Bài giảng Môi trường và con người
lượt xem 39
download
Sự sống của con người luôn tồn tại trong hai thế giới, đó là: Thế giới tự nhiên bao gồm thực vật động vật, đất, không khí và n-ớc đã xuất hiện tr-ớc con ng-ời hàng tỷ năm và con ng-ời cùng là thành phần trong thế giới này. Thế giới nhân tạo là các tổ chức xã hội và các vật thể nhân tạo do con ng-ời tạo ra bằng các thành tựu khoa học, công nghệ, chính trị. Cả hai thế giới đều cần thiết cho con ng-ời, sự t-ơng hợp của chúng tạo nên sự bền vững lâu dài....
Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!
Nội dung Text: Bài giảng Môi trường và con người
- Môi trường và con người
- Bμi më ®Çu Sù sèng cña con ng−êi lu«n tån t¹i trong hai thÕ giíi, ®ã lµ: ThÕ giíi tù nhiªn bao gåm thùc vËt ®éng vËt, ®Êt, kh«ng khÝ vµ n−íc ®· xuÊt hiÖn tr−íc con ng−êi hµng tû n¨m vµ con ng−êi cïng lµ thµnh phÇn trong thÕ giíi nµy. ThÕ giíi nh©n t¹o lµ c¸c tæ chøc x· héi vµ c¸c vËt thÓ nh©n t¹o do con ng−êi t¹o ra b»ng c¸c thµnh tùu khoa häc, c«ng nghÖ, chÝnh trÞ. C¶ hai thÕ giíi ®Òu cÇn thiÕt cho con ng−êi, sù t−¬ng hîp cña chóng t¹o nªn sù bÒn v÷ng l©u dµi. Tr−íc kia, kh¶ n¨ng thay ®æi m«i tr−êng xung quanh cña con ng−êi bÞ h¹n chÕ. Ngµy nay, tr−íc sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ Kü thuËt, con ng−êi cã kh¶ n¨ng khai th¸c, tiªu thô tµi nguyªn, t¹o chÊt th¶i vµ thay ®æi thÕ giíi b»ng nhiÒu c¸ch trong ®ã cã ®e do¹ tíi ®iÒu kiÖn tån t¹i cña con ng−êi vµ c¸c sinh vËt. §Ó ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai, chóng ta cÇn hiÓu thÕ giíi xung quanh ®ang ho¹t ®éng nh− thÕ nµo, vµ cã thÓ lµm g× ®Ó b¶o vÖ vµ c¶i thiªn chóng. M«i tr−êng ngµy nay lµ ®èi t−îng nghiªn cøu cña nhiÒu m«n khoa häc, gäi chung lµ khoa häc m«i tr−êng (Environmental sciences). §ã lµ tËp hîp c¸c m«n häc nghiªn cøu nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña m«i tr−êng, lý gi¶ nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng ë nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau nh−: sinh th¸i häc, kü thuËt häc, kinh tÕ häc, ph¸p luËt, ®Þa lý, kinh tÕ - x· héi häc .v.v.. Dï tiÕp cËn c¸ch nµo th× khoa häc vÒ m«i tr−êng ®Òu nh»m môc ®Ých n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng con ng−êi, gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vµ m«i tr−êng trong ®ã con ng−êi lµ vÞ trÝ trung t©m. 1. S¬ l−îc vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c khoa häc vÒ m«i tr−êng a) Qu¸ tr×nh h×nh thµnh + Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng bÆt ®Çu ®−îc quan t©m vµo cuèi thÕ kû XVIII, khi qu¸ tr×nh khai th¸c tµi nguyªn, c«ngnghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸ ë c¸c n−íc T©y ¢u vµ B¾c Mü ph¸t triÓn rÇm ré g©y t¸c ®éng to lín ®Õn tµi nguyªn, m«i tr−êng ë nhiÒu n−íc, nhiÒu vïng. Mét sè nghiªn cøu vÒ sù ph¸ huû m«i tr−êng ®· ®−îc thùc hiÖn. C¸c nhµ b¶o tån ®· hiÓu ®−îc mèi quan hÖ gi÷a sù ph¸ rõng, suy tho¸i ®Êt vµ sù tay ®æi khÝ hËu. Nhµ sinh lý thùc vËt ng−êi Anh Stephen Hales ®· ®Ò nghÞ trång c©y ®Ó b¶o vÖ ®Êt. + §Õn thÕ kû thø XIX míi xuÊt hiÖn c¸c t¸c g¶i nghiªn cøu vÒ m«i tr−êng. Mét trong nh÷ng t¸c gi¶ ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ m«i tr−êng lµ George Perkins Marsh (1801- 1882) lµ nhµ ®Þa chÊt häc, luËt s−, nhµ chÝnh trÞ ngo¹i giao víi t¸c phÈm "Con ng−êi vµ thiªn nhiªn" (Man end Nature - 1864) trong ®ã «ng ®· nªu nh÷ng vÊn ®Ò khai th¸c vµ sö dông c¸c tµi nguyªn ë Mü sao cho hîp lý kh«ng ph¸ huû m«i tr−êng vµ «ng ®· ®Ò ra ®−îc nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cßn ®−îcc ¸p dông cho ®Õn ngµy nay. + §Çu thÕ kû XX míi chØ giíi h¹n trong ph¹m vi mét sè quèc gia ®· ph¸t triÓn m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ ®« thÞ ho¸. Sau thÕ chiÕn thø II, vÊn ®Ò m«i tr−êng b¾t ®Çu trë thµnh mèi ®e däa lín trªn quy m« toµn cÇu bëi c¸c lý do sau: - Sù tµn ph¸ khèc liÖt cña hai cuéc chiÕn tranh thÕ giíi ®Çu thÕ kû XX mµ kÕt thóc lµ th¶m ho¹ nguyªn tö ë NhËt B¶n. - C¸c quèc gia ®ua nhau t¸i thiÕt vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ c«ng th−¬ng nghiÖp vµ ®« thÞ ho¸ sau chiÕn tranh.
- - HÖ thèng c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa (XHCN) h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ nÒn ®¹i c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ ë Liªn x« vµ §«ng ¢u. - Hµng lo¹t c¸c quèc gia giµnh ®éc lËp, tho¸t khái ¸ch ®« hé cña thùc d©n phong kiÕn, n« nøc tiÕn lªn con ®−êng c«ng nghiÖp ho¸. - Bïng næ d©n sè ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn (n¨m 1850 d©n sè kho¶ng 1 tû, 1945 d©n sè lµ 2 tû, 1970 d©n sè lµ 4 tû vµ d©n sè ®¹t 6 tû n¨m 1999. + Qua thËp niªn 60-70, nh÷ng vÊn ®Ò vÒ con ng−êi vµ m«i tr−êng ngµy cµng trë nªn bøc xóc. NhiÒu t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm nghiªn cøu vÒ qua hÖ t−¬ng t¸c gi÷a con ng−êi víi m«i tr−êng ®· xuÊt hiÖn ë nhiÒu n−íc. §¸ng chó ý lµ cuèn "M«i tr−êng vµ con ng−êi" (Environmental and Man, New York, 1971). Cuèn s¸ch nµy ®· ®Æt nÒn t¶ng cho m«n häc "M«i tr−êng vµ con ng−êi" trong ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y bËc ®¹i häc ë nhiÒu quèc gia. N«i dung s¸ch ®Ò cËp ®Õn nhiÒu khÝa c¹nh cña m«i tr−êng nh− tµi nguyªn n¨ng l−îng vµ m«i tr−êng; thùc phÈm, n«ng nghiÖp vµ m«i tr−êng, søc khoÎ vµ m«i tr−êng; khai th¸c; m«i tr−êng biÓn; m«i tr−êng ho¸ häc; ®¸nh gi¸ vµ kiÓm ®Þnh m«i tr−êng; m«i tr−êng x©y dùng; m«i tr−êng sinh häc; kinh tÕ m«i tr−êng. Héi nghÞ quèc tÕ vÒ m«i tr−êng lÇn ®Çu tiªn ®−îc tæ chøc ë Stokholm n¨m 1972. N¨m 1973 E.F. Schumacher cho Ên hµnh cuèn s¸ch "Nhá vµ ®Ñp" (Smal and beatiful) lªn ¸n m¹nh mÏ c«ng nghiÖp ho¸ rÇm ré víi møc tËp trung cao theo l·nh thæ, nhiÒu xÝ nghiÖp to lín vµ c¸c khu c«ng nghiÖp khæng lå, ca ngîi c¸c xÝ nghiÖp, doanh nghiÖp nhá - Nhá vµ ®Ñp. + Tõ thËp niªn 80 trë ®i, vÊn ®Ò m«i tr−êng ®· trë thµnh ®· trë thµnh vÊn ®Ò chung cña toµn cÇu vµ ngµy cµng trë nªn cÊp b¸ch. Khoa häc vÒ m«i tr−êng ph¸t triÓn víi nh÷ng nhãm ngµnh kh¸c nhau cã liªn quan víi nhau. Cã thÓ t¹m thêi ph©n nhãm nh− sau: - Khoa häc c¬ b¶n vÒ m«i tr−êng: Nghiªn chung vÒ m«i tr−êng vµ mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a con ng−êi vµ m«i tr−êng. Trong ®ã con ng−êi võa lµ mét thù thÓ sinh häc võa lµ mét con ng−êi x· héi häc. - Kü thuËt m«i tr−êng: Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng m«i tr−êng, c¸c biÖn ph¸p kü thuËt xö lý vµ kiÓm so¸t m«i tr−êng, gi¶m thiÓu « nhiÔm, b¶o vÖ m«i tr−êng. - Kinh tÕ m«i tr−êng: Nghiªn cøu viÖc khai th¸c, sö dông hîp lý c¸c tµi nguyªn vµ m«i tr−êng thiªn nhiªn, thiÕt lËp c¸c chÝnh s¸ch, ®Þnh chÕ ph¸p luËt, qu¶n trÞ m«i tr−êng b»ng c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ - hµnh chÝnh. Sù bïng næ khoa häc kü thuËt vµ søc s¶n xuÊt trªn quy m« toµn cÇu vµo nh÷ng thËp niªn cuèi thÕ kû XX, m«i tr−êng ngµy cµng ®−îc nghiªn cøu s©u h¬n vÒ c¸c khÝa c¹nh kü thuËt häc vµ kinh tÕ häc. NhiÒu nhµ kinh tÕ häc, kü thuËt häc ®· nhËn ra r»ng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng t¸ch khái khÝa c¹nh sinh th¸i häc vµ x· héi häc cña con ng−êi vµ m«i tr−êng: Gi÷a kinh tÕ - kü thuËt vµ sinh th¸i - x· héi cã mèi liªn quan víi nhau trong nghiªn cøu hÖ m«i tr−êng. §ã lµ lý do tån t¹i vµ ph¸t triÓn mét m«n chung vÒ m«i tr−êng, lµ cÇu nèi cho c¸c m«n khoa häc kh¸c vÒ m«i tr−êng, ®ã lµ m«n häc "M«i tr−êng vµ Con ng−êi". b) Khoa häc m«i tr−êng Khoa häc m«i tr−êng t×m nh÷ng c¸i míi, c¸i ®óng vÒ thÕ giíi tù nhiªn vµ t¸c ®éng cña con ng−êi lªn m«i tr−êng nh»m n©ng cao nhËn thøc, n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña con ng−êi vµ gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vµ m«i tr−êng trong ®ã con ng−êi lµ vÞ trÝ trung t©m. http://www.ebook.edu.vn 2
- Khoa häc m«i tr−êng lµ m«n häc ®a ngµnh, nghiªn cøu c¸c hÖ thèng vÒ m«i tr−êng sèng, còng nh− vÞ trÝ chÝnh x¸c cña con ng−êi trong m«i tr−êng. Gi÷a khoa häc m«i tr−êng vµ c¸c ngµnh khoa häc kh¸c cã m«i quan hÖ mËt thiÕt víi nhau vµ bæ sung cho nhau ë c¸c mÆt ®Ó hiÓu râ h¬n nh÷ng ®èi t−îng cÇn nghiªn cøu. Khoa häc m«i tr−êng liªn quan ®Õn c¸c lÜnh vùc tù nhiªn (to¸n, vËt lý, sinh vËt, ho¸ häc, kü thuËt), x· héi - v¨n ho¸ (luËt, x· héi häc, chÝnh trÞ, lÞch sö, v¨n häc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o). C¸c ph©n m«n cña khoa häc m«i tr−êng nh− sinh th¸i häc (sinh th¸i häc m«i tr−êng; sinh th¸i häc quÇn thÓ; thuû sinh häc... ), kinh tÕ häc m«i tr−êng, kü thuËt m«i tr−êng, khoa häc m«i tr−êng c¬ b¶n. 2. §èi t−îng nghiªn cøu vµ nhiÖm vô cña m«n häc a) §èi t−îng nghiªn cøu M«i tr−êng vµ con ng−êi lµ m«n häc míi ë n−íc ta, n»m trong trong nhãm c¸c khoa häc vÒ m«i tr−êng nh− kinh tÕ m«i tr−êng vµ kü thuËt m«i tr−êng. Nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi m«i tr−êng chÝnh lµ nghiªn cøu c¸c hÖ m«i tr−êng cã chøa ®ùng c¸c yÕu tè t¸c ®éng qua l¹i víi con ng−êi (sinh häc vµ x· héi häc). C¸c nghiªn cøu vÒ t¸c ®éng cña con ng−êi ®Õn m«i tr−êng ph¶i ®−îc ®Æt trong m« h×nh thèng nhÊt kh«ng thÓ t¸ch rêi tinh thÇn vµ thÓ x¸c, kh«ng t¸ch rêi gi÷a sinh thÓ vµ nh©n c¸ch. §ã lµ c«ng viÖc cña nhiÒu ngµnh khoa häc kh¸c nhau, tiÕn hµnh riªng rÏ nh−ng tÊt c¶ ®Òu h−íng vÒ mét môc tiªu thèng nhÊt víi môc tiªu cèt lâi lµ lÊy con ng−êi lµm trung t©m. ë ViÖt Nam, trong chiÕn l−îc "æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2000" vµ v¨n kiÖn §¹i héi 8 cã ghi râ "§Êt n−íc ta ®ang trong thêi kú míi, ®Êy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ (CNH-H§H) lµ nhiÖm vô trung t©m trong suèt thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH ... trong ®ã con ng−êi ë vÞ trÝ trung t©m, v× môc tiªu vµ ®éng lùc chung cña sù ph¸t triÓn lµ v× con ng−êi, do con ng−êi". Mäi ch−¬ng tr×nh cña Nhµ n−íc, mäi ho¹t ®éng nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Òu nh»m môc ®Ých cuèi cïng lµ cuéc sèng con ng−êi ngµy cµng tèt ®Ñp c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn, bëi chÝnh con ng−êi lµm nªn tÊt c¶. Con ng−êi lµm thay ®æi x· héi, ph¸t triÓn x· héi. Do ®ã con ng−êi võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi. Con ng−êi lµ mét thùc thÓ sinh häc tån t¹i trong tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ hµi hoµ víi nhau. VÒ b¶n chÊt con ng−êi, con ng−êi ®−îc cÊu t¹o nªn tõ nh÷ng ®¬n vÞ nhá nhÊt c¸c tÕ bµo sèng. C¸c tæ chøc, c¬ quan, bé m¸y cña c¬ thÓ ®¶m nhiÖm nh÷ng chøc n¨ng nhÊt ®Þnh ®¶m b¶o sù sèng cña con ng−êi. Tõ khi sinh ra, t¨ng tr−ëng, ph¸t triÓn, giµ ®i, con ng−êi lu«n tån t¹i trong m«i tr−êng tù nhiªn, m«i tr−êng x· héi, chÞu t¸c ®éng tõ nhiÒu phÝa, trong c¸c mèi quan hÖ ch»ng chÞt lu«n t¸c ®éng lÉn nhau. M«i tr−êng x· héi lµ m«i tr−êng gi÷a con ng−êi vµ con ng−êi, trong ®ã con ng−êi cã thÓ víi t− c¸ch lµ c¸ thÓ (khi ®¹i diÖn cho loµi ng−êi, lµ c¸ thÓ cña mét loµi sinh häc) hoÆc t− c¸ch lµ c¸ nh©n (khi lµ thµnh viªn x· héi, lµ c¸ nh©n trong mét c«ng ®ång, mét tæ chøc) hoÆc nh©n c¸ch (khi ®ãng vai trß chñ thÓ cña x· héi). C¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n víi c¸ nh©n, c¸ nh©n víi céng ®ång, céng ®ång víi céng ®ång theo huyÕt thèng, s¾c téc, t«n gi¸o, x· héi, c¸c vÊn ®Ò truyÒn thèng, b¶n s¾c http://www.ebook.edu.vn 3
- d©n téc, ®¹o ®øc, lèi sèng ... ®Òu lµ nh÷ng yÕu tè x· héi. YÕu tè x· héi lu«n t¸c ®éng phøc hîp lªn con ng−êi. Víi b¶n chÊt di truyÒn nhÊt ®Þnh, con ng−êi ph¸t triÓn vµ tån t¹i víi t− c¸ch c¸ nh©n hay céng ®ång trong mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi m«i tr−êng b»ng nh÷ng ¶nh h−ëng tÝch cùc vµ tiªu cùc kh¸c nhau. Møc ®é ¶nh h−ëng ®ã ®Õn con ng−êi ngµy nay kh¸c h¼n víi sinh vËt, phô thuéc vµ nhËn thøc vµ hµnh ®éng cña con ng−êi ®èi víi m«i tr−êng. Thµnh phÇn m«i tr−êng sèng cña con ng−êi bao gåm: - C¸c yÕu tè vËt chÊt tù nhiªn: cã s½n trªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt bao gåm sinh vËt vµ con ng−êi, c¶nh quan thiªn nhiÖn c¸c hiÖn t−îng vµ qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ trong thiªn nhiªn: B·o tè, phong ho¸, ®éng ®Êt, quang hîp ... - C¸c yÕu tè vËt chÊt nh©n t¹o: c¸c s¶n phÈm vËt chÊt, cña c¶i vËt chÊt, c«ng tr×nh x©y dùng do con ng−êi lµm ra, kÓ c¶ c¸c c¶nh quan nh©n t¹o. - C¸c h×nh th¸i x· héi: víi c¸c mèi quan hÖ trong céng ®ång ng−êi, søc lao ®«ng s¸ng t¹o víi nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn, t− t−ëng, trÝ tuÖ cã t¸c ®éng tíi m«i tr−êng. M«i tr−êng tù nhiªn lµ c¬ së cho sù sinh tån vµ ph¸t triÓn cña loµi ng−êi. M«i tr−êng kh«ng nh÷ng lµ n¬i c− tró, mµ cßn lµ n¬i cung cÊp cho con ng−êi toµn bé vËt chÊt ®Ó sinh sèng vµ ph¸t triÓn x· héi, trong lóc t¸c ®éng cña con ng−êi ngµy cµng t¨ng. Khi xem thÕ giíi nh− lµ mét sinh quyÓn mµ tÊt c¶ sù sèng ®Òu phô thuéc vµo nã th× ta ph¶i xem xÐt c¸c d¹ng t¸c ®éng mµ con ng−êi g©y lªn c¸c chøc n¨ng kh¸c nhau cña sinh quyÓn. ChÝnh s¸ch ph©n bè d©n c− vµ sö dông ®Êt ®ai cña loµi ng−êi ®· lµm biÕn ®æi sinh quyÓn trong nhiÒu mÆt vµ ®· g©y nªn nh÷ng thay ®æi l©u dµi vÒ chÊt l−îng m«i tr−êng, mét thay ®æi theo h−íng cã lîi, sè kh¸c l¹i g©y h¹i cho chÝnh con ng−êi. Do vËy ®èi t−îng nghiªn cøu cña khoa häc m«i tr−êng bao gåm: C¸c yÕu tè tù nhiªn vµ yÕu tè nh©n t¹o bao quanh con ng−êi cã ¶nh h−ëng ®Õn ®êi sèng, sù s¶n xuÊt, sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña con ng−êi vµ thiªn nhiªn; còng nh− nghiªn cøu c¸c t¸c ®éng cña con ng−êi ®Õn m«i tr−êng. b) NhiÖm vô cña m«n häc M«n häc "M«i tr−êng vµ con ng−êi" lµ m«n häc nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh trong ®ã sinh vËt ®ang sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn nh»m: Cung cÊp c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ sinh th¸i häc vµ khoa häc m«i tr−êng; nh÷ng tri thøc khoa häc cÇn thiÕt ®Ó cã th¸i ®é ®óng ®¾n vÒ trong nhËn thøc c¸c mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a nhu cÇu cña con ng−êi víi viÖc khai th¸c, sö dông c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. Ngoµi ra m«n häc cßn nh»m môc tiªu gi¸o dôc con ng−êi cã ý thøc trong viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng, chèng l¹i n¹n g©y « nhiÔm, gãp phÇn cïng víi chiÕn l−îc b¶o vÖ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë n−íc ta, cô thÓ: - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng m«i tr−êng toµn cÇu vµ ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay víi nh÷ng gi¶i ph¸p ®·, ®ang vµ sÏ ®−îc ¸p dông ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng, qu¶n lý m«i tr−êng, c¶i thiÖn mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a con ng−êi vµ m«i tr−êng. - Cung cÊp kiÕn thøc c¬ b¶n trong viÖc nhËn thøc c¸c mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a nhu cÇu ph¸t triÓn cña loµi ng−êi víi viÖc khai th¸c sö dông hîp lý c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. - Trang bÞ kiÕn thøc c¬ b¶n nh»m ®Þnh h−íng nghiªn cøu cho sinh viªn nghiªn cøu c¸c m«n häc kh¸c vÒ m«i tr−êng ë nh÷ng giai ®o¹n sau. - N©ng cao nhËn thøc cho sinh viªn vÒ c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng trong n−íc vµ trªn thÕ giíi, trang bÞ cho sinh viªn nh÷ng kü n¨ng vµ kh¶ n¨ng hµnh ®éng cô thÓ vÒ m«i tr−êng. http://www.ebook.edu.vn 4
- Ch−¬ng 1: M«i tr−êng vμ sinh th¸i 1.1. M«i tr−êng 1.1.1. Kh¸i niÖm M«i tr−êng cã thÓ ®−îc ®Þnh nghÜa nh− sau: M«i tr−êng lµ tËp hîp (aggregate) c¸c vËt thÓ (things), hoµn c¶nh (conditions) vµ ¶nh h−ëng (influences) bao bäc quanh mét ®èi t−îng nµo ®ã". §Þnh nghÜa nµy cho thÊy, khi nãi vÒ m«i tr−êng ta ph¶i ®øng trªn mét ®èi t−îng nhÊt ®Þnh vµ ®èi t−îng nµy chÞu t¸c ®éng cña c¸c thµnh phÇn m«i tr−êng bao quanh nã, ®èi t−îng nµy kh«ng nhÊt thiÕt lµ con ng−êi (loµi ng−êi, c¸ thÓ ng−êi hoÆc céng ®ång loµi ng−êi) mµ cã thÓ lµ bÊt cø mét vËt thÓ, hoµn c¶nh, hiÖn t−îng nµo ®ã tån t¹i trong kh«ng gian cã chøa c¸c yÕu tè t¸c ®éng tíi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã. Víi c¸ch nh×n nµy, cã thÓ lµm chóng ta lÇm t−ëng mçi ®èi t−îng chØ tiÕp nhËn chØ tiÕp nhËn nh÷ng t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c ë xung quanh. Thùc ra b¶n th©n ®èi t−îng ®ã còng còng cã nh÷ng t¸c ®éng ng−îc l¹i c¸c yÕu tè xung quanh vµ chÝnh nã trë thµnh mét yÕu tè cña m«i tr−êng ®èi víi mét yÕu tè kh¸c ®−îc xem lµ ®èi t−îng cña m«i tr−êng. V× vËy m«i tr−êng cã thÓ cßn ®−îc ®Þnh nghÜa nh− sau: M«i tr−êng lµ kho¶ng kh«ng gian nhÊt ®Þnh cã chøa c¸c yÕu tè kh¸c nhau, t¸c dông qua l¹i víi nhau ®Ó cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Khi nãi tíi m«i tr−êng, ng−êi ta nghÜ ngay ®Õn mèi quan hÖ cña nh÷ng yÕu tè xung quanh t¸c ®éng tíi ®êi sèng cña sinh vËt mµ trong ®ã chñ yÕu lµ con ng−êi. Quan ®iÓm vÒ m«i tr−êng nh×n tõ gãc ®é sinh häc lµ nh÷ng quan ®iÓm phæ biÕn, sau ®©y lµ mét sè ®Þnh nghÜa - M«i tr−êng lµ tËp hîp c¸c yÕu tè vËt lý, ho¸ häc, sinh häc, kinh tÕ - x· héi bao quanh vµ t¸c ®éng tíi ®êi sèng vµ sù ph¸t triÓn cña mét c¸ thÓ hoÆc mét c«ng ®ång ng−êi (theo Liªn hiÖp quèc - UNEP ch−¬ng tr×nh m«i tr−êng cña Liªn hiÖp quèc, 1980). - M«i tr−êng lµ tÊt c¶ c¸c hoµn c¶nh bªn ngoµi t¸c ®éng lªn mét c¬ thÓ sinh vËt hoÆc mét c¬ thÓ nhÊt ®Þnh ®ang sèng, lµ mäi vËt bªn ngoµi mét c¬ thÓ (theo G. Tyler Miler -Environmental Science, USA, 1988). - M«i tr−êng lµ hoµn c¶nh vËt lý, ho¸ häc sinh häc bao quanh c¸c sinh vËt (Encyclopedia of Environmental Science, USA, 1992). - M«i tr−êng lµ tÊt c¶ c¸c hoµn c¶nh hoÆc ®iÒu kiÖn bao quanh mét hay mét nhãm sinh vËt hoÆc m«i tr−êng lµ tæng hîp c¸c ®iÒu kiÖn x· héi hay v¨n ho¸ ¶nh h−ëng tíi c¸ thÓ hoÆc céng ®ång. V× con ng−êi võa tån t¹i trong thÕ giíi tù nhiªn vµ ®ång thêi t¹o nªn thÕ giíi v¨n ho¸, x· héi vµ kü thuËt, vµ tÊt c¶ ®Òu lµ thµnh phÇn m«i tr−êng sèng cña con ng−êi. Qua c¸c ®Þnh nghÜa trªn, m«i tr−êng ®−îc xem nh− lµ nh÷ng yÕu tè bao quanh vµ t¸c ®éng lªn con ng−êi (c¸ thÓ hay céng ®ång) vµ sinh vËt. ThËt vËy nÕu mét m«i tr−êng nµo ®ã cã nh÷ng yÕu tè hoµn toµn kh«ng liªn quan tíi sù sèng vµ con ng−êi sÏ ch¼ng ai quan t©m. Víi c¸ch nh×n trªn dÔ lµm cho ng−êi ta ngé nhËn r»ng mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vµ m«i tr−êng lµ mèi quan hÖ mét chiÒu: M«i tr−êng t¸c ®éng tíi con ng−êi vµ con ng−êi nh− lµ mét trung t©m tiÕp nhËn c¸c t¸c ®éng ®ã. Thùc ra, mçi con ng−êi l¹i lµ mét t¸c nh©n t¸c ®éng ®Õn c¸c yÕu tè chÝnh trong m«i tr−êng mµ nã ®ang tån t¹i. http://www.ebook.edu.vn 5
- Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ng−êi ta cã c¸i nh×n toµn diÖn h¬n vÒ mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vµ m«i tr−êng: - Con ng−êi sèng trong m«i tr−êng kh«ng ph¶i chØ tån t¹i nh− mét sinh vËt, mµ con ng−êi lµ mét sinh vËt biÕt t− duy, nhËn thøc ®−îc m«i tr−êng vµ biÕt t¸c ®éng ng−îc l¹i c¸c yÕu tè m«i tr−êng ®Ó cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. - Mèi quan hÖ gi÷a m«i tr−êng lµ mèi quan hÖ t−¬ng t¸c (t¸c ®éng qua l¹i), trong ®ã bao gåm c¶ nh÷ng t−¬ng t¸c gi÷a c¸c c¸ thÓ ng−êi, c¸c céng ®ång con ng−êi. - Con ng−êi sèng trong m«i tr−êng kh«ng ph¶i chØ nh− mét sinh vËt, mét bé phËn sinh häc trong m«i tr−êng mµ cßn lµ mét c¸ thÓ trong céng ®ång x· héi con ng−êi. Con ng−êi ë ®©y võa cã ý nghÜa sinh häc, võa cã ý nghÜa x· héi häc. ChÝnh vÞ vËy nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt b»ng c¸c biÖn ph¸p lý- ho¸- sinh, kü thuËt häc mµ cßn ph¶i ®−îc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt d−íi c¸c gãc ®é kh¸c nhau nh− kinh tÕ häc, ph¸p luËt, ®Þa lý kinh tÕ - x· héi ... LuËt b¶o vÖ m«i tr−êng cña ViÖt Nam nªu râ " M«i tr−êng bao gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn (bao gåm th¹ch quyÓn, thuû quyÓn vµ khÝ quyÓn) vµ c¸c yÕu tè vËt chÊt nh©n t¹o (®ång ruéng, v−ên t−îcn c«ng viªn, thµnh phè, c¸c c«ng tr×nh v¨n ho¸, c¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ...), quan hÖ mËt thiÕt víi nhau bao quanh con ng−êi, cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi ®êi sèng s¶n xuÊt, sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña con ng−êi vµ thiªn nhiªn" 1.1.2. Sù tiÕn ho¸ cña m«i tr−êng LÞch sö tr¸i ®Êt ®−îc ®anh dÊu bëi hai mèc c¬ b¶n lµ xuÊt hiÖn sù sèng vµ xuÊt hiÖn loµi ng−êi. a) Tr−íc khi sù sèng xuÊt hiÖn - KhÝ quyÓn nguyªn thuû: lµ mét khèi c« ®Æc gåm hydro (H) vµ Helium (He). khi hµnh tinh nãng lªn (c¸ch ®©y kho¶ng 4,5-5 tû n¨m), H vµ He biÕn mÊt. - KhÝ quyÓn chuyÓn ho¸: xuÊt hiÖn c¸c khÝ trªn hµnh tinh gåm: h¬i n−íc (85%), CO2 (10-15%), nit¬ vµ dioxit l−u huúnh (1-3%). C¸c thµnh phµn nµy gièng nh− c¸c thµnh phÇn khÝ do nói löa phun. - Hµnh tinh l¹nh: ®¹i d−¬ng ®«ng l¹i ... quan träng cho sù tiÕn ho¸ cña sù sèng D−íi mÆt ®ãng b¨ng kh«ng bÞ ®«ng, c¸c tia cùc tÝm kh«ng xuyªn qua ®−îc nªn sù sèng cã thÓ tån t¹i. Trªn khÝ quyÓn, O2 rÊt Ýt nªn kh«ng ng¨n chÆn ®−îc sù x©m nhËp c¸c tia cã h¹i v× thÕ sù sèng kh«ng thÓ tån t¹i (bÊt cø sinh vËt nµo muèn lªn bê ®Òu ®Òu bÞ chÕt bëi c¸c tia cùc tÝm). §Þa cÇu ban ®Çu tån t¹i víi c¸c ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng phi sinh vËt. M«i tr−êng bao gåm ®Þa chÊt, ®Êt,n−íc, khÝ, bøc x¹ mÆt trêi. Trong qu¸ tr×nh tån t¹i hµng tû n¨m, qu¶ ®Êt vµ m«i tr−êng bao quanh ®· s¶n sinh ra mét s¶n phÈm ®ã lµ oxy víi l−îng kh«ng lín l¾m, lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ho¸ häc hoÆc lý ho¸ ®¬n thuÇn. Sau ®ã ozone ®−îc t¹o thµnh dÇn dÇn. Líp ozone dµy lªn cã t¸c dông ng¨n c¶n sù x©n nhËp c¸c tia tö ngo¹i bøc x¹ mÆt trêi lªn bÒ mÆt tr¸i ®Êt, v× vËy sù sèng xuÊt hiÖn vµ tån t¹i. b) Tõ khi xuÊt hiÖn sù sèng Khi xuÊt hiÖn sù sèng ®Çu tiªn, m«i tr−êng toµn cÇu chuyÓn sang mét giai ®o¹n míi. M«i tr−êng gåm hai thµnh phÇn, tuy lóc ®Çu ch−a ph©n biÖt râ l¾m ®ã lµ phÇn v« http://www.ebook.edu.vn 6
- sinh vµ phÇn h÷u sinh. C¸c sinh vËt ®Çu tiªn sèng trong ®iÒu kiÖn v« cïng kh¾c nghiÖt, chñ yÕu lµ c¸c vi khuÈn kþ khÝ (3,5 tû n¨m). Lóc nµy ch−a cã qu¸ tr×nh h« hÊp cña c¸c sinh vËt mµ chñ yÕu th«ng qua b»ng con ®−êmg sinh ho¸ lªn men ®Ó cung cÊp n¨ng l−îng cho c¸c ho¹t ®éng sinh vËt. Sinh vËt ph¸t triÓn th«ng qua chän läc tù nhiªn, b−íc ®Çu lµ c¸c sinh vËt s¬ khëi cã diÖp lôc ®¬n gi¶n (t¶o lam ®· xuÊt hiÖn c¸ch ®Ëy 2,5 tû n¨m) nªn cã kh¶ n¨ng quang hîp, hÊp thô CO2, H2O vµ th¶i ra khÝ O2. Nhê qu¸ tr×nh quang hîp ®· t¹o ra sù biÕn ®æi s©u s¾c vÒ m«i tr−êng sinh th¸i ®Þa cÇu, O2 ®−îc t¹o ra nhanh chãng. tõ ®ã, kÐo theo sù xuÊt hiÖn hµng lo¹t c¸c vi sinh vËt kh¸c. L−îng O2 t¨ng lªn ®¸ng kÓ ®ñ ®Ó t¹o ra ozone (O3), l−îng O3 tõ tõ t¨ng lªn t¹o thµnh líp ozone. Líp ozone dµy lªn dµy lªn ®ñ ®Ó b¶o vÖ sù sèng trªn tr¸i ®Êt sinh s«i n¶y në. Cïng víi qu¸ tr×nh nµy, nhiÖt ®é tr¸i ®Êt Êm dÇn lªn, sù ph¸t triÓn nhanh cña sinh vËt vÒ chñng lo¹i vµ sè l−îng. MÆc dï tr¶i qua hµng chôc qu¸ tr×nh thay ®æi ®Þa chÊt, mèi quan hÖ phô thuéc gi÷a c¸c yÕu tè cña m«i tr−êng ngµy cµng chÆt chÏ. Sù ph¸t triÓn hÖ gen cña sinh vËt còng theo ®ã ngµy cµng ®a d¹ng vµ phong phó c¶ trªn c¹n lÉn d−íi n−íc. Trªn tr¸i ®Êt dÇn dÇn h×nh thµnh c¸c quyÓn: KhÝ quyÓn, thuû quyÓn, ®Þa quyÓn (cßn gäi lµ th¹ch quyÓn) vµ sinh quyÓn. Sau ®ã xuÊt hiÖn loµi ng−êi, qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ loµi ®· lµm cho m«i tr−êng sinh th¸i ®Þa cÇu cã sù phong phó v−ît bËc vÒ sè l−îng lÉn chñng lo¹i. Bªn c¹nh chän läc tù nhiªn ®· xuÊt hiÖn hÖ sinh vËt ph¸t triÓn theo chän läc nh©n t¹o. Loµi ng−êi ®−îc xem nh− lµ mét loµi sinh vËt siªu ®¼ng kh«ng nh÷ng chØ phô thuéc vµo m«i tr−êng tù nhiªn mµ cßn cã thÓ c¶i t¹o m«i tr−êng, b¾t m«i tr−êng phôc vô cho cuéc sèng cña m×nh. Tõ ®©y m«i tr−êng kh«ng chØ v« sinh vµ h÷u sinh mµ cßn cã con ng−êi vµ c¸c ho¹t ®éng sèng cña con ng−êi. Tõ ®ã xuÊt hiÖn c¸c d¹ng m«i tr−êng d©n sè x· héi, m«i tr−êng nh©n v¨n, m«i tr−êng ®« thÞ, m«i tr−êng n«ng th«n, m«i tr−êng ven biÓn.v.v.. c¸c lo¹i m«i tr−êng nµy ®Òu lÊy con ng−êi lµm trung t©m, c¸c thµnh phÇn vËt chÊt vµ m«i tr−êng kh¸c liªn quan chÆt chÏ víi sù sinh tån vµ ph¸t triÓn cña loµi ng−êi. 1.1.3. Thµnh phÇn m«i tr−êng M«i tr−êng nãi chung bao gåm tËp hîp tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn cña thÕ giíi vËt chÊt bao quanh cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña mäi sinh vËt. M«i tr−êng sèng cña con ng−êi bao gåm c¸c thµnh phÇn m«i tr−êng tù nhiªn, m«i tr−êng x· héi, m«i tr−êng nh©n t¹o. - M«i tr−êng tù nhiªn: bao gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn nh− vËt lý, ho¸ häc, sinh häc tån t¹i kh¸ch quan, ngoµi ý muèn con ng−êi hoÆc Ýt chÞu t¸c ®éng chi phèi cña con ng−êi. - M«i tr−êng nh©n t¹o: gåm c¸c yÕu tè vËt lý, sinh häc, x· héi .v.v.. do con ng−êi t¹o dùng vµ chÞu sù chi phèi cña con ng−êi. - M«i tr−êng x· héi: gåm mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi con ng−êi (con ng−êi ë ®©y víi t− c¸ch lµ c¸ thÓ, c¸ nh©n vµ nh©n c¸ch nghÜa lµ quan hÖ gi÷a con ng−êi víi con ng−êi, con ng−êi víi céng ®ång, céng ®ång víi céng ®ång. Ba thµnh phÇn m«i tr−êng nµy cïng tån t¹i, xen lÉn vµo nhau vµ t−¬ng t¸c chÆt chÏ víi nhau. C¸c thµnh phÇn m«i tr−êng lu«n chuyÓn ho¸ vµ diÔn ra theo chu kú, th«ng http://www.ebook.edu.vn 7
- th−êng lµ ë d¹ng c©n b»ng ®éng. Sù c©n b»ng nµy ®¶m b¶o cho sù sèng trªn tr¸i ®Êt ph¸t triÓn æn ®Þnh. C¸c chu tr×nh tuÇn hoµn phæ biÕn th−êng gÆp lµ: chñ tr×nh tuÇn hoµn c¸c bon, nit¬, l−u huúnh, phospho ... gäi chung lµ chu tr×nh sinh ®Þa ho¸ häc. Sinh vËt vµ m«i tr−êng xung quanh lu«n cã quan hÖ t−¬ng hç lÉn nhau vÒ vËt chÊt vµ n¨ng l−îng th«ng qua c¸c thµnh phÇn vÒ m«i tr−êng nh− khÝ quyÓn, thuû quyÓn, ®Þa quyÓn vµ sinh quyÓn, cïng c¸c ho¹t ®éng cña hÖ mÆt trêi. Sèng lµ ph−¬ng thøc tån t¹i víi nh÷ng thuéc tÝnh ®Æc biÖt cña vËt chÊt trong ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña m«i tr−êng. Trong qu¸ tr×nh xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn, tiÕn ho¸, sù sèng lu«n g¾n chÆt víi m«i tr−êng mµ nã tån t¹i - kh«ng hÒ cã sù sèng tån t¹i ngoµi m«i tr−êng vµ ng−îc l¹i, còng kh«ng cã m«i tr−êng kh«ng cã sù sèng. Kh«ng hÒ cã sù sèng trong m«i tr−êng mµ nã tån t¹i mµ l¹i kh«ng thÝch øng. Con ng−êi võa lµ mét thùc thÓ sinh häc, võa lµ mét thùc thÓ v¨n ho¸ - m«i tr−êng sèng cña con ng−êi (cßn gäi lµ m«i tr−êng nh©n v¨n), lµ tæng hîp c¸c ®iÒu kiÖn vËt lý, ho¸ häc, sinh häc, kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, v¨n ho¸ bao quanh vµ cã ¶nh h−ëng ®Õn sù sèng vµ ph¸t triÓn cña tõng c¸ nh©n vµ cña c¸c céng ®ång ng−êi. 1.1.4. C¸c quyÓn trªn tr¸i ®Êt a) KhÝ quyÓn (Atmosphere) + CÊu tróccña khÝ quyÓn KhÝ quyÓn hay m«i tr−êng kh«ng khÝ lµ hçn hîp c¸c khÝ bao quanh bÒ mÆt tr¸i ®Êt, cã khèi l−îng kho¶n 5,2x1015 tÊn (0,0001% khèi l−îng tr¸i ®Êt). KhÝ quyÓn ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc duy tr× c©n b»ng nhiÖt cña tr¸i ®Êt, th«ng qua qu¸ tr×nh hÊp thô bøc x¹ hång ngo¹i tõ mÆt trêi vµ t¶i ph¶n x¹ khái tr¸i ®Êt. KhÝ quyÓn ®−îc chia thµnh nhiÒu tÇng kh¸c nhau theo sù thay ®æi cña chiÒu cao vµ chªnh lÖch nhiÖt ®é, bao gåm: - TÇng ®èi l−u (Troposphere): cao ®Õn 10km tÝnh tõ mÆt ®Êt. NhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cña tÇng nµy gi¶m theo chiÒu cao. Trªn mÆt ®Êt cã nhiÖt ®é trung b×nh lµ 150C, lªn ®Õn ®é cao 10km chØ cßn -50 ®Õn -800C. - TÇng b×nh l−u (Stratosphere): ë ®é cao tõ 10-50km. §Æc ®iÓm cña tÇng b×nh cl−u lµ nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cña tÇng nµy t¨ng theo chiÒu cao. C¸c nhµ khoa häc gi¶i thÝch r»ng sù gia t¨ng nhiÖt ®é lµ do cµng lªn cao cµng gÇn víi líp ozone. Líp ozon lµ líp khÝ trong ®ã cã hµm l−îng khÝ ozone rÊt cao, cã kh¶ n¨ng hÊp thô tia cùc tÝm cña mÆt trêi. Líp ozone xuÊt hiÖn ë ®é cao tõ 18-30km. Nång ®é ozone cao nhÊt ë ®é cao 20-25km, cao h¬n 1000 lÇn so víi ë tµng ®èi l−u. - TÇng trung l−u (Mesosphere): ë ®é cao tõ 50-90km. §Æc ®iÓm cña tÇng trung l−u lµ nhiÖt ®é gi¶m dÇn tõ ®Ønh cña tÇng b×nh l−u (50km) ®Õn hÕt tÇng trung l−u (90km). NhiÖt ®é gi¶m nhanh h¬n ë tÇng ®èi l−u cã thÓ ®¹t nhiÖt ®é -1000C. - TÇng khÝ quyÓn (Thermosphere), vµ tÇng ngoµi (Exosphere). §Æc ®iÓm cña tÇng khÝ quyÓn lµ nhiÖt ®é t¨ng lªn rÊt nhanh vµ rÊt cao. MËt ®é ph©n tö khÝ ë ®©y rÊt lo·ng. + Thµnh phÇn khÝ ë tÇng ®èi l−u: KhÝ quyÓn gåm c¸c thµnh phÇn sau: C¸c khÝ kh«ng thay ®æi nh− O2 (20,95%), N2 (78,08%), Ar (0,93%), vµ mét sè khÝ kh¸c nh− Ne (18,18ppmV), He (5,24 ppmV), Kr(1,14 ppmV), Xe (0,087 ppmV); C¸c khÝ thay ®æi nh− h¬i n−íc (1- 4%, thay ®æi tuú theo nhiÖt http://www.ebook.edu.vn 8
- ®é) vµ CO2 (0,03%, thay ®æi tuú theo mïa); c¸c d¹ng vÕt nh− O3, NO, SO, CO c¸c khÝ nµy th−êng thay ®æi cã hµm l−îng rÊt thÊp vµ th−êng lµ c¸c chÊt « nhiÔm trong kh«ng khÝ. + Vai trß cña khÝ quyÓn KhÝ quyÓn cung cÊp oxy (cÇn thiÕt cho sù sèng trªn tr¸i ®Êt), CO2 (cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh quang hîp cña thùc vËt), cung cÊp nit¬ cho vi khuÈn cè ®Þnh nit¬ vµ c¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt amoniac ®Ó t¹o chÊt nit¬ cÇn thiÕt cho sù sèng. KhÝ quyÓn cßn lµ ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn n−íc tõ c¸c ®¹i d−¬ng tíi ®Êt liÒn nh− mét chu tr×nh tuÇn hoµn n−íc. KhÝ quyÓn cã nhiÖm vô duy tr× vµ b¶o vÖ sù sèng trªn tr¸i ®Êt. Nhê khÝ quyÓn hÊp thô hÇu hÕt c¸c tia vò trô vµ phÇm lín bøc x¹ ®iÖn tõ cña mÆt trêi kh«ng tíi ®−îc mÆt ®Êt. KhÝ quyÓn cchØ truyÒn c¸c bøc x¹ cËn cùc tÝm, cËn hång ngo¹i (3000-2500nm) vµ c¸c sãng radi (0,1-0,4 micron), ®ång thêi ng¨n c¶n bøc x¹ cùc tÝm cã tÝnh chÊt huû ho¹i m« (c¸c bøc x¹ d−íi 300nm). b) Thuû quyÓn (Hydrosphere) Thuû quyÓn bao gåm mäi nguån n−íc, ë ®¹i d−¬ng, biÓn, c¸c s«ng hå, b¨ng tuyÕt, n−íc d−íi ®Êt, h¬i n−íc, khèi l−îng thuû quyÓn −íc chõng 1,3818 tÊn (0,03% khèi l−îng tr¸i ®Êt) trong ®ã: 97% lµ n−íc mÆn, cã hµm l−îng muèi cao, kh«ng thÝch hîp cho sù sèng cña con ng−êi; 2% d−íi d¹ng b¨ng ë hai ®Çu cùc tr¸i ®Êt; 1% ®−îc con ng−êi sö dông (30% dïng cho t−íi tiªu, 50% dïng ®Ó s¶n xuÊt n¨ng l−îng, 12% dïng cho s¶n xu¸t c«ng nghiÖp vµ 7% dïng cho sinh ho¹t cña con ng−êi). N−íc lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®−îc cña sù sèng vµ ®−îc con ng−êi sö dông vµo nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. Tuy nhiªn, hiÖn nay n−íc mÆt vµ n−íc ngÇm ®ang bÞ nhiÔm bÈn bëi c¸c lo¹i thuèc trõ s©u, ph©n bãn cã trong n−íc th¶i vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c¸c lo¹i n−íc th¶i sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp. C¸c bÖnh tËt ®−îc mang theo n−íc th¶i sinh ho¹t ®· tõng g©y tö vong hµng triÖu ng−êi. B¶ng 1.1: ThÓ tÝch c¸c khÝ trong kh«ng khÝ vµ trong ®¹i d−¬ng KhÝ Trong kh«ng khÝ (%) Trong ®¹i d−¬ng (%) Nit¬ (N2) 78,08 48 Oxy (O2) 20,95 36 Dioxid Cacbon (CO2) 0,035 15 c) Th¹ch quyÓn (Lithosphere) Th¹ch quyÓn, cßn gäi lµ m«i tr−êng ®Êt, bao gåm líp vá tr¸i ®Êt cã ®é dµy kho¶ng 60-70km trªn mÆt ®Êt vµ 2-8km d−íi ®¸y biÓn. ®Êt lµ hçn hîp phøc t¹p c¸c hîp chÊt v« c¬, h÷u c¬, kh«ng khÝ, n−íc vµ lµ bé phËn quan träng nhÊt cña th¹ch quyÓn. Thµnh phÇn vËt lý, tÝnh chÊt ho¸ häc cña th¹ch quyÓn nh×n chung t−¬ng ®èi æn ®Þnh vµ cã ¶nh h−ëng lín ®Õn sù sèng trªn ®Þa cÇu. §Êt trång trät, rõng, kho¸ng s¶n lµ nh÷ng tµi nguyªn ®ang ®−îc con ng−êi khai th¸c triÖt ®Ó, dÉn ®Õn nh÷ng nguy c¬ c¹n kiÖt. d) Sinh quyÓn (Biosphere). Sinh quyÓn lµ n¬i cã sù sèng tån t¹i, bao gåm c¸c phÇn cña th¹ch quyÓn cã ®é dµy tõ 2-3 km (kÓ tõ mÆt ®Êt), toµn bé thuû quyÓn vµ khÝ quyÓn (®é cao ®Õn 10km - ®Õn tÇng ozone). C¸c thµnh phÇn trong sinh quyÓn lu«n t¸c ®éng t−¬ng hç lÉn nhau (vÝ dô: khÝ O2 vµ CO2 phô thuéc vµo møc ®é sinh tån cña thùc vËt vµ møc ®é hoµ tan cña chóng trong m«i tr−êng n−íc). http://www.ebook.edu.vn 9
- Sinh quyÓn cã c¸c céng ®ång sinh vËt kh¸c nhau tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ d−íi n−íc ®Õn trªn c¹n, tõ xÝch ®¹o ®Õn c¸c vïng cùc (trõ nh÷ng miÒn kh¾c nghiÖt) Sinh quyÓn kh«ng cã giíi h¹n râ rÖt v× chóng n»m c¶ trong c¸c quyÓn vËt lý vµ kh«ng hoµn toµn liªn tôc v× chØ tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng nhÊt ®Þnh. Trong sinh quyÓn ngoµi vËt chÊt, n¨ng l−îng cßn cã th«ng tin víi t¸c dông duy tr× cÊu tróc vµ c¬ chÕ tån t¹i, ph¸t triÓn cña c¸c vËt thÓ sèng. D¹ng th«ng tin phøc t¹p vµ cao nhÊt lµ trÝ tuÖ con ng−êi, cã t¸c dông ngµy cµng m¹nh mÏ ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn trªn tr¸i ®Êt. 1.1.5. Chu tr×nh sinh ®Þa ho¸ häc a) Kh¸i niÖm Lµ chu tr×nh vËn ®éng c¸c chÊt v« c¬ trong hÖ sinh th¸i theo ®−êng tõ ngo¹i c¶nh chuyÓn vµo trong c¬ thÓ sinh vËt, råi ®−îc chuyÓn l¹i vµo m«i tr−êng. Chu tr×nh vËn ®éng c¸c chÊt v« c¬ ë ®©y kh¸c víi sù chuyÓn ho¸ n¨ng l−îng ®i qua c¸c bËc dinh d−ìng ë chç nã ®−îc b¶o toµn vµ kh«ng bÞ mÊt ®i mét phÇn nµo d−íi d¹ng n¨ng l−îng vµ kh«ng sö dông l¹i Nguån vËt chÊt M«i tr−êng C¬ thÓ sèng Trong h¬n 90 nguyªn tè ®−îc biÕt trong thiªn nhiªn cã kho¶ng 30-40 nguyªn tè cÇn thiÕt cho c¬ thÓ sèng. Mét sè nguyªn tè nh− C¸cbon, Oxy, Nit¬, Hydro, Phosho ... c¬ thÓ ®ßi hái víi sè l−îng lín, mét cè nguyªn tè kh¸c c¬ thÓ ®ßi hái mét l−îng nhá, cã khi cùc nhá (vi l−îng), nh−ng hÕt søc cÇn thiÕt nh−: §ång, Mangan, cÇn cho ph¶n øng oxy ho¸ - khö. Chu tr×nh sinh ®Þa ho¸ ho¸ häc lµ mét trong nh÷ng c¬ chÕ c¬ b¶n ®Ó duy tr× sù c©n b»ng trong sinh quyÓn vµ ®¶m b¶o sù c©n b»ng nµy th−êng xuyªn, ng−êi ta phËn lo¹i hai chu tr×nh sinh ®Þa ho¸ häc: - Chu tr×nh hoµn h¶o: Chu tr×nh cña nh÷ng nguyªn tè nh− C¸cbon, Nit¬ mµ giai ®o¹n ë d¹ng khÝ, chóng chiÕm −u thÕ trong chu tr×nh mµ khÝ quyÓn lµ n¬i dù tr÷ chÝnh cña nh÷ng nguyªn tè ®ã, mÆt kh¸c tõ c¬ thÓ sinh vËt chóng trë l¹i ngo¹i c¶nh t−¬ng ®èi nhanh. - Chu tr×nh kh«ng hoµn h¶o: Chu tr×nh cña nh÷ng nguyªn tè nh− Phospho, L−u huúnh, nh÷ng chÊt nµy trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn bÞ ®äng l¹i thÓ hiÖn qua chu kú l¾ng ®äng trong hÖ sinh th¸i kh¸c nhau cña sinh quyÓn. Chóng chØ cã thÓ vËn chuyÓn ®−îc d−íi t¸c ®éng cña nh÷ng hiÖn t−îng x¶y ra trong thiªn nhiªn (sù sãi mßn), hoÆc d−íi t¸c ®éng cña con ng−êi b) Chu tr×nh tuÇn hoµn n−íc + Vai trß cña n−íc trong m«i tr−êng sinh th¸i N−íc rÊt quan träng cho sù sèng, tÊt c¶ sinh vËt vµ con ng−êi ®Òu cÇn ®Õn n−íc. N−íc gióp cho qu¸ tr×nh trao ®æi vËn chuyÓn thøc ¨n, tham gia vµo c¸c ph¶n øng sinh ho¸ häc vµ c¸c mèi liªn kÕt cÊu t¹o trong c¬ thÓ ng−êi, ®éng vËt, thùc vËt. ë ®©u cã n−íc th× th× ë ®ã ®· vµ sÏ cã sù sèng vµ ng−îc l¹i ë ®©u cã sù sèng th× ë ®ã tÊt yÕu ph¶i cã n−íc. Trong c¬ thÓ ng−êi, n−íc chiÕm 65%, khi mÊt n−íc 6-8% con ng−êi c¶m gi¸c mÖt mái, nÕu mÊt n−íc 12% sÏ h«n mª vµ cã thÓ tö vong. Trong c¬ thÓ ®éng vËt cã 70% lµ n−íc, ë thùc vËt ®Æc biÖt ë d−a hÊu cã thÓ ®Õn 90% lµ n−íc. Ngoµi ra n−íc cßn cÇn cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, trong y häc, giao th«ng v©n t¶i, du lÞch ... http://www.ebook.edu.vn 10
- B¶ng 1.2: C¸c d¹ng tån t¹i cña n−íc D¹ng n−íc ThÓ tÝch (km3x106) Tû lÖ (%) §¹i d−¬ng 507,2 97,22 §¸ b¨ng 11,2 2,15 N−íc ngÇm 3,2 0,61 Hå ao n−íc ngät 0,048 0,009 BiÓn néi ®Þa 0,04 0,008 §é Èm cña ®Êt 0,025 0,005 H¬i n−íc trong kh«ng khÝ 0,005 0,001 S«ng, l¹ch 0,0005 0,0001 B¶ng 1.3: Thêi gian tån ®äng cña c¸c d¹ng n−íc trong tuÇn hoµn n−íc §Þa ®iÓm Thêi gian l−u tr÷ n−íc KhÝ quyÓn 9 ngµy C¸c dßng s«ng 2 tuÇn §Êt Èm 2 tuÇn ®Õn 1 n¨m C¸c hå lín 10 n¨m N−íc ngÇm n«ng 10-100 n¨m TÇng pha trén cña c¸c ®¹i d−¬ng 120 n¨m S«ng, l¹ch 300 n¨m N−íc ngÇm s©u ®Õn 10.000 n¨m Chãp b¨ng nam cùc 10.000 n¨m H×nh 1.1: S¬ ®å chu tr×nh tuÇn hoµn n−íc Trong chu tr×nh tuÇn hoµn n−íc: n−íc vËn chuyÓn kh«ng ®æi gi÷a thuû quyÓn, khÝ quyÓn vµ sinh quyÓn nhê n¨ng l−îng mÆt trêi vµ träng lùc. Tæng l−îng n−íc ch¶y trµn hµng n¨m tõ ®Êt liÒn ra ®¹i d−¬ng kho¶ng 10,3x1015gallon. N−íc lu«n chuyÓn ®æi liªn tôc qua nhiÒu tr¹ng th¸i, phÇn lín qua c¸c d¹ng nh−: b¨ng tuyÕt; bay h¬i; sù tho¸t h¬i n−íc ë thùc vËt; ®éng vËt; con ng−êi ; m−a. http://www.ebook.edu.vn 11
- + T¸c ®éng cña con ng−êi Tæng khèi l−îng n−íc trªn tr¸i ®Êt lµ kh«ng ®æi, nh−ng con ng−êi cã thÓ lµm thay ®æi chu tr×nh tuÇn hoµn n−íc: - D©n sè t¨ng lµm møc sèng, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, kinh tÕ ®Òu t¨ng, t¨ng nhu cÇu cña con ng−êi ®èi víi m«i tr−êng tù nhiªn cã t¸c ®éng ®Õn tuµn hoµn n−íc. - Nhu cÇu n−íc cho sinh ho¹t, n−íc cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp t¨ng lµm gi¸ n−íc t¨ng lªn. - C¸c thµnh phè lín, khu ®« thÞ, nguån n−íc s¹ch cµng khan hiÕm. - §« thÞ ho¸ cïng víi hÖ thèng tho¸t n−íc, cèng r·nh xuèng cÊp lµm t¨ng sù ngËp lôt lµm ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh läc, bay h¬i vµ sù tho¸t h¬i n−íc diÔn ra trong tù nhiªn. - Sù lµm ®Çy tÇng n−íc ngÇm x¶y ra víi tèc ®é ngµy cµng chËm. Nh− vËy con ng−êi cã thÓ lµm thay ®æi chÊt l−îng n−íc mµ m«i tr−êng tù nhiªn danh cho con ng−êi vµ cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng khan hiÕm nguån n−íc tõ s«ng, hå, n−íc ngÇm trªn hµnh tinh nµy, v× vËy con ng−êi cÇn con ng−êi ph¶i hiÓu vµ biÕt b¶o vÖ nguån n−íc. c) Chu tr×nh tuÇn hoµn Cacbon C¸c qu¸ tr×nh trong chu tr×nh tuÇn hoµn cacbon gåm: qu¸ tr×nh quang hîp, qu¸ tr×nh ph©n hñy c¸c s¶n phÈm bµi tiÕt vµ mét sè qu¸ tr×nh kh¸c nh− qu¸ tr×nh h« hÊp, qu¸ tr×nh khuyÕch t¸n khÝ CO2 trong khÝ quyÓn. KhÝ quyÓn lµ nguån cung cÊp cacbon (chñ yÕu ë d¹ng CO2) chÝnh trong chu tr×nh tuÇn hoµn cacbon. CO2 ®i vµ hÖ sinh th¸i nhê quang hîp vµ trë l¹i vµo khÝ quyÓn nhê qu¸ t×nh h« hÊp vµ qu¸ tr×nh ®èt ch¸y. Cacbon cã thÓ tån t¹i trong thêi gian dµi d−íi d¹ng v« c¬ nh− CO2 (d−íi d¹ng hoµ tan vµ khÝ); H2CO3 (hoµ tan); HCO3 (hoµ tan); CO3 (hoµ tan nh−:CaCO3, NaCO3 ...) hoÆc ë d¹ng h÷u c¬ nh− Glucose, acid acetic, than, ®Çu, khÝ. H×nh 1.2: Chu tr×nh tuÇn hoµn c¸cbon. Mét sè t¸c ®éng cña con ng−êi lµm t¨ng l−îng CO2 trong kh«ng khÝ, n−íc: - §èt ch¸y nhiªn liÖu (x¨ng, dÇu, than ®èt ch¸y cñi gç lµm tr¸i ®Êt nãng lªn, t¨ng nhiÖt ®é trªn tr¸i ®Êt - HiÖu øng nhµ kÝnh. - T¨ng CO2 vµ mét sè chÊt « nhiÔm kh¸c (NOx, SOx), g©y m−a acid (pH ≤ 4,0) lµm c¸ chÕt, thay ®æi pH ®Êt, ¶nh h−ëng ®Õn c©y trång. - Sù nãng lªn toµn cÇu cã thÓ lµm tan b¨ng ë Nam cùc, t¨ng mùc n−íc biÓn, thay ®æi khÝ hËu, thay ®æi s¶n l−îng ngò cèc vµ l−îng m−a. http://www.ebook.edu.vn 12
- d) Chu tr×nh tuÇn hoµn Oxy (O2) Qua nghiªn cøu chu tr×nh cacbon, ta thÊy trong chu tr×nh cã m« t¶ m« t¶ sù vËn chuyÓn oxy v× c¸c ph©n tö nµy ®Òu cã sù hiÖn diÖn cña O2. Trong chu tr×nh tuÈn hoµn oxy th× oxy ®−îc th¶i vµo kh«ng khÝ tõ c¸c sinh vËt tù d−ìng b»ng qu¸ tr×nh quang hîp. Sinh vËt tù d−ìng vµ dÞ d−ìng ®Ò hÊp thu oxy qua qu¸ tr×nh h« hÊp. ThËt ra, tÊt c¶ oxy trong kh«ng khÝ ®Òu lµ nguån gèc ph¸t sinh sù sèng. ®Çu tiªn oxy ®−îc gi¶i phãng tõ qu¸ tr×nh quang hîp cña c¸c sinh vËt tù d−ìng (phÇn lín lµ cianobacteria) sèng trong m«i tr−êng n−íc. Tr¶i qua 2 tû n¨m l−îng oxy trong kh«ng khÝ t¨ng lªn hiÖn nay ®¹t tû lÖ gÇn 21% vµ lµ nguån gèc ph¸t sinh c¸c sinh vËt ®a bµo, còng nh− ®éng vËt cã x−¬ng sèng - v× c¸c loµi nµy nhu cÇu oxy rÊt cao. ®) Chu tr×nh tuÇn hoµn Nit¬ (N) Chu tr×nh tuÇn hoµn nit¬ cã vai trß quan träng trong viÖc chuyÓn nit¬ trong kh«ng khÝ sang d¹ng mµ thùc vËt vµ ®éng vËt cã thÓ sö dông ®−îc. Trong khÝ quyÓn nit¬ chiÕm kho¶ng 78% (hÇu hÕt ë d¹ng khÝ). KhÝ nit¬ chØ ph¶n øng ho¸ häc ë nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. HÇu hÕt c¸c sinh vËt ®Òu kh«ng thÓ sö dông nit¬ trong kh«ng khÝ, chØ sö dông nit¬ d−íi d¹ng nitrat (NO3) hoÆc nitrit (NO2). NÕu kh«ng cã nit¬ th× protein vµ acid nucleic kh«ng thÓ ®−îc tæng hîp trong c¬ thÓ ®éng vËt, thùc vËt còng nh− con ng−êi. C¸c qu¸ tr×nh chÝnh trong chu t×nh tuÇn hoµn nit¬: H×nh 1.3: Chu tr×nh tuÇn hoµn nit¬ - Cè ®Þnh nit¬: Nit¬ ®−îc c¸c vi khuÈn cè ®Þnh, th−êng sèng trong c¸c nèt sÇn rÔ c©y hä ®Ëu, chuyÓn nit¬ d¹ng khÝ sang NO3. - Amon ho¸: C¸c vi khuÈn ph©n huû sÏ ph©n huû c¸c acid amin tõ x¸c chÕt cña ®éng vËt vµ thùc vËt gi¶i phãng NH4OH. - Nitrat ho¸: C¸c vi khuÈn ho¸ tæng hîp sÏ oxit ho¸ NH4OH ®Ó t¹o thµnh nitrat vµ nitrit, n¨ng l−îng ®−îc gi¶i phãng ®Ó sÏ gióp cho ph¶n øng gi÷a oxy vµ nit¬ trong kh«ng khÝ t¹o thµnh nitrat. - Khö nitrat ho¸: C¸c vÞ khuÈn kþ khÝ ph¸ vì c¸c nitrat, gi¶i nit¬ trë l¹i vµo khÝ quyÓn. http://www.ebook.edu.vn 13
- Mét sè t¸c ®éng cña con ng−êi vµo chu tr×nh tuÇn hoµn nit¬: - Sö dông ph©n bãn ®¹m ®Ó t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, lµm t¨ng tèc ®é khö nitrit, nitrat ®i vµo n−íc ngÇm. L−îng nit¬ cuèi cïng còng ch¶y ra s«ng, suèi, hå vµ cöa s«ng. t¹i ®©y cã thÓ sinh ra hiÖn t−îng phó d−ìng ho¸ m«i tr−êng n−íc vµ ®Êt. - Lµm t¨ng sù l¾ng ®éng nit¬ trong kh«ng khÝ v× ch¸y rõng vµ ®èt nhiªn liÖu. C¶ hai qu¸ tr×nh nµy ®Òu gi¶i phãng c¸c d¹ng nit¬ r¾n ë tr¹ng th¸i bôi. - Ch¨n nu«i gia sóc lµm th¶i vµo m«i tr−êng mét l−îng lín khÝ amoniac (NH3) qua chÊt th¶i cña chóng, sÏ ngÊm dÇn vµo ®Êt, n−íc ngÇm vµ lan truyÒn sang c¸c khu vùc kh¸c do ch¶y trµn. e) Chu tr×nh tuÇn hoµn Phospho (P) Chu tr×nh tuµn hoµn phospho lµ chu tr×nh kh«ng hoµn h¶o. Phospho lµ chÊt c¬ b¶n cña sinh chÊt cã rtrong sinh vËt cÇn cho sù tæng hîp c¸c chÊt nh− acid nucleic, chÊt dù tr÷ n¨ng l−îng ATP, ADP. - Nguån dù tr÷ phospho: trong th¹ch quyÓn d−íi d¹ng ho¶ nham, hiÕm cã trong sinh quyÓn. Phospho cã khuynh h−íng trë thµnh yÕu tè giíi h¹n cho hÖ sinh th¸i. - Sù thÊt tho¸t phospho lµ do t¹o trÇm tÝch s©u hoÆc chuyÓn vµo do ng−êi vµ ®éng vËt. H×nh 1.4: Chu tr×nh tuÇn hoµn phospho HiÖn nay phospho lµ kh©u yÕu nhÊt trong m¹ng l−íi dinh d−ìng. Víi sù gia t¨ng nhu cÇu phospho, sãi mßn (do ®èt ph¸ rõng), th× nguån dù tr÷ phospho cã nguy c¬ sÏ c¹n kiÖt dÇn. Khi x¶y ra sù mÊt c©n b»ng ë c¸c chu tr×nh tuÇn hoµn th× sÏ cã sù cè vÒ m«i tr−êng, ¶nh h−ëng ®Õn sù tån t¹i cña sinh vËt vµ con ng−êi trong mét khu vùc hay toµn cÇu. 1.2. HÖ sinh th¸i. 1.2.1. C¸c kh¸i niÖn - QuÇn thÓ: lµ mét nhãm c¸ thÓ cña mét loµi, sèng trong mét kho¶ng kh«ng gian x¸c ®Þnh, cã nhiÒu ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng cho c¶ nhãm mµ kh«ng ph¶i cña tõng c¸ nh©n cña nhãm. HoÆc quÇn thÓ lµ cµ thÓ cña cïng mét loµi sèng trong cïng khu vùc. - QuÇn x·: lµ tËp hîp c¸c quÇn thÓ sinh vËt cña nhiÒu loµi kh¸c nhau ®−îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh lÞch sö cïng sèng trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh (sinh c¶nh), http://www.ebook.edu.vn 14
- nhê c¸c mèi liªn hÖ sinh th¸i t−¬ng hç mµ nã g¾n bã víi nhau nh− mét thÓ thèng nhÊt, loµi cã vai trß quyÕt ®Þnh sù tiÕn ho¸ cña quÇn x· lµ loµi −u thÕ sinh th¸i. Sinh c¶nh lµ m«i tr−êng v« sinh. Trªn thùc tÕ ®Ó dÔ nhËn biÕt vµ ph©n biÖt ng−êi ta dïng chØ thÞ lµ th¶m thùc vËt, vØ yÕu tè thùc vËt th−êng chiÕm −u thÕ trong mét sinh c¶nh vµ cã ¶nh h−ëng râ rÖt ®Õn sinh c¶nh TËp hîp c¸c c¸c sinh, vËt cïng c¸c mèi quan hÖ kh¸c nhau gi÷a c¸c sinh vËt ®ã vµ c¸c mèi t¸c ®éng t−¬ng hç gi÷a chóng víi m«i tr−êng, víi c¸c yÕu tè v« sinh t¹o thµnh hÖ thèng sinh th¸i (Ecosystem), gäi t¾t lµ hÖ sinh th¸i. HÖ sinh th¸i lµ hÖ chøc n¨ng gåm c¸c quÇn x·, c¸c c¬ thÓ sèng vµ m«i tr−êng cña nã d−íi t¸c ®éng cña n¨ng l−îng mÆt trêi. Nhµ Sinh th¸i häc ng−êi Anh, A Tansley ®Ò xuÊt kh¸i niÖm sinh th¸i (Ecosystem): "Sinh vËt lµ thÕ giíi v« sinh (kh«ng sèng) ë xung quanh cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau vµ th−êng xuyªn cã t¸c ®éng qua l¹i". HÖ sinh th¸i lµ mét hÖ thèng t¸c ®éng qua l¹i gi÷a thùc vËt, ®éng vËt vµ con ng−êi víi m«i tr−êng vËt lý bao quanh chóng thÓ hiÖn qua dßng n¨ng l−îng tõ ®ã t¹o nªn chu tr×nh vËt chÊt. ThuËt ng÷ hÖ sinh th¸i cã thÓ ¸p dông cho nh÷ng quy m« kh¸c nhau, vÝ dô nh−: HÖ sinh th¸i nhá - Gèc c©y gç; HÖ sinh th¸i t−¬ng ®èi nhá - Mét c¸i ao; HÖ sinh th¸i võa - Mét khu rõng; HÖ sinh th¸i lín - §¹i d−¬ng; HÖ sinh th¸i khæng lå - Tr¸i ®Êt. HÖ sinh th¸i kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµ mét khu réng lín, nh−ng ph¶i cã quÇn x· sinh sèng. §Ó kh¶o s¸t mét hÖ sinh th¸i cÇn xem hai mÆt: - CÊu tróc cña hÖ sinh th¸i, nh−: C¸c vÊn ®Ò vÒ sè loµi, sè l−îng c¸c nhãm sinh vËt vµ ®Æc tÝnh cña m«i tr−êng. - Chøc n¨ng cña hÖ sinh th¸i, nh−: C¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tèc ®é ccña qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ n¨ng l−îng vµ trao ®æi chÊt. 1.2.2. Thµnh phÇn cña hÖ sinh th¸i HÖ sinh th¸i hoµn chØnh bao gåm c¸c thµnh phÇn chñ yÕu sau: - C¸c yÕu tè vËt lý - ®Ó t¹o nguån n¨ng l−îng: ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, ®é Èm, ¸p su¸t, dßng ch¶y ... - C¸c yÕu tè v« c¬: Gåm nh÷ng nguyªn tè vµ hîp chÊt ho¸ häc cÇn thiÕt cho sù tæng hîp chÊt sèng. C¸c chÊt vé c¬ cã thÓ lµ khÝ (O2, CO2, N2) thÓ láng (n−íc), d¹ng r¾n nh− c¸c chÊt kho¸ng (Ca, PO43-, Fe ...) tham gia vµo chu tr×nh tuÇn hoµn vËt chÊt. - C¸c chÊt h÷u c¬ (c¸c chÊt mïn, acid amin, protein, lipid, glucid) lµ nh÷ng chÊt ®ãng vai trß lµm cÇu nèi gi÷a thµnh phÇn v« sinh vµ h÷u sinh, chóng lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh trao ®æi vËt chÊt gi÷a hai thµnh phÇn v« sinh vµ h÷u sinh cña m«i tr−êng. 1.2.3. Chuçi vµ l−íi thøc ¨n Trong thiªn nhiªn, c¸c nhãm thùc vËt, ®éng vËt, nÊm, vi khuÈn (víi v« vµn c¸ thÓ) sèng chung víi nhau, liªn kÕt víi nhau bëi nh÷ng mèi quan hÖ chñ yÕu lµ dinh d−ìng vµ ph©n bè. Tøc lµ mèi quan hÖ mµ trong ®ã lu«n diÔn ra cuéc ®Êu tranh vÒ kh«ng gian sèng vµ thøc ¨n. Mèi quan hÖ vÒ thøc ¨n thÓ hiÖn b»ng mét chuçi dinh d−ìng ®−îc b¾t ®Çu b»ng sinh vËt tù d−ìng sau ®ã lµ mét sè sinh vËt nµy lµm thøc ¨n cho cho mét sè sinh vËt kh¸c, http://www.ebook.edu.vn 15
- råi nhãm nµy lµm thøc ¨n cho nhãm kh¸c. §iÒu ®ã t¹o thµnh mét chuçi liªn tôc tõ møc thÊp ®Õn møc cao, b¾t ®Çu b»ng møc ®é tæng hîp s¶n phÈm, tiÕp ®Õn lµ mét sè møc ®é tiªu thô, chuçi nµy ®−îc gäi lµ chuçi thøc ¨n. NhiÒu chuçi thøc ¨n t¹o thµnh l−íi thøc ¨n. Chuçi thøc ¨n lµ chuçi mµ c¸c sinh vËt sau ¨n c¸c sinh vËt tr−íc. NÕu ta xÕp c¸c sinh vËt trong chuçi thøc ¨n theo c¸c bËc dinh d−ìng, C¸c bËc dinh d−ìng liªn tiÕp nhau t¹o nªn th¸p sinh th¸i. Khi quan s¸t th¸p sinh th¸i sÏ cho ta mét sè th«ng tin nh−: tæng n¨ng l−îng cña mçi hÖ sinh th¸i tu©n theo nguyªn t¾c nhiÖt ®éng häc, n¨ng l−îng cung cÊp tõ nguån thøc ¨n cho sinh vËt cÊp trªn trªn lu«n lu«n thÊp h¬n cÊp d−íi, v×: - Mét sè thøc ¨n khi sinh vËt ¨n kh«ng ®−îc hÊp thu, kh«ng cung cÊp n¨ng l−îng cã Ých. - PhÇn lín n¨ng l−îng ®−îc hÊp thu, ®−îc dïng cho c¸c qu¸ tr×nh sèng hoÆc mÊt m¸t ®i d−íi d¹ng nhiÖt khi chuyÓn tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c vµ v× vËy còng kh«ng ®−îc dù tr÷ trong cÊp dinh d−ìng khi ¨n chóng. - C¸c con vËt ¨n måi kh«ng bao giê ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ 100%. VÝ dô nÕu cã ®ñ c¸o ®Ó ¨n hÕt thá trong mua hÌ (lóc nguån thøc ¨n phong phó) th× mïa ®«ng l¹i cã qu¸ nhiÒu c¸o mµ l¹i khan hiÕm thá. Theo nguyªn t¾c ngãn tay c¸i, chØ kho¶ng 10% n¨ng l−îng sinh vËt tiªu thô bËc 1 hiÖn diÖn ë bËc cao kÕ tiÕp. N¨ng l−îng nµy ®−îc tÝch lòy l¹i trong sinh quyÓn. VÝ dô cÇn 100kg cá ®Ó t¹o thµnh 10 kg thá vµ 10 kg thá th× t¹o thµnh 1kg c¸o. H×nh I. 5: C¸c d¹ng th¸p sinh th¸i (theo Whittaker n¨m 1961) 0,1, 0,1 15 12 0,7 100 27 1,3 1,5x104 280 17,7 7,2x1010 Th¸p sè l−îng Th¸p sinh khèi Th¸p n¨ng suÊt 2 2 (mg chÊt kh«/m2/ngµy) (Sè l−îng/m ) (g chÊt kh«/m ) 1.2.4. CÊu tróc hÖ sinh th¸i Chøc n¨ng hÖ sinh th¸i cã thÓ chia lµm 3 nhãm: + Sinh vËt s¶n xuÊt (Sinh vËt tù d−ìng) Chñ yÕu lµ thùc vËt xanh, cã kh¶ n¨ng chuyÓn ho¸ quang n¨ng thµnh ho¸ n¨ng nhê qu¸ tr×nh quang hîp, n¨ng l−¬ng nµy ®−îc tËp trung d−íi d¹ng c¸c hîp chÊt h÷u c¬ ®iÓn h×nh nh− glucid, protid, lipid, tæng hîp tõ c¸c chÊt kho¸ng (c¸c chÊt v« c¬ cã trong m«i tr−êng). + Sinh vËt tiªu thô (ph©n theo cÊp 1,2.3) Chñ yÕu lµ ®éng vËt. Tiªu thô c¸c hîp chÊt h÷u c¬ phøc t¹p cã s½n trong m«i tr−êng: - Sinh vËt tiªu thô bËc 1: Tiªu thô trùc tiÕp c¸c sinh vËt s¶n xuÊt, chñ yÕu lµ ®éng vËt ¨n thùc vËt (c©y, cá, hoa, tr¸i ...). C¸c ®éng vËt, thùc vËt sèng ký sinh trªn c©y xanh còng thuéc lo¹i nµy. - Sinh vËt tiªu thô bËc 2: ¨n c¸c sinh vËt tiªu thô bËc 1. Gåm c¸c ®éng vËt ¨n thÞt, ¨n c¸c ®éng vËt ¨n thùc vËt. - Sinh vËt tiªu thô bËc 3: Thøc ¨n chñ yÕu lµ c¸c sinh vËt tiªu thô bËc 2. §ã lµ c¸c ®éng vËt ¨n thÞt ¨n c¸c ®éng vËt ¨n thÞt kh¸c. http://www.ebook.edu.vn 16
- + Sinh vËt ph©n huû: Sinh vËt ph©n huû lµ nh÷ng vi sinh vËt hoÆc ®éng vËt nhá bÐ hoÆc c¸c sinh vËt ho¹i sinh cã kh¶ n¨ng ph©n huû c¸c chÊt h÷u c¬ thµnh v« c¬. ngoµi ra cßn cã nhãm c¸c sinh vËt chuyÓn ho¸ chÊt v« c¬ tõ d¹ng nµy sang d¹ng kh¸c (nh− nhãm vi khuÈn chuyÓn ho¸ NH4 thµnh NO3). Nhê qu¸ tr×nh ph©n huû nµy, sù kho¸ng ho¸ dÇn dÇn mµ c¸c chÊt h÷u c¬ ®−îc thùc hiÖn ®−îc chuyÓn ho¸ thµnh ch¸t v« c¬. H×nh I.6: CÊu tróc tãm t¾t c¸c hÖ sinh th¸i Sinh vËt s¶n xuÊt Sinh vËt tiªu thô C¸c chÊt v« sinh Sinh vËt ph©n huû §Ó duy tr× chÊt l−îng m«i tr−êng hay nãi ®óng h¬n duy tr× ®−îc c©n b»ng tù nhiªn, còng nh− ®Ó tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt, võa ph¸t triÎn kinh tÕ võa hµi hoµ víi tù nhiªn th× viÖc quy ho¹ch vµ qu¶n lý l·nh thæ trªn quan ®iÓm sinh th¸i sÏ lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nhÊt. Theo yªu cÇu cña con ng−êi, c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn cã thÓ ph©n thµnh: HÖ sinh th¸i s¶n xuÊt, HÖ sinh th¸i b¶o vÖ, HÖ sinh th¸i ®« thÞ, HÖ sinh th¸i víi c¸c môc ®Ých kh¸c nhau (Du lÞch, gi¶i trÝ, khai th¸c má ...) Quy ho¹ch sinh th¸i còng cã nghÜa lµ s¾p xÕp vµ qu¶n lý c©n ®èi hµi hoµ c¶ 4 lo¹i sinh th¸i nµy 1.2.5. C¸c qu¸ tr×nh chÝnh trong hÖ sinh th¸i Trong hÖ sinh th¸i lu«n diÔn ra c¸c qu¸ tr×nh chÝnh, ®ã lµ qu¸ tr×nh trao ®æi n¨ng l−îng, tuÇn hoµn c¸c chÊt vµ sù t−¬ng t¸c gi÷a c¸c loµi. H×nh I.7: L−íi thøc ¨n C¸o Có R¾n Chuét Chuét Thá C«n trïng Chim Thùc vËt (s¶n xuÊt) http://www.ebook.edu.vn 17
- Nguån n¨ng l−îng trong hÖ sinh th¸i cã nguån gèc chñ yÕu tõ ¸nh s¸ng mÆt trêi (th«ng qua quang hîp) vµ n¨ng l−îng ho¸ häc (th«ng qua chuçi thøc ¨n). Th«ng qua chuçi thøc ¨n bËc dinh d−ìng trªn sÏ nhËn ®−îc kho¶ng 10% n¨ng l−îng tõ bËc dinh d−ìng thÊp. Cã mét sè tr−êng hîp ngo¹i lÖ nh− bß ¨n cá 7%, thá 20%, èc sªn 33%. Mäi sinh vËt sèng chÝnh lµ nguån thùc phÈm quan träng cho c¸c sinh vËt kh¸c. Nh− vËy, cã thÓ hiÓu chuçi thøc ¨n lµ mét chuçi sinh vËt mµ sinh vËt sau ¨n sinh vËt tr−íc, l−íi thøc ¨n (food web) gåm nhiÒu chuçi thøc ¨n. VÝ dô: S©u ¨n l¸; chim s©u ¨n s©u, diÒu h©u ¨n chim s©u. Khi c©y, s©u, chim s©u, diÒu h©u chÕt th× chóng sÏ bÞ c¸c vi sinh vËt ph©n huû. 1.2.6. §Æc tr−ng cña hÖ sinh th¸i §Æc tr−ng c¬ b¶n cña hÖ sinh th¸i tù nhiªn lµ kh¶ n¨ng tù lËp l¹i c©n b»ng, nghÜa lµ mçi khi bÞ ¶nh h−ëng bëi mét nguyªn nh©n nµo ®ã th× l¹i cã thÓ phôc håi ®Ó trë vÒ tr¹ng th¸i ban ®Çu. §Æc tr−ng nµy ®−îc coi lµ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña hÖ sinh th¸i. Kh¶ n¨ng tù thÝch nghi nµy phô thuéc vµo c¬ chÕ cÊu tróc - chøc n¨ng cña hÖ, thÓ chÕ nµy biÓu hiÖn chøc n¨ng cña hÖ trong mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn. Nh÷ng hÖ sinh th¸i trÎ nãi chung lµ Ýt æn ®Þnh h¬n mét hÖ sinh th¸i ®· tr−ëng thµnh. - ë hÖ sinh th¸i trÎ: CÊu tróc cña hÖ sinh th¸i trÎ bao giê còng gi¶n ®¬n, sè l−îng c¸c lo¹i Ýt vµ sè l−îng c¸ thÓ trong mçi loµi còng kh«ng nhiÒu l¾m. Do vËy quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a c¸c yÕu tè trong thµnh phÇn kh«ng phøc t¹p. - ë hÖ sinh th¸i ph¸t triÓn vµ tr−ëng thµnh, sè l−îng thÓ lo¹i vµ c¸ thÓ t¨ng lªn, quan hÖ t−¬ng t¸c còng phøc t¹p h¬n. Do sè l−îng lín vµ tÝnh ®a d¹ng cña c¸c mèi liªn hÖ, c¸c t−¬ng quan t¸c ®éng vµ ¶nh h−ëng lÇn nhau nªn dï x¶y ra mét sù t¾c nghÏn nµo hay sù mÊt c©n b»ng ë mét khu vùc nµo ®ã còng kh«ng dÉn ®Õn sù rèi lo¹n chung cña toµn bé hÖ sinh th¸i. Nh− vËy, trong hÖ sinh th¸i lu«n tån t¹i mèi quan hÖ nh©n qu¶ tÝnh æn ®Þnh vµ tÝnh phong phó vÒ t×nh tr¹ng, vÒ chñng lo¹i trong thµnh phÇn cña hÖ sinh th¸i víi c©n b»ng cña hÖ sinh th¸i, HÖ sinh th¸i cµng tr−ëng thµnh th× c©n b»ng m«i tr−êng cµng lín. HÖ sinh th¸i nµo ®ã nÕu cßn tån t¹i cã nghÜa lµ ®Òu ®Æc tr−ng bëi mét sù c©n b»ng sinh th¸i nhÊt ®Þnh. ThÕ æn ®Þnh biÓu thÞ sù t−¬ng quan vÒ sè l−îng c¸c loµi, vÒ chÊt l−îng, vÒ qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ n¨ng l−îng, vÒ thøc ¨n cña toµn hÖ.... Nh−ng nÕu c©n b»ng bÞ ph¸ vì th× toµn hÖ sÏ thay ®æi. C©n b»ng míi sÏ ph¶i lËp l¹i, cã thÓ tèt, cã thÓ kh«ng tèt cho sù tiÕn ho¸. HÖ sinh th¸i thùc hiÖn chøc n¨ng tù lËp l¹i c©n b»ng th«ng qua hai qu¸ tr×nh chÝnh, ®ã lµ sù t¨ng vÒ sè l−îng c¸ thÓ vµ sù tù lËp c©n b»ng th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh chÝnh sinh ®Þa ho¸ häc, gióp phôc håi hµm l−îng c¸c chÊt dinh d−ìng cã ë hÖ sinh th¸i trë vÒ møc ®é ban ®Çu sau mçi lÇn bÞ ¶nh h−ëng. Hai c¬ chÕ trªn chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. NÕu c−êng ®é v−ît qua kh¶ n¨ng tù lËp l¹i c©n b»ng th× sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ cuèi cïng lµ hÖ sinh th¸i bÞ huû diÖt. http://www.ebook.edu.vn 18
- 1.2.7 Mét sè nguyªn nh©n ph¸ vì sù c©n b»ng sinh th¸i Sù c©n b»ng cña hÖ sinh th¸i bÞ ph¸ vì do qu¸ tr×nh tù nhiªn vµ nh©n t¹o. C¸c qu¸ tr×nh tù nhiªn nh− nói löa ho¹t ®éng, ®éng ®Êt ... C¸c qu¸ tr×nh nh©n t¹o chÝnh lµ c¸c ho¹t ®éng sèng cña con ng−êi nh− tiªu diÖt mét sè loµi thùc vËt hay ®éng vËt, hoÆc ®−a vµo hÖ sinh th¸i mét hay nhiÒu lo¹i sinh vËt míi l¹; hoÆc ph¸ vì n¬i c− tró vèn ®· æn ®Þnh tõ tr−íc tíi nay cña c¸c loµi, hoÆc qu¸ tr×nh g©y « nhiÔm ®éc h¹i; hoÆc sù t¨ng nhanh sè l−îng vµ chÊt l−îng mét c¸ch ®ét ngét cña mét loµi nµo ®ã trong hÖ sinh th¸i lµm ph¸ vì sù c©n b»ng. Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô: - ë Ch©u Phi, cã thêi kú chuét qu¸ nhiÒu, ng−êi ta t×m c¸ch tiªu diÖt kh«ng cßn mét con. T−ëng r»ng cã lîi, nh−ng sau ®ã mÌo còng bÞ tiªu diÖt vµ chÐt v× ®ãi vµ bÖnh tËt. tõ ®ã l¹i sinh ra ®iÒu rÊt tai h¹i nh− mÌo ®iªn vµ bÖnh dÞch. - Sinh vËt ngo¹i lai chÝnh lµ mèi lo toµn cÇu. HiÖp Héi b¶o t«ng thien nhiªn thÕ giíi (WCU) ®· c«ng bè danh s¸ch 100 loµi sinh vËt du nhËp nguy hiÓm nhÊt. Chóng sÏ tµn ph¸ thÕ giíi nÕu ®Ó "xæng" khái n¬i c− tró b¶n ®Þa mµ th−êng cã sù trî gióp cña con ng−êi. Trong 100 loµi cã mét sè loµi rÊt quyÕn rò nh−d¹ lan h−¬ng n−íc vµ sªn sãi ®á, loµi r¾n c©y mµy n©u vµ lîn rõng. Nguyªn nh©n chÝnh do con ng−êi më ®−êng cho nhiÒu loµi sinh vËt nguy h¹i bµnh tr−íng. VÝ dô nh− loµi cÇy mangut nhá ®−îc ®−a tõ Ch©u ¸ tíi T©y Ên §é ®Ó kiÓm so¸t n¹n chuét. Nh−ng nã ®· mau chãng triÖt h¹i mét sè loµi chim, bß s¸t vµ l−ìng c− ë vïng nµy; loµi kiÕn "mÊt trÝ" ®· tiªu diÖt 3 triÖu con cua trong 18 th¸ng trªn ®¶o Gi¸ng sinh, ngoµi kh¬i Ên §é d−¬ng. - ë vïng §ång th¸p m−êi vµ rõng trµn U Minh cña n−íc ta hiÖn ®ang ph¸t triÓn trµn lan mét loµi c©y cã tªn lµ c©y lµ c©y mai d−¬ng (cßn gäi lµ c©y xÊu hæ - c©y trinh n÷). C©y mai d−¬ng cã nguån gèc tõ Trung Mü, chóng sinh s¶n rÊt nhanh nhê giã lÉn sinh s¶n v« sinh tõ th©n c©y ®ang sèng. B»ng nhiÒu c¸ch chóng ®· ®−îc du nhËp vµo Ch©u Phi, Ch©u ¸, Ch©u óc vµ ®Æc biÖt chóng thÝch hîp ph¸t triÓn ë vïng ®Êt ngËp n−íc thuéc vïng nhiÖt ®íi. T¹i rõng trµm U Minh c©y mai d−¬ng ®· bµnh tr−íng trªn mét diÖn tÝch réng lín. NÕu t×nh tr¹ng nµy cßn tiÕp diÔn th× trong vµi n¨m tíi rõng trµm U Minh sÏ biÕn thµnh rõng c©y mai d−¬ng. Do tèc ®é ph¸t triÓn nhanh loµi c©y nµy, ®· lÊn ¸p cá - nguån thøc ¨n chÝnh cho sÕu, c¸, v× vËy ¶nh h−ëng ®Õn c¸ vµ sÕu ë trµm chim. - èc b−¬u vµng (Pilasisnensis) ®−îc nhËp khÈu vµ n−íc ta kho¶ 10 n¨m nay. Lóc ®Çu chóng ®−îc coi lµ lo¹i thùc phÈm giµu ®¹m, dÔ nu«i trång mang l¹i lîi Ých kinh tÕ cao. Nh−ng do sinh s¶n qu¸ nhanh mµ thøc ¨n chñ yÕu lµ lóa, èc b−¬u vµng ®· ph¸ ho¹i nghiªm träng mïa mµng ë c¸c tØnh phÝa nam. §¹i dÞch nµy ®ang ph¸t triÓn dÇn ra c¸c tØnh Trung du vµ MiÒn B¾c. - C¸ hæ pirama (cßn gäi lµ c¸ kim c−¬ng, c¸ r¨ng - Serralmus natereri) xuÊt hiÖn trªn thÞ tr−êng c¸ c¶nh n−íc ta vµo kho¶ng thêi gian 1996-1998. §©y lµ loµi c¸ cã nguån gèc tõ s«ng Amazon, Nam Mü, thuéc lo¹i ¨n thÞt, hung d÷. NhiÒu n−íc ®· cã quy ®Þnh nghiªm ngÆt khi nhËp loµi nµy, v× khi chóng cã mÆt trong s«ng, ®éng vËt thuû sinh sÏ bÞ chóng tiªu diÖt toµn bé, t¸c h¹i thËt khã l−êng. Tr−íc nguy c¬ nµy Bé Thuû s¶n ®· cã chØ thÞ nghiªm c©m nhËp khÈu, ph¸t triÓn lo¹i c¸ nµy. Nh− vËy khi mét m¾t xÝch quan träng trong hÖ sinh th¸i bÞ ph¸ vì th× th× hÖ sinh th¸i ®ã dÔ dµng bÞ ph¸ vì. 1.2.8 Sinh th¸i häc Qua nh÷ng nghiªn cøu ®· nªu ë trªn ta cã thÓ hiÓu " Sinh th¸i häc lµ m«n häc nghiªn cøu nh÷ng t¸c ®éng qua l¹i gi÷a c¸c c¸ thÓ, gi÷a nh÷ng c¸ thÓ vµ nh÷ng yÕu tè vËt lý, ho¸ häc t¹o nªn m«i tr−êng sèng cña chóng" Sinh Th¸i häc lµ khoa häc nghiªn cøu vÒ n¬i ë, n¬i sèng cña sinh vËt, nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ gi÷a sinh vËt vµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù tån t¹i cña sinh vËt. http://www.ebook.edu.vn 19
CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD
-
Bài giảng Môi trường và phát triển bền vững: Chương 1 - Nguyễn Quốc Phi
44 p | 764 | 145
-
Bài giảng Môi trường và con người - GV. Nguyễn Chí Hiếu
67 p | 449 | 82
-
Bài giảng Môi trường và con người: Phần I
27 p | 281 | 39
-
Bài giảng Môi trường và Con người: Chương 3
19 p | 330 | 34
-
Bài giảng Môi trường và con người: Phần II
36 p | 203 | 33
-
Bài giảng Môi trường và con người - ĐH Phạm Văn Đồng
152 p | 119 | 16
-
Bài giảng Môi trường và con người - Chương 4: Ergonomics - Khoa học lao động (Công thái học)
112 p | 71 | 13
-
Bài giảng Môi trường và con người - Chương 2: Khoa học môi trường
71 p | 51 | 6
-
Bài giảng Môi trường và Con người - Trường Đại học Công Nghiệp TP. HCM
192 p | 43 | 6
-
Bài giảng Môi trường và con người - Chương 1: Con người và sự phát triển của con người
68 p | 59 | 5
-
Bài giảng Môi trường và con người - Chương 3: Tương tác giữa môi trường và con người
45 p | 58 | 5
-
Bài giảng Môi trường và con người - Đại học Huế
63 p | 77 | 4
-
Bài giảng Môi trường và con người: Chương 1 - Lê Thị Thanh Mai
84 p | 42 | 4
-
Bài giảng Môi trường và con người - Chương 5: Khảo sát và đánh giá những yếu tố có hại trong môi trường công nghiệp
239 p | 37 | 3
-
Bài giảng Môi trường và con người: Chương 6 - Lê Thị Thanh Mai
70 p | 26 | 2
-
Bài giảng Môi trường và con người: Chương 3 - Lê Thị Thanh Mai
177 p | 35 | 2
-
Bài giảng Môi trường và con người: Chương 5 - Lê Thị Thanh Mai
34 p | 25 | 2
-
Bài giảng Môi trường và con người: Chương 2 - Lê Thị Thanh Mai
62 p | 35 | 2
Chịu trách nhiệm nội dung:
Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA
LIÊN HỆ
Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM
Hotline: 093 303 0098
Email: support@tailieu.vn