Bài giảng Triết học (Chương trình Cao học ngành Công nghệ thông tin) - Chương 2: Khái lược về lịch sử triết học phương Đông cổ - trung đại

Chia sẻ: Lăng Mộng Như | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:49

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Triết học (Chương trình Cao học ngành Công nghệ thông tin) - Chương 2: Khái lược về lịch sử triết học phương Đông cổ - trung đại. Chương này cung cấp cho học viên những nội dung về: triết học Ấn Độ cổ, trung đại; triết học Trung Hoa cổ, trung đại; lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam;... Mời các bạn cùng tham khảo chi tiết nội dung bài giảng!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Triết học (Chương trình Cao học ngành Công nghệ thông tin) - Chương 2: Khái lược về lịch sử triết học phương Đông cổ - trung đại

1.Hoaøn caûnh ra ñôøi  Ñaát nöôùc roäng lôùn thuoäc baùn ñaûo Nam AÙ, coù ñieàu kieän töï nhieân & ñieàu kieän xaõ hoäi ña daïng.  Cö daân ña daïng: Ng.Ñraviñien (Nam), ng.Arien (Baéc);  Ng.Arien sôùm xaây döïng caùc coâng xaõ noâng thoân (ruoäng ñaát thuoäc nhaø nöôùc) treân neàn taûng xaõ hoäi 4 ñaúng caáp (taêng löõ, quyù toäc, bình daân & noâ leä) toàn taïi dai daúng & khaéc nghieät;  Nhaø nöôùc keát hôïp vôùi toân giaùo thoáng trò, boùc loät noâ leä  toân giaùo bao truøm ñôøi soáng xaõ hoäi  Con ngöôøi soáng naëng veà taâm linh, luoân khao khaùt ñöôïc giaûi thoaùt;  Lòch söû traõi qua 4 thôøi kyø: Vaên minh Soâng Aán  Vaên minh Veâña  Caùc vöông trieàu ñoäc laäp  Caùc vöông trieàu leä thuoäc…  Ng.Aán Ñoä ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu khaù röïc rôõ (vaät chaát & tinh thaàn) trong ñoù coù neàn trieát hoïc thaâm traàm, saâu saéc.
2. Caùc ñaëc ñieåm  Noù ñöôïc chia thaønh chính thoáng & khoâng chính thoáng (döïa treân cô sôû phaân chia laø thaùi ñoäi ñoái vôùi kinh Veâña);  Noù thöôøng laø giaùo lyù cuûa caùc toân giaùo; noù lyù giaûi ñôøi soáng taâm linh, tìm kieám söùc maïnh cuûa linh hoàn con ngöôøi  neàn TH naøy mang tính duy taâm chuû quan & thaàn bí;  Laø neàn trieát hoïc ñoà soä, thaâm traàm, noù ñaõ ñaët ra vaø coá giaûi quyeát nhieàu vaán ñeà, song nhöõng vaán ñeà ñöôïc öu tieân giaûi quyeát laø nhoùm caùc vaán ñeà thuoäc veà nhaân sinh, nhaèm tìm kieám con ñöôøng giaûi thoaùt chuùng sinh ra khoûi thöïc teá xaõ hoäi ñaúng caáp khaéc nghieät cuûa Aán Ñoä coå-trung ñaïi.
Caùc TP trieát hoïc Aán Ñoä coå-trung ñaïi Caùc TP chính thoáng Caùc TP khoâng chính thoáng
 Nguoàn goác hình thaønh Upanisad  Caùc TT cô baûn trong Upanisad  TT veà braùtman, aùtman, nghieäp baùo, luaân hoài, soá kieáp;  TT veà tính baát bieán cuûa cheá ñoä ñaúng caáp;  TT veà thöôïng trí & haï trí.  Tö töôûng TH trong Upanisad laø maïch suoái ngaàm phaùt nguyeân ra caùc doøng chaûy tö töôûng cuûa caùc tröôøng phaùi TH Aân Ñoä sau naøy.
a) Veâñanta  Do Badarayana khôûi xöôùng (tk.2,TCN), Sankara phaùt trieån.  Tö töôûng cô baûn - lyù giaûi SH-DT veà söï ra ñôøi & toàn taïi cuûa TG:  Coi braùtman laø thöïc taïi tinh thaàn toái cao, laø baûn chaát, laø nguoàn soáng vónh haèng, laø coäi nguoàn chi phoái moïi söï sinh thaønh & huûy dieät cuûa vaïn vaät trong TG.  Coi aùtman laø hieän thaân cuûa braùtman nôi theå xaùc CN, luoân bò vaây haõm bôûi söï ham muoán nhuïc duïc. Ñeå giaûi thoaùt cho aùtman CN phaûi doác loøng tu luyeän, suy tö, chieâm nghieäm taâm linh ñeå nhaän ra baûn tính thaàn thaùnh cuûa mình maø quay veà vôùi braùtman.  Coi TG vaät chaát laø aûo aûnh, do voâ minh mang laïi.  Veâñanta - TP ch.thoáng tieâu bieåu laø giaùo lyù ñaïo Baølamoân-Hinñu.  Vaøo thôøi trung ñaïi, Veâñanta chuyeån daàn töø laäp tröôøng nhaát nguyeân duy taâm sang nhò nguyeân.
b) Samkhya  Do Kapila khôûi xöôùng (tk.3,TCN), Isvarakrisna phaùt trieån.  Tö töôûng cô baûn: Phuû nhaän braùtman, thöøa nhaän baûn nguyeân vaät chaát prakriti (tieàm aån, voâ hình, voâ haïn, phi caûm). Coi vaïn vaät laø theå thoáng nhaát, taùc ñoäng, chuyeån hoùa giöõa 3 yeáu toá sativa (nheï nhaøng, thuaàn khieát), razas (tích cöïc, naêng ñoäng), tamas (naëng, yø) & bò chi phoái bôûi luaät nhaân quaû:  Prakriti  nguõ haønh (khoâng khí, löûa, nöôùc, ñaát & eâte);  Prakriti  nguõ quan taùc ñoäng (cuoáng hoïng, baøn tay, baøn chaân, CQ baøi tieát, CQ sinh duïc) & nguõ quan caûm giaùc (maét, tai, muõi, löôõi, da)  nguõ giaùc (thò, thính, khöùu, vò, xuùc)  trí tueä (naêng löïc nhaän thöùc);  Prakriti  purusa (tinh thaàn phoå quaùt, baát bieán cuûa caù tính trong caùc sinh vaät; giuùp thöïc hieän vieäc truyeàn sinh khí, ñaåy maïnh söï bieán hoùa cuûa caùc yeáu toá vaät chaát).  Thôøi trung ñaïi, samkhya chuyeån laäp tröôøng töø duy vaät nhaát nguyeân sang nhò nguyeân [thöøa nhaän 2 baûn nguyeân prakriti & purusa (gaén lieàn vôùi caùc yeáu toá vaät chaát vaø cheát ñi cuøng vôùi caùc yeáu toá vaät chaát)
c) Yoâga  Do ñaïo só Patanjali saùng laäp (tk.2,TCN).  Tö töôûng coát loõi: Thöøa nhaän nguyeân lyù hôïp nhaát cuûa vuõ truï nôi moãi caù theå; thoâng qua caùc phöông phaùp yoâga maø moãi caù theå coù theå khai thaùc ñöôïc söùc maïnh vuõ truï tieàm aån trong mình ñeå laøm chuû mình, moâi tröôøng, vaø vöôn tôùi söï giaûi thoaùt.  Ph.phaùp yoâga ñoøi hoûi söï kieân trì, tính tích cöïc töï giaùc keát hôïp giöõa reøn luyeän theå xaùc & reøn luyeän tö duy qua Baùt baûo tu phaùp:  Caám cheá (giöõ ñuùng ñieàu raên);  Khuyeán cheá (thanh tònh trong hoïc taäp kinh ñieån);  Toïa phaùp (giöõ ñuùng vò trí thaân theå);  Ñieàu töùc (ñieàu chænh hôi thôû hôïp lyù);  Cheá caûm (cheá ngöï, kieåm soaùt, laøm chuû caûm giaùc);  Chaáp trì (taäp trung tö töôûng, trí tueä vaøo moät choã);  Thieàân ñònh (giöõ taâm thoáng nhaát);  Tueä (traïng thaùi xuaát thaàn, böøng saùng tö duy hoaø nhaäp vaøo ñaïi ngaõ).
d) Mimamsa  Do Gaimini khôûi xöôùng (tk.2,TCN), phaùt trieån maïnh vaøo thôøi trung ñaïi; noù bieän hoä, cuûng coá cho caùc nghi thöùc ñöôïc ñeà caëp ñeán trong Veâña, trong giaùo lyù ñaïo Baølamoân-Hinñu.  Tö töôûng chuû ñaïo:  Coi caûm giaùc laø nguoàn goác duy nhaát cuûa nhaän thöùc; toàn taïi laø caûm giaùc ñöôïc (khoâng coù thaàn linh).  Coi baûn thaân nhöõng nghi thöùc, lôøi kinh töï chuùng ñaõ coù söùc maïnh huyeàn bí ñoái vôùi ngöôøi tu haønh ñeå giuùp hoï treân con ñöôøng haønh ñaïo (khoâng caàn ñeán thaàn linh).  Muoán giaûi thoaùt khoûi traïng thaùi hieän höõu phaûi thöïc hieän ñuùng moïi nghi thöùc ñöôïc neâu ra trong Veâña, trong giaùo lyù Baølamoân – Hinñu, phaûi thöïc hieän moïi nghóa vuï, boån phaän maø traät töï xaõ hoäi quy ñònh.  Vaøo thôøi trung ñaïi, Mimamsa chuyeån laäp tröôøng töø voâ thaàn sang höõu thaàn.
e) Niaja  Do Goâtama saùng laäp (tk.3,TCN); Vaùtsiaiana (tk.4) & Yñiatakara (tk.7) phaùt trieån.  Tö töôûng cô baûn  Nguyeân töû luaän: Coi nguyeân töû (Anu) laø baûn nguyeân vaät chaát duy nhaát cuûa TG, tuy nhieân cuõng thöøa nhaän söï toàn taïi linh hoàn (Ya) & thaàn Isvara;  Loâgích hoïc: Xaây döïng nguõ ñoaïn luaän (luaän ñeà, nguyeân nhaân, ví duï, suy ñoaùn, keát luaän);  Nhaän thöùc luaän: Coi ñoái töôïng NT toàn taïi khaùch quan; Caûm giaùc, keát luaän, töông töï & baèng chöùng laø 4 phöông thöùc NT ñaùng tin caäy; Ñeà cao vai troø cuûa kinh nghieäm, coi NT laø ñuùng khi noù phuø hôïp vôùi baûn chaát cuûa ñoái töôïng vaø giuùp CN ñaït ñöôïc muïc ñích; coøn neáu ngöôïc laïi, thì ñoù laø NT sai laàm.  Niaja & Vaiseâsika lieân keát vôùi nhau. Sang thôøi trung ñaïi, chuùng chuyeån laäp tröôøng töø voâ thaàn sang höõu thaàn (coi thaàn ñaõ duøng nguyeân töû ñeå taïo neân theá giôùi).
f) Vaiseâsika  Do Kanaña saùng laäp (tk.2 TCN), Parasatapaña phaùt trieån (tk.5).  Tö töôûng cô baûn  Nguyeân töû luaän: Coi nguyeân töû laø baûn nguyeân duy nhaát trong theá giôùi, khi chuùng keát hôïp vôùi nhau taïo neân vaïn vaät, ñoàng thôøi thöøa nhaän söï toàn taïi cuûa moät löïc löôïng voâ hình khoâng caûm giaùc ñöôïc ñieàu khieån söï keát hôïp ñoù;  Loâgích hoïc: Xaây döïng lyù luaän veà phaïm truø (Hoï neâu ra 7 phaïm truø cô baûn ñeå phaûn aùnh söï toàn taïi cuûa theá giôùi: thöïc theå, quan heä, hoaït ñoäng, tính phoå bieán, tính ñaëc thuø, tính voán coù & caùi hö voâ).  Nhaän thöùc luaän: Coi ñoái töôïng NT toàn taïi khaùch quan; NT chæ tin caäy ñöôïc khi noù phaûn aùnh trung thaønh vôùi baûn thaân ñoái töôïng, trong ñoù, thöïc tieãn laø thöôùc ño ñoä tin caäy cuûa tri thöùc; Kyù öùc, nghi ngôø, sai laàm & giaû thuyeát laø 4 hình thöùc NT khoâng ñaùng tin caäy.  Niaja & Vaiseâsika lieân keát vôùi nhau. Sang thôøi trung ñaïi, chuùng chuyeån laäp tröôøng töø voâ thaàn sang höõu thaàn (coi thaàn ñaõ duøng nguyeân töû ñeå taïo neân theá giôùi).
a) Lokayatta  Do Brihaspati saùng laäp trong cuoäc ñaáu tranh choáng Veâña & cheá ñoä ñaúng caáp ôû Ñoâng Aán; noù ñaày tính duy vaät, voâ thaàn, khoaùi laïc.  Tö töôûng cô baûn  Con ngöôøi & vaïn vaät toàn taïi raát ña daïng ñöôïc taïo thaønh töø 4 yeáu toá (ñaát, nöôùc, löûa, gioù). Linh hoàn (yù thöùc) khaû töû laø thuoäc tính cuûa cô theå, do theå xaùc (vaät chaát) sinh ra.  Khoâng coù luaân hoài, nghieäp baùo, giaûi thoaùt…; CN chæ soáng coù moät laàn treân theá gian, vì vaäy, caàn soáng cho chính cuoäc ñôøi naøy (khoâng coù cuoäc ñôøi naøo khaùc).  Caûm giaùc, kinh nghieäm laø nguoàn goác duy nhaát cuûa nhaän thöùc; Suy lyù khoâng ñaùng tin caäy; Pheâ phaùn nhöõng suy luaän trong Veâña hay nhöõng keát luaän ñöôïc ruùt ra töø noù.  Khoâng coù thaàn thaùnh, thieân ñöôøng, ñiaï nguïc,…; chuû tröông thoûa maõn ham muoán, soáng khoaùi laïc, taän höôûng ñaày ñuû nhöõng gì mong muoán.  Do xa laï vôùi truyeàn thoáng toân giaùo & cheá ñoä ñaúng caáp neân noù bò coâng kích döõ doäi, vaø chæ toàn taïi trong moät thôøi gian ngaén.
b) Jaina  Do Mahavira saùng laäp (tk.5,TCN).  Tö töôûng cô baûn laø th.töông ñoái, dung hoøa quan nieäm veà thöïc theå baát bieán (Upanisaùt) vôùi quan nieäm voâ thöôøng (Phaät giaùo):  Thöïc theå baát bieán coù 2 traïng thaùi cô baûn laø jiva (quyû, thaàn, ngöôøi, chim, thuù, caây, coû… coù lyù trí, linh hoàn, soáng) & ajiva (khoâng gian, thôøi gian, vaän ñoäng, vaät chaát… khoâng soáng) luoân lieân keát taùc ñoäng laãn nhau taïo neân vaïn vaät khoâng ngöøng bieán chuyeån.  Linh hoàn laø söùc maïnh toaøn naêng, noù toàn taïi ña daïng, nhöng naêng löïc cuûa noù bò haïn cheá bôûi thaân xaùc maø noù lieân keát;  Ñeå giaûi phoùng & phaùt huy söùc maïnh cuûa linh hoàn, caàn phaûi tu luyeän theo giôùi luaät cuûa ñaïo Jaina: baát saùt sinh, baát baïo löïc, khoâng haïi sinh linh, soáng khoå haïnh, khoâng cuûa rieâng, aên chay tröôøng, khoâng duøng vaûi che thaân…
c) Phaät giaùo  Phaät giaùo & kinh ñieån  Truyeàn thuyeát veà Ñöùc Phaät & söï xuaát hieän Phaät giaùo  Söï phaân hoùa Phaät giaùo vaø caùc ñôït keát taäp  Thöôïng toïa boä (Tieåu thöøa)  Ñaïi chuùng boä (Ñaïi thöøa)
Theá giôùi quan PGNT  Duyeân khôûi: Caùc phaùp (söï vaät VC/TT) ñeàu do nhaân (nguyeân nhaân) duyeân (ñieàu kieän) maø coù; Duyeân giuùp cho nhaân bieán thaønh quaû; Duyeân khôûi töø taâm; Taâm laø coäi nguoàn cuûa vaïn vaät Do ñoù, theá giôùi laø voâ taïo giaû, voâ ngaõ, voâ thöôøng.  Voâ ngaõ: Khoâng coù ñaïi ngaõ, tieåu ngaõ (thöïc theå toái thöôïng vónh haèng); vaïn vaät & con ngöôøi ñöôïc caáu taïo töø 2 yeáu toá: saéc (caùi vaät chaát: ñaát, nöôùc, löûa, gioù) & danh (caùi tinh thaàn: thuï, töôûng, haønh, thöùc).  Voâ thöôøng: Khoâng coù caùi gì vónh cöûu; khi saéc & danh tuï, vaïn vaät, con ngöôøi xuaát hieän; khi saéc & danh tan, chuùng seõ maát ñi; töùc chuùng luoân naèm trong chu trình sinh-truï-dò-dieät, bò cuoán vaøo doøng bieán hoùa hö aûo voâ cuøng theo luaät nhaân quaû.  NX: TGQ PGNT mang tính voâ thaàn, nhò nguyeân luaän ngaû veà phía DTCQ, coù chöùa nhöõng tö töôûng bieän chöùng chaát phaùc.
Nhaân sinh quan PGNT Thuyeát Töù dieäu ñeá: Khoå ñeá: Lyù luaän veà noãi khoå baát taän ôû theá gian, ñöôïc theå hieän trong th.Baùt khoå (sinh, laõo, beänh, töû, aùi bieät ly, sôû caàu baát ñaéc, oaùn taêng hoäi, nguõ uaån). Nhaân ñeá: Lyù luaän veà ng.nhaân cuûa noãi khoå, ñöôïc theå hieän trong:  Th.Tam ñoäc (tham, saân, si)  nghieäp  luaân hoài  beå khoå.  Th.Thaäp nhò nhaân duyeân (voâ minh  haønh  thöùc  danh-saéc  luïc nhaäp  xuùc  thuï  aùi  thuû  höõu  sinh  laõo-töû). Dieät ñeá: Lyù luaän veà khaû naêng tieâu dieät noãi khoå ñeå ñaït tôùi nieát baøn (Khaéc phuïc voâ minh, tam ñoäc bieán maát, luaân hoài chaám döùt…, taâm thanh thaûn, thaàn minh maãn). Ñaïo ñeá: Lyù luaän veà con ñöôøng dieät khoå, giaûi thoaùt, ñöôïc theå hieän trong th.Baùt chính ñaïo (ch.kieán, ch.tö duy [tueä], ch.ngöõ, ch.nghieäp, ch.meänh [giôùi], ch.tinh taán, ch.nieäm, ch.ñònh [ñònh]). Tam ñoäc ñöôïc khaéc phuïc baèng caùch thöïc hieän Tam hoïc (giôùi, ñònh, tueä).
 Phaät giaùo khuyeân chuùng sinh:  Thöïc haønh Nguõ giôùi (k.saùt sinh, k.troäm caép, k. k.taø daâm, k.noùi doái, k.aåm töûu);  Reøn luyeän Töù ñaúng (töø, bi, hæ, xaû);  Höôùng thieän (suy nghó veà ñieàu thieän & luoân laøm vieäc thieän);…  Phaät giaùo phaûn ñoái cheá ñoä ñaúng caáp, toá caùo baát coâng, ñoøi coâng baèng bình ñaúng xaõ hoäi,...  NX: NSQ PGNT duø mang tính duy taâm chuû quan, thaàn bí, khoâng töôûng nhöng chöùa ñaày tính nhaân baûn, nhaân ñaïo saâu saéc,…  Tö töôûng PGNT laø neàn taûng giaùo lyù cuûa Thöôïng toïa boä (PG nam truyeàn), khaùc bieät vôùi Ñaïi chuùng boä (PG baéc truyeàn /ñaïi thöøa) - khuynh höôùng caáp tieán muoán tìm kieám, boå sung, phaùt trieån nhöõng cô sôû giaùo lyù môùi theo khuynh höôùng Sieâu hình hoïc.
1. Hoaøn caûnh ra ñôøi  Trung Hoa - ñaát nöôùc roäng lôùn thuoäc vuøng Ñoâng AÙ coù 2 con soâng lôùn (Hoaøng Haø & Tröôøng Giang). Vaøo tk 21 TCN, chæ laø moät vuøng ñaát nhoû ôû trung löu Hoaøng Haø, laõnh thoå ñöôïc môû roäng daàn cho ñeán theá kyû 18.  Cö daân phía baéc Tröôøng Giang laø daân toäc Haùn, coù nguoàn goác Moâng Coå (Hoa /Haï) soáng du muïc (thích saên baén, chinh phuïc). Cö daân phía nam Tröôøng Giang laø caùc daân toäc Baùch Vieät, soáng noâng nghieäp (ñònh canh, ñònh cö) coù neàn vaên hoùa rieâng, nhöng daàn daàn bò daân toäc Haùn ñoàng hoùa. Xaõ hoäi chia laøm 2 loïai ngöôøi (quaân töû & tieåu nhaân),…  Lòch söû Trung Hoa coå-trung ñaïi ñaày bieán ñoäng, vôùi caùc vöông trieàu khaùc nhau ñaõ ñeå laïi moät neàn vaên hoùa röïc rôõ vôùi nhieàu tröôøng phaùi trieát hoïc ñaëc saéc.