Bài giảng Triết học (Chương trình Cao học ngành Công nghệ thông tin) - Chương 6: Phép biện chứng duy vật - Phương pháp luận của nhận thức khoa học và thực tiễn

Chia sẻ: Lăng Mộng Như | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:51

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Triết học (Chương trình Cao học ngành Công nghệ thông tin) - Chương 6: Phép biện chứng duy vật - Phương pháp luận của nhận thức khoa học và thực tiễn. Chương này cung cấp cho học viên những nội dung về: khái quát lịch sử phát triển của phép biện chứng; nội dung cơ bản của phép biện chứng duy vật; phương pháp và phương pháp luận; một số nguyên tắc phương pháp luận cơ bản của phép biện chứng duy vật;... Mời các bạn cùng tham khảo chi tiết nội dung bài giảng!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Triết học (Chương trình Cao học ngành Công nghệ thông tin) - Chương 6: Phép biện chứng duy vật - Phương pháp luận của nhận thức khoa học và thực tiễn

a) Pheùp bieän chöùng chaát phaùc  PBC chaát phaùc ñöôïc hieåu nhö: Caùch nhìn nhaän theá giôùi theo quan nieäm nhaân duyeân, voâ ngaõ, voâ thöôøng (P.Thích Ca) Ñaáu tranh - chuyeån hoùa cuûa caùc maët ñoái laäp (Th.Aâm döông); Söï vaän ñoäng cuûa vaïn vaät theo QL töông sinh, QL töông khaéc (Th.Nguõ haønh) Thoáng nhaát, ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp; Söï vaän ñoäng cuûa vaïn vaät theo QL quaân bình & QL phaûn phuïc (Laõo Töû) Ngheä thuaät tranh luaän saùng taïo (Xoâcraùt - Platoâng) Caùch xem xeùt söï vaät trong moái lieân heä, trong söï VÑ, PT ñeå nhaän thöùc ñöôïc loâgoát cuûa söï vaät. “Khoâng ai 2 laàn taém trong cuøng 1 doøng soâng” (Heâraclit).
 PBC chaát phaùc mang tính töï phaùt vaø moäc maïc  Tính töï phaùt: Chæ laø söï caûm nhaän tröïc tieáp TG nhö moät heä thoáng chænh theå (moïi caùi lieân heä, taùc ñoäng laãn nhau, luoân naèm trong quaù trình sinh thaønh, bieán hoùa & dieät vong) maø chöa laø heä thoáng tri thöùc lyù luaän veà söï VÑ, PT.  Tính moäc maïc: Chæ laø nhöõng suy luaän, phoûng ñoaùn cuûa tröïc giaùc hay döïa treân kinh nghieäm maø chöa ñöôïc chöùng minh baèng tri thöùc khoa hoïc, nhöng veà caên baûn laø ñuùng.  “Nhöõng nhaø trieát hoïc Hilaïp ñeàu laø nhöõng nhaø bieän chöùng töï phaùt baåm sinh” [Aêngghen].  “Trong trieát hoïc naøy (TH Hilaïp coå ñaïi), tö duy bieän chöùng xuaát hieän vôùi tính chaát thuaàn phaùc töï nhieân chöa bò khuaáy ñuïc bôûi nhöõng trôû ngaïi ñaùng yeâu”, vaø “neáu veà chi tieát, chuû nghóa sieâu hình laø ñuùng hôn so vôùi nhöõng ngöôøi Hilaïp, thì veà toaøn theå nhöõng ngöôøi Hilaïp laïi ñuùng hôn so vôùi chuû nghóa sieâu hình” [Aêngghen].
b)Pheùp bieän chöùng duy taâm coå ñieån Ñöùc  Theå hieän trong TH cuûa Caêntô, Phíchtô, Senlinh & Heâghen  Caêntô: Tö töôûng veà söï thoáng nhaát (thaâm nhaäp) cuûa caùc MÑL taïo thaønh ñoäng löïc cuûa söï VÑ, PT.  Phíchtô: Tö töôûng veà maâu thuaãn laø nguoàn goác cuûa söï VÑ, PT; laø baûn tính cuûa tö duy (tinh thaàn, nhaän thöùc).  Senlinh: Tö töôûng veà MLH phoå bieán; veà söï ñoàng nhaát, th.nhaát, ñ.tranh cuûa caùc MÑL (l.löôïng TT) trong GTN.  Heâghen: Tö töôûng veà MLH phoå bieán & veà SPT cuûa caùi tinh thaàn. PBC Heâghen:  Laø heä thoáng LL veà q.trình töï VÑ, PT cuûa YNTÑ [noù töï VÑ trong chính noù (TD thuaàn tuùy), roài noù töï tha hoaù ñeå bieán noù thaønh caùi khaùc noù (GTN), sau ñoù, noù töï khaéc phuïc söï tha hoùa ñoù ñeå quay veà vôùi noù trong TTTÑ (XH)].  Goàm: LL veà toàn taïi (beân ngoaøi, tröïc tieáp cuûa YNTÑ, coù theå nhaän bieát baèng caûm tính) theå hieän qua caùc p.truø: chaát, löôïng, ñoä; LL veà baûn chaát (beân trong, giaùn tieáp, ñaày söï ñoái laäp, maâu thuaãn cuûa YNTÑ, chæ nhaän bieát baèng lyù tính) theå hieän qua caùc p.truø: h.töôïng–b.chaát, n.nhieân–t.nhieân, n.dung–h.thöùc,...; LL veà khaùi nieäm (söï th.nhaát giöõa toàn taïi & baûn chaát) theå hieän qua caùc p.truø: c.ñ.nhaát-c.ñ.thuø–c.p.bieán, c.t.töôïng–c.c.theå,
PBC duy taâm laø PBC tö duy, mang tính tö bieän  PBCDT vöøa laø moät heä thoáng lyù luaän khaù hoaøn chænh veà söï ph.trieån (heä thoáng caùc ng.lyù, q.luaät, ph.truø chuyeån hoùa laãn nhau phaûn aùnh moái lieân heä & söï VÑ, PT dieãn ra trong TG tinh thaàn) vöøa laø moät phöông phaùp tö duy trieát hoïc phoå bieán; PBCDT ñaõ hoaøn thaønh cuoäc caùch maïng veà phöông phaùp, nhöng cuoäc caùch maïng ñoù xaûy ra ôû taän treân trôøi, chöù khoâng phaûi xaûy ra döôùi traàn gian, trong cuoäc soáng hieän thöïc, do ñoù noù “khoâng traùnh khoûi tính chaát goø eùp, giaû taïo, hö caáu, toùm laïi laø bò xuyeân taïc”.  “Tính chaát thaàn bí maø PBC ñaõ maéc phaûi ôû trong tay Heâghen tuyeät nhieân khoâng ngaên caûn Heâghen trôû thaønh ngöôøi ñaàu tieân trình baøy moät caùch bao quaùt vaø coù yù thöùc nhöõng hình thaùi VÑ chung cuûa PBC. ÔÛ Heâghen, PBC bò loän ñaàu xuoáng ñaát. Chæ caàn döïng noù laïi laø seõ phaùt hieän ñöôïc caùi nhaân hôïp lyù cuûa noù ôû ñaèng sau caùi voû thaàn bí cuûa noù” [Aêngghen].
c) Pheùp bieän chöùng duy vaät  Maùc & Aêngghen caûi taïo “haït nhaân hôïp lyù” cuûa PBCDT Heâghen theo tinh thaàn THDV cuûa Phoiôbaéc, xaây döïng PBCDV  “PBC laø KH veà söï lieân heä phoå bieán”; “PBC … laø moân KH veà nhöõng q.luaät phoå bieán cuûa söï vaän ñoäng vaø söï ph.trieån cuûa TN cuûa XH loaøi ngöôøi vaø cuûa tö duy” [Aêngghen].  “PBC, töùc laø hoïc thuyeát veà söï ph.trieån döôùi hình thöùc hoaøn bò nhaát, saâu saéc nhaát vaø khoâng phieán dieän, hoïc thuyeát veà tính töông ñoái cuûa nhaän thöùc cuûa CN, nhaän thöùc naøy phaûn aùnh vaät chaát luoân ph.trieån khoâng ngöøng” [Leânin].  PBCDV laø moät heä thoáng caùc ng.lyù, q.luaät, ph.truø chuyeån hoùa laãn nhau phaûn aùnh moái lieân heä & söï VÑ, PT cuûa TG vaät chaát.  PBCDV bao goàm BC khaùch quan + BC chuû quan. Noù vöøa laø TGQ DVBC vöøa laø PPL BCDV, vöøa laø Loâgích BC vöøa laø nhaän thöùc luaän BCDV.  PBCDV laø ñænh cao cuûa tö duy nhaân loïai, noù mang tính töï giaùc, tính khoa hoïc & caùch maïng trieät ñeå.
 Nguyeân lyù laø gì?  NL laø nhöõng luaän ñieåm xuaát phaùt (tö töôûng chuû ñaïo) cuûa hoïc thuyeát (lyù luaän) maø tính chaân lyù cuûa noù laø hieån nhieân (khoâng theå hay khoâng caàn phaûi chöùng minh) nhöng khoâng maâu thuaãn vôùi thöïc tieãn & nhaän thöùc veà lónh vöïc maø hoïc thuyeát ñoù phaûn aùnh.  NL ñöôïc khaùi quaùt töø keát quaû hoaït ñoäng thöïc tieãn – nhaän thöùc laâu daøi cuûa CN.  NL laø cô sôû lyù luaän cuûa hoïc thuyeát, laø coâng cuï tinh thaàn ñeå nhaän thöùc (lyù giaûi – tieân ñoaùn) & caûi taïo TG.  Coù NL cuûa khoa hoïc (coâng lyù, tieân ñeà, quy luaät neàn taûng) & NL cuûa trieát hoïc.  Nguyeân taéc laø nhöõng yeâu caàu neàn taûng ñoøi hoûi chuû theå phaûi tuaân thuû ñuùng trình töï nhaèm ñaït muïc ñích ñeà ra moät caùch toái öu.  YÙ nghóa PPL cuûa nguyeân lyù theå hieän qua caùc nguyeân taéc töông öùng.
a) Nguyeân lyù veà moái lieân heä phoå bieán Moái lieân heä & moái lieân heä phoå bieán  MLH laø söï taùc ñoäng (raøng buoäc, thaâm nhaäp ) laãn nhau, maø söï thay ñoåi caùi naøy seõ taát yeáu keùo theo söï thay ñoåi caùi kia (Söï taùch bieät laø söï taùc ñoäng qua laïi nhöng söï thay ñoåi caùi naøy seõ khoâng taát yeáu keùo theo söï thay ñoåi caùi kia)  Caùc SV trong TG vöøa taùch bieät vöøa lieân heä: TG laø moät heä thoáng thoáng nhaát moïi yeáu toá, boä phaän cuûa noù.  MLH mang tính khaùch quan, phoå bieán & ña daïng (MLH b.trong & MLH b.ngoøai; MLH trong TN, MLH trong XH & MLH trong TD; MLH rieâng, MLH chung & MLH phoå bieán).
 MLHPB laø MLH giöõa caùc maët (thuoäc tính) ñoái laäp toàn taïi trong moïi SV, moïi lónh vöïc;  MLHPB mang tính khaùch quan & phoå bieán; Noù chi phoái toång quaùt söï VÑ, PT cuûa moïi SV, quaù trình xaûy ra trong TG; vaø laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa PBC, noù ñöôïc nhaän thöùc trong caùc (caëp) phaïm truø (MÑL-MÑL; C-L; CC-CM; CR-CC; NN-KQ; ND-HT; BC-HT; KN-HT; TN-NN). Noäi dung nguyeân lyù  Moïi söï vaät, hieän töôïng trong theá giôùi ñeàu toàn taïi trong muoân vaøn MLH raøng buoäc laãn nhau.  Trong muoân vaøn MLH chi phoái söï toàn taïi cuûa chuùng coù nhöõng MLH phoå bieán.  MLH phoå bieán toàn taïi khaùch quan, phoå bieán; chuùng chi phoái moät caùch toång quaùt quaù trình VÑ, PT cuûa moïi söï vaät, hieän töôïng xaûy ra trong theá giôùi.
b) Nguyeân lyù veà söï phaùt trieån  Söï vaän ñoäng & söï phaùt trieån  Vaän ñoäng laø söï thay ñoåi noùi chung.  Phaùt trieån laø moät khuynh höôùng VÑ toång hôïp cuûa moät heä thoáng SV, trong ñoù:  Söï VÑ coù thay ñoåi nhöõng quy ñònh veà chaát (keát caáu - toå chöùc) theo xu höôùng tieán boä giöõ vai troø chuû ñaïo,  Söï VÑ coù thay ñoåi nhöõng quy ñònh veà chaát theo xu höôùng thoaùi boä giöõ vai troø phuï ñaïo,  Söï VÑ coù thay ñoåi nhöõng quy ñònh veà löôïng theo xu höôùng oån ñònh giöõ vai troø phuï ñaïo (caàn thieát cho xu höôùng chuû ñaïo, thoáng trò).  Phaùt trieån laø khuynh höôùng vaän ñoäng tieán leân töø thaáp ñeán cao, töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, töø keùm hoaøn thieän ñeán hoaøn thieän, do maâu thuaãn trong baûn thaân SV gaây ra.
 “Hai quan ñieåm cô baûn… veà söï phaùt trieån (söï tieán hoùa): söï phaùt trieån coi nhö laø giaûm ñi vaø taêng leân, nhö laäp laïi; vaø phaùt trieån coi nhö söï thoáng nhaát cuûa caùc maët ñoái laäp. Quan ñieåm thöù nhaát thì cheát cöùng, ngheøo naøn, khoâ khan. Quan ñieåm thöù hai laø sinh ñoäng. Chæ coù quan ñieåm thöù hai môùi cho ta chìa khoùa cuûa ‘söï töï vaän ñoäng’, cuûa taát thaûy moïi caùi ñang toàn taïi; chæ coù noù môùi cho ta chìa khoùa cuûa nhöõng ‘böôùc nhaûy voït’, cuûa ‘söï giaùn ñoaïn cuûa tính tieäm tieán’, cuûa ‘söï chuyeån hoùa thaønh maët ñoái laäp’, cuûa söï tieâu dieät caùi cuõ vaø söï naûy sinh ra caùi môùi” [Leânin].  Phaùt trieån nhö söï chuyeån hoùa giöõa: caùc MÑL, C & L; CC & CM; CR & CC; NN & KQ; ND & HT; BC & HT; KN & HT; TN & NN.
 Phaùt trieån laø quùa trình töï thaân cuûa theá giôùi vaät chaát, mang tính khaùch quan, phoå bieán & ña daïng: PT trong GTN voâ sinh; PT trong GTN höõu sinh; PT trong XH; PT trong TD Noäi dung nguyeân lyù  Moïi söï vaät, hieän töôïng trong theá giôùi ñeàu khoâng ngöøng vaän ñoäng & phaùt trieån.  Phaùt trieån mang tính khaùch quan - phoå bieán, laø khuynh höôùng vaän ñoäng toång hôïp tieán leân töø thaáp ñeán cao, töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, töø keùm hoaøn thieän ñeán hoaøn thieän cuûa moät heä thoáng vaät chaát, do vieäc giaûi quyeát maâu thuaãn, thöïc hieän böôùc nhaûy veà chaát gaây ra vaø höôùng theo xu theá phuû ñònh cuûa phuû ñònh.
 Quy luaät laø gì?  QL laø nhöõng moái lieân heä khaùch quan, baûn chaát, taát nhieân, chung, laëp laïi giöõa caùc söï vaät, hieän töôïng vaø chi phoái moïi söï VÑ, PT cuûa chuùng.  QL laø söï phaûn aùnh nhöõng moái lieân heä khaùch quan, baûn chaát… cuûa hieän thöïc khaùch quan (GTN, XH) vaø tö duy CN.  QL laø coát loõi lyù thuyeát KH, laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa moïi KH.  QL laø coâng cuï tinh thaàn ñeå nhaän thöùc (lyù giaûi – tieân ñoùan) & caûi taïo theá giôùi. Döïa treân noäi dung QL xaây döïng caùc quy taéc, phöông phaùp.  Muoán thaønh coâng phaûi hieåu ñuùng QL & laøm theo QL.  QL töï nhieân + QL xaõ hoäi + QL tö duy.  QL rieâng + QL chung + QL phoå bieán.
a) QL thoáng nhaát & ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp Maët ñoái laäp; thoáng nhaát, ñaáu tranh, ch.hoùa caùc MÑL  Maët ñoái laäp  SV - taäp hôïp caùc yeáu toá (thuoäc tính) töông taùc vôùi nhau/vôùi moâi tröôøng  vaøi yeáu toá bieán ñoåi traùi ngöôïc nhau.  Nhöõng yeáu toá traùi ngöôïc nhau (beân caïnh nhöõng yeáu toá khaùc hay gioáng nhau) taïo neân cô sôû cuûa caùc MÑL trong SV.  MÑL toàn taïi khaùch quan & phoå bieán.  Thoáng nhaát cuûa caùc MÑL  Caùc MÑL khoâng taùch rôøi nhau - MÑL naøy laáy MÑL kia laøm ñieàu kieän, tieàn ñeà cho söï toàn taïi cuûa mình;  Caùc MÑL ñoàng nhaát nhau - yeáu toá gioáng nhau trong SV;  Caùc MÑL taùc ñoäng ngang nhau - söï thay ñoåi trong MÑL naøy taát yeáu seõ keùo theo söï thay ñoåi trong MÑL kia.
Ñaáu tranh cuûa caùc MÑL  Duø toàn taïi thoáng nhaát, song caùc MÑL luoân ñaáu tranh - taùc ñoäng qua laïi theo xu höôùng baøi tröø, phuû ñònh laãn nhau.  Hình thöùc & möùc ñoä ñaáu tranh cuûa caùc MÑL raát ña daïng, trong ñoù, thuû tieâu laãn nhau laø moät hình thöùc ñaëc bieät. Chuyeån hoùa cuûa caùc MÑL (Giaûi quyeát MTBC)  STN mang tính töông ñoái gaén lieàn vôùi söï oån ñònh cuûa SV; SÑT mang tính tuyeät ñoái gaén lieàn vôùi söï thay ñoåi cuûa SV;  MTBC phaùt trieån  STN chuyeån töø möùc ñoä tröøu töôïng sang cuï theå; SÑT chuyeån töø möùc bình laëng sang quyeát lieät  xuaát hieän caùc khaû naêng chuyeån hoùa cuûa caùc MÑL.  Ñieàu kieän kh.quan hoäi ñuûmoät trong caùc khaû naêng ñoù bieán thaønh hieän thöïc, caùc MÑL chuyeån hoùa (MT ñöôïc giaûi quyeát - caùc MÑL töï phuû ñònh mình ñeå bieán thaønh caùi khaùc):  MÑL naøy ch.hoùa thaønh MÑL kia ôû moät trình ñoä môùi.  Caû hai MÑL cuøng ch.hoùa thaønh caùi thöù 3 naøo ñoù.
 MTBC (söï thoáng nhaát & ñaáu tranh cuûa caùc MÑL) toàn taïi khaùch quan, phoå bieán & ña daïng (MTBT-MTBN; MTCB-MTKCB; MTCY- MTTY; MTTN-MTXH-MTTD), laø nguoàn goác, ñoäng löïc cuûa moïi söï VÑ, PT xaûy ra trong TG. Noäi dung quy luaät  Caùc MTBC khaùc nhau taùc ñoäng khoâng gioáng nhau ñeán quaù trình VÑ & PT cuûa söï vaät;  Moãi MTBC ñeàu traûi qua caùc giai ñoaïn - sinh thaønh (xuaát hieän), hieän höõu (söï thoáng nhaát-ñaáu tranh) & giaûi quyeát (söï chuyeån hoùa) cuûa caùc MÑL;  MT ñöôïc giaûi quyeát, caùi cuõ maát ñi, caùi môùi ra ñôøi vôùi nhöõng MTBC môùi hay thay ñoåi vai troø taùc ñoäng cuûa caùc MTBC cuõ;  MTBC laø nguoàn goác cuûa moïi söï VÑ & PT; do ñoù, VÑ & PT trong theá giôùi vaät chaát mang tính töï thaân.
b) QL ch.hoùa töø th.ñoåi veà löôïng daãn ñeán th.ñoåi veà chaát & ng.laïi  Chaát, löôïng, ñoä, ñieåm nuùt, böôùc nhaûy  Chaát - tính quy ñònh voán coù cuûa SV, ñaëc tröng cho söï vaät laø noù, giuùp phaân bieät noù vôùi SV khaùc.  Löôïng - tính quy ñònh voán coù cuûa SV, bieåu thò quy moâ, toác ñoä VÑ, PT cuûa SV cuõng nhö cuûa caùc thuoäc tính (chaát) cuûa noù.  Ñoä - giôùi haïn maø trong ñoù söï thay ñoåi veà L chöa laøm C thay ñoåi caên baûn.  Ñieåm nuùt - moác (giôùi haïn) maø söï thay ñoåi veà L vöôït qua noù seõ laøm C thay ñoåi caên baûn.  Böôùc nhaûy - söï chuyeån hoùa veà C do nhöõng thay ñoåi veà L tröôùc ñoù gaây ra; BN laø giai ñoaïn cô baûn trong tieán trình PT cuûa SV, noù toàn taïi khaùch quan, phoå bieán, ña daïng (BN toaøn boä/BN cuïc boä; BN ñoät bieán/BN daàn daàn; BN töï nhieân/BN xaõ hoäi/BN tö duy).
 Noäi dung quy luaät  Moïi SV ñeàu ñöôïc ñaëc tröng baèng söï th.nhaát giöõa C & L.  SV baét ñaàu VÑ, PT baèng söï th.ñoåi veà L (lieân tuïc, tieäm tieán); neáu L th.ñoåi trong ñoä, chöa vöôït quaù ñieåm nuùt thì C khoâng th.ñoåi caên baûn; khi L th.ñoåi vöôït qua ñoä, quaù ñieåm nuùt thì C seõ th.ñoåi caên baûn, böôùc nhaûy xaûy ra.  Böôùc nhaûy laøm cho C th.ñoåi (giaùn ñoaïn, ñoät bieán) – C (SV) cuõ maát ñi, C (SV) môùi ra ñôøi; C môùi gaây ra söï th.ñoåi veà L (laøm th.ñoåi quy moâ toàn taïi, toác ñoä, nhòp ñieäu VÑ, PT cuûa SV).  Söï th.ñoåi veà L gaây ra söï th.ñoåi veà C; söï th.ñoåi veà C gaây ra söï th.ñoåi veà L laø phöông thöùc VÑ, PT cuûa moïi SV trong theá giôùi; PT vöøa mang tính lieân tuïc vöøa mang tính giaùn ñoaïn.