Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng giai đoạn 2006-2020

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:218

Thêm vào BST

Báo xấu

79
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở tổng kết và bổ sung các vấn đề lý thuyết liên quan đến hoạt động đầu tư phát triển KKT và phân tích thực trạng đầu tư phát triển KKT Vũng Áng trong thời gian qua, luận án sẽ đưa ra các định hướng và nhóm giải pháp đồng bộ nhằm thúc đẩy hoạt động đầu tư phát triển tại KKT Vũng Áng trong thời gian tới hướng đến sự bền vững.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng giai đoạn 2006-2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ---o0o--- NGUYỄN HỮU KHIẾU ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU KINH TẾ VŨNG ÁNG GIAI ĐOẠN 2006-2020 Chuyên ngành: Kinh tế phát triển (Kinh tế đầu tư) Mã số: 62310105 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Giáo viên hướng dẫn : 1. PGS.TS PHẠM VĂN HÙNG 2. TS NGUYỄN HỒNG LĨNH HÀ NỘI - 2015
ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Những số liệu và những trích dẫn trong luận án đều có nguồn gốc rõ ràng. Các phân tích của luận án cũng chưa từng được công bố ở một công trình nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Tác giả luận án Nguyễn Hữu Khiếu
iii LỜI CẢM ƠN Tác giả chân thành biết ơn trường Đại học Kinh tế quốc dân, Viện Sau đại học, Khoa Đầu tư, Bộ môn Kinh tế đầu tư cùng các thầy cô tham gia giảng dạy chương trình nghiên cứu sinh. Chính những kiến thức, phương pháp mới được tiếp thu từ quá trình nghiên cứu tại trường là hành trang quan trọng giúp tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin chuyển lời tri ân sâu sắc nhất đến tập thể giáo viên hướng dẫn, PGS.TS Phạm Văn Hùng và TS. Nguyễn Hồng Lĩnh. Sự hướng dẫn tận tình, tâm huyết và rất trách nhiệm của các thầy đã giúp tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành đến lãnh đạo các Sở, ban, ngành tỉnh Hà Tĩnh cùng với lãnh đạo Ban Quản lý các Khu Kinh tế tỉnh Hà Tĩnh đã luôn quan tâm và tạo mọi điều kiện trong quá trình thu thập dữ liệu, tư vấn và các gợi ý chính sách. Xin cảm ơn tình cảm của người thân, gia đình. Chính tình yêu thương và sự quan tâm của gia đình là động lực to lớn cho tác giả hoàn thành luận án. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội/2015 Nguyễn Hữu Khiếu
iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... ii LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ vii DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................... ix DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ .................................................................................... x LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU KINH TẾ THEO HƯỚNG BỀN VỮNG .............................................................. 10 1.1 Phát triển bền vững và phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững..... 10 1.1.1 Phát triển bền vững ........................................................................................ 10 1.1.2 Phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững .................................................. 14 1.2 Đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ................................ 17 1.2.1 Các khái niệm................................................................................................. 17 1.2.2 Vai trò đầu tư phát triển và đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững..... 22 1.3 Nguồn vốn đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ............. 24 1.3.1 Nguồn vốn ...................................................................................................... 24 1.3.2 Các loại nguồn vốn ........................................................................................ 25 1.4 Nội dung đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ................ 27 1.4.1 Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng ...................................................................... 27 1.4.2 Đầu tư phát triển nhân lực .............................................................................. 29 1.4.3 Đầu tư phát triển cơ sở sản xuất công nghiệp ................................................ 30 1.4.4 Đầu tư phát triển thương mại - dịch vụ .......................................................... 31 1.4.5 Đầu tư bảo vệ môi trường .............................................................................. 31 1.5 Tiêu chí đánh giá đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững .......... 32 1.5.1 Các tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư phát triển khu kinh tế ........................... 32 1.5.2 Các tiêu chí đánh giá hiệu quả đầu tư phát triển khu kinh tế ......................... 37 1.6 Các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ................................................................................... 40 1.6.1 Các nhân tố thuộc môi trường quốc tế ........................................................... 40 1.6.2 Các nhân tố thuộc môi trường quốc gia ......................................................... 42
v 1.6.3 Các nhân tố thuộc môi trường địa phương .................................................... 44 1.6.4 Các nhân tố thuộc môi trường khu kinh tế ..................................................... 46 1.6.5 Đề xuất mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững .................................................. 47 1.7. Kinh nghiệm quốc tế về đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững và bài học cho khu kinh tế Vũng Áng ....................................... 49 1.7.1 Kinh nghiệm quốc tế về đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ........ 49 1.7.2 Bài học kinh nghiệm cho đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng ............... 57 Tóm tắt chương 1 .................................................................................................... 60 CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU LUẬN ÁN ........................................ 61 2.1 Tổng quan về tình hình nghiên cứu đề tài ................................................. 61 2.1.1 Các nghiên cứu tại Việt Nam ......................................................................... 61 2.1.2 Các nghiên cứu trên thế giới .......................................................................... 63 2.2 Phương pháp nghiên cứu............................................................................. 66 2.2.1 Phương pháp nghiên cứu luận án ................................................................... 66 2.2.2 Phương pháp nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững .................................................................. 67 Tóm tắt chương 2 .................................................................................................... 73 CHƯƠNG 3: NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU KINH TẾ VŨNG ÁNG GIAI ĐOẠN 2006-2014 ........................................ 74 3.1 Đặc điểm kinh tế - xã hội tỉnh Hà Tĩnh ảnh hưởng đến công tác đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng ........................................................... 74 3.1.1 Đặc điểm tự nhiên cho đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng ................... 74 3.1.2 Đặc điểm kinh tế - xã hội cho đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng ........ 76 3.1.3 Hệ thống các văn bản pháp luật có liên quan đến đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng giai đoạn 2006 đến 2014 .................................................. 77 3.2 Nghiên cứu thực trạng đầu tư phát triển KKT Vũng Áng giai đoạn 2006-2014 ...................................................................................................... 79 3.2.1 Vốn đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng giai đoạn 2006- 2014 ............. 79 3.2.2 Nguồn vốn đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng...................................... 84
vi 3.3 Đánh giá thực trạng đầu tư phát triển KKT Vũng Áng .......................... 99 3.3.1 Đánh giá kết quả đạt được trong đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng .... 99 3.3.2 Đánh giá hiệu quả đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng ........................ 105 3.4 Kết quả phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững ................................. 115 3.4.1 Mô tả mẫu khảo sát, đánh giá ...................................................................... 115 3.4.2 Kết quả phân tích nhân tố ............................................................................ 116 3.5 Tổng hợp một số hạn chế và nguyên nhân ảnh hưởng đến đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững ........................ 126 Tóm tắt chương 3 .................................................................................................. 129 CHƯƠNG 4: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP VỀ ĐẦU TƯ NHẰM PHÁT TRIỂN KHU KINH TẾ VŨNG ÁNG THEO HƯỚNG BỀN VỮNG .. 130 4.1 Quan điểm và định hướng đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ...................................................................................................... 130 4.1.1 Những căn cứ xác lập quan điểm và định hướng đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững........................................................................ 130 4.1.2 Quan điểm đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững.............................................................................................................. 133 4.1.3 Định hướng đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững.............................................................................................................. 135 4.2 Một số giải pháp và kiến nghị chính sách ................................................ 136 4.2.1 Cơ sở để đề xuất giải pháp và kiến nghị chính sách .................................... 136 4.2.2 Giải pháp về đầu tư nhằm phát triển khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững ....................................................................................................... 137 4.2.3 Đề xuất hoàn thiện chính sách cho đầu tư phát triển khu khu kinh tế Vũng Áng theo hướng bền vững .................................................................. 147 Tóm tắt chương 4 .................................................................................................. 153 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 154 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 156 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 160
vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Việt Tiếng Anh BEZ Khu kinh tế cửa khẩu Border Economic Zone BOT Xây dựng - Vận hành - Chuyển giao Built-Operation-Transfer BTS Trạm thu phát sóng di dộng Base-Transceiver-Station DP Môi trường địa phương EFA Phân tích nhân tố khám phá Exploratory Factor Analysis EPZ Khu chế xuất Export – Processing Zone EZ Khu kinh tế Economic Zone FTA Khu mậu dịch tự do Free Trade Area GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Products GLS Ước lượng bình phương nhỏ nhất Generalized Least Squares HQ Hiệu quả đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững GPMB Giải phóng mặt bằng KKT Khu kinh tế KMO Chỉ số dùng để xem xét sự thích hợp Kaiser-Meyer – Olkin của phân tích nhân tố JICA Tổ chức hợp tác phát triển Nhật Japan International Cooperation Bản Agency IPA Phân tích tầm quan trọng và mức Importance- Performance độ thực hiện Analysis IUCN Liên minh quốc tế về bảo vệ thiên International Union for nhiên Conservation of Nature IZ Khu công nghiệp Industrial Zone
viii Từ viết tắt Tiếng Việt Tiếng Anh KAMET Thu thập kiến thức từ chuyên gia ở Knowledge Acquisition for các thời điểm khác nhau Multiple Experts with Time scales ML Ước lượng tích hợp tối đa Maximun Likehood NQ Nghị quyết NDEZ Khu kinh tế quốc phòng National Defence Economic Zone NSTW Ngân sách trung ương NSĐP Ngân sách địa phương ODA Hỗ trợ phát triển chính thức Official Development Assistance OEZ Khu kinh tế mở Open Economic Zone THCS Trường trung học cơ sở THPT Trường trung học phổ thông TW Trung ương SEZ Khu kinh tế đặc biệt Special Economic Zone SPSS Một chương trình máy tính phục vụ Statistical Package for the công tác thống kê Social Sciences VIF hệ số phóng đại phương sai Variance Inflation Factor UBND Ủy ban nhân dân WCED Ủy ban Môi trường và Phát triển World Commission on Thế giới Environment and Development
ix DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1 Tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư hạ tầng tại khu kinh tế ............. 34 Bảng 1.2 Tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư phát triển con người tại khu kinh tế ................................................................................................. 35 Bảng 1.3 Tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư phát triển công nghiệp, thương mại, dịch vụ tại khu kinh tế ................................................ 36 Bảng 1.4 Tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư phát triển môi trường tại khu kinh tế ................................................................................................. 36 Bảng 1.5 Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế của đầu tư phát triển khu kinh tế ................................................................................................. 37 Bảng 2.1 Chỉ tiêu và chỉ báo đánh giá nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững .................................. 72 Bảng 2.2 Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững ................................................................................ 73 Bảng 3.1 Ý kiến đánh giá về hiệu quả đầu tư hạ tầng tại khu kinh tế....... 111 Bảng 3.2 Ý kiến đánh giá về hiệu quả đầu tư phát triển phát triển công nghiệp, thương mại, dịch vụ tại khu kinh tế ................................ 112 Bảng 3.3 Ý kiến đánh giá về hiệu quả đầu tư phát triển con người tại khu kinh tế ............................................................................................... 113 Bảng 3.4 Ý kiến đánh giá về hiệu quả đầu tư môi trường tại khu kinh tế .......114 Bảng 3.5 Mô tả mức độ quan trọng của yếu tố môi trường quốc tế.......... 117 Bảng 3.6 Mô tả mức độ quan trọng của yếu tố môi trường quốc gia........ 117 Bảng 3.7 Mô tả mức độ quan trọng của yếu tố môi trường địa phương... 118 Bảng 3.8 Mô tả mức độ quan trọng của yếu tố môi trường khu kinh tế ... 118 Bảng 3.9 Tổng hợp mức độ quan trọng của yếu tố môi trường ................. 119 Bảng 3.10 Hệ số Cronbach alpha của các thang đo trong mô hình ............. 120 Bảng 3.11 Kết quả phân tích hồi quy .............................................................. 123 Bảng 3.12 Kết quả phân tích hồi quy .............................................................. 123 Bảng 3.13 Kết quả phân tích hồi quy (Coefficients) ..................................... 124 Bảng 3.14 Hạn chế và nguyên nhân trong hoạt động đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng hướng đến tính bền vững ....................... 127 Bảng 4.1 Phân tích SWOT về đầu tư phát triển KKT Vũng Áng ............. 132
x DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ Hình 1.1 Mô hình phát triển bền vững kiểu ba vòng tròn .......................... 13 Hình 1.2 Mô hình phát triển bền vững kiểu tam giác................................. 13 Hình 1.3 Mô hình phát triển bền vững kiểu quả trứng ............................... 13 Hình 1.4 Đề xuất mô hình các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững........................................ 48 Hình 3.1 Nguồn vốn thực hiện đầu tư hạ tầng khu kinh tế giai đoạn 2007 - 2014 .................................................................................. 85 Hình 3.2 Vốn đầu tư phát triển hạ tầng Khu kinh tế giai đoạn 2007-2014 ..... 86 Hình 3.3 Vốn hỗ trợ từ NSTW cho đầu tư phát triển hạ tầng Khu kinh tế giai đoạn 2007-2014 ................................................................ 88 Hình 3.4 So sánh hiệu quả đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng thời gian qua theo đánh giá của doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước ....................................................................... 115 Hình 3.5 Tổng hợp mức độ quan trọng của yếu tố môi trường................ 119 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1 Quy trình nghiên cứu ................................................................... 68
1 LỜI MỞ ĐẦU 1.1 Sự cần thiết của nghiên cứu Hà Tĩnh là địa phương có tiềm năng, lợi thế rất lớn về tài nguyên, khoáng sản, cảng biển cho phát triển công nghiệp. Toàn tỉnh có 91 mỏ và điểm khoáng sản. Đặc biệt, mỏ sắt Thạch Khê - Thạch Hà có trữ lượng ước tính 544 triệu tấn; mỏ Titan chạy dọc theo bờ biển từ Nghi Xuân đến Kỳ Anh, trữ lượng khoảng 4,6 triệu tấn (chiếm hơn 1/3 trữ lượng của cả nước). Vị trí địa lý của Hà Tĩnh rất thuận lợi cho phát triển công nghiệp, theo đó, tuyến quốc lộ 1A, 12A, 8A, đường sắt Bắc Nam chạy qua địa phương cùng với việc nằm trên hành lang của các tuyến hàng hải quốc tế, là cửa ngõ ra biển của Lào, Thái Lan thông qua Quốc lộ 12A, cảng nước sâu Vũng Áng - Sơn Dương dễ dàng đến các nước Nam Á, Bắc Mỹ và Châu Âu. Nguồn nhân lực dồi dào cùng với chi phí nhân công rẻ đang là lợi thế không nhỏ trong phát triển công nghiệp tỉnh nhà. Vì thế, trong những năm tới ngành công nghiệp của tỉnh cần phải phát triển nhanh, phải đổi mới mạnh mẽ về chất lượng của sự phát triển; thực thi các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, sức cạnh tranh và đạt hiệu quả cao của hàng hoá công nghiệp trên thị trường trong và ngoài nước. KKT Vũng Áng, tỉnh Hà Tĩnh được thành lập tại Quyết định số 72/2006/QĐ-TTg ngày 03/4/2006 của Thủ tướng Chính phủ. Theo Đề án “Quy hoạch phát triển các KKT ven biển của Việt Nam đến năm 2020”, phê duyệt tại Quyết định số 1353/QĐ-TTg ngày 23/9/2008 của Thủ tướng Chính phủ, KKT Vũng Áng được xác định là KKT ưu tiên đầu tư xây dựng trong phương hướng phát triển chung của hệ thống 15 KKT ven biển, trở thành KKT trọng điểm ở miền Trung, là cửa mở hướng ra biển và theo hướng hợp tác phát triển hành lang kinh tế Đông - Tây. KKT Vũng Áng sẽ được nguồn ngân sách nhà nước tập trung ở mức tối thiểu 65% tổng nguồn hỗ trợ trong kế hoạch hàng
2 năm và 3 năm 2013 -2015 để đầu tư phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng khu kinh tế theo Quyết định 126/2009/QĐ-TTg ngày 26/10/2009 của Thủ tướng Chính phủ. Quy hoạch KKT Vũng Áng đến năm 2025 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1076/QĐ-TTg ngày 20/8/2007. KKT có tổng diện tích tự nhiên 22.781 ha, bao gồm 9 xã nằm ở phía Nam huyện Kỳ Anh, có tính chất KKT tổng hợp, đa ngành, đa lĩnh vực, trong đó trọng tâm là phát huy các thế mạnh, tiềm năng nhằm phát triển công nghiệp luyện kim, ngành công nghiệp gắn với khai thác cảng biển, công nghiệp xuất khẩu. Những kết quả bước đầu trong xây dựng phát triển hạ tầng KKT rất đáng khích lệ. Đến nay, KKT Vũng Áng đã thu hút được dự án FDI lớn nhất Việt Nam với giá trị đầu tư 10,5 tỷ USD. Tuy nhiên, việc đầu tư phát triển tại KKT vẫn còn nhiều bất cập và hạn chế nhất định. Thứ nhất, cơ chế chính sách cho đầu tư phát triển KKT còn thiếu đồng bộ. Theo đó, Luật đầu tư 2005 và Nghị định 29/2008/NĐ-CP ngày 14/3/2008 của Chính phủ Quy định về Khu công nghiệp, khu chế xuất và khu kinh tế, việc ưu đãi cho nhà đầu tư được áp dụng đối với dự án đầu tư (kể cả dự án đầu tư mở rộng) vào ngành nghề, lĩnh vực thuộc Danh mục ưu đãi và thực hiện đầu tư tại địa bàn khu KKT. Mặt khác, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp 2008 chỉ quy định ưu đãi đối với doanh nghiệp thành lập mới từ dự án đầu tư tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn và KKT. Như vậy đã có sự không đồng bộ trong cơ chế chính sách đối với đối tượng ưu đãi đầu tư tại KKT. Thứ hai, trình độ, kinh nghiệm, thực hiện chức năng quản lý nhà nước của Ban quản lý KKT còn hạn chế trước yêu cầu nhiệm vụ đòi hỏi ngày càng cao tương xứng với quy mô phát triển của KKT. Thứ ba, hệ thống kết cấu hạ tầng kỹ thuật KKT còn rất hạn chế, chủ yếu phải dựa vào nguồn vốn hỗ trợ từ ngân sách Trung ương. Thứ tư, công tác bồi thường, GPMB, tái định cư, quản lý đất đai gặp nhiều khó khăn, phức tạp; ảnh hưởng lớn đến công tác ổn định đời sống sinh
3 hoạt của nhân dân, thu hút đầu tư, tiến độ triển khai các dự án đầu tư và an ninh trật tự trong KKT. Chính những bất cập trong thực tiễn quá trình xây dựng và phát triển KKT nêu trên đã đặt ra nhiều vấn đề cấp bách cần phải giải quyết để giúp hoạt động đầu tư vào KKT Vũng Áng hướng đến sự phát triển bền vững góp phần thực hiện thành công chiến lược phát triển của Hà Tĩnh và cả nước. Phát triển bền vững ngày nay đã trở thành một chủ đề chính trong các diễn đàn quốc tế, quốc gia cũng như vấn đề đang quan tâm của các nhà nghiên cứu. Tại Việt Nam, đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ XI quyết định chiến lược tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và phát triển nhanh, bền vững; phát huy sức mạnh toàn dân tộc, xây dựng nước ta trở thành nước công nghiệp theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Phấn đấu đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại, xây dựng cơ cấu kinh tế công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ hiện đại, hiệu quả, tỷ trọng các ngành công nghiệp và dịch vụ chiếm khoảng 85% trong GDP. Cơ cấu lại sản xuất công nghiệp cả về ngành kinh tế kỹ thuật, vùng và giá trị mới. Tăng hàm lượng khoa học công nghệ và tỷ trọng giá trị nội địa trong sản phẩm. Đầu tư phát triển ngành công nghiệp cho một địa phương cũng như những KKT trọng điểm trên cơ sở phát huy tiềm năng và lợi thế của mình có ý nghĩa hết sức quan trọng. Việc quy hoạch và đầu tư phát triển khu kinh tế đồng bộ không chỉ góp phần làm gia tăng giá trị sản lượng của bản thân khu Kinh tế, cả tỉnh mà còn hướng tới sự bền vững trong phát triển các ngành sản xuất kinh doanh trong Khu kinh tế. Đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu trong và ngoài nước luận bàn đến phát triển bền vững, đầu tư phát triển trên các phương diện lý luận và thực tiễn. Tuy nhiên, theo hiểu biết của tác giả còn ít nghiên cứu tập trung vào đầu tư phát triển KKT hướng tới tính bền vững. Hơn nữa, các nghiên cứu về đầu tư
4 phát triển KKT chỉ mới tập trung vào mô tả các nhân tố, tiếp cận đến một số chỉ tiêu đánh giá và vẫn còn chưa toàn diện, chưa quan tâm đến phân tích và làm rõ những nhân tố chính ảnh hưởng đến đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững, cũng như chưa chỉ ra được phương pháp thích hợp để đánh giá mức độ đầu tư phát triển KKT hướng đến tính bền vững tại một địa phương. Từ những vẫn đề lý luận và thực tiễn như trên, việc thực hiện nghiên cứu nhằm xây dựng hệ thống chỉ tiêu, chỉ ra những nhân tố chính ảnh hưởng đến đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững từ đó phân tích thực trạng đầu tư phát triển KKT, tìm ra những tồn tại và hạn chế để có những giải pháp đồng bộ và thích hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững là cần thiết và có ý nghĩa thực tiễn hết sức quan trọng. Vì vậy, tác giả đã chọn đề tài “Đầu tư phát triển khu kinh tế Vũng Áng giai đoạn 2006-2020” làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành Kinh tế Đầu tư của mình sẽ đáp ứng nhu cầu về mặt lý luận và thực tiễn. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu tổng quát Trên cơ sở tổng kết và bổ sung các vấn đề lý thuyết liên quan đến hoạt động đầu tư phát triển KKT và phân tích thực trạng đầu tư phát triển KKT Vũng Áng trong thời gian qua, luận án sẽ đưa ra các định hướng và nhóm giải pháp đồng bộ nhằm thúc đẩy hoạt động đầu tư phát triển tại KKT Vũng Áng trong thời gian tới hướng đến sự bền vững. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể - Làm rõ bản chất, vai trò và hiệu quả của đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững; - Làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển KKT; - Xây dựng khung phân tích đánh giá đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững;
5 - Phân tích, đánh giá thực trạng, xác định mức độ bảo đảm đầu tư phát triển KKT; - Xác định những kết quả tích cực và những hạn chế trong đầu tư phát triển KKT thời gian vừa qua; - Đề xuất các giải pháp và kiến nghị chính sách nhằm thúc đẩy hoạt động đầu tư phát triển KKT Vũng Áng theo hướng bền vững trong thời gian tới. 1.3 Câu hỏi và mô hình nghiên cứu 1.3.1 Câu hỏi quản lý 1.3.1.1 Câu hỏi quản lý tổng quát Làm thế nào để đầu tư phát triển KTT Vũng Áng theo hướng bền vững? 1.3.1.2 Các câu hỏi quản lý cụ thể - Làm thế nào để huy động được nhiều vốn vào đầu tư phát triển KKT Vũng Áng và sử dụng hiệu quả? - Làm thế nào để đầu tư phát triển nguồn nhân lực phục vụ phát triển KKT Vũng Áng hiệu quả? - Làm thế nào để đầu tư phát triển khoa học công nghệ phục vụ phát triển KKT Vũng Áng hiệu quả? - Làm thế nào để nâng cao chất lượng công tác quản lý đầu tư KKT Vũng Áng? - Làm thế nào để đầu tư phát triển công nghiệp gắn với bảo vệ môi trường, phát triển bền vững, thân thiện với môi trường tại KKT Vũng Áng? 1.3.2 Câu hỏi nghiên cứu Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu cụ thể nêu trên, luận án tập trung trả lời các câu hỏi nghiên cứu chính như sau: - Đâu là các nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư phát triển KKT Vũng Áng theo hướng bền vững?
6 - Đâu là các chỉ tiêu đánh giá hoạt động đầu tư phát triển KKT Vũng Áng theo hướng bền vững? 1.3.3 Đề xuất mô hình nghiên cứu Trong nghiên cứu này tác giả xin đề xuất mô hình nghiên cứu như sau: Nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư KKT (1) Nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư KKT (2) Nhân tố ảnh hưởng đến Đầu tư phát triển KKT hoạt động đầu tư KKT (3) theo hướng bền vững Nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động đầu tư KKT (4) . . . Nhân tố ảnh hưởng đến Các chỉ tiêu đo lường đầu tư hoạt động đầu tư KKT (n) phát triển KKT theo hướng bền vững Mô hình 1.0 Đề xuất mô hình nghiên cứu Chú ý: Các nhân tố được đề xuất từ 1 đến n, tên các nhân tố phụ thuộc vào việc tổng hợp nghiên cứu trước và phương pháp chuyên gia 1.4 Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là hoạt động đầu tư phát triển KKT Vũng Áng hướng đến sự bền vững. Đề tài sẽ tập trung vào xem xét đến thể chế chính sách thu hút đầu tư cũng như việc lựa chọn đầu tư của các loại hình doanh nghiệp vào KKT. 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu các vấn đề liên quan đến đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững. Trọng tâm chính của luận án là
7 xem xét hiệu quả đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững trên ba góc độ: kinh tế, xã hội và môi trường (khu phân tích đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững được trình bày trong phụ lục 1.0). Về không gian: trên cơ sở các tiêu chí đánh giá đầu tư phát triển KKT được phát triển từ các nghiên cứu trước ở trong và ngoài nước. Luận án tập trung xem xét việc đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững tại KKT Vũng Áng. Tuy vậy, do đầu tư phát triển KKT lại ảnh hưởng của tính liên ngành, liên vùng, và xã hội hóa. Vì thế, luận án sẽ đề cập thêm một số khu vực trong tỉnh có liên quan mật thiết đến KKT Vũng Áng. Bên cạnh đó, luận án xem xét đến nhận thức và hành động của cơ quan quản lý ngành, doanh nghiệp ở các địa phương lân cận trong tỉnh cũng như tại KKT Vũng Áng về đầu tư phát triển KKT hướng đến tính bền vững. Về thời gian: luận án vận dụng các tiêu chí để đánh giá thực trạng đầu tư phát triển KKT hướng đến tính bền vững trong giai đoạn 2006 - 2014, định hướng và giải pháp phát triển bền vững tại KKT giai đoạn 2016 - 2020 và tầm nhìn 2025. 1.4.3 Phương pháp nghiên cứu Luận án sẽ áp dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể: (1) Phương pháp nghiên cứu lý thuyết (hệ thống hóa các lý thuyết liên quan đến phát triển bền vững, phát triển bền vững công nghiệp, đầu tư phát triển bền vững trong KKT; các chỉ tiêu đánh giá đầu tư phát triển bền vững KKT; các nhân tố tác động đến đầu tư phát triển bền vững KKT); (2) Phương pháp thu thập thông tin (nghiên cứu sẽ tiến hành thu thập các thông tin thứ cấp cũng như sơ cấp, thông tin thứ cấp); (3) Phương pháp xử lý thông tin (nghiên cứu sẽ sử dụng phương pháp phân tích thống kê, phương pháp tổng hợp so sánh, phân tích định tính
8 (phương pháp Delphi), phương pháp định lượng để xử lý các dữ liệu điều tra thu thập được bằng phần mềm SPSS. 1.5 Đóng góp mới của đề tài 1.5.1 Đóng góp về mặt lý luận (1) Chỉ ra được những nhân tố chính ảnh hưởng đến đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững tại KKT Vũng Áng; (2) Xây dựng được hệ thống chỉ tiêu đánh giá hoạt động đầu tư phát triển KKT hướng đến sự bền vững tại KKT Vũng Áng; (3) Chỉ ra được phương pháp thích hợp để đánh giá mức độ đầu tư phát triển KKT hướng đến tính bền vững tại một địa phương. 1.5.2 Đóng góp về mặt thực tiễn (1) Phân tích các nhân tố chính tác động hoạt động đầu tư phát triển KKT hướng đến tính bền vững; (2) Sử dụng hệ thống chỉ tiêu đã được xây dựng để đánh giá hoạt động đầu tư phát triển hướng đến tính bền vững tại KKT; (3) Rút ra những thành tựu đã đạt được, những hạn chế ảnh hưởng đến quá trình đầu tư phát triển KKT hướng đến tính bền vững; (4) Xây dựng hệ thống giải pháp đồng bộ nhằm giúp nâng cao hiệu quả đầu tư phát triển bền vững tại KKT; (5) Đề xuất một số kiến nghị đối với cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương, các đơn vị kinh doanh tại KKT nhằm góp phần thúc đẩy đầu tư phát triển bền vững tại KKT trong thời gian tới. 1.6 Kết cấu luận án Kết cấu luận án được chia thành bốn chương. Chương 1 trình bày lý luận chung về đầu tư phát triển KKT theo hướng bền vững thông qua việc xem xét: (1) Phát triển KKT theo hướng bền vững; (2) Đầu tư phát triển KKT
9 theo hướng bền vững (nguồn vốn, nội dung, tiêu chí đánh giá, nhân tố ảnh hưởng); và (3) Kinh nghiệm quốc tế về đầu tư phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững và bài học cho khu kinh tế Vũng Áng. Chương 2 trình bày tổng hợp nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài cũng như phương pháp nghiên cứu chính được áp dụng trong luận án. Chương 3 trình bày các kết quả nghiên cứu liên quan đến: (1) Đặc điểm kinh tế - xã hội tỉnh Hà Tĩnh ảnh hưởng đến công tác đầu tư phát triển KKT Vũng Áng; (2) Hệ thống các văn bản pháp luật có liên quan đến đầu tư phát triển KKT Vũng Áng giai đoạn 2006 - 2014; (3) Thực trạng đầu tư phát triển KKT Vũng Áng theo hướng bền vững giai đoạn 2006-2014; (4) Đánh giá thực trạng đầu tư phát triển KKT Vũng Áng theo hướng bền vững (Kết quả phân tích nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động đầu tư phát triển KKT Vũng Áng; Đánh giá chung về hoạt động đầu tư phát triển KKT Vũng Áng theo hướng bền vững). Cuối cùng, Chương 4 trình bày những định hướng, giải pháp và kiến nghị nhằm đầu tư phát triển KKT Vũng Áng theo hướng bền vững trong thời gian tới.
10 CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU KINH TẾ THEO HƯỚNG BỀN VỮNG 1.1 Phát triển bền vững và phát triển khu kinh tế theo hướng bền vững 1.1.1 Phát triển bền vững 1.1.1.1 Quan niệm về phát triển bền vững Từ đầu những năm 50 của thế kỷ XX, khái niệm phát triển bền vững đã trở nên khá phổ biến trong các nghiên cứu ở trong và ngoài nước. Nhìn chung, các nghiên cứu được phân một cách tương đối thành hai nhóm. Nhóm quan điểm thứ nhất trọng tâm phát triển bền vững vào những vấn đề kinh tế vĩ mô. Theo đó, phát triển bền vững tập trung vào hai khía cạnh phát triển kinh tế và vấn đề môi trường (Hardy và cộng sự, 2005) [15]. Tuy nhiên, Meadows và cộng sự, (1972) đưa ra báo cáo có tựa đề “Những giới hạn của sự phát triển” đã nêu lên những thách thức đối với các giả định trước đây khi cho rằng môi trường tự nhiên cung cấp một cách hạn chế các nguồn lực cơ bản cho sự tăng trưởng dân số và phát triển kinh tế. Đồng thời sự phát triển của xã hội công nghiệp đã tạo ra một lượng lớn chất thải gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến cuộc sống của con người [18]. Romeril (1998) cho rằng những nhân tố có ý nghĩa khác có thể đóng góp vào sự phát triển bền vững đã được đề cập trong báo cáo Brundtland của Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới - WCED (nay là Ủy ban Brundtland). Với cách tiếp cận trên, báo cáo cho rằng bên cạnh việc nhấn mạnh đến ý nghĩa cơ bản của phát triển kinh tế và sự quan tâm đến bảo vệ môi trường sinh thái, phát triển bền vững cần tập trung vào quá trình xem xét đến khả năng đáp ứng những nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không ảnh hưởng/tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai [22]. Vào năm 1992, Hội thảo quốc gia