Tóm tắt Luận án Tiến sỹ Kinh tế: Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o<br /> Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n<br /> -------YY›ZZ -------<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> BïI THÞ THñY<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nghiªn cøu c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng<br /> kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh c¸c doanh nghiÖp niªm yÕt<br /> trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam<br /> <br /> CHUY£N NGµNH: KÕ TO¸N (KÕ to¸n, KiÓm to¸n vµ Ph©n tÝch)<br /> M· Sè: 62.34.03.01<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hµ néi, n¨m 2013<br />  CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH<br /> TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN<br /> <br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> Ts. CAO TÊN KHæNG<br /> <br /> ts. Vò §×NH HIÓN<br /> <br /> <br /> Ph¶n biÖn 1:<br /> PGS.TS. §Æng §øc S¬n<br /> ViÖn Qu¶n trÞ Tµi chÝnh AFC<br /> <br /> Ph¶n biÖn 2:<br /> PGS.TS. Lª Huy Träng<br /> KiÓm to¸n Nhµ n−íc<br /> <br /> Ph¶n biÖn 3:<br /> PGS.TS. ThÞnh V¨n Vinh<br /> Häc viÖn Tµi chÝnh<br /> ñy ban chøkho¸n nhµ n−íc<br /> <br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp Trường,<br /> họp tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân,<br /> Vào hồi ........ giờ, ngày ....... tháng ........ năm 201<br /> <br /> <br /> <br /> Có thể tìm hiểu Luận án tại<br /> - Thư viện Quốc gia<br /> - Thư viện Trường Đại học Kinh tế Quốc dân<br />  1<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của Đề tài nghiên cứu<br /> Kiểm toán đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát hành<br /> BCTC có chất lượng cao. Tuy nhiên, vụ phá sản của Tập đoàn Năng lượng<br /> Enron, một trong những tập đoàn năng lượng hàng đầu của Hoa Kỳ năm<br /> 2001, liên quan đến sự sụp đổ của Hãng Kiểm toán hàng đầu thế giới Arthur<br /> Andersen năm 2002, đã làm tăng lên sự lo ngại về chất lượng kiểm toán.<br /> Tiếp sau đó là hàng loạt các bê bối khác về chất lượng kiểm toán của các<br /> CTKT độc lập đã được phanh phui, liên quan đến việc đưa ra ý kiến không<br /> xác đáng về BCTC như vụ phá sản của tập đoàn Worldcom hay Kmart.<br /> Tại Việt Nam, sự kiện của Công ty Cổ phần Bông Bạch Tuyết năm<br /> 2008 đã trở thành tâm điểm của TTCK Việt Nam khi những câu chuyện lãi<br /> lỗ trên BCTC năm 2005 và năm 2006 mặc dù đã được kiểm toán vẫn gây<br /> nhiều tranh cãi. Các trường hợp khác liên quan đến độ tin cậy của thông tin<br /> trên các BCTC dù đã được kiểm toán cũng khiến nhiều nhà đầu tư phải<br /> gánh chịu những tổn thất kinh tế.<br /> BCTC của các DNNY trên TTCK nhận được quan tâm từ nhiều nhóm<br /> đối tượng khác nhau và khá phức tạp, trong đó, nhóm quan tâm phổ biến và<br /> nhạy cảm nhất đối với các BCTC là các nhà đầu tư. BCTC nhiều khả năng<br /> có thể bị xuyên tạc vì lợi ích của các nhà quản lý doanh nghiệp và những<br /> người lập BCTC mà không phải vì mục đích của các nhà đầu tư. KTV và<br /> các công ty kiểm toán độc lập có trách nhiệm đảm bảo độ tin cậy của các<br /> BCTC. Khả năng đảm bảo này của KTV thể hiện chất lượng kiểm toán.<br /> Tuy nhiên, chất lượng kiểm toán không dễ dàng đánh giá và nhận biết.<br /> Các thước đo kết quả kiểm toán có thể cho biết chất lượng dịch vụ kiểm<br /> toán nhưng lại không cho biết nhân tố nào khiến cho chất lượng đạt được<br /> như vậy và quan trọng hơn là không cho biết cơ sở để nâng cao chất lượng<br /> kiểm toán. Do vậy, đề tài “Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chất<br /> lượng kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp niêm yết trên thị<br /> trường chứng khoán Việt Nam” phản ánh tính cấp thiết, làm sáng tỏ vấn<br /> đề được quan tâm.<br />  2<br /> <br /> 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan<br /> Tổng hợp các nghiên cứu trong và ngoài nước<br /> Những phương pháp nghiên cứu đã được áp dụng<br /> Câu hỏi và kết quả nghiên cứu<br /> Câu hỏi cũng như kết quả đạt được qua các nghiên cứu tập trung vào<br /> vấn đề chính, đó là Đánh giá nhận thức của đối tượng khảo sát về mức độ<br /> ảnh hưởng của các nhân tố tới chất lượng kiểm toán, xác định được các<br /> nhân tố quan trọng ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán, thang đo đánh giá<br /> thường là 5 hoặc 7, từ Rất thấp đến Rất cao. Đại diện là các nghiên cứu<br /> của Schroeder và cộng sự (1986); Carcello và cộng sự (1992), Aldhizer<br /> và cộng sự (1995); Warming-Rasmussen and Jensen (1998); Chen và<br /> cộng sự (2001); Angus Duff (2004); Kym Boon (2007), Kym Boon và<br /> cộng sự (2008).<br /> 3. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu của Đề tài<br /> Mục tiêu tổng quát của đề tài là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến<br /> chất lượng kiểm toán và đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến<br /> chất lượng kiểm toán BCTC của DNNY trên TTCK ở Việt Nam hiện nay,<br /> làm cơ sở đề xuất các giải pháp cần tập trung.<br /> Câu hỏi nghiên cứu: Để đạt được mục tiêu nghiên cứu trên, các câu<br /> hỏi nghiên cứu được đưa ra tương xứng (khung nghiên cứu), trong đó câu<br /> hỏi tổng quát là: Có những nhân tố nào và mức độ ảnh hưởng quan trọng<br /> của từng nhân tố tới chất lượng kiểm toán BCTC các DNNY trên TTCK<br /> Việt Nam hiện nay?.<br /> 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài<br /> Đề tài tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới chất lượng<br /> kiểm toán BCTC của các DNNY trên TTCK Việt Nam do các công ty<br /> kiểm toán độc lập thực hiện. DNNY được nghiên cứu trong Đề tài là loại<br /> hình công ty cổ phần có chứng khoán (cổ phiếu và trái phiếu) được niêm<br /> yết trên Sở Giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội.<br />  3<br /> <br /> 5. Phương pháp nghiên cứu của Đề tài<br /> - Phương pháp phân tích và tổng hợp thông tin: Từ các nguồn tài<br /> liệu sẵn có trong nước và quốc tế (chủ yếu từ quốc tế), qua đó, kết hợp với<br /> phân tích thực trạng tại Việt Nam để xác định các nhân tố/tiêu chí đo lường<br /> nhân tố ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán BCTC của các DNNY trên<br /> TTCK Việt Nam.<br /> - Phương pháp điều tra (khảo sát, phỏng vấn, quan sát)<br /> Dựa trên hệ thống nhân tố đã được xác định về mặt lý thuyết, tác giả<br /> thiết kế Bảng câu hỏi để khảo sát các KTV, thuộc các công ty kiểm toán<br /> độc lập được chấp thuận kiểm toán DNNY, về mức độ ảnh hưởng của các<br /> nhân tố (qua các tiêu chí đo lường nhân tố) tới chất lượng kiểm toán BCTC<br /> DNNY trên TTCK Việt Nam hiện nay.<br /> Thực hiện phỏng vấn trực tiếp một số chuyên gia là đại diện nhà quản<br /> lý, lãnh đạo công ty kiểm toán, đại diện nhà đầu tư tổ chức trong việc thảo<br /> luận kết quả khảo sát, đồng thời kết hợp quan sát các dữ liệu thứ cấp để<br /> làm rõ hơn kết quả khảo sát và là cơ sở đề xuất các giải pháp liên quan.<br /> - Phương pháp xử lý dữ liệu: Sau khi có kết quả khảo sát, tác giả xử<br /> lý dữ liệu trên phần mềm SPSS 18, phân tích độ tin cậy của các nhân tố<br /> cũng như các tiêu chí đo lường nhân tố, đồng thời áp dụng phương pháp<br /> thống kê mô tả để tổng hợp, so sánh nhằm lượng hóa mức độ ảnh hưởng<br /> của các nhân tố tới chất lượng kiểm toán BCTC doanh nghiệp niêm yết<br /> trên TTCK Việt Nam.<br /> Nguồn dữ liệu gồm dữ liệu sơ cấp; dữ liệu thứ cấp.<br /> 6. Những đóng góp mới của Đề tài<br /> - Xét về lý luận, Đề tài tổng hợp lý luận theo hướng đi sâu vào hệ<br /> thống hóa các nhân tố (tiêu chí đo lường nhân tố) ảnh hưởng tới chất lượng<br /> kiểm toán BCTC của DNNY.<br /> - Xét về thực tiễn, Đề tài nghiên cứu đánh giá mức độ ảnh hưởng của<br /> các nhân tố tới chất lượng kiểm toán BCTC các doanh nghiệp niêm yết<br />  4<br /> <br /> trên TTCK Việt Nam, dưới góc nhìn của KTV, qua đó đề xuất các giải<br /> pháp trọng tâm phù hợp với thực tiễn ở Việt Nam.<br /> 7. Khung nghiên cứu và kết cấu của Đề tài<br /> Ngoài Mở đầu và Kết luận, Luận án được thiết kế bao gồm 4 chương<br /> thể hiện ở Sơ đồ Khung nghiên cứu của Luận án dưới đây:<br /> <br /> Chương 1:<br /> Cơ sở lý luận của việc nghiên<br /> cứu các nhân tố ảnh hưởng đến<br /> chất lượng kiểm toán báo cáo<br /> tài chính doanh nghiệp niêm<br /> Trả lời câu hỏi nghiên cứu thứ 1:<br /> yết trên thị trường<br /> chứng khoán Những nhân tố nào, cũng như tiêu chí<br /> nào đo lường nhân tố được xác định<br /> ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán<br /> Chương 2: BCTC doanh nghiệp niêm yết trên<br /> Phân tích thực trạng với việc TTCK Việt Nam hiện nay?<br /> xác định các nhân tố ảnh hưởng<br /> đến chất lượng kiểm toán báo<br /> cáo tài chính các doanh nghiệp<br /> niêm yết trên thị trường chứng<br /> khoán Việt Nam<br /> <br /> Trả lời câu hỏi nghiên cứu thứ 2:<br /> Nhân tố nào được đánh giá có mức độ<br /> Chương 3:<br /> ảnh hưởng quan trọng nhất, cũng như<br /> Kết quả nghiên cứu về các nhân thứ tự mức độ ảnh hưởng của từng<br /> tố ảnh hưởng đến chất lượng nhân tố, tới chất lượng kiểm toán<br /> kiểm toán báo cáo tài chính các BCTC doanh nghiệp niêm yết trên<br /> doanh nghiệp niêm yết trên thị TTCK Việt Nam hiện nay?<br /> trường chứng khoán Việt Nam<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chương 4:<br /> Trả lời câu hỏi nghiên cứu thứ 3:<br /> Giải pháp và kiến nghị nhằm Giải pháp nào cần được quan tâm chú<br /> nâng cao chất lượng kiểm toán trọng nhằm nâng cao chất lượng kiểm<br /> báo cáo tài chính các doanh toán BCTC doanh nghiệp niêm yết<br /> nghiệp niêm yết trên thị trường<br /> trên TTCK Việt Nam?<br /> chứng khoán Việt Nam.<br />  5<br /> <br /> <br /> CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU CÁC<br /> NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN BÁO<br /> CÁO TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN THỊ<br /> TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN<br /> <br /> 1.1. Thị trường chứng khoán và doanh nghiệp niêm yết trên thị<br /> trường chứng khoán<br /> Đặc điểm TTCK, đặc điểm doanh nghiệp niêm yết chi phối đặc điểm<br /> BCTC của DNNY, qua đó cho thấy sự cần thiết, cũng như vai trò quan<br /> trọng của kiểm toán độc lập đối với độ tin cậy của các thông tin trên<br /> BCTC, góp phần vào sự minh bạch của TTCK và bảo vệ NĐT. Những<br /> nội dung dưới đây nhằm làm rõ cơ sở lý thuyết về TTCK, doanh nghiệp<br /> niêm yết và BCTC của doanh nghiệp niêm yết dưới góc nhìn kiểm toán.<br /> 1.1.1. Thị trường chứng khoán<br /> 1.1.1.1. Lịch sử hình thành thị trường chứng khoán<br /> Lịch sử TTCK gắn liền với nền kinh tế hàng hóa. Ở Châu Âu, TTCK<br /> xuất hiện từ đầu thế kỷ thứ XVI. Đến nay, TTCK trở thành thị trường tài<br /> chính bậc cao, phát triển mạnh và luôn có sức hấp dẫn đối với các NĐT<br /> ở cả các quốc gia đang phát triển và đã phát triển.<br /> 1.1.1.2. Khái niệm thị trường chứng khoán<br /> TTCK là một thị trường có tổ chức, nơi diễn ra các hoạt động mua<br /> bán các loại chứng khoán của các DNNY trên thị trường.<br /> TTCK là thị trường tài chính bậc cao, nơi mà các NĐT luôn cần<br /> có các thông tin tài chính minh bạch để ra các quyết định kinh tế của<br /> mình và họ có thể chịu thiệt hại rất nặng nề nếu như các thông tin tài<br /> chính mà họ dựa vào đó để ra quyết định không đảm bảo độ tin cậy.<br /> 1.1.1.3. Chức năng của thị trường chứng khoán<br /> Chức năng của TTCK thể hiện vai trò của TTCK đối với nền kinh tế,<br /> cụ thể: Huy động vốn; Khuyến khích tiết kiệm và đầu tư; Công cụ di<br />  6<br /> <br /> chuyển đầu tư; Khuyến khích cạnh tranh; Phản ánh sức khỏe của nền<br /> kinh tế; Công cụ hội nhập vào nền kinh tế thế giới.<br /> 1.1.1.4. Phân loại thị trường chứng khoán<br /> Căn cứ vào các tiêu chí khác nhau, như: quá trình lưu thông chứng khoán,<br /> phương thức giao dịch, kỳ hạn giao dịch, TTCK được phân loại khác nhau.<br /> 1.1.1.5. Đặc điểm của thị trường chứng khoán<br /> 3 đặc điểm cơ bản của TTCK đã tạo nên tính hấp dẫn của thị trường và thu<br /> hút cộng đồng các NĐT cá nhân cũng như tổ chức, tuy nhiên, tính minh bạch<br /> của thông tin trên TTCK, trong đó cần vai trò của kiểm toán đối với độ tin cậy<br /> của thông tin, là một vấn đề được quan tâm hàng đầu góp phần bảo vệ NĐT.<br /> 1.1.1.6. Các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán<br /> Chủ thể phổ biến nhất tạo nên sự sôi động của TTCK chính là các<br /> công ty cổ phần và NĐT. Công ty cổ phần là chủ thể phát hành và niêm<br /> yết cổ phiếu- nguồn hàng hóa quan trọng và có khối lượng áp đảo trên<br /> TTCK và các NĐT- người thực hiện giao dịch mua bán trên TTCK.<br /> 1.1.2. Doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán<br /> 1.1.2.1. Khái niệm doanh nghiệp niêm yết<br /> DNNY là tổ chức niêm yết trên TTCK, là công ty cổ phần (thuộc<br /> đơn vị có lợi ích công chúng) có đủ điều kiện về vốn, hoạt động kinh<br /> doanh, khả năng tài chính, số cổ đông hoặc số người sở hữu và được<br /> niêm yết trên TTCK (Sở GDCK hoặc Trung tâm GDCK).<br /> 1.1.2.2. Đặc điểm của doanh nghiệp niêm yết<br /> 5 đặc điểm cơ bản của DNNY đã được phân tích dưới góc nhìn của kiểm<br /> toán có ảnh hưởng tới đặc điểm BCTC của DNNY, mang đặc trưng của công<br /> ty cổ phần, đối tượng sở hữu (cổ đông), lĩnh vực ngành nghề, qui mô và tính<br /> chất nghiệp vụ, đồng thời chịu sự quản lý chặt chẽ bởi hệ thống pháp luật.<br /> 1.1.3. Đặc điểm báo cáo tài chính của doanh nghiệp niêm yết<br /> Thứ nhất, BCTC DNNY đòi hỏi độ tin cậy cao và rất nhạy cảm;<br /> Thứ hai, BCTC theo dõi và phản ánh nhiều chỉ tiêu đặc thù;<br />  7<br /> <br /> Thứ ba, BCTC phản ánh khối lượng nghiệp vụ lớn và phức tạp;<br /> Thứ tư, BCTC của DNNY phải tuân thủ các qui định khắt khe hơn<br /> của TTCK, trong đó có yêu cầu bắt buộc phải kiểm toán.<br /> 1.2. Kiểm toán báo cáo tài chính của doanh nghiệp niêm yết<br /> 1.2.1. Khái niệm và phân loại kiểm toán<br /> 1.2.1.1. Khái niệm kiểm toán<br /> Kiểm toán độc lập đối với BCTC của DNNY là việc KTV thuộc các<br /> công ty kiểm toán độc lập đáp ứng các yêu cầu kiểm toán DNNY, kiểm<br /> tra và đưa ra ý kiến về tính trung thực và hợp lý xét trên các khía cạnh<br /> trọng yếu của BCTC doanh nghiệp niêm yết.<br /> 1.2.1.2. Phân loại kiểm toán<br /> Kiểm toán được phân loại theo chức năng, chủ thể và tính chất bắt<br /> buộc, cho thấy ưu, nhược điểm của từng loại hình kiểm toán. Kiểm toán<br /> độc lập đối với BCTC DNNY trên TTCK là hình thức kiểm toán bắt<br /> buộc do KTV và CTKT độc lập thực hiện.<br /> 1.2.2. Vai trò của kiểm toán độc lập đối với báo cáo tài chính doanh nghiệp<br /> niêm yết: Kiểm toán BCTC DNNY giúp tăng độ tin cậy của thông tin trên<br /> BCTC và tính minh bạch của TTCK; nhằm bảo vệ NĐT và các đối tượng có<br /> lợi ích từ kết quả kiểm toán; giúp các DNNY nâng cao trình độ quản lý và uy<br /> tín; giúp các cơ quan chức năng đề ra các văn bản luật phù hợp.<br /> 1.2.3. Các loại báo cáo kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp<br /> niêm yết trên thị trường chứng khoán<br /> 1.2.3.1. Quy trình kiểm toán BCTC các DNNY trên TTCK<br /> Qui trình kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK đảm bảo tuân thủ qui<br /> trình kiểm toán chung.<br /> 1.2.3.2. Các loại báo cáo kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK<br /> BCKiT có các dạng ý kiến gồm Ý kiến chấp nhận toàn phần và Ý<br /> kiến không phải chấp nhận toàn phần: (i) Ý kiến ngoại trừ; (ii) Ý kiến<br /> kiểm toán trái ngược; (iii) Ý kiến từ chối đưa ra ý kiến.<br />  8<br /> <br /> Trong các loại ý kiến kiểm toán, ý kiến chấp nhận toàn phần được<br /> DNNY và NĐT trên TTCK mong đợi nhất.<br /> 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính<br /> của doanh nghiệp niêm yết<br /> 1.3.1. Đối tượng quan tâm tới chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính<br /> của doanh nghiệp niêm yết<br /> Các nghiên cứu cho thấy, chất lượng kiểm toán BCTC nhận được sự<br /> quan tâm bởi nhiều đối tượng, đặc biệt là nhà đầu tư tổ chức (công ty chứng<br /> khoán, các quĩ đầu tư…) và nhà đầu tư cá nhân (thuộc mọi tầng lớp dân cư<br /> trong xã hội). Đây là nhóm quan tâm mang tính đặc trưng nhất trên TTCK tới<br /> chất lượng kiểm toán. Nhóm này thường phải đối mặt với rủi ro từ các BCTC<br /> thiếu tin cậy, do vậy luôn mong muốn nhận được BCTC và BCKiT có chất<br /> lượng và họ có quyền kiện KTV/CTKT nếu các BCTC đã được kiểm toán<br /> còn chứa đựng cái sai sót trọng yếu gây thiệt hại cho các quyết định đầu tư<br /> của họ. Mối quan hệ giữa CTKT (nhà cung cấp dịch vụ), DNNY (bên trả phí<br /> dịch vụ) và bên thứ ba (nhà đầu tư, chủ nợ) được nhấn mạnh, nếu CTKT đã<br /> đồng ý cung cấp dịch vụ kiểm toán BCTC cho DNNY trên cơ sở mức phí<br /> thỏa thuận, thì đồng nghĩa với việc cung cấp một dịch vụ đảm bảo chất lượng<br /> (đáp ứng yêu cầu bên thứ ba) mà không hàm ý thỏa mãn khách hàng là<br /> DNNY trên khía cạnh nhằm làm đẹp BCTC.<br /> 1.3.2. Quan điểm chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp<br /> niêm yết<br /> Đến nay, tổng hợp từ các nghiên từ nước ngoài, có hai quan điểm chính<br /> về chất lượng kiểm toán độc lập đối với BCTC, được hình thành từ quan<br /> điểm thực hành, nhằm thỏa mãn đối tượng sử dụng dịch vụ kiểm toán và<br /> quan điểm khoa học về kiểm toán, là khả năng phát hiện và báo cáo các sai<br /> phạm trọng yếu trên các BCTC được kiểm toán. Dù có quan điểm khác nhau<br /> nhưng đều nhằm đạt mục tiêu cuối cùng của cuộc kiểm toán, bảo đảm tính<br />  9<br /> <br /> trung thực và hợp lý của các BCTC xét trên khía cạnh trọng yếu. Nghiên cứu<br /> của đề tài dựa trên quan điểm về khả năng phát hiện và báo cáo về các sai sót<br /> trọng yếu trên các BCTC của các KTV.<br /> 1.3.1.1. Chất lượng kiểm toán theo quan điểm thỏa mãn đối tượng dử dụng<br /> dịch vụ kiểm toán<br /> Chất lượng kiểm toán được phân tích dưới góc nhìn của công ty<br /> khách hàng và dưới góc nhìn của bên thứ ba (gồm nhà đầu tư, nhà quản<br /> lý, đối tác của công ty khách hàng).<br /> 1.3.1.2. Chất lượng kiểm toán theo quan điểm phát hiện và báo cáo sai sót<br /> trọng yếu trong báo cáo tài chính<br /> Đánh giá chất lượng kiểm toán theo mức độ thỏa mãn của đối tượng<br /> sử dụng là không hoàn toàn đơn giản, vì người sử dụng kết quả kiểm<br /> toán không thể quan sát một cách trực tiếp hoạt động kiểm toán. Vì thế,<br /> để đánh giá chất lượng kiểm toán, các nhà nghiên cứu thường đánh giá<br /> khả năng phát hiện và báo cáo về các sai sót trọng yếu của các KTV<br /> thông qua việc xác định và đo lường các nhân tố ảnh hưởng đến chúng.<br /> DeAngelo (1981) được coi là nhà nghiên cứu đầu tiên dựa trên quan<br /> điểm chất lượng kiểm toán là khả năng phát và báo cáo các sai sót trọng<br /> yếu. Nhiều nhà nghiên cứu sau đó đã dựa vào quan điểm này để phát<br /> triển các lý luận về kiểm toán như Palmrose, Z. (1988), Bradshaw<br /> (2001), Lam và Chang (1994), Francis (2004), Angus Duff (2004), Kym<br /> Boon (2007, 2008)...<br /> 1.3.3. Các nhân tố ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán báo cáo tài<br /> chính của các doanh nghiệp niêm yết<br /> Sơ đồ dưới đây hệ thống các kết quả nghiên cứu về các nhân tố,<br /> chủ yếu là nghiên cứu từ nước ngoài, theo đó, có ba nhóm nhân tố ảnh<br /> hưởng tới chất lượng kiểm toán BCTC của DNNY. Nội dung chi tiết các<br /> nhân tố/nhóm nhân tố qua các nghiên cứu được làm rõ như sau:<br />  10<br /> <br /> Mức độ chuyên sâu<br /> <br /> Kinh nghiệm<br /> <br /> Trình độ<br /> Nhóm nhân tố thuộc về<br /> KTV/nhóm kiểm toán<br /> Độc lập<br /> <br /> Ý thức tuân thủ chuẩn mực<br /> <br /> Thái độ thận trọng<br /> <br /> Chuyên nghiệp<br /> <br /> Nhân tố khác<br /> <br /> <br /> Giá phí kiểm toán<br /> <br /> Qui mô công ty<br /> <br /> Nhóm nhân tố thuộc về<br /> Phương pháp kiểm toán<br /> Công ty kiểm toán<br /> <br /> Hệ thống kiểm soát chất lượng<br /> <br /> Nhân tố khác<br /> <br /> <br /> Môi trường pháp lý<br /> <br /> Khách hàng kiểm toán (DNNY) Nhóm nhân tố bên ngoài<br /> <br /> Nhân tố bên ngoài khác<br /> <br /> <br /> Sơ đồ Các nhóm nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán BCTC<br /> của doanh nghiệp niêm yết<br />  11<br /> <br /> 1.3.3.1. Nhóm nhân tố thuộc về kiểm toán viên/Nhóm kiểm toán<br /> Nhân tố thứ nhất: Mức độ chuyên sâu (Chuyên sâu- Industry<br /> Expertise): Với vai trò đặc trưng riêng của kiểm toán trên TTCK, nhân tố<br /> chuyên sâu thường được đòi hỏi cao hơn và có mức độ ảnh hưởng quan<br /> trọng hơn tới chất lượng kiểm toán BCTC do tính chất phức tạp của BCTC<br /> của DNNY, cũng như số lượng và trình độ đối tượng quan tâm tới các<br /> BCTC đã được kiểm toán sẽ làm tăng rủi ro kiểm toán (Craswell và cộng<br /> sự, 1995; Hogan and Jeter, 1999; Solomon và cộng sự, 1999; Gramling &<br /> Stone, 2001; Velury và cộng sự, 2003, Kym Boon và cộng sự, 2008).<br /> Nhân tố thứ hai: Kinh nghiệm của KTV/nhóm kiểm toán đối với<br /> khách hàng (Kinh nghiệm- Council Experience): Đặc trưng của BCTC<br /> DNNY trên TTCK khiến cho rủi ro kiểm toán BCTC của DNNY thường<br /> cao hơn so với doanh nghiệp không niêm yết, do vậy, tương tự như đối với<br /> nhân tố chuyên sâu, nhân tố kinh nghiệm cũng ảnh hưởng cao tới chất lượng<br /> kiểm toán, do vậy, đối với các cuộc kiểm toán phức tạp, rủi ro cao nên được<br /> giao cho các KTV/nhóm kiểm toán có nhiều kinh nghiệm thực hiện (Theo<br /> các kết quả nghiên cứu Carcello và cộng sự (1992), Aldhizer và cộng sự<br /> (1995); Behn và cộng sự (1997); Behn và cộng sự (1999); Chen và cộng sự<br /> (2001), Kym Boon, Jill McKinnon, Philip Ross (2008)).<br /> Nhân tố thứ ba: Năng lực nghề nghiệp (Trình độ-Technical<br /> Competence): Nhân tố trình độ được coi như yêu cầu tối thiểu đối với<br /> KTV/nhóm KT khi được giao thực hiện một cuộc kiểm toán BCTC tại<br /> khách hàng nói chung cũng như khách hàng là DNNY nói riêng (theo<br /> Richard, 2006; Kym Boon, Jill McKinnon và Philip Ross, 2008 và nhiều<br /> nghiên cứu khác).<br /> Nhân tố thứ tư: Tuân thủ tính độc lập (Độc lập- Independence):<br /> Các nghiên cứu đều khẳng định, KTV/nhóm kiểm toán độc lập với khách<br /> hàng nghĩa là sẽ có khả năng cung cấp một cuộc kiểm toán có chất lượng<br /> cao hơn. Nhất là đối với với việc đảm bảo chất lượng kiểm toán BCTC của<br /> các doanh nghiệp có lợi ích công chúng (trong đó có DNNY trên TTCK),<br /> tuân thủ tính độc lập càng trở nên quan trọng, nếu không, các sai phạm<br />  12<br /> <br /> trọng yếu trên các BCTC của DNNY dù đã được KTV phát hiện, nhưng có<br /> thể không được báo cáo do thông đồng với khách hàng, hoặc phục vụ lợi<br /> ích nhóm cổ đông hay cá nhân của KTV/CTKT (theo DeAngelo, 1981;<br /> Lindberg và Beck, 2002; Richard, 2006; Kym Boon, Jill McKinnon và<br /> Philip Ross, 2008 và nhiều nghiên cứu khác).<br /> Nhân tố thứ năm: Ý thức tuân thủ chuẩn mực đạo đức nghề<br /> nghiệp (Chuẩn mức đạo đức- Ethical Standards): Các KTV/nhóm KT<br /> của các CTKT đáp ứng các tiêu chuẩn đạo đức cao nghĩa là thực hiện kiểm<br /> toán với chất lượng cao, vì họ có khả năng phát hiện và báo cáo các lỗi và các<br /> vấn đề bất thường mà họ phát hiện được, và ít có khả năng thỏa hiệp trong<br /> quá trình kiểm toán (Kym Boon và cộng sự, 2008).<br /> Nhân tố thứ sáu: Thái độ thận trọng (Due Care): Do mức độ ảnh<br /> hưởng rộng lớn của chất lượng kiểm toán BCTC của DNNY tới các NĐT<br /> trên TTCK, thái độ thận trọng của KTV được đánh giá là nhân tố quan<br /> trọng, nhất là sự thận trọng của KTV trong các cuộc kiểm toán BCTC chứa<br /> đựng nhiều các khoản ước tính kế toán, hay khi có nghi ngờ về tính hoạt<br /> động liên tục của DNNY, hơn nữa mức độ rủi ro kiểm toán BCTC DNNY<br /> thường là cao hơn, dẫn đến KTV cần thận trọng hơn khi xác định mức sai<br /> sót được coi là trọng yếu (Kym Boon và các cộng sự, 2008).<br /> Nhân tố thứ bảy: Tính chuyên nghiệp của KTV/nhóm kiểm toán<br /> (Chuyên nghiệp- field work conduct): Mặc dù nhân tố Chuyên nghiệp<br /> thường không được đánh giá là nhân tố quan trọng nhất trong các nghiên<br /> cứu, tuy nhiên, đối với cuộc kiểm toán BCTC DNNY việc bảo đảm tính<br /> chuyên nghiệp cần được chú trọng do công việc kiểm toán đối với BCTC<br /> DNNY đòi hỏi áp lực và chuyên môn cao (Kym Boon và cộng sự, 2008).<br /> Nhóm nhân tố khác thuộc KTV/nhóm kiểm toán (Other factors).<br /> 1.3.3.2. Nhóm nhân tố thuộc công ty kiểm toán<br /> Nhân tố thứ nhất, Giá phí kiểm toán (Audit fee): TTCK đòi hỏi<br /> chất lượng kiểm toán cao hơn, trong khi rủi ro kiểm toán cũng cao hơn, do<br /> đó chi phí kiểm toán sẽ là nhân tố có ảnh hưởng quan trọng tới chất lượng<br /> kiểm toán, nhất là đối với BCTC của DNNY (theo DeAngelo, 1981; và<br /> nhiều nghiên cứu khác).<br />  13<br /> <br /> Nhân tố thứ hai, Qui mô công ty kiểm toán (Firm’ size): Hầu hết<br /> các nghiên cứu đều cho thấy qui mô CTKT là nhân tố ảnh hưởng tới chất<br /> lượng kiểm toán. Các DNNY trên TTCK cũng thường chấp nhận mức phí<br /> kiểm toán cao hơn để mời KTV của CTKT lớn kiểm toán BCTC nhằm<br /> tăng uy tín của DN (DeAngelo (1981); Lennox (1999), Shu (2000)).<br /> Nhân tố thứ ba: Phương pháp kiểm toán (Audit Approach): Đối<br /> với kiểm toán BCTC của DNNY, do rủi ro kiểm toán cao hơn, nên cần có<br /> một phương pháp kiểm toán hiệu quả nhằm hỗ trợ KTV thực hiện kiểm<br /> toán chuyên nghiệp hơn cũng như đánh giá tốt hơn rủi ro của DNNY, do<br /> đó nhân tố này được coi là nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng<br /> kiểm toán BCTC nói chung cũng như của DNNY nói riêng.<br /> Nhân tố thứ tư: Hệ thống kiểm soát chất lượng nội bộ (Quality<br /> Control): Nhân tố này ở hầu hết các quốc gia đều được coi trọng, được qui<br /> định bắt buộc thực hiện theo chuẩn mực kiểm toán, được coi là một tiêu chí<br /> đánh giá tiêu chuẩn CTKT đủ điều kiện kiểm toán DNNY trên TTCK.<br /> Nhóm nhân tố khác thuộc CTKT.<br /> 1.3.3.3. Nhóm nhân tố bên ngoài:<br /> Các nhân tố bên ngoài thường mang đặc trưng tùy từng quốc gia, gồm<br /> Môi trường pháp lý, DNNY, kiểm soát từ ngoài và khác.<br /> <br /> Kết luận Chương 1<br /> Chương 1 đã khái quát các vấn đề lý luận chung nhất về TTCK, doanh<br /> nghiệp niêm yết, đặc điểm BCTC của DNNY ảnh hưởng tới kiểm toán<br /> BCTC. Kết quả nổi bật của Chương 1 đó là đã hệ thống hóa các nhân tố<br /> ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán theo hướng đi sâu đối với BCTC của<br /> DNNY trên TTCK. Theo đó, có 3 nhóm nhân tố ảnh hưởng tới chất lượng<br /> kiểm toán gồm nhóm thuộc về KTV, thuộc về CTKT và nhóm bên ngoài.<br /> Cở sở lý luận và tổng quan về các nhóm nhân tố này sẽ là tiền đề quan<br /> trọng trong việc nghiên cứu khảo sát thực nghiệm để xác định các nhân tố<br /> ảnh hưởng, cũng như đánh giá mức độ tác động của chúng tới chất lượng<br /> kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK Việt Nam.<br />  14<br /> <br /> CHƯƠNG 2. PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG VỚI VIỆC XÁC ĐỊNH<br /> CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN<br /> BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN<br /> THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM<br /> <br /> 2.1. Tổng quan thị trường chứng khoán Việt Nam và các doanh nghiệp<br /> niêm yết<br /> Thực trạng đặc điểm TTCK và DNNY trên TTCK Việt Nam được làm<br /> rõ theo hướng tác động tới việc xác định các nhân tố ảnh hưởng tới chất<br /> lượng kiểm toán BCTC của DNNY.<br /> 2.1.1. Sự phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam và các doanh<br /> nghiệp niêm yết: Chia làm hai giai đoạn chính; Từ năm 2000 đến năm<br /> 2005 và từ năm 2006 đến nay.<br /> 2.1.2. Điều kiện niêm yết của doanh nghiệp trên thị trường chứng khoán<br /> Việt Nam: Được qui định tại Nghị định Số 58/2012/NĐ-CP ngày<br /> 15/9/2012 Hướng dẫn thực hiện Luật Chứng khoán.<br /> 2.1.3. Đặc điểm doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt<br /> Nam ảnh hưởng tới kiểm toán<br /> Xét trên góc độ kiểm toán, các DNNY trên TTCK Việt Nam, ngoài việc<br /> mang đặc trưng chung, còn có những đặc điểm riêng của một TTCK non trẻ<br /> như ở Việt Nam, do đó ảnh hưởng tới vai trò cũng như các nhân tố ảnh hưởng<br /> tới chất lượng kiểm toán BCTC. Các minh chứng thể hiện trên các điểm<br /> chính sau: Một là, các DNNY là các công ty cổ phần đã có đủ điều kiện niêm<br /> yết theo qui định; Hai là, DNNY kinh doanh đa ngành nghề, tính chất nghiệp<br /> vụ phức tạp, phát sinh nhiều; Ba là, DNNY thường có qui mô lớn và tổ chức<br /> phân tán; Bốn là, hệ thống kiểm soát nội bộ DNNY còn nhiều điểm yếu; Năm<br /> là, DNNY phải đáp ứng yêu cầu khắt khe hơn về công bố thông tin BCTC.<br />  15<br /> <br /> 2.2. Kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp niêm yết trên thị<br /> trường chứng khoán Việt Nam<br /> 2.2.1. Đặc điểm công ty kiểm toán độc lập được chấp thuận kiểm toán<br /> doanh nghiệp niêm yết<br /> Thực trạng kiểm toán được phân tích theo hướng nhằm xác định các<br /> nhân tố ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK Việt<br /> Nam, gồm các minh chứng được hệ thống hóa về: Sự hình thành và phát<br /> triển của kiểm toán độc lập tại Việt Nam; Cơ sở pháp lý của hoạt động<br /> kiểm toán độc lập báo cáo tài chính doanh nghiệp niêm yết và Đặc điểm<br /> công ty kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK Việt Nam.<br /> 2.2.2. Vai trò của kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp niêm yết<br /> trên thị trường chứng khoán Việt Nam<br /> Các minh chứng thực tế về chênh lệch số liệu BCTC trước và sau kiểm<br /> toán năm cũng như soát xét BCTC bán niên, phân tích về các loại ý kiến kiểm<br /> toán của KTV đối với BCTC của DNNY trên TTCK Việt Nam thời gian qua<br /> đã cho thấy rõ vai trò trực tiếp của kiểm toán nhằm giúp các thông tin trên<br /> BCTC của DNNY trung thực và minh bạch hơn; giúp NĐT tin cậy và có<br /> những thận trọng khi sử dụng thông tin trên BCTC; là căn cứ cho các quyết<br /> định chia cổ tức, phát hành thêm; phát hiện điểm yếu về môi trường pháp lý.<br /> 2.2.3. Thực trạng đánh giá chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính của<br /> doanh nghiệp niêm yết<br /> Thực tế tại Việt Nam, việc đánh giá chất lượng kiểm toán báo cáo tài<br /> chính của doanh nghiệp niêm yết được thực hiện bởi chính các công ty kiểm<br /> toán (thông qua hệ thống kiểm soát chất lượng nội bộ) và từ các cơ quan có<br /> thẩm quyền (chủ yếu là VACPA) thông qua các hoạt động kiểm soát chất<br /> lượng từ ngoài, tuy nhiên các đánh giá chất lượng chủ yếu dựa trên tuân thủ<br /> qui trình và chuẩn mực kiểm toán của KTV và công ty kiểm toán; NĐT<br /> không tự đánh giá được mà chỉ có thể tin tưởng vào ý kiến kiểm toán cho đến<br /> khi những sai lệch được phát hiện (nếu có) ảnh hưởng đến lợi ích của NĐT.<br />  16<br /> <br /> 2.3. Xác định các nhân tố ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán BCTC<br /> của doanh nghiệp niêm yết trên TTCK Việt Nam<br /> Qua phân tích thực trạng Việt Nam và kế thừa các kết quả nghiên cứu<br /> (chủ yếu từ nước ngoài), 16 nhân tố (thuộc 3 nhóm) cùng với 62 tiêu chí<br /> thuộc nhân tố được xác định là có mức độ ảnh hưởng quan trọng tới chất<br /> lượng kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK Việt Nam hiện nay.<br /> 2.3.1. Nhóm nhân tố bên ngoài<br /> 2.3.1.1. Môi trường pháp lý cho hoạt động kiểm toán BCTC DNNY (Môi<br /> trường pháp lý): 3 tiêu chí đo lường nhân tố Môi trường pháp lý cho hoạt<br /> động kiểm toán gồm: (1) Sự đầy đủ; (2) Sự phù hợp; (3) Chế tài xử phạt.<br /> 2.3.1.2. Nhân tố khách hàng là doanh nghiệp niêm yết (DNNY): với 6 tiêu<br /> chí đo lường nhân tố khách hàng DNNY (liên quan đến sự hiểu biết và ý<br /> thức của ban lanh đạo DNNY, đặc trưng qui mô, ngành nghề và chất lượng<br /> của hệ thống kiểm soát nội bộ của DNNY).<br /> 2.3.1.3. Nhân tố bên ngoài khác (Ngoài khác): Gồm 3 tiêu chí đo lường: (1)<br /> Môi trường kinh tế vĩ mô; (2) Môi trường văn hóa, thói quen của người sử<br /> dụng dịch vụ kiểm toán; (3) Vai trò kiểm soát chất lượng kiểm toán BCTC<br /> DNNY từ bên ngoài.<br /> 2.3.2. Nhóm Nhân tố thuộc về kiểm toán viên<br /> 8 nhân tố và 32 tiêu chí đo lường nhân tố thuộc về KTV/nhóm kiểm<br /> toán được xác định ảnh hưởng đến chất lượng kiểm toán BCTC DNNY<br /> trên TTCK Việt Nam hiện nay gồm:<br /> 2.3.2.1. Đảm bảo tính độc lập (Độc lập): với 4 tiêu chí đo lường.<br /> 2.3.2.2. Trình độ chuyên môn nghề nghiệp của KTV/nhóm KT (Trình độ):<br /> với 3 tiêu chí đo lường.<br /> 2.3.2.3. Khả năng chuyên sâu (tinh thông nghề nghiệp) của KTV/nhóm<br /> kiểm toán (Chuyên sâu): với 3 tiêu chí đo lường.<br /> 2.3.2.4. Kinh nghiệm kiểm toán đối với khách hàng của KTV/nhóm kiểm<br /> toán (Kinh nghiệm): với 2 tiêu chí đo lường.<br />  17<br /> <br /> 2.3.2.5 Thái độ nghề nghiệp (Sự thận trọng, hoài nghi nghề nghiệp) của<br /> KTV/nhóm KT (Thái độ nghề nghiệp): với 6 tiêu chí đo lường.<br /> 2.3.2.6. Nhân tố chuyên nghiệp của KTV/nhóm KT khi thực hiện kiểm<br /> toán tại khách hàng (Chuyên nghiệp): với 6 tiêu chí đo lường.<br /> 2.3.2.7. Ý thức tuân thủ chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp của các thành<br /> viên trong nhóm kiểm toán (Ý thức): với 3 tiêu chí đo lường.<br /> 2.3.2.8. Áp lực mùa vụ kiểm toán đối với KTV/nhóm kiểm toán (Áp lực):<br /> với 4 tiêu chí đo lường.<br /> 2.3.3. Nhóm Nhân tố thuộc về công ty kiểm toán<br /> 5 nhân tố với 18 tiêu chí đo lường nhân tố thuộc CTKT sau đây được<br /> xác định ảnh hưởng quan trọng tới chất lượng kiểm toán BCTC các DNNY<br /> trên TTCK Việt Nam hiện nay:<br /> 2.3.3.1. Quy mô của các CTKT (Qui mô): với 4 tiêu chí đo lường.<br /> 2.3.3.2 Danh tiếng của CTKT (Danh tiếng): với 3 tiêu chí đo lường.<br /> 2.3.3.3 Điều kiện làm việc của Công ty đối với KTV/Nhóm kiểm toán<br /> (Điều kiện làm việc): 5 tiêu chí đo lường.<br /> 2.3.3.4. Phí kiểm toán /thời gian hoàn thành BCKiT (Phí kiểm toán): với<br /> 2 tiêu chí đo lường.<br /> 2.3.3.5. Hệ thống kiểm soát chất lượng của công ty kiểm toán (HTKSCL):<br /> với 5 tiêu chí đo lường.<br /> <br /> Kết luận Chương 2<br /> Dựa vào các nghiên cứu trong nước và quốc tế đã được bàn luận ở<br /> trên, 16 nhân tố được xác định ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán BCTC<br /> DNNY trên TTCK Việt Nam hiện nay, thuộc 3 nhóm: Nhóm nhân tố bên<br /> ngoài; Nhóm nhân tố thuộc KTV/nhóm kiểm toán và Nhóm nhân tố thuộc<br /> về công ty kiểm toán. Nghiên cứu cũng đã giải thích chi tiết nội hàm của<br /> 16 nhân tố thông qua 62 tiêu chí đo lường. 62 tiêu chí này được kế thừa từ<br /> các nghiên cứu quốc tế và phát triển mới dựa trên phân tích thực trạng,<br /> được coi là phù hợp với tình hình thực tế tại Việt Nam.<br />  18<br /> <br /> CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH<br /> HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH<br /> CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG<br /> CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM<br /> <br /> 3.1. Thu thập và xử lý số liệu nghiên cứu<br /> 3.1.1. Thiết kế câu hỏi khảo sát<br /> 3.1.2. Lựa chọn đối tượng khảo sát<br /> 3.1.3. Phương pháp khảo sát và thu hồi phiếu khảo sát<br /> 3.1.4. Mô tả đối tượng trả lời phiếu khảo sát<br /> 3.1.5. Nguồn dữ liệu sử dụng<br /> 3.1.6. Mô tả các bước hình thành dữ liệu nghiên cứu<br /> Bước 1: Mã hóa dữ liệu, khai báo, nhập dữ liệu trên SPSS.<br /> Bước 2: Mã hóa lại thang đo thành 3 mức độ chính: 1. Từ Rất thấp-><br /> Thấp; 3. Bình thường; 5. Cao-> Rất cao.<br /> Bước 3: Kiểm tra thang đo cho kết quả các tiêu chí thuộc nhân tố là phù hợp.<br /> Bước 4: Kiểm tra thang đo theo từng nhóm nhân tố, sau xử lý trên<br /> SPSS, cho kết quả 14 nhân tố, với 60 tiêu chí đo lường, ảnh hưởng tới chất<br /> lượng kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK Việt Nam.<br /> Bước 5: Mô tả thống kê (kết quả được trình bày tại Mục 3.2)<br /> 3.2. Phân tích kết quả về mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tới chất<br /> lượng kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp niêm yết<br /> Bảng Tổng hợp mức độ ảnh hưởng của 3 nhóm nhân tố tới chất lượng<br /> kiểm toán<br /> Nhóm nhân tố ảnh Số Giá trị<br /> Độ lệch<br /> Mã Ký hiệu hưởng tới chất lượng quan trung<br /> chuẩn<br /> kiểm toán sát bình<br /> 1.Nhóm B NhomKTV Nhóm Kiểm toán viên 138 4,2375 0,63702<br /> 2.Nhóm A Nhombenngoai Nhóm nhân tố Bên ngoài 138 3,9710 0,70978<br /> 3.Nhóm C NhomCTKT Nhóm Công ty kiểm toán 138 3,9504 0,70491<br /> <br /> (Nguồn: Kết quả khảo sát mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tới chất<br /> lượng kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK Việt Nam)<br />  19<br /> <br /> Nội dung dưới đây phân tích chi tiết mức độ ảnh hưởng của các nhân<br /> tố (tiêu chí đo lường nhân tố) tổng hợp được từ kết quả khảo sát theo 3<br /> nhóm: Nhóm nhân tố Bên ngoài, nhóm KTV và nhóm Công ty kiểm toán.<br /> Các bảng dưới đây được sắp xếp theo cột giá trị trung bình thể hiện mức độ<br /> ảnh hưởng giảm dần của các nhân tố.<br /> 3.2.1. Nhóm Nhân tố bên ngoài<br /> Có 3 nhân tố thuộc nhóm Bên ngoài (nhóm A) ảnh hưởng tới chất<br /> lượng kiểm toán, tương ứng với 12 tiêu chí đo lường nhân tố.<br /> Bảng Tổng hợp mức độ ảnh hưởng của nhân tố Nhóm Bên ngoài tới<br /> chất lượng kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK Việt Nam<br /> Số quan Giá trị Độ lệch<br /> TT Mã Ký hiệu Nhân tố bên ngoài<br /> sát trung bình chuẩn<br /> 1 BC2 DNNY Nhân tố thuộc về DNNY 138 4,1401 0,81730<br /> Môi trường pháp lý kiểm<br /> 2 BC1 MoitruongPL 138 4,0628 0,96201<br /> toán BCTC DNNY<br /> 3 BC3 Ngoaikhac Nhân tố bên ngoài khác 138 3,7101 1,00350<br /> Nhóm A Nhombenngoai Nhóm nhân tố bên ngoài 138 3,9710 0,70978<br /> (Nguồn: Kết quả khảo sát mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tới chất<br /> lượng kiểm toán BCTC DNNY<br /> 3.2.2. Nhóm Nhân tố thuộc về kiểm toán viên<br /> 6 nhân tố thuộc Nhóm KTV với 30 tiêu chí đo lường nhân tố.<br /> Bảng Tổng hợp mức độ ảnh hưởng của nhân tố thuộc Nhóm KTV tới<br /> chất lượng kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK Việt Nam<br /> Số quan Giá trị Độ lệch<br /> STT Mã Ký hiệu Nhân tố Nhóm KTV<br /> sát trung bình chuẩn<br /> Kinh nghiệm chuyên sâu của<br /> 1 BC6 Chuyensau 138 4,4551 0,74550<br /> KTV/nhóm KT<br /> Ý thức và thái độ nghề nghiệp<br /> 2 BC10 Ythuc 138 4,4251 0,79001<br /> của KTV/nhóm KT<br /> Tính chuyên nghiệp của<br /> 3 BC9 Chuyennghiep 138 4,3768 0,86187<br /> KTV/nhóm KT<br /> Áp lực mùa vụ đối với<br /> 4 BC11 Apluc 138 4,2754 1,05863<br /> KTV/nhóm KT<br /> 5 BC4 Doclap Tính độc lập của KTV/CTKT 138 4,2065 0,88319<br /> 6 BC5 Trinhdo Trình độ KTV/nhóm KT 138 3,6860 1,08948<br /> Nhóm B NhomKTV Nhóm Kiểm toán viên 138 4,2375 0,63702<br /> (Nguồn: Kết quả khảo sát mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tới chất lượng<br /> kiểm toán BCTC DNNY<br />  20<br /> <br /> 3.2.3. Nhóm Nhân tố thuộc về công ty kiểm toán<br /> Kết quả thứ tự mức độ ảnh hưởng của 5 nhân tố với 18 tiêu chí đo<br /> lường nhân tố thuộc nhóm công ty kiểm toán được thảo luận và thể hiện<br /> trong Bảng dưới đây:<br /> Bảng Tổng hợp mức độ ảnh hưởng của nhân tố thuộc Nhóm CTKT tới<br /> chất lượng kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK Việt Nam<br /> Số Giá trị<br /> Độ lệch<br /> STT Mã Ký hiệu Nhân tố Nhóm CTKT quan trung<br /> chuẩn<br /> sát bình<br /> Hệ thống kiểm soát chất 4,2870 0,89343<br /> 1 BC16 KiemsoatCL 138<br /> lượng của CTKT<br /> 2 BC14 DKLV Điều kiện làm việc của 138 4,0145 0,85209<br /> KTV/nhóm KT<br /> 3 BC15 Phi Phí kiểm toán và thời gian 138 3,9420 1,18240<br /> hoàn thành BCKiT<br /> 4 BC13 Danhtieng Danh tiếng CTKT 138 3,8309 1,10389<br /> 5 BC12 Quimo Qui mô CTKT 138 3,6775 1,02131<br /> <br /> Nhóm C Nhóm CTKT Nhóm Nhân tố thuộc về 138 3,9504 0,70491<br /> Công ty kiểm toán<br /> (Nguồn: Kết quả khảo sát mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tới chất lượng<br /> kiểm toán BCTC DNNY<br /> <br /> Kết luận Chương 3.<br /> Chương 3 đã mô tả quá trình thu thập và xử lý số liệu dựa trên phần<br /> mềm SPSS 18, kết quả phân tích nhân tố và thống kê mô tả cho thấy, có<br /> 14 nhân tố và thứ tự mức độ ảnh hưởng của các nhân tố thuộc 3 nhóm<br /> tới chất lượng kiểm toán BCTC của DNNY trên TTCK Việt Nam hiện<br /> nay. Theo đó, 6 nhân tố có thứ tự ảnh hưởng quan trọng giảm dần thuộc<br /> nhóm KTV gồm: Kinh nghiệm chuyên sâu, Ý thức, Chuyên nghiệp, Áp<br /> lực, Độc lập và Trình độ. 5 nhân tố có mức độ ảnh hưởng quan trọng<br /> giảm dần thuộc nhóm Công ty kiểm toán gồm: Hệ thống kiểm soát chất<br /> lượng, Điều kiện làm việc (trong đó chú trọng phương pháp và qui trình<br /> kiểm toán), Phí, Danh tiếng và Qui mô; 3 nhân tố thuộc nhóm bên ngoài,<br /> trong đó, nhân tố DNNY và Môi trường pháp lý được nhận thức là có<br /> mức độ ảnh hưởng quan trọng hơn nhân tố bên ngoài khác.<br />  21<br /> <br /> CHƯƠNG 4. GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM NÂNG CAO CHẤT<br /> LƯỢNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHIỆP<br /> NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM<br /> <br /> 4.1 Sự cần thiết nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính<br /> doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam<br /> Dưới góc nhìn của KTV, kết quả cho thấy, 65,9% số KTV được<br /> khảo sát cho rằng, chất lượng kiểm toán BCTC các DNNY ở Việt Nam<br /> hiện nay chỉ được đảm bảo ở mức bình thường, 26,1% cho rằng được<br /> đảm bảo ở mức thấp và rất thấp. Đồng thời, kết quả ý kiến khảo sát từ<br /> KTV cũng cho thấy còn tồn tại về thực trạng các nhân tố ảnh hưởng tới<br /> chất lượng kiểm toán, do vậy cần thiết có các giải pháp tác động vào các<br /> nhân tố tích cực nhằm nâng cao chất lượng kiểm toán BCTC các DNNY<br /> trên TTCK Việt Nam hiện nay.<br /> 4.2. Giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính các<br /> doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam<br /> Sơ đồ dưới đây cho thấy 3 nhóm giải pháp được đề xuất cần tập trung dựa<br /> vào kết quả khảo sát, quan sát thực tế và phỏng vấn thêm chuyên gia, gồm:<br /> 4.2.1. Nhóm giải pháp nâng cao chất lượng KTV/nhóm kiểm toán, gồm:<br /> Nâng cao kinh nghiệm chuyên sâu của KTV/nhóm kiểm toán; Nâng<br /> cao ý thức và thái độ nghề nghiệp của KTV/nhóm KT (Ý thức); Nâng<br /> cao tính chuyên nghiệp của KTV/nhóm KT khi thực hiện cuộc kiểm toán<br /> tại khách hàng (Chuyên nghiệp); nhóm giải pháp nhằm giảm áp lực và<br /> đảm bảo tính độc lập của KTV/nhóm kiểm toán.<br /> 4.2.2 Nhóm giải pháp nâng cao chất lượng các công ty kiểm toán: Một<br /> là, hoàn thiện Hệ thống kiểm soát chất lượng của CTKT; Hai là, cải<br /> thiện điều kiện làm việc, trong đó chú trọng khâu thiết kế một phương<br /> pháp và công cụ thực hiện kiểm toán chuyên nghiệp.<br /> 4.2.3 Nhóm giải pháp cải thiện môi trường pháp lý: Thứ nhất, tiếp tục<br /> hoàn thiện chuẩn mực kiểm toán mới; Thứ hai, tiếp tục hoàn thiện chuẩn<br /> mực và chế độ kế toán.<br />  22<br /> <br /> 4.3. Một số kiến nghị nhằm tăng cường các giải pháp<br /> 4.3.1. Tăng cường vai trò quản lý của các cơ quan có thẩm quyền:<br /> UBCKNN, VACPA, Bộ Tài chính.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> UBCKNN<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> VACPA<br /> Bộ Tài<br /> chính<br /> <br /> <br /> <br /> Công ty<br /> kiểm toán<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2.ĐK làm việc 1.Hệ thống<br /> (phương pháp, kiểm soát chất<br /> công cụ kiểm lượng<br /> toán) -Đầy đủ<br /> -Phù hợp<br /> -Chế tài<br /> <br /> Doanh<br /> nghiệp niêm Môi trường<br /> yết pháp lý<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1.Kinh<br /> 3.Chuyên 4.Áp lực 2.Ý thức 5.Độc lập<br /> nghiệm<br /> nghiệp<br /> chuyên sâu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> KTV/ - Tự giác/Ý thức<br /> nhóm KT<br /> - Tuyển dụng/đào tạo<br /> - Khuyến khích/Xử phạt<br /> <br /> <br /> Sơ đồ Đề xuất nhóm giải pháp nâng cao chất lượng kiểm toán BCTC<br /> DNNY trên TTCK Việt Nam<br />  23<br /> <br /> <br /> 4.3.2. Đối với doanh nghiệp niêm yết: Kiến nghị nhằm giảm ảnh hưởng<br /> xấu từ phía DNNY tới chất lượng kiểm toán.<br /> 4.3.3. Lưu ý đối với nhà đầu tư khi sử dụng các báo cáo kiểm toán báo<br /> cáo tài chính: Một số lưu ý đối với NĐT liên quan đến các dạng ý kiến<br /> của KTV về BCTC và những rủi ro khi sử dụng các báo cáo kiểm toán.<br /> <br /> Kết luận Chương 4.<br /> Chương 4 đã cho thấy sự cần thiết của việc đề xuất các giải pháp thông<br /> qua việc thảo luận về thực trạng các nhân tố ảnh hưởng tới chất lượng kiểm<br /> toán BCTC DNNY trên TTCK Việt Nam hiện nay dưới góc nhìn của các<br /> KTV, theo đó, dựa trên kết quả nghiên cứu từ Chương 3, Luận án đề xuất 3<br /> nhóm giải pháp cần tập trung. Để tăng cường tính khả thi của các giải pháp,<br /> tác giả kiến nghị đối với các cơ quan có thẩm quyền, kiến nghị đối với<br /> DNNY. Ngoài ra là một lưu ý đối với NĐT về những khả năng xảy ra rủi ro<br /> khi sử dụng các BCTC đã được kiểm toán.<br /> <br /> <br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> <br /> Những đóng góp chính của Đề tài như sau:<br /> - Tổng hợp và phát triển lý luận theo hướng đi sâu vào các nhân tố ảnh<br /> hưởng tới chất lượng kiểm toán BCTC của các DNNY. Qua phân tích chi<br /> tiết công trình nghiên cứu trong nước và ngoài nước đã giúp hình thành<br /> khung lý thuyết, hệ thống hóa và phân loại 3 nhóm nhân tố ảnh hưởng tới<br /> chất lượng kiểm toán BCTC của DNNY.<br /> - Kết hợp với phân tích thực trạng tại Việt Nam, 16 nhân tố được xác<br /> định có ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán BCTC DNNY trên TTCK Việt<br /> Nam hiện nay, thuộc 3 nhóm: Nhóm nhân tố bên ngoài; Nhóm nhân tố<br />  24<br /> <br /> thuộc KTV/nhóm kiểm toán và Nhóm nhân tố thuộc về công ty kiểm toán.<br /> Nghiên cứu cũng đã giải thích chi tiết nội hàm của 16 nhân tố này thông<br /> qua 62 tiêu chí đo lường.<br /> - Dựa vào các nhân tố đã được xác định, tác giả thực hiện khảo sát và<br /> thu hồi ý kiến đánh giá từ 138 KTV đủ điều kiện kiểm toán BCTC DNNY<br /> trên TTCK Việt Nam. Kết quả phân tích nhân tố sau khảo sát và thống kê<br /> mô tả cho thấy, có 14 nhân tố (với 60 tiêu chí đo lường) được chia thành ba<br /> nhóm ảnh hưởng tới chất lượng kiểm toán BCTC của DNNY trên TTCK,<br /> với các mức độ ảnh hưởng là khác nhau, cụ thể: 6 nhân tố thuộc về nhóm<br /> KTV có mức độ ảnh hưởng giảm dần, gồm: Kinh nghiệm chuyên sâu, Ý<br /> thức, Chuyên nghiệp, Áp lực, Độc lập và Trình độ; 3 nhân tố thuộc nhóm<br /> bên ngoài có mức độ ảnh hưởng giảm dần, gồm: Doanh nghiệp niêm yết,<br /> Môi trường pháp lý và Kiểm soát bên ngoài; 5 nhân tố thuộc về nhóm<br /> Công ty kiểm toán có mức độ ảnh hưởng giảm dần, gồm: Hệ thống kiểm<br /> soát chất lượng, Điều kiện làm việc (chủ yếu là Phương pháp và qui trình<br /> kiểm toán), Phí kiểm toán, Danh tiếng và Qui mô CTKT.<br /> - Kết quả đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố kết hợp với<br /> quan sát thực tế và phỏng vấn chuyên gia, đã giúp đề xuất 3 nhóm giải<br /> pháp cần tập trung, gồm: Tăng cường chất lượng KTV; Tăng cường chất<br /> lượng công ty kiểm toán; và Cải thiện môi trường pháp lý; đồng thời, kiến<br /> nghị đối với cơ quan có thẩm quyền, DNNY và một số lưu ý đối với NĐT.<br /> Các giải pháp là hữu ích đối với KTV và CTKT; hữu ích đối với các nhà<br /> quản lý chất lượng kiểm toán; và đặc biệt hữu ích đối với người sử dụng<br /> báo cáo kiểm toán, góp phần phát triển lành mạnh TTCK, giúp NĐT nâng<br /> cao hiểu biết về rủi ro cũng như quyền lợi sử dụng BCTC được kiểm toán.<br /> Nghiên cứu của đề tài sẽ là tiền đề quan trọng cho việc xác định các<br /> thuộc tính đánh giá chất lượng kiểm toán BCTC trên TTCK Việt Nam.<br /> NHỮNG CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ Đà CÔNG BỐ<br /> LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN<br /> <br /> <br /> 1. Mạn Đình và Nhóm phóng viên (2008), “Báo cáo tài chính đã được<br /> kiểm toán: Vẫn tiềm ẩn rủi ro”, Tạp chí Khoa học và Đào tạo Ngân<br /> hàng số 76/tháng 9/2008, tr.5-12.<br /> 2. Mạn Đình (2011), “Quan điểm đánh giá chất lượng kiểm toán báo<br /> cáo tài chính doanh nghiệp niêm yết”, Tạp chí Khoa học và Đào tạo<br /> Ngân hàng số 115/tháng 12/ năm 2011, tr32-37.<br /> 3. Mạn Đình (2012), “Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng<br /> kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp niêm yết trên thị trường<br /> chứng khoán Việt Nam”, Tạp chí Khoa học và Đào tạo Ngân hàng<br /> tháng số 126/tháng 11/2012, tr.50-58.<br /> 4. ThS. Nguyễn Tố Tâm, ThS. Bùi Thị Thủy (2012), “Chất lượng<br /> thông tin kế toán tài chính của các công ty niêm yết trên TTCK Việt<br /> Nam”, Tạp chí Khoa học và Đào tạo Ngân hàng số 130/tháng<br /> 3/2013, tr34-41.<br /> 5. Mạn Đình (2013), “Sự cần thiết nâng cao chất lượng kiểm toán báo<br /> cáo tài chính doanh nghiệp niêm yết”, Tạp chí Thị trường Tài chính-<br /> Tiền tệ số 9 (378)- tháng 5/2013, tr 30-33.<br /> 6. Bùi Thị Thủy (2013), “Nghiên cứu mức độ ảnh hưởng của các nhân<br /> tố thuộc công ty kiểm toán tới chất lượng kiểm toán báo cáo tài<br /> chính”, Hội thảo quốc tế ICECH2013, Viện Kinh tế và Quản lý,<br /> Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội.<br /> .<br />