Đề tài tốt nghiệp cử nhân Điều dưỡng hệ VHVL: Chăm sóc và phục hồi chức năng cho bệnh nhân đau cột sống thắt lưng do thoát vị đĩa đệm

ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đau cột sống thắt lưng (CSTL) là một hội chứng thường gặp trên lâm sàng.<br /> Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi và gây ảnh hưởng nhiều đến khả năng lao động, chất<br /> lượng cuộc sống của người bệnh.<br /> Theo các nghiên cứu thống kê, 80% người lớn ở các nước công nghiệp có ít<br /> nhất một lần đau CSTL trong cuộc đời. Sau tuổi 30, khoảng một nửa số người có<br /> những thời kỳ đau CSTL nặng, ảnh hưởng đến khả năng lao động và công việc. Ở<br /> Việt Nam tỷ lệ đau CSTL trong cộng đồng vào khoảng 11,2%.<br /> Đau CSTL cũng là một trong những bệnh có chi phí điều trị tốn kém, ảnh<br /> hưởng không chỉ đến cá nhân người bệnh mà còn cả gia đình người bệnh và xã hội,<br /> do tác động xấu của bệnh đến khả năng lao động, sản xuất, những phí tổn về tài<br /> chính liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới quá trình điều trị bệnh.Thoát vị đĩa đệm<br /> (TVĐĐ) là nguyên nhân thường gặp gây ra các biểu hiện đau CSTL ở người bệnh.<br /> Do vậy, điều trị đau CSTL trong nhiều trường hợp liên quan đến các biện pháp tập<br /> trung vào việc giải quyết các triệu chứng bệnh liên quan đến bệnh lý TVĐĐ, trong<br /> đó có công tác điều dưỡng. Vì vậy chúng tôi viết chuyên đề này với 2 mục tiêu.<br /> 1. Tìm hiểu đặc điểm lâm sàng đau CSTL do TVĐĐ.<br /> 2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch chăm sóc và phục hồi chức năng<br /> cho bệnh nhân đau CSTL do TVĐĐ.<br /> <br /> 1<br /> <br /> CHƢƠNG 1<br /> GIẢI PHẪU VÀ SINH LÝ CỘT SỐNG<br /> 1.1. Đại cƣơng [1], [7], [19], [23]<br /> Cột sống được cấu tạo bởi nhiều đốt sống nối liền nhau, kéo dài, uốn cong nhẹ<br /> từ xương chẩm đến xương cụt, là xương trụ cột của cơ thể. Cột sống bao bọc và bảo<br /> vệ tủy sống, hệ thần kinh tự chủ và chỉ huy mọi chức năng hoạt động, chuyển hoá,<br /> tuần hoàn, bài tiết. Cột sống là trung tâm của hệ xương, làm cột trụ, quyết định sự<br /> sống và sự vận động, của mọi động vật có xương sống.<br /> Nhìn nghiêng cột sống có 4 đoạn cong, từ trên xuống dưới gồm có: đoạn cổ<br /> cong ra trước; đoạn ngực cong ra sau; đoạn thắt lưng cong ra trước và đoạn cùng cụt<br /> cong ra sau. Cấu trúc các đoạn cong của cột sống để thích nghi với tư thế đứng<br /> thẳng của cơ thể người.<br /> <br /> A<br /> <br /> B<br /> <br /> C<br /> <br /> Hình 1: Cột sống: A. Nhìn phía trước B. Nhìn nghiêng C. Nhìn phía sau<br /> 2<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> Cột sống có từ 33 - 35 đốt sống xếp chồng lên nhau. 24 đốt sống trên rời nhau<br /> tạo thành:<br /> - 7 đốt sống cổ (cervicales vertebrac) ký hiệu từ C1 – C7.<br /> - 12 đốt sống lưng (thoracic vertebrae) ký hiệu từ D1 – D12.<br /> - 5 đốt sống thắt lưng (lumbar vertebrae) ký hiệu từ L1 – L5.<br /> - Xương cùng (sacrum) gồm 5 đốt sống dưới dính lại thành một tấm ký hiệu từ<br /> S1 – S5. Xương cụt (coccyx) có 4 hoặc 6 đốt cuối cùng rất nhỏ, dính lại với nhau,<br /> ký hiệu Co1 – Co6 và được dính vào đỉnh xương cùng.<br /> 1.2. Đặc điểm chung của các đốt sống<br /> <br /> Hình 2: Giải phẫu đốt sống<br /> Mỗi đốt sống gồm 4 phần:<br /> 1.2.1. Thân đốt sống (vertebral body)<br /> Hình trụ, có 2 mặt (trên, dưới) đều lõm để tiếp khớp với đất sống bên trên và<br /> dưới, qua đĩa sụn gian đốt.<br /> 1.2.2. Cung đốt sống (vertebral arch)<br /> Là phần xương đi từ 2 bên rìa mặt sau thân, vòng ra phía sau, quây lấy lỗ đốt<br /> sống, chia 2 phần:<br /> - Phần trước dính vào thân gọi là cuống nối từ mỏm ngang vào thân. Bờ<br /> trên và bờ dưới lõm vào gọi là khuyết của đốt sống. Khuyết của đốt sống trên<br /> và dưới hợp thành lỗ liên hợp (intervertebral foramen) để cho các dây thần kinh<br /> sống chui qua.<br /> - Phần sau là mảnh nối từ cuống đến gai đốt sống tạo nên thành sau của lỗ<br /> đốt sống.<br /> 3<br /> <br /> 1.2.3. Các mỏm đốt sống<br /> Mỗi đốt sống có 3 loại mỏm:<br /> - Mỏm ngang (transverse process): có 2 mỏm ngang từ cung đốt sống chạy<br /> ngang ra 2 bên.<br /> - Mỏm gai (spinous process): có 1 mỏm gai hay gai sống ở sau dính vào cung<br /> đốt sống.<br /> - Mỏm khớp (artícular process): có 4 mỏm khớp, hai mỏm khớp trên và 2<br /> mỏm khớp dưới, nằm ở điểm nối giữa cuống, mỏm ngang và lá sống (các mỏm<br /> khớp sẽ khớp với các mỏm khớp trên và dưới nó).<br /> 1.2.4. Lỗ đốt sống (vertebral foramen)<br /> Lỗ nằm giữa thân đốt sống ở trước và cung đốt sống ở sau. Các lỗ của các đốt<br /> sống khi chồng lên nhau tạo nên ống sống. Trong ống sống chứa tủy sống.<br /> 1.3. Khớp của các đốt sống<br /> Khớp đốt sống là khớp thực thụ, có diện khớp là sụn, màng hoạt dịch, hoạt<br /> dịch và bao khớp. Bao khớp và đĩa đệm đều cùng thuộc một đơn vị chức năng thống<br /> nhất. Do vị trí của khớp đốt sống ở hướng đứng thẳng nên CSTL luôn có khả năng<br /> chuyển động theo chiều trước sau trong chừng mực nhất định. Ở tư thế ưỡn và gù<br /> lưng, các diện khớp cũng chuyển động theo hướng dọc thân.<br /> 1.3.1. Diện khớp<br /> - Là mặt trên và mặt dưới của thân đốt sống.<br /> - Sụn gian đốt: hình thấu kính lồi hai mặt, gồm nhiều các vòng sụn đồng tâm,<br /> giữa là nhân keo đặc. Sụn gian đốt rất đàn hồi.<br /> 1.3.2. Nối khớp<br /> - Dây chằng dọc trước: đi dọc phía trước cột sống từ củ hàm (ở mỏm nền<br /> xương chẩm) cho tới xương cùng (cùng I hay II).<br /> - Dây chằng dọc sau: đi dọc phía sau từ xương chẩm tới mặt trước xương cụt.<br /> - Dây chằng liên mảnh (dây chằng vàng): có 2 dây bám vào mặt trước của<br /> mảnh trên tới bờ trên mảnh dưới. Dây chằng này có tính chất đàn hồi.<br /> - Dây chằng liên gai và trên gai: đi từ mỏm gai trên tới mỏm gai dưới.<br /> - Dây chằng liên mỏm ngang: từ mỏm ngang trên tới mỏm ngang dưới.<br /> 4<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> 1.3.3. Động tác của khớp<br /> Giữa hai đốt sống thì động tác rất hạn chế, nhưng cả cột sống thì động tác rất<br /> linh hoạt. Cột sống có thể vận động theo trục ngang, trục dọc và trục thẳng đứng.<br /> 1.4. Đĩa đệm<br /> 1.4.1. Cấu tạo<br /> Đĩa đệm được cấu tạo bởi 3 thành phần là nhân nhầy, vòng sợi và mâm sụn.<br /> + Nhân nhầy: được cấu tạo bởi một màng liên kết, hình thành những khoang<br /> mắt lưới chứa các tổ chức tế bào nhầy keo. Ở người trẻ các tế bào tổ chức này kết<br /> dính với nhau rất chặt làm cho nhân nhầy rất chắc và có tính đàn hồi cao. Ở người<br /> già thì các tế bào tổ, chức liên kết với nhau lỏng lẻo nên nhân nhầy kém tính đàn<br /> hồi. Bình thường nhân nhầy nằm ở trong vòng sợi. Khi cột sống vận động về một<br /> phía thì nó bị đẩy chuyển động dồn về phía đối diện, đồng thời vòng sợi cũng bị<br /> giãn ra.<br /> + Vòng sợi: gồm những vòng sợi sụn (fibro-caetilage) rất chắc chắn và đàn hồi<br /> đan vào nhau theo kiểu xoắn ốc. Ở vùng riềm của vòng sợi lại được tăng cường<br /> thêm một giải sợi. Giữa các lớp của vòng sợi có vách ngăn. Phần phía sau và sau<br /> bên của vòng sợi tương đối mỏng và được coi là điểm yếu nhất, nơi dễ xảy ra lồi và<br /> TVĐĐ.<br /> + Mâm sụn: gắn chặt vào tấm cùng của đốt sống, nên còn có thể coi là một<br /> phần của đốt sống.<br /> 1.4.2. Chiều cao của đĩa đệm<br /> Chiều cao của điĩa đệm thay đổi theo từng đoạn cột sống. Ở đoạn sống cổ<br /> khoảng 3 mm, đoạn ngực khoảng 5 mm, đoạn thắt lưng khoảng 9 mm, trừ đĩa đệm<br /> L5 - S1 thấp hơn đĩa đệm L4 - L5 khoảng 1/3 chiều cao. Chiều cao của đĩa đệm ở<br /> phía trước và phía sau chênh nhau tùy thuộc vào độ cong sinh lý của đoạn cột sống.<br /> Ở đĩa đệm L5 - S1 thì độ chênh này lớn nhất.<br /> 1.4.3. Vi cấu trúc của đĩa đệm<br /> Gồm nguyên bào sợi, tế bào sụn, và những tế bào nguyên sống, trong đó nước<br /> chiếm tới 80 - 85% (ở người trưởng thành). Colagen chiếm 44-51% trọng lượng khô<br /> của đĩa đệm. Mô của đĩa đệm có đặc điểm là mô không tái tạo, lại luôn chịu nhiều<br /> tác động do chức năng tải trọng và vận động của cột sống mang lại, cho nên đĩa<br /> đệm chóng hư và thoái hóa.<br /> 5<br /> <br />