Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Ảnh hưởng của thâm nhập ngân hàng nước ngoài đến cạnh tranh và hiệu quả của các NHTM Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:206

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế "Ảnh hưởng của thâm nhập ngân hàng nước ngoài đến cạnh tranh và hiệu quả của các NHTM Việt Nam" trình bày các nội dung chính sau: Phân tích ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến cạnh tranh của các NHTM Việt Nam; Phân tích ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến hiệu quả của các NHTM Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Ảnh hưởng của thâm nhập ngân hàng nước ngoài đến cạnh tranh và hiệu quả của các NHTM Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THANH PHONG ẢNH HƯỞNG CỦA THÂM NHẬP NGÂN HÀNG NƯỚC NGOÀI ĐẾN CẠNH TRANH VÀ HIỆU QUẢ CỦA CÁC NHTM VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh - Năm 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THANH PHONG ẢNH HƯỞNG CỦA THÂM NHẬP NGÂN HÀNG NƯỚC NGOÀI ĐẾN CẠNH TRANH VÀ HIỆU QUẢ CỦA CÁC NHTM VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 9340201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHẠM VĂN NĂNG TP. Hồ Chí Minh - Năm 2021
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các thông tin, số liệu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng, cụ thể. Kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 7 năm 2021 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thanh Phong
ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Phạm Văn Năng, người hướng dẫn khoa học đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Quý thầy cô Trường Đại học Kinh tế TP. HCM. Sự hướng dẫn nhiệt tình, tận tâm của Quý thầy cô đã giúp tôi hoàn thiện kiến thức và năng lực nghiên cứu để hoàn thành luận án này. Trong quá trình thực hiện luận án, một phần của luận án đã được sử dụng để công bố trên các tạp chí chuyên ngành tài chính – ngân hàng để gia tăng độ tin cậy của luận án, tôi xin cảm ơn Hội đồng biên tập Tạp chí Ngân hàng, Tạp chí Khoa học và Đào tạo Ngân hàng, Tạp chí Công nghệ Ngân hàng đã có nhiều ý kiến phản biện giúp hoàn chỉnh một số nội dung của luận án. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, đặc biệt là vợ và hai con tôi, cùng với bạn bè đã động viên, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận án này.
iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN I LỜI CẢM ƠN II MỤC LỤC III DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT VIII DANH MỤC BẢNG X DANH MỤC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ XII TÓM TẮT XIII CHƯƠNG 1 - GIỚI THIỆU VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1 1.1. BỐI CẢNH NGHIÊN CỨU 1 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 3 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU 3 1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 4 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu 4 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu 4 1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ NGUỒN DỮ LIỆU 4 1.5.1. Phương pháp nghiên cứu 4 1.5.2. Nguồn dữ liệu nghiên cứu 5 1.6. ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN 5 1.7. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN 6 CHƯƠNG 2 - CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 7 2.1. THÂM NHẬP CỦA NGÂN HÀNG NƯỚC NGOÀI 7 2.1.1. Khái niệm về thâm nhập của ngân hàng nước ngoài 7 2.1.2. Lý thuyết về động cơ thâm nhập của ngân hàng nước ngoài 7 2.1.3. Phương thức thâm nhập của ngân hàng nước ngoài 9 2.1.4. Đo lường thâm nhập của ngân hàng nước ngoài 10
iv 2.2. ẢNH HƯỞNG CỦA THÂM NHẬP NGÂN HÀNG NƯỚC NGOÀI ĐẾN CẠNH TRANH CỦA CÁC NGÂN HÀNG TRONG NƯỚC 12 2.2.1. Khái niệm cạnh tranh 12 2.2.2. Lý thuyết cấu trúc cạnh tranh ngành 12 2.2.3. Cạnh tranh trong thị trường ngân hàng thương mại 14 2.2.3.1. Đặc điểm cạnh tranh trong thị trường ngân hàng thương mại 14 2.2.3.2. Tác động của cạnh tranh đối với sự ổn định của hệ thống ngân hàng thương mại 15 2.2.4. Phương pháp đo lường cạnh tranh trong thị trường ngân hàng thương mại 17 2.2.4.1. Phương pháp đo lường cạnh tranh theo cách tiếp cận cấu trúc 17 2.2.4.2. Phương pháp đo lường cạnh tranh theo cách tiếp cận phi cấu trúc 19 2.2.4.3. Lựa chọn phương pháp đo lường cạnh tranh trong luận án 30 2.2.5. Tổng quan các nghiên cứu về ảnh hưởng của thâm nhập ngân hàng nước ngoài đến cạnh tranh của các ngân hàng thương mại trong nước 32 2.2.5.1. Các nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận cấu trúc 32 2.2.5.2. Các nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận phi cấu trúc 33 2.3. ẢNH HƯỞNG CỦA THÂM NHẬP NGÂN HÀNG NƯỚC NGOÀI ĐẾN HIỆU QUẢ CỦA CÁC NGÂN HÀNG TRONG NƯỚC 35 2.3.1. Khái niệm hiệu quả của ngân hàng thương mại 35 2.3.2. Phân loại hiệu quả của ngân hàng thương mại 37 2.3.3. Phương pháp đo lường hiệu quả của ngân hàng thương mại 41 2.3.3.1. Phương pháp chỉ số tài chính 41 2.3.3.2. Phương pháp phân tích hiệu quả biên 43 2.3.4. Lý thuyết về ảnh hưởng của thâm nhập ngân hàng nước ngoài đến hiệu quả của các ngân hàng trong nước 49 2.3.5. Tổng quan các nghiên cứu về ảnh hưởng của thâm nhập ngân hàng nước ngoài đến hiệu quả của các ngân hàng thương mại trong nước 53 2.3.5.1. Các nghiên cứu ở các quốc gia và khu vực 53
v 2.3.5.2. Các nghiên cứu ở trong phạm vi quốc gia 54 2.3.5.3. Nghiên cứu ở trong nước 55 2.4. Khe hở nghiên cứu 59 2.4.1. Khe hở nghiên cứu cho RQ1 59 2.4.2. Khe hở nghiên cứu cho RQ2 59 2.5. Giả thuyết nghiên cứu 59 2.5.1. Giả thuyết cho RQ1 59 2.5.2. Giả thuyết cho RQ 2 60 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 61 CHƯƠNG 3 - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 63 3.1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỐI VỚI RQ1 63 3.1.1. Mô hình nghiên cứu thực nghiệm đối với RQ1 63 3.1.2. Tiêu chuẩn xác định ngân hàng nước ngoài 69 3.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỐI VỚI RQ2 70 3.2.1. Mô hình nghiên cứu đối với RQ2 bằng phương pháp chỉ số tài chính 70 3.2.2. Mô hình nghiên cứu đối với RQ2 bằng phương pháp phân tích hiệu quả biên 76 3.2.2.1. Lựa chọn phương pháp phân tích hiệu quả biên trong luận án 76 3.2.2.2. Xác định mô hình cho phương pháp DEA 76 3.2.2.3. Mô hình nghiên cứu đối với RQ2 bằng phương pháp DEA 80 3.3. QUY TRÌNH PHÂN TÍCH DỮ LIỆU BẢNG 82 3.3.1. Kiểm tra tính dừng của chuỗi dữ liệu bảng 84 3.3.2. Lựa chọn mô hình hồi quy PLS, FEM, REM 84 3.3.3. Kiểm định các giả định của mô hình hồi quy dữ liệu bảng 86 3.4. QUY TRÌNH KIỂM ĐỊNH GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU 87 3.4.1. Kiểm định giả thuyết H1 87 3.4.2. Kiểm định giả thuyết H2 88 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 89 CHƯƠNG 4 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 91
vi 4.1. TỔNG QUAN MẪU DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU 91 4.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHO RQ1 98 4.2.1. Kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu bảng 98 4.2.2. Kiểm định tính cân bằng dài hạn của thị trường ngân hàng Việt Nam 99 4.2.3. Kết quả phân tích hồi quy mô hình nghiên cứu 102 4.2.4. Kiểm định giả thuyết H1 và thảo luận kết quả nghiên cứu 106 4.3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHO RQ2 108 4.3.1. Đo lường thâm nhập của ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam 109 4.3.2. Hiệu quả của ngân hàng thương mại Việt Nam theo phương pháp chỉ số tài chính 110 4.3.3. Hiệu quả của ngân hàng thương mại Việt Nam theo phương pháp bao dữ liệu 111 4.3.4. Kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu bảng 112 4.3.5. Kết quả phân tích hồi quy mô hình nghiên cứu 113 4.3.5.1. Kết quả phân tích hồi quy Mô hình 3.4 114 4.3.5.2. Kết quả phân tích hồi quy Mô hình 3.6 116 4.3.6. Kiểm định giả thuyết H2 và thảo luận kết quả nghiên cứu 119 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 122 CHƯƠNG 5 - KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH 124 5.1. KẾT LUẬN VỀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 124 5.2. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NGÀNH NGÂN HÀNG VIỆT NAM 127 5.3. THÂM NHẬP CỦA NGÂN HÀNG NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM 128 5.3.1. Chính sách mở cửa thị trường ngân hàng của Việt Nam 128 5.3.2. Xu hướng thâm nhập của ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam 129 5.4. GỢI Ý CHÍNH SÁCH 132 5.4.1. Các gợi ý chính sách cho các nhà hoạch định chính sách 132 5.4.1.1. Tiếp tục thực hiện chính sách mở cửa thị trường ngân hàng 132 5.4.1.2. Hoàn thiện hệ thống luật về cạnh tranh 134 5.4.2. Các gợi ý chính sách cho các ngân hàng thương mại 135
vii 5.4.2.1. Tăng cường năng lực cạnh tranh 135 5.4.2.2. Nâng cao hiệu quả hoạt động 140 5.5. HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU VÀ ĐỀ XUẤT HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO 144 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 145 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ 146 TÀI LIỆU THAM KHẢO 147 PHỤ LỤC 156 Phụ lục 1: Dữ liệu thu nhập, giá đầu vào theo mô hình Panzar - Rosse 156 Phụ lục 2: Dữ liệu đầu vào, đầu ra theo DEA 171 Phụ lục 3: Hiệu quả kỹ thuật của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2009 - 2019 183 Phụ lục 4: ROA của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2009 - 2019 186 Phu lục 5: Xếp hạng chỉ số phát triển tài chính các nước tham gia CPTPP năm 2019 189
viii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Tiếng Anh Tiếng Việt AE Allocative Efficiency Hiệu quả phân bổ CRk Concentration Ratio Tỷ lệ tập trung của k ngân hàng Comprehensive and Progressive Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến CPTPP Agreement for Trans-Pacific bộ Xuyên Thái Bình Dương Partnership DEA Data Envelopment Analysis Phân tích bao dữ liệu DFA Distribution Free Approach Tiếp cận không phân phối Dynamic Ordinary Least Mô hình bình phương tối thiểu tổng DOLS Squares quát động FEM Fixed Effects Model Mô hình ảnh hưởng cố định Fully Modified Ordinary Least Mô hình bình phương tối thiểu tổng FOLS Squares quát hiệu chỉnh toàn phần H1 Hypothesis 1 Giả thuyết 1 H2 Hypothesis 2 Giả thuyết 2 HHI Hirschman- Herfindahl Index Chỉ số Hirschman- Herfindahl IRS Increasing Returns to Scale Tăng theo quy mô LAC Long-run Average Cost Chi phí trung bình dài hạn MES Minimum Efficient Scale Quy mô hiệu quả tối thiểu NHNNg Ngân hàng nước ngoài NHTM Ngân hàng thương mại OLS Ordinary Least Squares Phương pháp bình phương bé nhất PLS Pooled Ordinary Least Squares Bình phương bé nhất kết hợp PTE Pure Technical Efficiency Hiệu quả kỹ thuật thuần REM Random Effects Model Mô hình ảnh hưởng ngẫu nhiên RQ1 Research Question 1 Câu hỏi nghiên cứu 1 RQ2 Research Question 2 Câu hỏi nghiên cứu 2 RSE Robust Standard Error Sai số chuẩn vững
ix Ký hiệu Tiếng Anh Tiếng Việt SAC Short-run Average Cost Chi phí trung bình ngắn hạn SBV State Bank of Vietnam Ngân hàng Nhà nước Việt Nam SCP Structure-Conduct-Performance Cấu trúc – Hành vi – Hiệu quả SE Scale Efficiency Hiệu quả quy mô SFA Stochastic Frontier Approach Tiếp cận biên ngẫu nhiên TFA Thick Frontier Approach Tiếp cận biên dày VRS Variable Returns to Scale Thay đổi theo quy mô WDI World Development Indicators Chỉ số phát triển thế giới WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới.
x DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 2.1: Tổng hợp giá trị H-Statistic ................................................................... 29 Bảng 2.2: Tổng hợp ưu nhược điểm của các phương pháp đo lường cạnh tranh ..... 31 Bảng 2.3: Tổng hợp các nghiên cứu về ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến cạnh tranh của thị trường ngân hàng trong nước ..................................................... 34 Bảng 2.4: Tổng hợp các nghiên cứu về ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến hiệu quả ngân hàng trong nước .............................................................................. 57 Bảng 3.1: Mô tả các biến trong mô hình nghiên cứu đối với RQ1 .......................... 65 Bảng 3.2: Mô tả các biến trong Mô hình 3.4 .......................................................... 73 Bảng 3.3: Tổng hợp các nghiên cứu hiệu quả ngân hàng bằng DEA ...................... 78 Bảng 3.4: Mô tả các biến trong mô hình DEA ....................................................... 79 Bảng 3.5: Mô tả các biến trong Mô hình 3.4 .......................................................... 82 Bảng 3.6: Quy trình kiểm định giả thuyết H1 ........................................................ 87 Bảng 3.7: Quy trình kiểm định giả thuyết H2 ........................................................ 89 Bảng 4.1: Các ngân hàng trong mẫu nghiên cứu .................................................... 91 Bảng 4.2: Số ngân hàng trong mẫu nghiên cứu giai đoạn 2009 – 2019 .................. 93 Bảng 4.3: Chi tiết thời gian nghiên cứu giai đoạn 2009 - 2019............................... 94 Bảng 4.4: Nguồn dữ liệu của các biến trong các mô hình nghiên cứu .................... 97 Bảng 4.5: Kết quả kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu bảng ............................. 98 Bảng 4.6: Thống kê mô tả biến trong Mô hình 3.3 ................................................. 99 Bảng 4.7: Kết quả kiểm định lựa chọn mô hình ................................................... 100 Bảng 4.8: Kết quả kiểm định giả định mô hình .................................................... 100 Bảng 4.9: Kết quả kiểm định thị trường cân bằng giai đoạn 2009 - 2019 ............. 101 Bảng 4.10: Thống kê mô tả biến trong mô hình nghiên cứu ................................. 102 Bảng 4.11: Kết quả kiểm định lựa chọn mô hình ................................................. 103 Bảng 4.12: Kết quả kiểm định giả định mô hình .................................................. 103
xi Bảng 4.13: Kết quả hồi quy mô hình nghiên cứu thực nghiệm bằng mô hình PLS, FEM, REM và REM-RSE ............................................................................ 104 Bảng 4.14: Kết quả kiểm định giả thuyết H1 ....................................................... 106 Bảng 4.15: Biến thâm nhập của NHNNg tại Việt Nam giai đoạn 2009 - 2019 ..... 109 Bảng 4.16: Tỷ suất lợi nhuận trung bình trên tài sản giai đoạn 2009 - 2019 ......... 110 Bảng 4.17: Thống kê mô tả biến trong mô DEA .................................................. 111 Bảng 4.18: Hiệu quả kỹ thuật trung bình giai đoạn 2009 - 2019........................... 112 Bảng 4.19: Kết quả kiểm định tính dừng của chuỗi dữ liệu bảng ......................... 113 Bảng 4.20: Thống kê mô tả biến trong mô hình nghiên cứu ................................. 114 Bảng 4.21: Kết quả kiểm định lựa chọn và khuyết tật mô hình ............................ 114 Bảng 4.22: Kết quả hồi quy Mô hình 3.4 ............................................................. 115 Bảng 4.23: Thống kê mô tả biến trong mô hình nghiên cứu ................................. 116 Bảng 4.24: Kết quả hồi quy Mô hình 3.6 ............................................................. 117 Bảng 4.25: Kết quả kiểm định giả thuyết H2 ....................................................... 119 Bảng 5.1: Tổng hợp câu hỏi nghiên cứu, giả thuyết và kết quả nghiên cứu .......... 125 Bảng 5.2: Tổng hợp chính sách mở cửa thị trường ngân hàng Việt Nam.............. 129 Bảng 5.3: Ngân hàng liên doanh tại Việt Nam ..................................................... 130 Bảng 5.4: Ngân hàng 100% vốn nước ngoài tại Việt Nam ................................... 131 Bảng 5.5: Xếp hạng năng lực cạnh tranh các quốc gia ký CPTPP ........................ 136 Bảng 5.6: Tỷ lệ vốn tự có/tài sản có rủi ro trung bình các quốc gia ký CPTPP ..... 137 Bảng 5.7: Tỷ lệ đầu vào, đầu ra trung bình giai đoạn 2009 - 2019 ....................... 141
xii DANH MỤC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Trang Hình 2.1: Hiệu quả kỹ thuật, hiệu quả phân bổ và hiệu quả chi phí ........................ 37 Hình 2.2: Đường cong chi phí và lợi thế theo quy mô ............................................ 39 Hình 2.3: Hiệu quả kỹ thuật thuần và hiệu quả quy mô .......................................... 40 Hình 3.1: Quy trình phân tích dữ liệu bảng ............................................................ 83
xiii TÓM TẮT Cùng với quá trình mở cửa nền kinh tế, các NHNNg đã kinh doanh tại Việt Nam hơn ba thập kỷ qua. Tuy nhiên, vấn đề ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến cạnh tranh và hiệu quả của các NHTM trong nước cho đến nay vẫn còn nhiều tranh luận, và chưa được nghiên cứu rộng rãi tại Việt Nam. Mục tiêu của luận án này là phân tích ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến cạnh tranh và hiệu quả của NHTM Việt Nam. Nghiên cứu này sử dụng mô hình Panzar – Rosse với biến tương tác để phân tích ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến cạnh tranh của các NHTM Việt Nam. Để phân tích ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến hiệu quả của các NHTM Việt Nam, nghiên cứu thực hiện phân tích 2 bước: (i) Xác định hiệu quả của các NHTM Việt Nam bằng phương pháp chỉ số tài chính và phương pháp DEA; (ii) Các chỉ số đo lường hiệu quả của các NHTM trong nước sẽ được hồi quy với các biến thâm nhập của NHNNg. Kết quả nghiên cứu cho thấy thâm nhập NHNNg làm tăng mức độ cạnh tranh và làm giảm hiệu quả của các NHTM Việt Nam. Trên cơ sở kết quả nghiên, luận án đã đề xuất các nhóm giải pháp với các NHTM và một số kiến nghị với các nhà hoạch định chính sách nhằm tăng cường hội nhập, thúc đẩy cạnh tranh và nâng cao hiệu quả của các NHTM Việt Nam. Từ khóa: Thâm nhập ngân hàng nước ngoài, cạnh tranh ngân hàng, mô hình Panzar – Rosse, hiệu quả ngân hàng, phương pháp DEA.
xiv ABSTRACT Along with the process of opening up the economy, foreign banks have been doing business in Vietnam for more than three decades. However, the issue of the impact of foreign bank penetration on the competition and efficiency of domestic commercial banks has so far been debated, and has not been widely studied in Vietnam. The objective of this thesis is to examine the impact of foreign bank penetration on competition and efficiency of Vietnamese commercial banks. This research uses the Panzar - Rosse model with interactive variables to examine the effects of foreign bank penetration on Vietnam commercial banks' competition. To examine the effects of foreign bank penetration on the efficiency of Vietnamese commercial banks, the research uses a 2-step analysis method: (i) Determine the effectiveness of Vietnamese commercial banks by the method of DEA main and method; (ii) Indicators measuring the efficiency of domestic commercial banks will be regressed with foreign banks' penetration variables. The research results show that foreign bank penetration increases the level of competition and reduces the efficiency of Vietnamese commercial banks. Based on the research results, the thesis has proposed groups of solutions to commercial banks and some recommendations to policy makers to enhance integration, promote competition and improve the efficiency of Vietnamese commercial banks. Keywords: Foreign banking penetration, banking competition, Panzar - Rosse model, banking efficiency, DEA method.
1 CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Luận án này nghiên cứu ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến cạnh tranh và hiệu quả của NHTM Việt Nam. Chương này bắt đầu bằng việc giới thiệu bối cảnh nghiên cứu làm cơ sở cho việc xác định vấn đề nghiên cứu, phần tiếp theo trình bày mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và dữ liệu nghiên cứu, điểm mới của luận án, và cuối cùng là giới thiệu cấu trúc của luận án. 1.1. BỐI CẢNH NGHIÊN CỨU Cùng với quá trình mở cửa nền kinh tế, thâm nhập của NHNNg vào Việt Nam đã gia tăng rất nhanh trong ba thập kỷ qua. Đến cuối năm 2019, tổng tài sản của khối NHNNg đạt 1.346 nghìn tỷ đồng chiếm 10% tổng tài sản toàn hệ thống, tăng 573% so với trước thời điểm Việt Nam gia nhập WTO năm 2006. Tuy nhiên, vấn đề ảnh hưởng của thâm nhập của NHNNg đến cạnh tranh và hiệu quả của các NHTM trong nước vẫn ít được xem xét rộng rãi và còn nhiều tranh luận trong các nghiên cứu thực nghiệm. Từ các nghiên cứu thực nghiệm về ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến cạnh tranh của thị trường ngân hàng trong nước, tác giả nhận thấy rằng các nghiên cứu này có những kết quả không tương đồng, còn mâu thuẫn và chưa thống nhất. Một số nghiên cứu cho thấy thâm nhập của NHNNg làm tăng tính cạnh tranh của thị trường ngân hàng trong nước (Cho, 1990; Diallo, 2016; Jeon và cộng sự, 2011; Mulyaningsih và cộng sự, 2015). Ngược lại, nghiên cứu của Yeyati và Micco (2007) cho thấy NHNNg làm giảm cạnh tranh. Trong khi đó, Poghosyan và Poghosyan (2010) chỉ ra rằng NHNNg thâm nhập bằng phương thức mua lại và sáp nhập làm giảm cạnh tranh, còn phương thức lập cơ sở kinh doanh mới làm tăng cạnh tranh. Kết
2 quả nghiên cứu của Yin (2020) cho thấy thâm nhập của NHNNg làm giảm cạnh tranh ở các nước phát triển, và làm tăng cạnh tranh của thị trường ngân hàng ở các nước đang phát triển. Mặt khác, theo tác giả chưa có nghiên cứu nào được thực hiện về chủ để này tại Việt Nam. Vì vậy, tác giả nhận thấy cần thiết phải thực hiện nghiên cứu nhằm xác định thâm nhập của NHNNg ảnh hưởng như thế nào đến cạnh tranh của thị trường NHTM Việt Nam. Đối với vấn đề ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến hiệu quả của các NHTM trong nước, các nghiên cứu hiện nay trên thế giới đều sử dụng phương pháp chỉ số tài chính (Barajas và cộng sự, 2000; Claessens và cộng sự, 2001; Claessens và Lee, 2003; Denizer, 2000; Lensink và Hermes, 2004; Luo và cộng sự, 2017; Manlagñit, 2011; Shen và cộng sự, 2009; Unite và Sullivan, 2003; Xu, 2011). Tuy nhiên, theo Manandhar và Tang (2002) phương pháp chỉ số tài chính có nhược điểm là mỗi chỉ số chỉ thể hiện một mặt trong hoạt động của các NHTM, nên để đánh giá tổng quát về hoạt động kinh doanh của một NHTM yêu cầu phải sử dụng hệ thống các chỉ số, công thức rất phức tạp và nếu chỉ căn cứ vào vài chỉ số có thể gây nhầm lẫn khi ra các quyết định quan trọng. Do đó, nếu sử dụng một vài chỉ số tài chính để đánh giá tác động của thâm nhập NHNNg đến hiệu quả của ngân hàng trong nước có thể thiếu chính xác và không toàn diện. Trong khi đó, phương pháp phân tích hiệu quả biên DEA cho phép xác định hiệu quả của ngân hàng thông qua một chỉ số độ đo hiệu quả là hiệu quả kỹ thuật, giúp giải quyết hạn chế của phương pháp chỉ số tài chính. Mặt khác, có 2 nghiên cứu tại Việt Nam của Lien và cộng sự (2015) và Pham và Nguyen (2020) về chủ đề này cũng sử dụng phương pháp chỉ số tài chính nhưng cho kết quả hoàn toàn trái ngược nhau. Chính vì vậy, tác giả nhận thấy cần thiết phải tiến hành nghiên cứu sử dụng kết hợp 2 phương pháp là phương pháp chỉ số tài chính và phương pháp DEA để phân tích toàn diện nhất ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến hiệu quả của các NHTM Việt Nam.
3 Chính vì những lý do nêu trên, đề tài “Ảnh hưởng của thâm nhập ngân hàng nước ngoài đến cạnh tranh và hiệu quả của các ngân hàng thương mại Việt Nam” được lựa chọn nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ cung cấp thông tin cần thiết để các nhà làm chính sách đánh giá được tác động của chính sách mở cửa thị trường ngân hàng đối với các ngân hàng trong nước, từ đó có những điều chỉnh chính sách để đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế của ngành ngân hàng, cũng như giúp các NHTM có cơ sở hoạch định chiến lược kinh doanh phù hợp nhằm thích ứng với điều kiện thị trường có sự tham gia của các NHNNg. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Mục tiêu tổng quát của luận án này là phân tích ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến cạnh tranh và hiệu quả của các NHTM Việt Nam, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường hội nhập, thúc đẩy cạnh tranh và nâng cao hiệu quả của các NHTM Việt Nam. Để đạt được mục tiêu tổng quát đó, luận án cần đạt được những mục tiêu cụ thể như sau: (i) Phân tích ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến cạnh tranh của các NHTM Việt Nam; (ii) Phân tích ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến hiệu quả của các NHTM Việt Nam; 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU Để đạt được những mục tiêu cụ thể nghiên cứu đặt ra, luận án đi trả lời 2 câu hỏi nghiên cứu sau đây: RQ1: Thâm nhập của NHNNg ảnh hưởng như thế nào đến cạnh tranh của các NHTM Việt Nam? RQ2: Thâm nhập của NHNNg ảnh hưởng như thế nào đến hiệu quả của các NHTM Việt Nam?
4 1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu của luận án tập trung vào 5 nhóm chính: (i) Đo lường thâm nhập của NHNNg tại Việt Nam; (ii) Đo lường cạnh tranh trong thị trường NHTM Việt Nam bằng mô hình Panzar – Rosse; (iii) Phân tích ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến cạnh tranh của thị trường NHTM Việt Nam; (iv) Đo lường hiệu quả của các NHTM Việt Nam bằng phương pháp chỉ số tài chính và phương pháp DEA; (v) Phân tích ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến hiệu quả của các NHTM Việt Nam. 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu này tiến hành phân tích ảnh hưởng của thâm nhập NHNNg đến cạnh tranh và hiệu quả của các NHTM Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2009 đến năm 2019. Luận án chọn mốc thời gian nghiên cứu từ năm 2009 là do trong giai đoạn này Việt Nam đã gia nhập WTO và thực hiện việc nới lỏng các rào cản cho các NHNNg thâm nhập vào Việt Nam, và đặc biệt là các ngân hàng 100% vốn nước ngoài được phép thành lập tại Việt Nam. 1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ NGUỒN DỮ LIỆU 1.5.1. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau đây: