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường THPT 2.1.2.1. Các loại sự kiện - Phân loại sự kiện trong nghiên cứu Sự kiện lịch sử bao giờ cũng tồn tại ở 3 dạng mang 3 hàm nghĩa khác nhau nhưng
10 có liên hệ chặt chẽ với nhau: sự kiện hiện thực, sự kiện tư liệu và sự kiện tri thức. - Phân loại sự kiện trong dạy học lịch sử Căn cứ vào tính cụ thể (biến cố và hiện tượng), quy mô (sự kiện lịch sử Việt Nam, thê giới, địa phương), cấu tạo hay tính phức tạp (sự kiện đơn giản, sự kiện phức tạp), nội dung (sự kiện kinh tế, chính trị, văn hóa – tư tưởng, quân sự…), mức độ tác động (sự kiện cơ bản và không cơ bản). 2.1.2.2. Đặc điểm của sự kiện trong dạy học lịch sử Tính quá khứ Tính Tính tương không đối Đặc điểm lặp lại của sự Tính kiện lịch thống sử Tính cụ nhất thể giữa sử - luận Tính hệ thống Hình 2.1. Sơ đồ các đặc điểm cơ bản của sự kiện lịch sử 2.1.3. Đặc điểm của đánh giá sự kiện và các mức độ đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông 2.1.3.1. Đặc điểm của đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông Đặc điểm 1: Việc đánh giá sự kiện lịch sử bao giờ cũng xuất phát từ hiện thực khách quan Đặc điểm 2: Việc đánh giá sự kiện lịch sử vừa mang tính khách quan, vừa mang tính chủ quan của người đánh giá Đặc điểm 3: Việc đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông chịu tác động quan điểm lịch sử và mang tính định hướng Đặc điểm 4: Đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử vừa mang tính cụ thể, vừa mang tính khái quát Đặc điểm 5: Đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử mang tính phức tạp nhưng cũng có sự thống nhất giữa sử và luận Đặc điểm 6: Đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử giúp học sinh tìm ra được bản chất, mối liên hệ và quy luật nhân – quả của sự kiện
11 2.1.3.2. Các mức độ đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông - Mức độ 1: Đánh giá ngắn gọn, đơn giản, mang tính khái quát - Mức độ 2: Đánh giá có kèm theo phân tích, giải thích, kiến giải, có lập luận, minh chứng chi tiết, rõ ràng - Mức độ 3: Đánh giá sự kiện gắn với liên hệ thực tiễn 2.1.4. Những yếu tố tác động đến việc đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử Một là, nguồn sử liệu: việc đánh giá sự kiện phải dựa trên nguồn sử liệu chính xác, tin cậy, không thể chối cải. Hai là, mục đích tìm hiểu, nghiên cứu, dạy học lịch sử: là một yếu tố tác động, ảnh hưởng đến kết quả của việc đánh giá sự kiện. Ba là, phải có phương pháp luận, phương pháp nghên cứu: định hướng cho tác giả có phương hướng khi đánh giá sự kiện. Bốn là, quan điểm giai cấp, lập trường của người nghiên cứu, tìm hiểu lịch sử cũng ảnh hưởng đáng kể đến việc đánh giá sự kiện lịch sử. 2.1.5. Quan niệm về phát triển năng lực đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường THPT 2.1.5.1. Năng lực và phát triển năng lực - Năng lực và cấu trúc năng lực Theo Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018: “Năng lực: là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”[8;tr.37]. Cấu trúc của năng lực gồm các thành phần sau đây: Hình 2.2. Sơ đồ cấu trúc của năng lực 1 – Kiến thức (lịch sử): những hiểu biết của học sinh về sự kiện lịch sử. 2 – Kĩ năng, kĩ xảo: Việc vận dụng bước đầu những kiến thức lịch sử đã học vào giải quyết một vấn đề cụ thể (thông qua học tập, thực hành, rèn luyện,...). 3 – Ý thức, thái độ: Thể hiện được tinh thần, ý thức thái độ trong học tập lịch sử theo định hướng của giáo viên. Những biểu hiện về năng lực ở trên phải được kiểm chứng qua môi trường cụ
12 thể, được đánh giá khách quan. - Hình thành và phát triển năng lực Theo Đại từ điển tiếng Việt của Nguyễn Như Ý năm 1999: Hình thành là “nảy sinh và tồn tại với tư cách là một thực thể”[90;tr.809]. Hình thành năng lực có thể hiểu là quá trình nảy sinh và tồn tại năng lực ở người học. Năng lực nảy sinh và tồn tại ở người học nhờ việc phát triển các tố chất sẵn có hoặc thông qua quá trình học tập, rèn luyện. Theo Từ điển Tiếng Việt của Hoàng Phê, “Phát triển là sự biến đổi hoặc làm cho biến đổi từ ít đến nhiều, từ hẹp đến rộng, từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp”[67;tr.769]. Với định hướng đó, phát triển cũng có thể hiểu là sự biến đổi của sự vật, hiện tượng từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn, sự lớn hơn, khuynh hướng tăng dần về lượng dẫn đến sự biến đổi về chất. Phát triển năng lực, có thể hiểu, là sự biến đổi, tích lũy, hoàn thiện và củng cố năng lực đã được hình thành ở người học từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn, vững chắc hơn. Để đạt được mức độ nhuần nhuyễn và thành thạo, thuần thục, điều kiện tiên quyết là phải có sự luyện tập và luyện tập thường xuyên. 2.1.5.2. Năng lực đánh giá sự kiện và phát triển năng lực đánh giá sự kiện Năng lực đánh giá là khả năng đánh giá của con người về một vấn đề nào đó trong cuộc sống bằng những nhận thức của bản thân (thông qua việc tiếp nhận thông tin, quan sát, theo dõi… về đối tượng đó). Năng lực đánh giá sự kiện là khả năng đánh giá của người học về những sự kiện, hiện tượng đã xảy ra trong quá trình học tập hoặc cuộc sống hằng ngày như đánh giá kết quả học tập môn Ngữ văn, Toán, Địa lí, Hóa học,… thông qua các bài kiểm tra. Năng lực đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử là khả năng đánh giá của người học về những sự kiện, hiện tượng lịch sử đã xảy ra trong quá khứ (có trong chương trình, sách giáo khoa), theo định hướng của giáo viên nhằm góp phần thực hiện mục tiêu, yêu cầu cần đạt của bài học. 2.1.6. Yêu cầu về năng lực đánh giá sự kiện của học sinh trong chương trình môn Lịch sử 2018 Năng lực đánh giá sự kiện của học sinh thuộc thành phần năng lực nhận thức và tư duy lịch sử. Từ những biểu hiện của thành phần năng lực nhận thức và tư duy lịch sử đã nêu ở trên, giáo viên cần chú ý đến một số năng lực đánh giá sự kiện của học sinh trong quá trình học tập như sau: - Lí giải, làm sáng tỏ các sự kiện, hiện tượng lịch sử. - So sánh những điểm tương đồng và khác biệt của sự kiện, hiện tượng lịch sử. - Phân tích, chứng minh về một sự kiện, hiện tượng lịch sử cơ bản, điển hình.
13 - Đưa ra ý kiến phản biện về một vấn đề lịch sử có cơ sở, lập luận chặt chẽ, logic. - Nhận định, đánh giá về sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử có căn cứ (đứng trên quan điểm sử học mác xít); - Làm sáng tỏ bản chất, tính chất của các sự kiện, hiện tượng lịch sử - Làm sáng tỏ mối liên hệ của các sự kiện, hiện tượng lịch sử (nhân – quả, thời gian – không gian – nhân vật). - Phát hiện và giải quyết vấn đề trong quá trình học tập lịch sử (thông qua các dạng câu hỏi, bài tập, nhiệm vụ học tập do giáo viên giao). Bảng 2.3. Yêu cầu cần đánh giá được sự kiện của một số chủ đề và chuyên đề trong Chương trình Giáo dục phổ thông môn Lịch sử 2018 Tên chủ đề và chuyên đề Yêu cầu cần đạt về việc đánh giá Quá trình giành độc lập dân – Đánh giá được những ảnh hưởng của chế độ thực tộc của các quốc gia Đông Nam dân đối với các thuộc địa. Liên hệ với thực tế ở Việt Á Nam. Chiến tranh bảo vệ tổ quốc – Đánh giá được vị trí địa chiến lược của Việt Nam. và chiến tranh giải phóng dân – Đánh giá được ý nghĩa của một số cuộc khởi tộc trong lịch sử Việt Nam nghĩa tiêu biểu. (trước cách mạng tháng Tám năm 1945) Một số cuộc cải cách lớn – Đánh giá ý nghĩa cuộc cải cách của nhà Hồ. trong lịch sử Việt Nam (trước – Đánh giá kết quả của cuộc cải cách Minh Mạng. năm 1858) Chuyên đề 11.2: Chiến tranh – Đánh giá được những hậu quả và tác động của hai và hoà bình trong thế kỉ XX cuộc chiến tranh thế giới – Đánh giá được những hậu quả của cuộc Chiến tranh lạnh đối với thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Chuyên đề 11.3: Danh nhân – Đánh giá được vai trò của danh nhân quân sự trong lịch sử Việt Nam trong lịch sử Việt Nam. Lịch sử quan hệ đối ngoại – Đánh giá được những thành tựu đối ngoại của Việt Nam Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ. – Đánh giá được những thành tựu của đối ngoại Việt Nam trong giai đoạn 1975 – 1985. – Đánh giá được những thành tựu và thách thức của đối ngoại Việt Nam thời kì Đổi mới.
14 Như vậy, với việc phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh, luận án không chỉ góp phần đáp ứng chương trình hiện hành mà còn đáp ứng, thậm chí có thể nói phù hợp hơn với chương trình năm 2018. 2.1.7. Vai trò, ý nghĩa của phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông 2.1.7.1. Vai trò của việc phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ thông Thứ nhất, phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử góp phần đánh giá được khả năng học tập lịch sử của học sinh. Thứ hai, phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử góp phần điều chỉnh, đổi mới phương phápdạy học lịch sử theo hướng phát triển năng lực. Thứ ba, phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử hiện thực hóa việc dạy học lịch sử phát triển năng lực theo định hướng của chương trình 2018. Thứ tư, phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử nâng cao nhận thức, trình độ cho giáo viên bộ môn lịch sử. 2.1.7.2. Ý nghĩa của việc phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh Việc phát triển năng lực đánh giá sự kiện có ý nghĩa to lớn trên cả ba mặt là bồi dưỡng kiến thức, kĩ năng và giáo dục cho học sinh: * Về bồi dưỡng kiến thức Việc phát triển năng lực đánh giá sự kiện lịch sử giúp học sinh bồi dưỡng kiến thức, được thể hiện ở các mặt sau: Thứ nhất, học sinh được hình thành kiến thức lịch sử trên cơ sở đã nhận diện được các sự kiện, hiện tượng xảy ra trong quá khứ. Thứ hai, học sinh biết lí giải, giải thích, làm sáng tỏ được các sự kiện, hiện tượng lịch sử dựa trên các nguồn sử liệu. Thứ ba, học sinh làm sáng tỏ bản chất, tính chất mối liên hệ của các sự kiện, hiện tượng lịch sử (nhân – quả, thời gian – không gian – nhân vật). Thứ tư, học sinh tự lĩnh hội, làm giàu kiến thức lịch sử, nâng cao trình độ nhận thức trong học tập lịch sử. * Về rèn luyện kĩ năng Việc phát triển năng lực đánh giá sự kiện lịch sử giúp học sinh rèn luyện các kĩ năng, kĩ xảo trong học tập bộ môn. Thứ nhất, kĩ năng sưu tầm, chọn lọc (xử lí) và phân tích tư liệu làm cơ sở cho việc đánh giá: việc đánh giá sự kiện lịch sử phải bắt
15 đầu từ thu thập, xử lí thông tin tư liệu, phải dựa trên nguồn sử liệu tin cậy,…Thứ hai, kĩ năng vận dụng các phương pháp trong học tập lịch sử như tập hợp sự kiện theo lịch đại (thời gian), kĩ năng phân tích, khái quát lịch sử để tìm ra những đặc điểm nổi bật (phương pháp logic), kĩ năng khai thác kiến thức liên môn phục vụ cho việc đánh giá sự kiện,…Thứ ba, kĩ năng so sánh trong học tập, đánh giá lịch sử: tìm ra điểm tương đồng, khác biệt giữa các sự kiện, hiện tượng lịch sử trong cùng thời điểm, hoặc giữa các thời kỳ khác nhau. * Về giáo dục, ý thức thái độ Trên cơ sở được bồi dưỡng kiến thức và rèn luyện kĩ năng, việc đánh giá sự kiện lịch sử cho học sinh góp phần to lớn vào giáo dục người học. Thứ nhất, giáo dục cho học sinh ý thức, thái độ tích cực trong việc học tập lịch sử như kiên trì trong học tập, chủ động tìm kiếm nguồn sử liệu làm cơ sở cho việc đánh giá. Thứ hai, giáo dục tư tưởng, tình cảm của học sinh thông qua sự kiện được đánh giá: căm thù, bênh vực, bảo vệ, yêu tương… 2.2. Cơ sở thực tiễn 2.2.1. Khái quát về thực tiễn dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông Qua nhiều kênh thông tin tìm hiểu thực trạng dạy học lịch sử ở trường phổ thông, chúng tôi xin khái quát lại thực trạng này theo hai mặt như sau: 2.2.1.1. Tích cực Thứ nhất, chất lượng dạy học môn Lịch sử được cải thiện. Thứ hai, hệ thống giáo trình, sách chuyên khảo, tạp chí, luận văn, luận án và các công trình hội thảo khá đồ sộ, phong phú và đa dạng được biên soạn, xuất bản, công bố đều đặn hằng năm, hỗ trợ đáng kể cho giáo viên trong công tác nâng cao chất lượng dạy học bộ môn. Thứ ba, việc biên soạn chương trình, viết sách giáo khoa phổ thông phục vụ cho dạy học đạt được nhiều tiến bộ cả về nội dung lẫn hình thức trình bày, mang tính cập nhật cao với xu hướng thế giới. Thứ tư, nhiều sáng kiến kinh nghiệm, tấm gương sáng có nhiều đóng góp, nghiên cứu để tìm ra nhiều biện pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục bộ môn của cả giáo viên lẫn học sinh được nhiều phương tiện truyền thông đại chúng đưa tin. 2.2.1.2. Một số tồn tại Thứ nhất, vị thế của bộ môn Lịch sử chưa tương xứng với vai trò, vị trí của bộ môn trong hệ thống các môn học. Thứ hai, chương trình, sách giáo khoa có bước tiến, song vẫn còn tồn tại một số hạn chế.
16 Thứ ba, bên cạnh những giáo viên nhiệt huyết với nghề, trau dồi chuyên môn, nghiệp vụ, vẫn còn một bộ phận giáo viên chưa thực sự đầu tư vào bài giảng. Thứ tư, khâu kiểm tra đánh giá gần đây được quan tâm hơn song cũng còn nhiều điều cần trau đổi. 2.2.2. Điều tra, khảo sát thực tiễn phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông 2.2.2.1. Mục đích, đối tượng và địa bàn điều tra, khảo sát - Mục đích: hiểu rõ thực trạng giáo viên hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh phía Nam, từ đó đề xuất hình thức và biện pháp giúp giáo viên nâng cao hiệu quả hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện trong dạy học lịch sử. - Đối tượng và địa bàn điều tra, khảo sát: Trong quá trình triển khai luận án, chúng tôi tiến hành điều tra việc đánh giá sự kiện lịch sử của học sinh thông qua hai nhóm giáo viên và học sinh trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh phía Nam. 2.2.2.2. Nội dung, phương pháp và quá trình điều tra, khảo sát - Phương pháp: Phát phiếu điều tra, khảo sát kết hợp với dự giờ, phỏng vấn. - Nội dung điều tra, khảo sát: Xây dựng hệ thống câu hỏi (12 câu mỗi loại) phát cho giáo viên và học sinh. Các câu hỏi có nội dung tương ứng để thuận tiện cho việc đối chiếu kết quả (xem phụ lục chương 2). - Quá trình điều tra, khảo sát: nhóm tác giả tiến hành điều tra, khảo sát trong tháng 3 và 4/2017. Chúng tôi tham gia dự giờ thực tập sư phạm của sinh viên ở các trường phổ thông trên địa bàn thành phố, kết hợp phát phiếu khảo sát và phỏng vấn, trao đổi với giáo viên và học sinh... 2.2.2.3. Nhận xét, đánh giá kết quả điều tra, khảo sát Số lượng phiếu điều tra, khảo sát giáo viên: phát ra 40 phiếu, thu lại 32 phiếu. Số lượng phiếu điều tra, khảo sát học sinh: phát ra 240 phiếu, thu lại 221 phiếu1. Sau khi xử lí kết quả, chúng tôi có được số liệu điều tra, khảo sát như sau2: Về hoạt động hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện, giáo viên đã thực hiện qua từng tiết dạy, bài học, khóa trình song vẫn chưa thực sự hiệu quả. Nguyên nhân chính yếu là do chưa nhận thức được tầm quan trọng và phương pháp, cách thức hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện. 1 Các trường THPT trên địa bàn TP.Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam: THPT Tân Bình; THPT Chuyên Lê Hồng Phong; THPT Lương Văn Can; THPT Lương Thế Vinh; THPT Ten Lơ Man; THPT An Lạc; THPT Gia Định, THPT Chuyên Bến Tre, THPT Tân Thạnh, THPT Trịnh Hoài Đức, THPT Minh Tân. 2 Xem câu hỏi, kết quả bảng điều tra, khảo sát ở phụ lục Chương 2.
17 Tiểu kết chương 2 Qua tìm hiểu về cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn, luận án đã: - Giải quyết vấn đề liên quan đến sự kiện và đánh giá sự kiện, năng lực, năng lực đánh giá sự kiện và phát triển năng lực này cho học sinh; tìm hiểu các loại sự kiện, đặc điểm của sự kiện, đặc điểm của đánh giá sự kiện và các mức độ đánh giá sự kiện lịch sử; Xác định vị trí của năng lực đánh giá sự kiện là năng lực trung tâm trong thành phần năng lực nhận thức và tư duy lịch sử, từ đó, tập trung làm rõ những biểu hiện cụ thể của năng lực này; Phân tích vai trò, ý nghĩa của việc phát triển năng lực đánh giá sự kiện đối với cả phía giáo viên và học sinh. - Việc dạy học lịch sử bên cạnh những thành tựu vẫn còn một số hạn chế. Về hoạt động hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện, giáo viên đã thực hiện qua từng tiết dạy, bài học, khóa trình song vẫn chưa thực sự hiệu quả. Nguyên nhân chính yếu là do chưa nhận thức được tầm quan trọng và phương pháp, cách thức hướng dẫn học sinh đánh giá sự kiện. Những vấn đề lí luận và thực tiễn đã được luận án hệ thống hóa và rút ra ở chương 2 là cơ sở để chúng tôi tập trung thực hiện chương 3: Các biện pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Chương 3 CÁC BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ SỰ KIỆN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM TỪNG PHẦN Trên cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn vừa hệ thống hóa, chương 3 tập trung giải quyết nội dung trọng tâm của luận án: các biện pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học ở trường THPT. 3.1. Một số yêu cầu cơ bản khi lựa chọn các biện pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông Việc vận dụng các biện pháp trong dạy học nói chung, các biện pháp phát triển năng lực đánh giá sự kiện cho học sinh trong dạy học lịch sử phải tuân thủ một số yêu cầu nhằm đạt được kết quả cao. Một là, bám sát mục tiêu, tài liệu hướng dẫn dạy học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng của Bộ Giáo dục và Đào tạo Hai là, bảo đảm nắm vững và vận dụng các phương pháp khi đánh giá sự kiện