Bài giảng Triết học (Chương trình Cao học ngành Công nghệ thông tin) - Chương 5: Chủ nghĩa duy vật biện chứng - Cơ sở lý luận của thế giới quan khoa học

Chia sẻ: Lăng Mộng Như | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Triết học (Chương trình Cao học ngành Công nghệ thông tin) - Chương 5: Chủ nghĩa duy vật biện chứng - Cơ sở lý luận của thế giới quan khoa học. Chương này cung cấp cho học viên những nội dung về: thế giới quan và thế giới quan khoa học; nội dung, bản chất của chủ nghĩa duy vật biện chứng với tính cách là hạt nhân của thế giới quan khoa học; nguyên tắc khách quan của chủ nghĩa duy vật biện chứng và sự vận dụng nó vào sự nghiệp cách mạng ở Việt Nam hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo chi tiết nội dung bài giảng!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Triết học (Chương trình Cao học ngành Công nghệ thông tin) - Chương 5: Chủ nghĩa duy vật biện chứng - Cơ sở lý luận của thế giới quan khoa học

a)Theá giôùi quan  Ñònh nghóa: TGQ laø toaøn boä caùc quan ñieåm, quan nieäm cuûa CN veà TG, veà baûn thaân CN, veà cuoäc soáng & vò trí CN trong TG aáy.  Phaân loaïi: TGQ caù nhaân hay TGQ coäng ñoàng (chuû theå)  Keát caáu: TGQ bao goàm caùc quan ñieåm, quan nieäm; hoøa quyeän tri thöùc & nieàm tin, lyù trí & tình caûm,… traõi roäng treân khaép caùc lónh vöïc, caùc caáp ñoä hoïat ñoäng cuûa CN.  Nhôø nieàm tin maø tri thöùc trôû neân saâu saéc, beàn vöõng;  Nhôø tình caûm maø lyù trí coù chieàu saâu vaø söùc maïnh;…  Söï hoøa quyeän cuûa chuùng laø cô sôû cho haønh ñoäng cuûa CN.  Chöùc naêng: TGQ laø “laêng kính” ñeå CN nhìn nhaän TG, caåm nang höôùng daãn cuoäc soáng; töùc chöùc naêng chính TGQ ñònh höôùng hoïat ñoäng nhaän thöùc & thöïc tieãn cho CN trong TG maø hoï ñang soáng.
b) Caùc hình thöùc cô baûn cuûa TGQ TGQ thaàn thoaïi  Chöùa ñaày hình töôïng hoang ñöôøng hoaø quyeän trong lyù trí ngaây thô cuûa CN ng.thuyû moâng muïi, coá truy tìm coäi nguoàn cuûa mình trong nhöõng töôûng töôïng vieãn voâng.  Theå hieän qua caùc huyeàn thoaïi. TGQ toân giaùo  Döïa treân nieàm tin maõnh lieät vaøo söùc maïnh cuûa caùc löïc löôïng sieâu nhieân, thaàn thaùnh chi phoái GTN, traàn tuïc (CN).  Theå hieän qua giaùo lyù (haït nhaân lyù luaän) & caùc nghi thöùc, tín ngöôõng (suøng baùi löïc löôïng sieâu nhieân).  Vôùi nieàm tin (cao hôn lyù trí), TGQ toân giaùo vöøa phaûn aùnh söï ngheøo naøn cuûa hieän thöïc vöøa ph.khaùng choáng laïi söï ngheøo naøn aáy; noù höôùng CN ñeán TG hoaøn thieän, hoaøn myõ sau khi cheát. Noù laø nhu caàu TT cuûa moät boä phaän nh.daân.
 Taát caû moïi toân giaùo chaúng qua chæ laø söï phaûn aùnh hö aûo – vaøo trong ñaàu oùc cuûa CN – nhöõng löïc löôïng ôû beân ngoaøi chi phoái cuoäc soáng haèng ngaøy cuûa hoï; chæ laø söï phaûn aùnh trong ñoù nhöõng löïc löôïng ôû traàn theá ñaõ mang hình thöùc nhöõng löïc löôïng sieâu traàn theá” [AÊngghen].  “Söï baát löïc cuûa GC bò boùc loät trong cuoäc ñaáu tranh choáng boïn boùc loät taát nhieân ñeû ra loøng tin vaøo moät cuoäc ñôøi toát ñeïp ôû TG beân kia, cuõng gioáng nhö söï baát löïc cuûa CN daõ man trong cuoäc ñaáu tranh choáng thieân nhieân ñaõ ñeû ra loøng tin vaøo thaàn thaùnh, ma quyû, vaøo nhöõng pheùp maàu, v.v.” [Leânin]  TGQ trieát hoïc  Heä thoáng quan ñieåm, quan nieäm cuûa CN veà TG, veà baûn thaân, cuoäc soáng & vò trí cuûa CN trong TG aáy.  Xuaát hieän khi nhaän thöùc cuûa CN ñaït ñöôïc trình ñoä cao (tröøu töôïng - khaùi quaùt) & XH coù nhu caàu chæ ñaïo cuoäc soáng baèng tö töôûng.
 Theå hieän qua heä thoáng caùc phaïm truø (lyù luaän).  TH laø haït nhaân lyù luaän cuûa TGQ [TH ñoàng nhaát vôùi TGQ TH; Coøn TGQ TH bao goàm TGQDV vaø TGQDT].  Khi phaân bieät theá giôùi quan trieát hoïc vôùi theá giôùi quan khaùc, C.Maùc vieát: “… caùc vò höôùng veà tình caûm, trieát hoïc höôùng veà lyù trí; caùc vò nguyeàn ruûa, than vaõn, trieát hoïc daïy baûo; caùc vò höùa heïn thieân ñöôøng vaø toaøn boä theá giôùi, trieát hoïc khoâng höùa heïn gì caû ngoaøi chaân lyù; caùc vò ñoøi hoûi tin töôûng tín ngöôõng cuûa caùc vò, trieát hoïc khoâng ñoøi hoûi tin töôûng vaøo caùc keát luaän cuûa noù, noù ñoøi hoûi kieåm nghieäm nhöõng ñieàu hoaøi nghi; caùc vò doïa daãm, trieát hoïc an uûi. Vaø, thaät theá, trieát hoïc bieát cuoäc soáng khaù ñaày ñuû ñeå hieåu raèng nhöõng keát luaän cuûa noù khoâng bao giôø bao dung söï khao khaùt höôûng laïc vaø loøng vò kyû – cuûa caû thieân giôùi laãn theá giôùi traàn tuïc” [C.Maùc].
a)Thöïc chaát cuûa TGQDV & TGQDT TGQDT  Baûn chaát cuûa TG laø tinh thaàn,  Caùc yeáu toá TT quyeát ñònh ñôøi soáng vaät chaát,  Nhöõng löïc löôïng TT chi phoái cuoäc soáng CN trong hieän thöïc.  TGQDT coù caùc h.thöùc: thoâ sô, toân giaùo, vaên minh (TH) TGQDV  Baûn chaát cuûa TG laø vaät chaát,  Ñôøi soáng VC quyeát ñònh ñôøi soáng tinh thaàn,  CN quyeát ñònh soá phaän cuûa mình trong cuoäc soáng hieän thöïc.  TGQDV coù caùc h.thöùc: chaát phaùc, sieâu hình, bieän chöùng
b)Lòch söû phaùt trieån cuûa TGQ DV TGQDV chaát phaùc  Xuaát hieän vaøo thôøi coå ñaïi, khi hoaït ñoäng thöïc tieãn cuûa CN coøn quaù thaáp, nhaän thöùc cuûa CN coøn ngaây thô, ñôn giaûn; Laø TGQ cuûa moät boä phaän GC thoáng trò tieán boä.  Theå hieän trong tö töôûng cuûa tröôøng phaùi DV: Aâm döông - Nguõ haønh; Mileâ; Loâkayatta; Nguyeân töû;…  Thaønh töïu:  Khoâng döïa vaøo caùi sieâu nhieân/loøng tin maø döï vaøo caùi töï nhieân/lyù trí ñeå lyù giaûi TG; Ñaët ra nhöõng vaán ñeà maø TH & KH phaûi giaûi ñaùp. Thuùc ñaåy nhaän thöùc phaùt trieån;  Haïn cheá:  Ñoàng nhaát vaät chaát vôùi vaät theå cuï theå; Mang tính tröïc quan, phoûng ñoaùn, thieáu chöùng cöù KH;  Khoâng trieät ñeå - Khoâng lyù giaûi ñöôïc baûn tính cuûa caùc hieän töôïng TT, quan heä giöõa caùi TT & caùi VC;  Môùi chæ giaûi thích TG chöù chöa goùp phaàn caûi taïo TG
TGQDV sieâu hình Bieåu hieän roõ neùt vaøo tk.17-18 ôû Taây AÂu, gaén lieàn vôùi thöïc tieãn xaây döïng PTSX TBCN vaø nhaän thöùc KHTN (tröø cô hoïc) coøn thoâ sô; Quan ñieåm cô hoïc vaø ph.phaùp phaân tích (ñem laïi keát quaû ban ñaàu) ñöôïc ñeà cao; Laø TGQ cuûa GCTS thoáng trò tieán boä. Theå hieän trong tö töôûng cuûa tröôøng phaùi DV nhö: DV kinh nghieäm Anh, DV chieán ñaáu Phaùp,… Thaønh töïu:  Coù aûnh höôûng ñeán tieán boä cuûa KH (hieåu bieát veà GTN);  Ñaáu tranh choáng laïi TGQ duy taâm–toân giaùo; goùp phaàn cuûng coá, phaùt trieån PTSX TBCN; Haïn cheá:  Ñoàng nhaát VC vôùi moät daïng theå cuï theå; khoâng thaáy ñöôïc nguoàn goác vaän ñoäng cuûa TG.  Mang tính maùy moùc, khoâng hieåu ñuùng baûn chaát cuûa CN; Khoâng lyù giaûi ñöôïc baûn tính cuûa caùc hieän töôïng TT cuõng nhö quan heä giöõa caùi TT vaø caùi VC; töùc khoâng trieät ñeå;
 TGQDV bieän chöùng  Do Maùc & Aêngghen xaây döïng vaøo giöõa tk.19, Leânin phaùt trieån vaøo ñaàu tk.20; gaén lieàn vôùi thöïc tieãn ñaáu tranh cuûa GC VS, vôùi thaønh töïu KH (tröôùc heát laø caùc ngaønh KHTN nhö vaät lyù, sinh hoïc) vaø thaønh töïu lyù luaän trieát hoïc cuûa nhaân loaïi (tröôùc heát laø cuûa TH Heâghen & TH Phoiôbaéc); Laø TGQ cuûa GC VS bò trò ñang ñaáu tranh vì söï tieán boä vaø bình ñaúng cuûa CN.  Theå hieän trong trieát hoïc Maùc – Leânin vaø quan ñieåm cuûa caùc laõnh tuï cuûa GC VS chaân chính.  Thaønh töïu:  Mang laïi cho caùc ngaønh KH cô sôû TGQ & PPL thuùc ñaåy nghieân cöùu, khaùm phaù TG; xaây döïng böùc tranh KH veà TG;  Choáng laïi TGQ duy taâm – toân giaùo; Laø söùc maïnh TT giuùp GC VS & quaàn chuùng lao ñoäng ñaáu tranh vì ngaøy mai töôi saùng.
 TGQ KH  Heä thoáng tri thöùc ñöôïc toång keát töø caùc keát quaû cuûa quaù trình nghieân cöùu, thöïc nghieäm & döï baùo KH.  Luoân ñöôïc boå sung, hoaøn thieän theo söï phaùt trieån cuûa KH.  Coù vai troø to lôùn trong h.ñoäng nh.thöùc & th.tieãn caûi taïo TG.  BTKH veà TG  Moâ hình tö töôûng veà TG, trong ñoù, caáu truùc, tính chaát & quy luaät v.ñoäng, ph.trieån cuûa TG ñöôïc theå hieän nhö moät chænh theå thoáng nhaát.  Ñöôïc xaây döïng nhôø vaøo quaù trình tích hôïp tri thöùc cuûa caùc ngaønh KH (TN, XH&NV, CN…), döïa treân cô sôû lyù luaän cuûa THDVBC. Bao goàm:  BT “vaät chaát ñang vaän ñoäng nhö theá naøo” vaø BT “vaät chaát tö duy nhö theá naøo”.  BT KHTN, BT KHXH&NV, BT KH-CN,… (BT KHTN = BT VLH + BT SH + BT TVH… veà TG)  TGQ KH ñöôïc hình thaønh treân cô sôû BTKH veà TG vaø hoaøn thieän theo söï thay ñoåi cuûa BTKH veà TG.
a) Quan ñieåm DV veà TG Toàn taïi cuûa TG laø tieàn ñeà thoáng nhaát TG  “Tính thoáng nhaát cuûa TG khoâng phaûi ôû söï toàn taïi cuûa noù, maëc duø toàn taïi laø tieàn ñeà cuûa tính th.nhaát cuûa noù, vì tröôùc khi TG coù theå laø moät theå th.nhaát thì tröôùc heát TG phaûi toàn taïi ñaõ”.  “Tính thoáng nhaát thaät söï cuûa TG laø ôû tính VC cuûa noù, vaø tính VC naøy ñöôïc chöùng minh khoâng phaûi baèng vaøi ba lôøi leõ kheùo leùo cuûa keû laøm troø aûo thuaät, maø baèng moät söï phaùt trieån laâu daøi vaø khoù khaên cuûa TH & KHTN”.
 Nguyeân lyù veà tính thoáng nhaát VC cuûa TG  TGVC toàn taïi khaùch quan, vónh vieãn, voâ haïn, voâ taän;  Trong TGVC chæ toàn taïi caùc söï vaät, quaù trình VC cuï theå, coù moät möùc ñoä toå chöùc nhaát ñònh ñang bieán ñoåi, chuyeån hoùa laãn nhau; laø nguoàn goác, nguyeân nhaân cuûa nhau; cuøng chòu söï chi phoái bôûi caùc quy luaät khaùch quan cuûa TGVC;  YÙ thöùc, tö duy (tinh thaàn) CN chæ laø saûn phaåm cuûa moät daïng VC coù toå chöùc cao (VCXH & boä oùc CN). TG thoáng nhaát - duy nhaát.  “Trong khi nghieân cöùu saâu vaø phaùt trieån CNDV trieát hoïc, Maùc ñaõ ñöa hoïc thuyeát ñoù tôùi choã hoaøn bò vaø môû roäng hoïc thuyeát aáy töø choã nhaän thöùc GTN ñeán choã nhaän thöùc XH loaøi ngöôøi” [Leânin].
b) Quan ñieåm DV veà XH Xaõ hoäi laø moät boä phaän ñaëc thuø cuûa töï nhieân  XH laø keát quaû phaùt trieån laâu daøi cuûa TN;  Coù quy luaät v.ñoäng, ph.trieån rieâng (caû QLTN & QLXH);  Söï v.ñoäng, ph.trieån cuûa XH phaûi thoâng qua h.ñoäng thöïc tieãn coù yù thöùc cuûa CN ñang theo ñuoåi muïc ñích nhaát ñònh Saûn xuaát vaät chaát laø cô sôû ñôøi soáng XH (Phöông thöùc saûn xuaát quyeát ñònh moïi quaù trình sinh hoaït noùi chung; Toàn taïi XH quyeát ñònh yù thöùc XH)  Lòch söû toàn taïi vaø phaùt trieån XH loaøi ngöôøi gaén lieàn vôùi lòch söû cuûa saûn xuaát ra cuûa caûi vaät chaát;  Neàn SXVC trong töøng giai ñoaïn lòch söû gaén lieàn vôùi moät PTSX nhaát ñònh; Söï thay ñoåi PTSX seõ laøm thay ñoåi moïi maët cuûa ñôøi soáng XH;  “Khoâng phaûi yù thöùc cuûa CN quyeát ñònh söï toàn taïi cuûa hoï, maø traùi laïi söï toàn taïi cuûa hoï quyeát ñònh yù thöùc cuûa hoï”.
 Söï phaùt trieån cuûa XH laø quaù trình lòch söû - töï nhieân  Ñoù laø LS h.ñoäng cuûa CN coù lôïi ích & muïc ñích khaùc nhau, nhöng tuaân theo caùc QL kh.quan cuûa LS;  Ñoù laø LS ph.trieån caùc HT kinh teá-xaõ hoäi moät caùch ña daïng nhöng thoáng nhaát töø thaáp ñeán cao, maø thöïc chaát laø LS ph.trieån cuûa LLSX: LLSX  QHSX  PTSX  (CSHT+KTTT)  HT KT-XH.  QC nhaân daân laø chuû theå chaân chính saùng taïo ra lòch söû  Laø löïc löôïng tröïc tieáp saûn xuaát ra moïi cuûa caûi VC, saùng taïo ra moïi giaù trò tinh thaàn, quyeát ñònh thaønh baïi cuûa moïi cuoäc bieán ñoåi caùch maïng xaûy ra trong XH;  Trong ñieàu kieän lòch söû khaùc nhau vai troø chuû theå cuûa QCND bieåu hieän khaùc nhau, nhöng ngaøy caøng lôùn.  Söùc maïnh cuûa QCND chæ ñöôïc phaùt huy khi hoï ñöôïc höôùng daãn, toå chöùc, laõnh ñaïo bôûi laõnh tuï.
a) Giaûi quyeát VÑ cô baûn cuûa TH töø quan ñieåm thöïc tieãn  CNDV cuõ thieáu q.ñieåm thöïc tieãn, tröïc quan, maùy moùc, khoâng thaáy ñöôïc tính naêng ñoäng saùng taïo cuûa yù thöùc.  CNDVBC khaúng ñònh, VC coù tröôùc & quyeát ñònh YT; Trong h.ñoäng thöïc tieãn, YT taùc ñoäng tích cöïc laøm bieán ñoåi hieän thöïc VC (kh.quan), theo nhu caàu (ch.quan) cuûa CN. Do ñoù, CNDVBC ñoái laäp vôùi CNDT – chuû quan, duy yù chí & CNDV taàm thöôøng. b) Thoáng nhaát TGQ DV vôùi PBC  CNDV cuõ (tk.17-18) mang naëng tính SH; coøn PBC chuû yeáu ñöôïc nghieân cöùu trong caùc heä thoáng THDT (Heâghen).  Maùc ñaõ caûi taïo CNDV cuõ, giaûi thoùat CNDV ra khoûi tính SH & caûi taïo PBCDT, giaûi thoùat PBC ra khoûi tính thaàn bí, tö bieän; töø ñoù, xaây döïng neân CNDVBC hay PBCDV; Thoáng nhaát TGQ DV vôùi PBC.
c) Quan nieäm DV trieät ñeå - CNDVLS, coáng hieán vó ñaïi cuûa Maùc CNDV cuõ khoâng trieät ñeå (DV trong TN, DT trong XH). CNDVLS ra ñôøi töø keát quaû Maùc:  Vaän duïng CNDVBC vaøo nghieân cöùu lónh vöïc XH;  Toång keát lòch söû, keá thöøa coù pheâ phaùn toøan boä tö töôûng XH treân cô sôû khaùi quaùt thöïc tieãn môùi cuûa giai caáp VS.  “Trong khi nghieân cöùu saâu vaø phaùt trieån CNDV, Maùc ñaõ ñöa hoïc thuyeát ñoù tôùi choã hoøan bò vaø môû roäng hoïc thuyeát aáy töø choã nhaän thöùc GTN ñeán choã nhaän thöùc XH loøai ngöôøi. CNDVLS cuûa Maùc laø thaønh töïu vó ñaïi nhaát cuûa tö töôûng khoa hoïc” (Leânin).  “Taát caû nhöõng caùi maø tö töôûng loøai ngöôøi ñaõ saùng taïo ra, Maùc ñaõ nghieàn ngaãm laïi, ñaõ pheâ phaùn, vaø thoâng qua phong traøo coâng nhaân maø kieåm tra laïi” (Leânin).  Vôùi CNDVLS, nhaân loïai tieán boä coù ñöôïc moät coâng cuï vó ñaïi trong nhaän thöùc vaø caûi taïo TG.
d) Tính thöïc tieãn - caùch maïng CNDVBC laø vuõ khí lyù luaän cuûa giai caáp voâ saûn  Lôïi ích cuûa GCVS phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa nhaân loaïi tieán boä. Cuoäc ñ.tranh cuûa GCVS giaûi phoùng mình ra khoûi söï aùp böùc, boùc loät cuõng laø cuoäc ñ.tranh cuûa nhaân loaïi tieán boä & noù chæ thaéng lôïi khi phaùt trieån töø töï phaùt leân töï giaùc.  Ñöôïc luaän chöùng baèng nhöõng cô sôû lyù luaän khoa hoïc, phaûn aùnh caùc quy luaät phaùt trieån khaùch quan cuûa lòch söû, CNDVBC trôû thaønh heä tö töôûng cuûa GCVS coù söï thoáng nhaát giöõa tính khoa hoïc vaø tính caùch maïng.
CNDVBC khoâng chæ giaûi thích TG maø goùp phaàn caûi taïo TG (Khi xaâm nhaäp vaøo phong traøo ñ.tranh cuûa GCVS & nhaân loaïi tieán boä, PBCDV coù ñöôïc söùc maïnh vaät chaát)  “Gioáng nhö TH tìm thaáy vuõ khí VC cuûa mình trong GCVS, GCVS tìm thaáy vuõ khí cuûa mình trong TH”. (Maùc).  “Caùc nhaø TH ñaõ chæ giaûi thích TG baèng nhieàu caùch khaùc nhau, song vaán ñeà laø caûi taïo TG”. (Maùc). CNDVBC khaúng ñònh söï taát thaéng cuûa caùi môùi  Moïi caùi hieän toàn ñeàu chöùa ñöïng trong mình söï töï phuû ñònh;  Laø moät heä thoáng caùc QL phoå bieán, CNDVBC trôû thaønh coâng cuï tinh thaàn ñeå xoaù boû caùi cuõ loãi thôøi, xaây döïng caùi môùi tieán boä. CNDVBC laø moät heä thoáng môû, laø kim chæ nam cho haønh ñoäng.