Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:299

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm" được hoàn thành với mục tiêu nhằm nghiên cứu lí luận và thực tiễn việc giáo dục kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi, luận án đề xuất biện pháp giáo dục kĩ năng ĐHTG qua trải nghiệm cho trẻ MG 5-6 tuổi ở trường MN nhằm phát triển ở trẻ các kĩ năng nhận biết, ước lượng TG và thực hiện nhiệm vụ phù hợp với TG qui định.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI VŨ THỊ DIỆU THÚY GIÁO DỤC KĨ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG THỜI GIAN CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRẢI NGHIỆM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội – 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI VŨ THỊ DIỆU THÚY GIÁO DỤC KĨ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG THỜI GIAN CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRẢI NGHIỆM Chuyên ngành: Giáo dục học (Giáo dục Mầm non) Mã số: 9.14.01.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Đỗ Thị Minh Liên Hà Nội – 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các dữ liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong các công trình nào khác. Hà Nội, ngày…. tháng……năm 2023 Tác giả luận án Vũ Thị Diệu Thúy
LỜI CẢM ƠN Luận án “Giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm” được hoàn thành tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Đỗ Thị Minh Liên, người Thầy tâm huyết đã tận tình hướng dẫn, động viên, định hướng cho em trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Khoa Giáo dục Mầm non, Phòng Sau đại học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ cho tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo và các đồng nghiệp Khoa Sư phạm Tiểu học Mầm non, Ban lãnh đạo và các đồng nghiệp Trường Đại học Hoa Lư đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, hỗ trợ nhiệt tình của các cán bộ quản lý, giáo viên mầm non, các cháu lớp mẫu giáo 5 – 6 tuổi tại các Trường Mầm non Tân Thành, Trường Mầm non Ninh Tiến (Thành phố Ninh Bình), Trường Mầm non Khánh Thịnh (Yên Mô, Ninh Bình). Cuối cùng, tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, người thân, bạn bè và các đồng nghiệp gần, xa đã chia sẻ, động viên tinh thần, giúp tôi vượt qua mọi khó khăn để hoàn thành luận án của mình. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Tác giả Vũ Thị Diệu Thúy
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ........................................................................2 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ..................................................................................3 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu .............................................................4 8. Những luận điểm bảo vệ .........................................................................................7 9. Đóng góp mới của luận án ......................................................................................7 10. Cấu trúc luận án ....................................................................................................8 Chương 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN GIÁO DỤC KĨ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG THỜI GIAN CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRẢI NGHIỆM .........................................................................................................9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...........................................................................9 1.1.1. Nghiên cứu về kĩ năng định hướng thời gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ..........9 1.1.2. Nghiên cứu về giáo dục qua trải nghiệm ........................................................12 1.1.3. Những nghiên cứu về quá trình giáo dục kĩ năng định hướng thời gian qua trải nghiệm cho trẻ MG 5-6 tuổi ...............................................................................14 1.2. Kĩ năng định hướng thời gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi .............................20 1.2.1. Khái niệm về kĩ năng định hướng thời gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ..........20 1.2.2. Các kĩ năng thành phần thuộc kĩ năng định hướng thời gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ......................................................................................................................23 1.2.3. Sự hình thành kĩ năng định hướng thời gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi .........25 1.2.4. Đặc điểm định hướng thời gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi .................................29 1.3. Giáo dục qua trải nghiệm ................................................................................31 1.3.1. Khái niệm trải nghiệm, giáo dục qua trải nghiệm ...........................................31
1.3.2. Đặc điểm của giáo dục qua trải nghiệm cho trẻ mầm non ..............................33 1.3.3. Qui trình giáo dục qua trải nghiệm .................................................................34 1.4. Giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm ...35 1.4.1. Khái niệm biện pháp giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm .....................................................................................................35 1.4.2. Quá trình giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm .................................................................................................36 1.4.3. Ưu thế của trải nghiệm với giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ..............................................................................................................43 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc giáo dục kĩ năng định hướng thời gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm ...................................................................44 1.5.1. Đặc điểm cá nhân trẻ .......................................................................................44 1.5.2. Nhà giáo dục ...................................................................................................44 1.5.3. Môi trường giáo dục trong trường mầm non ..................................................45 Kết luận chương 1 .....................................................................................................46 Chương 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG THỜI GIAN CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRẢI NGHIỆM ........................................47 2.1. Khái quát quá trình khảo sát ..........................................................................47 2.1.1. Mục đích khảo sát ...........................................................................................47 2.1.2. Nội dung khảo sát............................................................................................47 2.1.3. Khách thể và thời gian khảo sát ......................................................................47 2.1.4. Tiến hành khảo sát ..........................................................................................48 2.1.5. Tiêu chí và thang đánh giá mức độ phát triển kĩ năng định hướng thời gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ...........................................................................................49 2.2. Kết quả điều tra thực trạng.............................................................................53 2.2.1. Thực trạng kĩ năng định hướng thời gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ..............53 2.2.2. Thực trạng giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm của giáo viên mầm non ...................................................................60
2.2.3. Đánh giá chung về thực trạng giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ MG 5-6 tuổi ở trường mầm non ................................................................................77 Kết luận chương 2 .....................................................................................................79 Chương 3: BIỆN PHÁP GIÁO DỤC KĨ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG THỜI GIAN CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRẢI NGHIỆM .................................80 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm ...................................................................80 3.1.1. Đảm bảo phù hợp với mục tiêu giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở trường mầm non........................................................................80 3.1.2. Đảm bảo phù hợp với quá trình hình thành kĩ năng định hướng thời gian của trẻ MG 5-6 tuổi..........................................................................................................80 3.1.3. Đảm bảo tính vừa sức và tính thực tiễn ..........................................................80 3.1.4. Đảm bảo tích hợp giáo dục kĩ năng định hướng thời gian qua nhiều hình thức hoạt động trải nghiệm ở trường MN .........................................................................81 3.1.5. Đảm bảo sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong việc giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ MG 5-6 tuổi qua trải nghiệm ......................................81 3.2. Đề xuất biện pháp giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trải nghiệm .................................................................................................82 3.2.1. Nhóm biện pháp chuẩn bị các điều kiện giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ MG 5-6 tuổi qua trải nghiệm .................................................................82 3.2.2. Nhóm biện pháp tổ chức các hoạt động giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm ................................................................90 3.2.3. Nhóm biện pháp đánh giá kĩ năng định hướng thời gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ....102 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm .................................................................108 Kết luận chương 3 ...................................................................................................110
Chương 4: THỰC NGHIỆM CÁC BIỆN PHÁP GIÁO DỤC KĨ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG THỜI GIAN CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRẢI NGHIỆM ...................111 4.1. Tổ chức thực nghiệm......................................................................................111 4.1.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................................111 4.1.2. Nội dung thực nghiệm ...................................................................................111 4.1.3. Cách tiến hành thực nghiệm ..........................................................................111 4.1.4. Tiêu chí, thang đánh giá và bài tập đánh giá .................................................112 4.2. Kết quả thực nghiệm ......................................................................................112 4.2.1. Kết quả thực nghiệm vòng 1 .........................................................................113 4.2.2. Kết quả thực nghiệm vòng 2 .........................................................................125 4.3. Nhận xét chung ...............................................................................................142 Kết luận chương 4 ...................................................................................................144 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................145 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN CỦA TÁC GIẢ ...................................................................................148 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................149 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Những chữ đầy đủ ĐHTG Định hướng thời gian DC Đối chứng ĐTB Điểm trung bình GD Giáo dục GDMN Giáo dục mầm non GV Giáo viên KTG Khoảng thời gian KN Kĩ năng MG Mẫu giáo MGL Mẫu giáo lớn MN Mầm non SL Số lượng TB Trung bình TBC Trung bình chung TG Thời gian TL Thời lượng TT Thứ tự TN Thực nghiệm TNSP Thực nghiệm sư phạm TTN Trước thực nghiệm STN Sau thực nghiệm
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Phân bố khách thể điều tra là 124 GV .....................................................47 Bảng 2.2. Tiêu chí đánh giá kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi ............................49 Bảng 2.3. Kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi (theo % các mức độ) ............................53 Bảng 2.4. Kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi (theo điểm trung bình) .........................56 Bảng 2.5. Kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi (theo giới tính) .....................................58 Bảng 2.6. Hệ số tương quan các kĩ năng ĐHTG của trẻ ...............................................59 Bảng 2.7. Nhận thức về sự thuận lợi của trải nghiệm với GD kĩ năng ĐHTG .........60 Bảng 2.8. Nhận thức về kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi ...................................61 Bảng 2.9. Nhận thức về biểu hiện KN ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi ..........................62 Bảng 2.10. Nhận thức về mục tiêu GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi............63 Bảng 2.11. Nhận thức về nội dung GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi ...........64 Bảng 2.12. Qui trình tổ chức hoạt động giáo dục qua trải nghiệm ................................65 Bảng 2.13. Mức độ sử dụng các phương pháp, biện pháp GD kĩ năng ĐHTG ........67 Bảng 2.14. Mức độ thực hiện các hoạt động GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi .....69 Bảng 2.15. Mức độ sử dụng các phương tiện đo TG.....................................................71 Bảng 2.16. Các yếu tố ảnh hưởng đến GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ qua trải nghiệm.72 Bảng 2.17. Ý kiến về biểu hiện KN ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi ....................................75 Bảng 2.18. Loại đồng hồ được gia đình sử dụng ..........................................................76 Bảng 2.19. Ý kiến của phụ huynh về hình thức phối hợp GD trẻ ĐHTG........................76 Bảng 4.1. Thống kê nhân khẩu học các nghiệm thể lớp 5-6 tuổi ............................112 Bảng 4.2. Kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi TTN vòng 1 (Theo mức độ) ..........113 Bảng 4.3. Kết quả ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi TTN vòng 1 (Theo ĐTB)...............115 Bảng 4.4. Bảng giá trị kiểm định kĩ năng ĐHTG của trẻ TTN vòng 1 ...................115 Bảng 4.5. Kĩ năng ĐHTG của trẻMG 5-6 tuổi STN vòng 1 (Theo các mức độ) .....117 Bảng 4.6. Kết quả ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi STN vòng 1 (Theo ĐTB) ...............118 Bảng 4.7. Bảng giá trị kiểm định KN ĐHTG của trẻ sau thực nghiệm vòng 1 ......118 Bảng 4.8. Kết quả ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi STN vòng 1 (Theo giới) ................120
Bảng 4.9. Hệ số tương quan các kĩ năng ĐHTG – Thực nghiệm vòng 1 ...............121 Bảng 4.10. Kết quả ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi TTN và STN vòng 1 ....................121 Bảng 4.11. Bảng giá trị kiểm định KN ĐHTG của trẻ TTN và STN vòng 1 ...........122 Bảng 4.12. Kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi TTN vòng 2 (Theo các mức độ) .125 Bảng 4.13. Kết quả ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi TTN vòng 2 (Theo ĐTB).............126 Bảng 4.14. Kết quả kiểm định kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi TTN vòng 2 ...127 Bảng 4.15. Kĩ năng ĐHTG của trẻ STN vòng 2 (Theo các mức độ) ......................129 Bảng 4.16. Kết quả ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi STN vòng 2 (Theo ĐTB) .............130 Bảng 4.17. Kết quả kiểm định kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi STN vòng 2 ...131 Bảng 4.19. Hệ số tương quan các kĩ năng ĐHTG của trẻ – Thực nghiệm vòng 2 .133 Bảng 4.20. Kết quả ĐHTG của trẻ TTN và STN vòng 2 .........................................134 Bảng 4.21. Bảng giá trị kiểm định KN ĐHTG của trẻ TTN và STN vòng 2 ...........134 Bảng 4.22. Kết quả ĐHTG của trẻ gái và trẻ trai TTN và STN vòng 2 ..................136 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Nhận thức của GV về sự cần thiết của việc GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ ............60 Biểu đồ 4.1. Kĩ năng ĐHTG của trẻ trước và sau TN vòng 1 ................................124 Biểu đồ 4.2. Kĩ năng ĐHTG của trẻ trước và sau TN vòng 2 (Theo % các mức độ) ....... 137
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Thời gian (TG) có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển của con người vì mọi hoạt động và sinh hoạt của con người đều diễn ra trong TG, nó cũng là một yếu tố điều chỉnh các quan hệ xã hội của con người. Điều kiện làm việc hiện đại đòi hỏi con người phải có khả năng theo dõi TG trong quá trình hoạt động và điều chỉnh tốc độ hoạt động cho phù hợp với TG. Kĩ năng ĐHTG là một trong những điều kiện để trẻ MG 5-6 tuổi hình thành nếp sống văn minh, có trách nhiệm với bản thân và mọi người xung quanh. Giáo dục kĩ năng ĐHTG là một trong những nội dung cho trẻ làm quen với toán, thuộc lĩnh vực phát triển nhận thức cho trẻ ở trường MN. Trẻ MG 5-6 tuổi cần có khả năng hoạt động theo đúng TG qui định, quản lý các hành động của mình, tiết kiệm TG và đúng giờ để chuẩn bị vào học lớp Một. Do vậy, trường MN cần giúp trẻ có các KN xác định, cảm nhận những KTG, học cách quản lí, sử dụng TG để thích ứng hơn với hoạt động học tập ở trường phổ thông. 1.2. Giáo dục qua trải nghiệm giúp người học chủ động tham dự, tiếp xúc, tương tác trực tiếp với các sự vật hiện tượng để chiêm nghiệm, tích lũy kiến thức, kĩ năng, thái độ tạo thành kinh nghiệm cho bản thân. Tham gia các hoạt động trải nghiệm trong những khoảng thời gian nhất định giúp trẻ cảm nhận thời gian một cách trực quan, từ đó có thể lựa chọn nhiệm vụ phù hợp, điều chỉnh tốc độ hoạt động để hoàn thành nhiệm vụ trong thời gian qui định. Vì vậy, tăng cường hoạt động trải nghiệm, phát huy tính tích cực, độc lập của trẻ là phù hợp với xu thế giáo dục mầm non trong nước và trên thế giới. 1.3. Trẻ MG 5-6 tuổi có sự phát triển mạnh mẽ cả về thể chất và các quá trình tâm lí. Ngôn ngữ của trẻ phong phú, mở rộng hơn các lứa tuổi trước nên có thể nhận biết và diễn đạt bằng lời nói về các KTG, mối quan hệ TG. Trẻ đã có một số biểu tượng sơ đẳng về các đơn vị TG như ngày, tuần lễ, tháng, năm thông qua dấu hiệu về thiên nhiên và dấu hiệu hoạt động của con người đặc trưng trong các KTG đó, trẻ đã bước đầu định hướng được thời điểm và trình tự diễn ra các sự kiện trong cuộc sống của mình. Tuy nhiên kĩ năng định hướng các KTG diễn ra các hoạt động thường ngày
2 trong cuộc sống còn hạn chế nên ảnh hưởng tới kết quả hoạt động của trẻ. Trẻ ít quan tâm đến yếu tố TG nên sử dụng TG còn lãng phí, kém hiệu quả. GD kĩ năng ĐHTG giúp trẻ nhận biết các KTG, làm cơ sở cho việc lập kế hoạch và thực hiện hoạt động đúng TG qui định. Điều này có ý nghĩa quan trọng với trẻ MG 5-6 tuổi vì trẻ chuẩn bị vào học lớp Một với môi trường học tập nghiêm túc, đúng giờ. 1.4. Ngành Giáo dục mầm non đang thực hiện quan điểm “Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm” nhằm góp phần đạt mục tiêu GD trong thế kỉ 21 của UNESCO: Học để biết, học để làm, học để làm người, học để chung sống, vì vậy, giáo dục kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi qua trải nghiệm để trẻ có thói quen đúng giờ và nhanh nhẹn, hình thành tác phong công nghiệp ngay từ nhỏ là điều cần thiết. Tuy nhiên, việc giáo dục kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi mới chủ yếu tập trung vào việc dạy trẻ nhận biết dấu hiệu thời điểm, tính chu kì của các buổi trong ngày, các ngày trong tuần, các mùa trong năm mà chưa quan tâm đúng mức đến nội dung giáo dục xác định các KTG. Giáo viên chưa giúp trẻ hiểu mục đích của việc xác định KTG là để sử dụng TG hợp lí, biết quí trọng thời gian. Việc giáo dục trẻ ĐHTG ở trường MN còn nặng về hình thức mà chưa gắn với thực tế giá trị của việc sử dụng đúng các khoảng thời gian với cuộc sống sinh hoạt của trẻ. Với những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn việc giáo dục kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi, luận án đề xuất biện pháp giáo dục kĩ năng ĐHTG qua trải nghiệm cho trẻ MG 5-6 tuổi ở trường MN nhằm phát triển ở trẻ các kĩ năng nhận biết, ước lượng TG và thực hiện nhiệm vụ phù hợp với TG qui định. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình giáo dục kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi qua trải nghiệm. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp giáo dục kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi qua trải nghiệm.
3 4. Giả thuyết khoa học - Kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi hiện nay còn hạn chế do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân về biện pháp giáo dục trẻ ở trường mầm non. - Nếu sử dụng đồng bộ các biện pháp GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi theo hướng xây dựng môi trường phù hợp với các hoạt động ĐHTG, lập kế hoạch, tổ chức và đánh giá các hoạt động cho trẻ tham gia trải nghiệm sử dụng TG thì KN xác định và ước lượng các KTG, xác định mối quan hệ TG và thực hiện nhiệm vụ phù hợp với TG qui định của trẻ sẽ được nâng cao. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc giáo dục kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi qua trải nghiệm. 5.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của việc giáo dục kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5- 6 tuổi qua trải nghiệm. 5.3. Đề xuất biện pháp giáo dục kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi qua trải nghiệm. 5.4. Tiến hành thực nghiệm các biện pháp GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ 5-6 tuổi qua trải nghiệm mà luận án đề xuất. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Về nội dung nghiên cứu Nghiên cứu việc GD các kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5 - 6 tuổi ở trường mầm non, bao gồm: - KN xác định và ước lượng các KTG. - KN xác định các mối quan hệ, liên hệ về TG. - KN thực hiện hoạt động phù hợp với TG qui định. Hoạt động GD gồm: Hoạt động học, Hoạt động chơi, Hoạt động lao động. 6.2. Khách thể khảo sát thực trạng - Trẻ MG 5-6 tuổi: 195 trẻ. - Giáo viên dạy trẻ MG 5-6 tuổi: 124 GV thuộc các tỉnh Lào Cai, Quảng Ninh, Hải Phòng, Hà Nội, Nam Định, Phủ Lý, Ninh Bình, Nghệ An, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh, Thủ Dầu Một, Sóc Trăng, Kiên Giang.
4 - Cha mẹ trẻ MG 5-6 tuổi: 195 phụ huynh có con học các lớp MG 5-6 tuổi ở 3 trường MN thực hiện khảo sát. 6.3. Khách thể thực nghiệm - Trẻ MG 5-6 tuổi: Thực nghiệm vòng 1 với 50 trẻ, thực nghiệm vòng 2 với 100 trẻ (50 trẻ ở 2 nhóm DC, 50 trẻ ở 2 nhóm TN). - Giáo viên dạy trẻ MG 5-6 tuổi: 14 GV đang dạy lớp MG 5-6 tuổi, trong đó: Trường MN1 có 6 GV, Trường MN2 có 4 GV, Trường MN3 có 4 GV. 6.4. Về địa điểm, thời gian khảo sát thực trạng, thực nghiệm * Khảo sát thực trạng: Từ ngày 02/01/2019 đến ngày 8/3/2019 tại trường MN1 (thành phố), MN2 (ven đô), MN3 (nông thôn) thuộc tỉnh Ninh Bình. * Thực nghiệm: - TN thăm dò: Từ ngày 11/3/2019 đến ngày 31/5/2019 tại MN2 - TN chính thức: Từ ngày 9/9/2019 đến ngày 17/01/2020 tại MN1, MN3 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận 7.1.1. Tiếp cận hệ thống Nghiên cứu xem xét kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong mối quan hệ biện chứng, tương tác, phụ thuộc lẫn nhau giữa các kĩ năng ĐHTG, giữa các biện pháp, các hình thức, các phương tiện GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ, các yếu tố tác động đến kĩ năng ĐHTG của trẻ. 7.1.2. Tiếp cận hoạt động Hoạt động là con đường cơ bản để hình thành và phát triển tâm lí con người, đồng thời là nơi bộc lộ rõ nhất khả năng tâm lí của con người. Kĩ năng ĐHTG của trẻ hình thành trong hoạt động và được thể hiện qua hoạt động. Nghiên cứu kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5 - 6 tuổi phải được tiến hành qua các hoạt động GD mà GV tổ chức như hoạt động học, hoạt động chơi, hoạt động lao động... Nhà GD cần sử dụng các hoạt động thực tiễn làm phương tiện để GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ. 7.1.3. Tiếp cận trải nghiệm TG được trẻ cảm nhận gián tiếp qua các sự vật hiện tượng cụ thể. KN định hướng các KTG được hình thành trên cơ sở trải nghiệm của cá nhân để tạo thành kinh
5 nghiệm. Vì vậy, GV cần tổ chức các hoạt động phù hợp để GD các kĩ năng ĐHTG cho trẻ qua trải nghiệm, giúp trẻ xác định được những KTG để thực hiện nhiệm vụ phù hợp với TG qui định. 7.1.4. Tiếp cận phát triển Trẻ em là một thực thể đang phát triển, nghiên cứu về GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ phải hướng tới vùng phát triển gần nhất của trẻ bằng những biện pháp GD phù hợp. Những biện pháp GD kĩ năng ĐHTG qua trải nghiệm của GV tác động đến trẻ MG 5-6 tuổi, giúp các kĩ năng ĐHTG của trẻ thay đổi phù hợp với giai đoạn phát triển của trẻ. 7.1.5. Tiếp cận cá nhân Tiếp cận cá nhân coi trẻ là chủ thể của quá trình học tập, được lựa chọn, phát triển, tự quyết định và tự nhận thức dựa trên các tác động sư phạm hỗ trợ của GV. GV tạo dựng môi trường GD, tạo được động lực để trẻ chủ động tham gia hoạt động nhận thức, chiếm lĩnh tri thức, phát triển kĩ năng ĐHTG. 7.1.6. Tiếp cận tích hợp Tích hợp GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi không chỉ qua các hoạt động của trẻ ở trường MN như hoạt động học, hoạt động chơi, hoạt động lao động... mà còn tích hợp các mục đích, các nội dung GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ qua mỗi hoạt động. Nhà GD không thực hiện hoạt động riêng rẽ để GD trẻ kĩ năng ĐHTG mà GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ qua quá trình hoạt động, giúp trẻ hiểu về TG, cảm nhận TG và học cách quản lí TG khi thực hiện hoạt động. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận 7.2.1.1. Phương pháp phân tích – tổng hợp lí thuyết Sưu tầm, phân tích, tổng hợp các tài liệu liên quan đến GD kĩ năng ĐHTG, GD qua trải nghiệm trên thế giới và ở Việt Nam, từ đó xác định tổng quan nghiên cứu cơ sở lí luận của việc GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi qua trải nghiệm. 7.2.1.1. Phương pháp so sánh Thu thập các nghiên cứu về GD kĩ năng ĐHTG, GD qua trải nghiệm ở trong và ngoài nước để đối chiếu, so sánh các quan điểm đó. Thống kê biểu hiện kĩ năng ĐHTG của trẻ để so sánh, nhận xét sự khác biệt giữa các nhóm.
6 7.2.1.1. Phương pháp hệ thống hóa, khái quát hoá lí thuyết Các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án được hệ thống hóa, khái quát hóa thành những quan điểm chung, những vấn đề được xem là bản chất, cốt lõi nhằm xác định cơ sở để xây dựng khung lý thuyết, khảo sát thực trạng, đề xuất và thực nghiệm biện pháp GD kĩ năng ĐHTG qua trải nghiệm cho trẻ MG 5-6 tuổi. 7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.2.1. Phương pháp chuyên gia Tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong các lĩnh vực khoa học: GD trẻ em, tâm lí trẻ em, sinh lí trẻ em…, thông qua các buổi đàm thoại, xêmina từ đó tiếp thu những kinh nghiệm, sự phân tích của họ để làm rõ hơn các vấn đề nghiên cứu: biểu hiện kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi, quá trình hình thành kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi, tổ chức GD qua trải nghiệm; mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, phương tiện GD kĩ năng ĐHTG qua trải nghiệm cho trẻ MG 5-6 tuổi. 7.2.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Xây dựng phiếu trưng cầu ý kiến GV dạy lớp trẻ MG 5-6 tuổi nhằm tìm hiểu nhận thức, kinh nghiệm GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ qua trải nghiệm. 7.2.2.3. Phương pháp quan sát Tiến hành quan sát trẻ trong các hoạt động GD ở trường MN, ghi chép để đánh giá về kĩ năng xác định KTG, sử dụng từ chỉ mối quan hệ TG, lựa chọn hành động và điều chỉnh việc thực hiện hành động phù hợp với TG qui định. Quan sát hoạt động dạy trẻ MG 5-6 tuổi ĐHTG của GV để đánh giá việc sử dụng các biện pháp GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ và đánh giá qui trình tổ chức hoạt động giáo dục trẻ qua trải nghiệm của GV. 7.2.2.4. Phương pháp phỏng vấn sâu Sử dụng phương pháp phỏng vấn sâu với giáo viên và cha mẹ trẻ MG 5-6 tuổi nhằm làm rõ biểu hiện kĩ năng ĐHTG của trẻ và biện pháp, hình thức giáo dục trẻ ĐHTG của GV, sự phối hợp GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ của gia đình và nhà trường. 7.2.2.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
7 Thực nghiệm các biện pháp GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi qua trải nghiệm với trẻ nhóm TN, với trẻ nhóm DC giáo viên sử dụng các biện pháp GD thông thường đang thực hiện ở trường mầm non 7.2.2.6. Phương pháp nghiên cứu trường hợp Tiến hành nghiên cứu 3 trường hợp trẻ MG 5-6 tuổi thông qua quan sát 3 trẻ (trong tổng số 75 trẻ ở 3 nhóm thực nghiệm) tại trường MN; trao đổi với GV, với cha mẹ trẻ; nghiên cứu tiểu sử nhằm phác thảo chân dung tâm lý trẻ một cách rõ nét về biểu hiện kĩ năng ĐHTG. Các trẻ này được lựa chọn ngẫu nhiên theo nhóm trẻ có kĩ năng ĐHTG ở mức độ cao, mức độ trung bình và mức độ thấp. 7.2.3. Phương pháp xử lí số liệu Sử dụng phần mềm Excel và SPSS để xử lý số liệu thu được nhằm đánh giá kết quả điều tra thực trạng và kết quả thực nghiệm. 8. Những luận điểm bảo vệ 8.1. Trẻ MG 5-6 tuổi có thể nhận biết về các KTG, mối quan hệ TG diễn ra sự kiện, từ đó xác định TG để lựa chọn nhiệm vụ, lập kế hoạch thực hiện nhiệm vụ và điều chỉnh tốc độ thực hiện nhiệm vụ phù hợp với KTG qui định. 8.2. Từ việc trải nghiệm thời lượng (TL) của các KTG, trẻ biết cảm nhận TG, hình thành các kĩ năng ĐHTG bao gồm: ước lượng TG, xác định các mối liên hệ và mối quan hệ TG; thực hiện nhiệm vụ phù hợp với TG qui định. 8.3. Quá trình GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi ở trường MN được thực hiện qua việc xây dựng môi trường GD, tổ chức và đánh giá các hoạt động GD cho trẻ trải nghiệm kĩ năng ĐHTG theo qui trình: trải nghiệm thực tế, chia sẻ kinh nghiệm, rút kinh nghiệm, vận dụng kinh nghiệm vào tình huống mới. 9. Đóng góp mới của luận án 9.1. Bổ sung và làm phong phú thêm lí luận về GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ qua trải nghiệm, biểu hiện kĩ năng ĐHTG của trẻ MG 5-6 tuổi. 9.2. Cung cấp tư liệu về GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi qua trải nghiệm ở một số trường MN tại Ninh Bình, giúp các trường MN có cơ sở để có thể bổ sung, điều chỉnh quá trình GD phát triển nhận thức và kĩ năng ĐHTG cho trẻ.
8 9.3. Các biện pháp GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ MG 5-6 tuổi qua trải nghiệm được đề xuất là tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, đào tạo, bồi dưỡng GV; GV có thể vận dụng linh hoạt các biện pháp này ở trường MN để nâng cao hiệu quả GD kĩ năng ĐHTG cho trẻ. 10. Cấu trúc luận án Ngoài mở đầu, kết luận và khuyến nghị, danh mục các công trình liên quan đến luận án đã công bố của tác giả, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án gồm 4 chương: Chương 1: Tổng quan nghiên cứu và cơ sở lí luận của việc giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm Chương 2: Thực trạng giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm Chương 3: Biện pháp giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm Chương 4: Thực nghiệm các biện pháp giáo dục kĩ năng định hướng thời gian cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua trải nghiệm
9 Chương 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN GIÁO DỤC KĨ NĂNG ĐỊNH HƯỚNG THỜI GIAN CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA TRẢI NGHIỆM 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nghiên cứu về kĩ năng định hướng thời gian của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi 1.1.1.1. Những nghiên cứu về sự định hướng thời gian của con người Có nhiều quan niệm khác nhau về TG nhưng dù ở góc độ tâm lý, tôn giáo, vật lý.... thì các nghiên cứu về TG đều thống nhất về thuộc tính của nó bao gồm: tính vĩnh cửu và vô tận cả về quá khứ lẫn tương lai, tính trình tự theo một chiều từ quá khứ đến hiện tại rồi đến tương lai [2, tr.188], tính chu kỳ, liên tục và không đảo ngược của TG [27, tr. 50], tính khách quan [2, tr. 142] và tính trừu tượng [26, tr. 116]. Quan điểm về khả năng ĐHTG của con người có sự thay đổi như sau: Các nhà triết học duy tâm như Platon, Heraclitus... không thừa nhận sự tồn tại khách quan của TG, coi TG như một sự trống rỗng, chỉ tồn tại trong ý niệm của con người, nhận biết của con người về TG là do kinh nghiệm chủ quan của cá nhân chứ không phải là sự phản ánh hiện thực khách quan, gọi là TG tâm lí. Trên cơ sở khoa học tự nhiên, G. Galileo, I.S. Newton [97], A. Einstein [72]… cùng khẳng định sự tồn tại khách quan, gắn liền với thế giới vật chất của TG, con người có thể nhận biết TG, TG tâm lí có sự khác biệt nhất định với TG vật lí, việc nhận biết về TG phụ thuộc vào nhiều yếu tố: phương tiện đo TG, tốc độ di chuyển hoặc hoạt động của quan sát viên khác nhau cho kết quả nhận biết khác nhau về TG… con người chỉ nhận biết được TG qua các sự vật, hiện tượng. Triết học duy vật biện chứng khẳng định tính khách quan của TG và khả năng nhận biết TG của con người, là cơ sở nhận thức của con người về TG. Như vậy, dù TG có tính trừu tượng và không có hình dạng trực quan nhưng con người vẫn có thể nhận biết, ĐHTG trong cuộc sống của họ. Sự phát triển kĩ năng ĐHTG diễn ra trong suốt cuộc đời, theo từng giai đoạn phát triển của cá nhân và sự phát triển của cộng đồng xã hội.