Dự thảo tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học môi trường: Đánh giá và dự báo các xung đột môi trường trong khai thác, sử dụng tài nguyên nước khu vực Tây Nguyên

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN<br /> <br /> Ngô Thị Thùy Dƣơng<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ VÀ DỰ BÁO CÁC XUNG ĐỘT MÔI TRƢỜNG<br /> TRONG KHAI THÁC, SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN NƢỚC<br /> KHU VỰC TÂY NGUYÊN<br /> <br /> Chuyên ngành:<br /> Mã số:<br /> <br /> Môi trường đất và nước<br /> 62.44.03.03<br /> <br /> DỰ THẢO TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG<br /> <br /> HÀ NỘI - 2014<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại:<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> 1. PGS. TS. LÊ ĐÌNH THÀNH<br /> 2. PGS. TS. LƢU ĐỨC HẢI<br /> <br /> Phản biện: ...........................................................................................<br /> ...........................................................................................<br /> Phản biện: ...........................................................................................<br /> ..........................................................................................<br /> Phản biện: ...........................................................................................<br /> ..........................................................................................<br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án tiến sĩ cấp<br /> cơ sở họp tại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .<br /> Vào hồi<br /> <br /> giờ<br /> <br /> ngày<br /> <br /> tháng<br /> <br /> năm 20...<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại:<br /> - Thư viện Quốc gia Việt Nam<br /> - Trung tâm Thông tin - Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết<br /> Tây Nguyên có vị trí đặc biệt quan trọng về chính trị, kinh tế, xã<br /> hội, an ninh – quốc phòng. Tuy nhiên hiện nay ở Tây Nguyên, việc khai<br /> thác, sử dụng và quản lý các tài nguyên một cách bất hợp lý, không theo<br /> quy hoạch đã làm nảy sinh nhiều mâu thuẫn, XĐMT, đặc biệt là các<br /> XĐMT liên quan đến khai thác, sử dụng và quản lý tài nguyên nước, tạo<br /> nguy cơ xảy ra các tranh chấp, khiếu kiện, thậm chí có khả năng phát sinh<br /> thành XĐMT giữa các nhóm lợi ích khác nhau ở Tây Nguyên.<br /> Lưu vực sông Srêpok không những có vai trò quan trọng trong phát<br /> triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường của khu vực Tây Nguyên nói<br /> riêng mà còn có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo an ninh quốc phòng<br /> của Việt Nam nói chung. Hiện nay, nguồn nước ở lưu vực sông Srepok<br /> đang chịu nhiều áp lực ngày càng lớn do phát triển kinh tế - xã hội, do gia<br /> tăng dân số,… Các kết quả nghiên cứu, đánh giá gần đây cho thấy rõ về các<br /> mâu thuẫn và XĐMT ở lưu vực sông Srepok trong khai thác, sử dụng TNN<br /> mặt. Tuy nhiên những kết quả nghiên cứu trước đây còn mang tính độc lập,<br /> chuyên ngành, thiếu toàn diện về môi trường nước. Về mặt phương pháp<br /> luận, cũng chưa có nghiên cứu, đánh giá theo cách tiếp cận tổng hợp đa<br /> ngành nhằm giải quyết các XĐMT trong việc khai thác, sử dụng nước ở<br /> Tây Nguyên phục vụ cho việc phát triển KT - XH gắn với BVMT. Vì vậy<br /> việc nghiên cứu các XĐMT trong khai thác, sử dụng tài nguyên nước LVS<br /> Srepok và nguyên nhân của các XĐMT để từ đó kiến nghị những định<br /> hướng giải quyết, phòng tránh XĐMT là có tính thời sự cao. Đề tài luận án<br /> “Đánh giá và dự báo các xung đột môi trƣờng trong khai thác, sử dụng<br /> tài nguyên nƣớc khu vực Tây Nguyên” đã được lựa chọn và thực hiện<br /> cho mục tiêu trên là phù hợp và có tính khả thi cao.<br /> 2. Ý nghĩa khoa học, thực tiễn và mục tiêu nghiên cứu của luận án<br /> 2.1. Ý nghĩa khoa học, thực tiễn:<br /> Ý nghĩa khoa học:<br /> - Xác định những luận cứ, những cơ sở khoa học về xung đột,<br /> XĐMT trong khai thác, sử dụng TNN LVS Srepok.<br /> - Các kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là căn cứ khoa học cho<br /> công tác quy hoạch, phát triển và quản lý hiệu quả TNN khu vực nghiên<br /> cứu. Đồng thời đề xuất giải pháp giúp giải quyết các mẫu thuẫn, điều chỉnh<br /> cơ chế, chính sách trong quản lý TNN để đảm bảo hài hòa giữa khai thác tài<br /> nguyên và BVMT.<br /> Ý nghĩa thực tiễn:<br /> Những giải pháp đề xuất sẽ giảm thiểu một cách tốt nhất các mâu<br /> thuẫn, XĐMT trong khai thác, sử dụng TNN, nâng cao hiệu quả quản lý<br /> <br /> 1<br /> <br /> TNN và BVMT nước LVS Srepok, góp phần xóa đói giảm nghèo, PTBV<br /> lưu vực.<br /> 2.2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án:<br />  Làm rõ được hiện trạng và dự báo XĐMT trong khai thác, sử dụng<br /> tài nguyên nước mặt LVS Srê Pôk đến năm 2020.<br />  Phân tích nguyên nhân và tác động của XĐMT trong khai thác, sử<br /> dụng TNN mặt LVS Srê Pôk.<br />  Đề xuất được các giải pháp tổng thể giải quyết các XĐMT trong<br /> khai thác, sử dụng TNN mặt LVS Srepok nhằm nâng cao hiệu quả<br /> quản lý tổng hợp và bảo vệ TNN.<br /> 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu<br />  Đối tượng nghiên cứu chính của đề tài luận án là những XĐMT bao<br /> gồm: mâu thuẫn, tranh chấp, xung đột trong khai thác, sử dụng tài<br /> nguyên nước mặt ở LVS Srepok.<br />  Phạm vi nghiên cứu: LVS Srepok là lưu vực điển hình ở Tây<br /> Nguyên về mặt khai thác, sử dụng và quản lý TNN, do đó luận án<br /> tập trung vào nghiên cứu các vấn đề liên quan đến khai thác, sử<br /> dụng và quản lý TNN và môi trường nước trên lưu vực sông Srepok<br /> thuộc lãnh thổ Việt Nam.<br /> 4. Phƣơng pháp nghiên cứu của luận án<br /> Để giải quyết được các mục tiêu và nhiệm vụ đã đề ra, luận án sử dụng<br /> một số phương pháp nghiên cứu chính:<br />  Kế thừa các kết quả nghiên cứu đã có liên quan; tham vấn các chuyên gia<br /> có kinh nghiệm về lĩnh vực nước khu vực Tây Nguyên, kết hợp với điều<br /> tra, khảo sát thực địa để thu thập bổ sung thông tin, phân tích tổng hợp các<br /> thông tin số liệu.<br />  Ứng dụng mô hình phân tích tổng hợp DPSIR (Driving Forces Pressure - State - Impact – Response) để đánh giá tình trạng môi trường<br /> nước LVS Srepok, từ đó phối hợp với phương pháp đánh giá hiệu quả<br /> kinh tế - xã hội – môi trường nhằm xây dựng và chuyển giao mô hình<br /> quản lý khai thác sử dụng hiệu quả TNN.<br />  Một số phương pháp nghiên cứu khác như: phương pháp phân tích các<br /> bên liên quan, phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi, PRA, …<br /> 5. Những đóng góp mới của luận án<br /> (1). Góp phần hoàn thiện phương pháp luận nghiên đánh giá XĐMT<br /> trong khai thác, sử dụng tài nguyên nước.<br /> (2). Trên quan điểm hệ thống và tổng hợp, kết hợp với cách tiếp cận<br /> nhu cầu sử dụng nước từ dưới lên, luận án đã đánh giá được những tồn tại<br /> trong khai thác, sử dụng và quản lý TNN LVS Srepok. Từ đó đã làm rõ<br /> <br /> 2<br /> <br /> được những XĐMT và các đặc trưng của XĐMT trong khai thác, sử dụng<br /> tài nguyên nước mặt lưu vực sông Srepok.<br /> (3). Đề xuất được một số giải pháp quản lý XĐMT trong khai thác, sử<br /> dụng tài nguyên nước mặt lưu vực sông Srepok.<br /> 6. Luận điểm bảo vệ<br /> 1) XĐMT trong khai thác, sử dụng tài nguyên trong đó có tài nguyên<br /> nước là một quá trình xuất phát từ các quan điểm tiếp cận khác nhau, từ<br /> thiếu nhận thức và thông tin, từ lợi ích của các bên liên quan (Nhà<br /> nước/chính quyền, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư). Các hoạt động phát<br /> triển (thủy điện, công nghiệp, trồng cây công nghiệp, thủy lợi,…) cùng với<br /> xu hướng BĐKH và đặc điểm văn hóa truyền thống ở LVS Srepok đang<br /> hình thành và phát triển các loại XĐMT: XĐMT giữa các ngành kinh tế,<br /> XĐMT giữa thượng – hạ lưu, XĐMT giữa phát triển và BVMT, xung đột<br /> văn hóa xã hội, xung đột an ninh quốc phòng giữa các doanh nghiệp và<br /> cộng đồng dân cư địa phương. Do đó, để quản lý XĐMT cần đánh giá và<br /> dự báo được xung đột, đưa ra các giải pháp giảm nhẹ và kiểm soát xung<br /> đột.<br /> 2) Nghiên cứu XĐMT trong khai thác, sử dụng tài nguyên nước mặt<br /> LVS Srepok phải gắn với văn hóa truyền thống, phong tục tập quán và gắn<br /> với cơ sở luật pháp.<br /> Chƣơng 1<br /> TỔNG QUAN<br /> 1.1. TỔNG QUAN VỀ XUNG ĐỘT, XUNG ĐỘT MÔI TRƢỜNG<br /> 1.1.1. Tổng quan về xung đột<br /> Tập trung vào các khái niệm: XĐMT, phân loại XĐMT theo các<br /> quan điểm khác nhau (mối quan hệ giữa mâu thuẫn và xung đột, theo các<br /> lĩnh vực xung đột…), Các mức độ biểu hiện của xung đột, Cách thức xử lý, giải<br /> quyết xung đột.<br /> 1.1.2. Tổng quan về XĐMT<br /> Tập trung vào tổng quan các khái niệm trên thế giới và ở Việt nam<br /> về XĐMT; Khái niệm XĐMT ở Việt Nam. Qua việc phân tích, tổng hợp<br /> những quan điểm của các học giả trong và ngoài nước tiêu biểu được nêu ở<br /> trên có thể đưa ra khái niệm về XĐMT được sử dụng trong phạm vi đề tài<br /> này như sau: XĐMT là quá trình hình thành và phát triển những mâu thuẫn<br /> về lợi ích trong khai thác, sử dụng các dạng tài nguyên và các thành phần<br /> môi trường theo các mục đích khác nhau của những đối tượng liên quan.<br /> - Phân loại XĐMT theo các cách tiếp cận khác nhau: Theo luật bảo<br /> vệ môi trường; theo nguyên nhân dẫn đến XĐMT; theo đặc điểm hành<br /> <br /> 3<br /> <br />