Luận án tiến sĩ Kinh tế: Giải pháp tăng cường tiếp cận thị trường cho các hộ nông dân nghèo tỉnh Phú Thọ

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:251

Thêm vào BST

Báo xấu

60
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án nhằm đánh giá thực trạng tiếp cận thị trường của các hộ nông dân nghèo tỉnh Phú Thọ đối với các loại thị trường: vốn tín dụng, đất đai, lao động, cung ứng đầu vào và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Đồng thời luận án làm rõ các nguyên nhân và các yếu tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường tiếp cận thị trường cho các hộ nông dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, góp phần nâng cao hiệu quả trong sản xuất nông nghiệp để làm cơ sở cho việc xóa đói, giảm nghèo tại vùng nông thôn một cách bền vững.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Kinh tế: Giải pháp tăng cường tiếp cận thị trường cho các hộ nông dân nghèo tỉnh Phú Thọ

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM TRẦN VĂN CƯỜNG GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG CHO CÁC HỘ NÔNG DÂN NGHÈO TỈNH PHÚ THỌ LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2017
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM TRẦN VĂN CƯỜNG GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG CHO CÁC HỘ NÔNG DÂN NGHÈO TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 62 62 01 15 Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. Nguyễn Mậu Dũng 2. PGS. TS. Ninh Khắc Bản HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày… tháng… năm 2017 Tác giả luận án Trần Văn Cường i
LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Nguyễn Mậu Dũng và PGS. TS. Ninh Khắc Bản đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận án này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Kinh tế tài nguyên và Môi trường đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Trung tâm Phát triển công nghệ cao, tập thể lãnh đạo địa phương và người dân tại các huyện, xã của tỉnh Phú Thọ đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận án./. Hà Nội, ngày ... tháng ... năm 2017 Nghiên cứu sinh Trần Văn Cường ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii MỤC LỤC................................................................................................................ iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ..............................................................................vii DANH MỤC BẢNG .................................................................................................ix DANH MỤC HÌNH ............................................................................................... xiii DANH MỤC SƠ ĐỒ ..............................................................................................xiv TRÍCH YẾU LUẬN ÁN .........................................................................................xv THESIS ABTRACT..............................................................................................xvii PHẦN 1. MỞ ĐẦU ....................................................................................................1 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA LUẬN ÁN ................................................................ 1 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN.................................................. 3 1.2.1. Mục tiêu chung.................................................................................................. 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể.................................................................................................. 3 1.2.3. Câu hỏi nghiên cứu............................................................................................ 4 1.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU.................................................. 4 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu........................................................................................ 4 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu........................................................................................... 4 1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN.................................................. 4 1.4.1. Về lý luận .......................................................................................................... 4 1.4.2. Về thực tiễn ....................................................................................................... 5 1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN .......................... 5 PHẦN 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG CỦA HỘ NÔNG DÂN NGHÈO ..............................................................................6 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG CỦA HỘ NÔNG DÂN NGHÈO ...................................................................................................................... 6 2.1.1. Các khái niệm cơ bản ........................................................................................ 6 2.1.2. Đặc điểm, nội dung và một số vấn đề tiêu cực trong cận thị trường của hộ nông dân nghèo ......................................................................................................... 12 2.1.3. Mục tiêu tăng cường tiếp cận thị trường cho các hộ nông dân nghèo............. 20 iii
2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến tiếp cận thị trường của hộ nông dân nghèo .......... 21 2.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG CỦA HỘ NÔNG DÂN NGHÈO .................................................................................................................... 30 2.2.1. Kinh nghiệm tiếp cận thị trường của các hộ nông dân nghèo ở một số nước trên thế giới ............................................................................................................... 30 2.2.2. Kinh nghiệm tăng cường cận thị trường cho các hộ dân nghèo ở một số địa phương tại Việt Nam ................................................................................................. 31 2.3. TỔNG QUAN MỘT SỐ CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN35 2.3.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước về vấn đề tiếp cận thị trường..................... 35 2.3.2. Tình hình nghiên cứu trong nước về vấn đề tiếp cận thị trường ..................... 37 TÓM TẮT PHẦN 2.................................................................................................40 PHẦN 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..........................................................41 3.1. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU .......................................................... 41 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................... 41 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................ 44 3.1.3. Khái quát tình hình đói nghèo và đặc điểm hộ nông dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ .............................................................................................................. 46 3.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................... 47 3.2.1. Phương pháp tiếp cận ...................................................................................... 47 3.2.2. Khung phân tích .............................................................................................. 49 3.2.3. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu ............................................................... 51 3.2.4. Phương pháp thu thập số liệu .......................................................................... 52 3.2.5. Phương pháp tổng hợp và phân tích số liệu ................................................... 54 3.2.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu của luận án ....................................................... 57 TÓM TẮT PHẦN 3.................................................................................................58 PHẦN 4. THỰC TRẠNG VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG CỦA CÁC HỘ NÔNG DÂN NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ.................................................................................................................59 4.1. THỰC TRẠNG SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP CỦA CÁC HỘ NÔNG DÂN NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ........................................................ 59 4.1.1. Thực trạng nghèo đói trên địa bàn tỉnh Phú Thọ............................................. 59 4.1.2. Tình hình sản xuất nông nghiệp của tỉnh Phú Thọ.......................................... 61 iv
4.1.3. Tình hình sản xuất nông nghiệp của hộ nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ...... 62 4.2. THỰC TRẠNG TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG CỦA CÁC HỘ NÔNG DÂN NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ........................................................ 65 4.2.1. Nhu cầu tham gia thị trường của các hộ nông dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............................................................................................................................ 65 4.2.2. Thực trạng tiếp cận thị trường vốn, tín dụng của các hộ nông dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ................................................................................................. 67 4.2.3. Thực trạng tiếp cận thị trường đất nông nghiệp của các hộ nông dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ .......................................................................................... 75 4.2.4. Thực trạng tiếp cận thị trường lao động của các hộ dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ..................................................................................................................... 82 4.2.5. Thực trạng tiếp cận các yếu tố vật tư nông nghiệp của các hộ dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ................................................................................................. 86 4.2.6. Thực trạng tiếp cận thị trường tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp của các hộ nghèo tại địa bàn tỉnh Phú Thọ.................................................................................. 94 4.2.7. Ảnh hưởng của tiếp cận thị trường đến hộ nông dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ................................................................................................................... 103 4.3. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG CỦA CÁC HỘ NÔNG DÂN NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ........................ 105 4.3.1. Các yếu tố thuộc về bản thân hộ nông dân.................................................... 105 4.3.2. Các yếu tố không thuộc về bản thân các hộ nông dân nghèo........................116 TÓM TẮT PHẦN 4...............................................................................................126 PHẦN 5. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG CHO CÁC HỘ NÔNG DÂN NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ .............................128 5.1. CĂN CỨ ĐỀ XUẤT ....................................................................................... 128 5.1.1. Bối cảnh phát triển kinh tế xã hội tỉnh Phú Thọ............................................ 128 5.1.2. Phân tích SWOT............................................................................................ 129 5.2. QUAN ĐIỂM VÀ ĐỊNH HƯỚNG TĂNG CƯỜNG TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG CHO CÁC HỘ NÔNG DÂN NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ ........................................................................................................................ 131 5.2.1. Các quan điểm tăng cường tiếp cận thị trường cho các hộ nông dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............................................................................................... 131 v
5.2.2. Định hướng tăng cường tiếp cận thị trường cho các hộ nông dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............................................................................................... 132 5.3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU TĂNG CƯỜNG TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG CHO CÁC HỘ NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ........ 133 5.3.1. Nâng cao năng lực sản xuất, kinh doanh cho hộ nông dân nghèo ................ 133 5.3.2. Chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hóa ................. 136 5.3.3. Phát triển thị trường nông nghiệp.................................................................. 138 5.3.4. Tăng cường cơ sở hạ tầng kỹ thuật ............................................................... 142 5.3.5. Tăng cường dịch vụ công .............................................................................. 144 5.3.6. Hoàn thiện cơ chế chính sách....................................................................... 145 TÓM TẮT PHẦN 5...............................................................................................148 PHẦN 6. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................149 6.1. KẾT LUẬN ..................................................................................................... 149 6.2. KIẾN NGHỊ .................................................................................................... 150 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................152 vi
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt ADBI Asian Development Bank Institute (Viện Ngân hàng phát triển Châu Á) AFTA Asean Free Trade Area (Khu vực Thương mại tự do Asean) BQ Bình quân BVTV Bảo vệ thực vật CC Cơ cấu CSXH Chính sách xã hội DFID Department for International Development (Cục phát triển quốc tế) DNNN Doanh nghiệp nhà nước ĐVT Đơn vị tính FTA Free trade agreement (Hiệp định Thương mại tự do) GDP Gross Domestic Product (Tổng sản phẩm quốc nội) GRDP Gross Regional Domestic Product (Tổng sản phẩm trên địa bàn) GTNT Giao thông nông thôn HTX Hợp tác xã IPSARD Institute of Policy and Strategy for Agriculture and Rural Development (Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp và Nông thôn) KH Kế hoạch NHCSXH Ngân hàng Chính sách xã hội NHNN&PTNN Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn PTNT Phát triển nông thôn QHQG Quy hoạch quốc gia QL Quốc lộ SL Số lượng SRI System of Rice Intensification (Hệ thống canh tác lúa cải tiến) Sở LĐTB & XH Sở Lao động - Thương binh và Xã hội STT Số thứ tự vii
TB Trung Bình TL Tỷ lệ TP Thành phố TPP Trans-Pacific Partnership Agreement (Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương) TT Thị trấn TX Thị xã Trđ Triệu đồng TBNN Trung bình nhiều năm UBND Ủy ban nhân dân viii
DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang 3.1 Hiện trạng sử dụng đất đai của tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011-2014 43 3.2 Một số chỉ tiêu kinh tế tỉnh Phú Thọ năm 2015 44 3.3 Dân số và lao động của tỉnh Phú Thọ qua các năm 45 3.4 Điểm nghiên cứu và đối tượng điều tra 53 4.1 Tình hình sản xuất một số cây trồng chủ lực trên địa bàn tỉnh Phú Thọ 61 năm 2015 4.2 Tình hình trồng trọt của các hộ nông dân nghèo trên địa bàn nghiên cứu 62 4.3 Diện tích, năng suất, sản lượng một số nhóm cây trồng chính của các hộ 63 nông dân nghèo trên địa bàn nghiên cứu 4.4 Nhu cầu tham gia thị trường của các hộ nông dân trên địa bàn nghiên 65 cứu 4.5 Tỷ lệ hiểu biết về các chương trình vay vốn, tín dụng 69 4.6 Hình thức tiếp cận các tổ chức cung cấp vốn, tín dụng chính thức của 71 các hộ nông dân trên địa bàn nghiên cứu 4.7 Tỷ lệ tiếp cận các tổ chức cung cấp vốn, tín dụng của hộ nông dân 72 trong quá trình vay vốn 4.8 Kết quả tiếp cận vốn, tín dụng của các hộ nông dân trên địa bàn nghiên 72 cứu 4.9 Mức độ tham gia thị trường vốn tín dụng của các hộ nông dân nghèo 74 trên địa bàn nghiên cứu 4.10 Kết quả tiếp cận vốn, tín dụng phân theo mức độ tham gia thị trường 74 của các hộ nông dân nghèo trên địa bàn nghiên cứu ix
4.11 Hình thức tiếp cận các tổ chức, cá nhân cho thuê/mượn đất nông nghiệp 78 của các hộ nông dân trên địa bàn nghiên cứu 4.12 Tỷ lệ tiếp cận các tổ chức, cá nhân cho thuê/mượn đất của hộ nông 78 dân trên địa bàn nghiên cứu 4.13 Kết quả tiếp cận đất nông nghiệp của các hộ nông dân nghèo trên địa 79 bàn nghiên cứu 4.14 Mức độ tham gia thị trường đất đai của các hộ nông dân nghèo trên địa 80 bàn nghiên cứu 4.15 Kết quả tiếp cận đất nông nghiệp phân theo mức độ tham gia thị 81 trường của các hộ nông dân nghèo trên địa bàn nghiên cứu 4.16 Tỷ lệ tiếp cận các tổ chức/cá nhân của người lao động trên địa bàn 83 nghiên cứu 4.17 Hình thức tiếp cận tổ chức, cá nhân có nhu cầu thuê/tuyển dụng lao 84 động 4.18 Kết quả tìm việc của các lao động thuộc các hộ nghèo trên địa bàn 84 nghiên cứu 4.19 Mức độ tham gia thị trường lao động của các hộ nông dân nghèo trên 85 địa bàn nghiên cứu 4.20 Thông tin về giá một số mặt hàng vật tư nông nghiệp trên địa bàn 88 nghiên cứu 4.21 Tỷ lệ tiếp cận các tổ chức, cá nhân cung cấp vật tư nông nghiệp 89 của hộ nông dân trên đaih bàn nghiên cứu 4.22 Hình thức mua vật tư nông nghiệp của các hộ nông dân trên địa bàn 90 nghiên cứu 4.23 Hình thức thanh toán khi mua vật tư nông nghiệp của các hộ nông dân 91 nghèo trên địa bàn nghiên cứu x
4.24 Giá trung bình một số loại phân bón phân của các hộ nông dân trên địa 92 bàn nghiên cứu 4.25 Mức độ tham gia thị trường vật tư đầu vào của các hộ nông dân nghèo 93 trên địa bàn nghiên 4.26 Giá một số loại phân bón phân theo mức độ tham gia thị trường của hộ 93 nông dân nghèo 4.27 Thông tin về giá một số mặt hàng nông sản trên địa bàn nghiên cứu 96 4.28 Số thương lái thu gom trung bình hộ nông dân nghèo tiếp cận được 98 4.29 Hình thức tiếp cận thương lái thu gom của các hộ nông dân nghèo trên 99 địa bàn nghiên cứu 4.30 Giá bán cho thương lái một số mặt hàng nông sản của các hộ nông dân 100 nghèo trên địa bàn nghiên cứu 4.31 Mức độ tham gia vào thị trường tiêu thụ nông sản của các hộ nông dân 101 nghèo trên địa bàn nghiên cứu 4.32 Khối lượng tiêu thụ trung bình của một số mặt hàng nông sản phân theo 102 mức độ tham gia thị trường của hộ nông dân nghèo 4.33 Bảng tổng hợp kết quả tiếp cận thị trường của các hộ nông dân 103 trên địa bàn nghiên cứu 4.34 Đặc điểm nguồn vốn con người của các hộ nông dân nghèo trên địa bàn 106 nghiên cứu 4.35 Diện tích đất nông nghiệp của các hộ nông dân nghèo trên địa bàn 107 nghiên cứu 4.36 Số tổ chức xã hội tại địa phương mà hộ nông dân tham gia 109 4.37 Tình hình sở hữu các phương tiện đi lại, vận chuyển và nghe nhìn của 109 hộ nông dân nghèo trên địa bàn nghiên cứu 4.38 Kết quả xử lý số liệu mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến tiếp cận thị 111 xi
trường vốn, tín dụng 4.39 Kết quả xử lý số liệu mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến tiếp cận thị 113 trường đất nông nghiệp 4.40 Kết quả xử lý số liệu mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến tiếp cận 114 thị trường lao động 4.41 Kết quả xử lý số liệu mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến tiếp cận thị 115 trường tiêu thụ nông sản 4.42 Ảnh hưởng của trình độ học vấn chủ hộ đến tiếp cận thị trường của hộ 116 nông dân nghèo 4.43 Ảnh hưởng của diện tích đất sản xuất đến tiếp cận thị trường của hộ 116 nông dân nghèo 4.44 Ảnh hưởng của việc tham gia các lớp đào tạo nghề đến tiếp cận thị 118 trường của hộ nông dân nghèo 4.45 Hệ thống các tổ chức tài chính cung cấp tín dụng chính thức trên địa bàn 125 nghiên cứu 4.46 Giá một số loại phân bón phân theo nơi bán 126 5.1 Phân tích SWOT cho tăng cường tiếp cận thị trường của các hộ nông 129 dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ 5.2 Dự kiến kế hoạch bồi dưỡng cho cán bộ và hộ nông dân trên địa bàn hai 135 huyện nghiên cứu đến năm 2020 5.3 Dự kiến một số chỉ tiêu phát triển hệ thống thông tin thị trường nông 140 nghiệp trên địa bàn nghiên cứu đến năm 2020 5.4 Một số chỉ tiêu hoàn thiện kênh tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp của tỉnh 142 Phú Thọ (của ba huyện nghiên cứu) đến năm 2020 xii
DANH MỤC HÌNH STT Tên bảng Trang 3.1 Bản đồ hành chính tỉnh Phú Thọ 41 3.2 Sơ đồ hệ thống thị trường đơn giản 48 3.3 Khung phân tích tiếp cận thị trường của hộ nông dân nghèo 50 4.1 Biểu đồ thể hiện tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo tỉnh Phú Thọ 59 4.2 Tỷ lệ hộ tiếp cận nội dung và các kênh tiếp cận thông tin thị trường 68 vốn, tín dụng 4.3 Tỷ lệ hộ tiếp cận nội dung và các kênh tiếp cận thông tin thị trường 75 đất nông nghiệp 4.4 Tỷ lệ hộ tiếp cận nội dung và các kênh tiếp cận thông tin thị trường 82 lao động 4.5 Tỷ lệ hộ tiếp cận nội dung và các kênh tiếp cận thông tin thị trường 87 vật tư nông nghiệp 4.6 Tỷ lệ hộ tiếp cận nội dung và các kênh tiếp cận thông tin thị trường 95 tiêu thụ nông sản 4.7 Diện tích đất sản xuất bình quân theo hộ gia đình và hộ nông dân 108 nghèo trên địa bàn nghiên cứu 4.8 Sự tham gia của các hộ nông dân nghèo trong các tổ chức xã hội tại 108 địa phương xiii
DANH MỤC SƠ ĐỒ STT Tên Sơ đồ Trang 4.1 Hình thức tiếp cận các tổ chức cung cấp vốn, tín dụng chính thức 70 4.2 Con đường tiêu thụ nông sản của các hộ nông dân nghèo trên địa 97 bàn nghiên cứu xiv
TRÍCH YẾU LUẬN ÁN Tên tác giả: Trần Văn Cường Tên Luận án: Giải pháp tăng cường tiếp cận thị trường cho các hộ nông dân nghèo tỉnh Phú Thọ. Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp. Mã số: 62 62 01 15. Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam. Mục đích nghiên cứu Luận án nhằm đánh giá thực trạng tiếp cận thị trường của các hộ nông dân nghèo tỉnh Phú Thọ đối với các loại thị trường: vốn tín dụng, đất đai, lao động, cung ứng đầu vào và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp. Đồng thời luận án làm rõ các nguyên nhân và các yếu tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường tiếp cận thị trường cho các hộ nông dân nghèo trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, góp phần nâng cao hiệu quả trong sản xuất nông nghiệp để làm cơ sở cho việc xóa đói, giảm nghèo tại vùng nông thôn một cách bền vững. Để đạt được mục tiêu đề ra, luận án cần phải trả lời được các câu hỏi sau: (1) Thực trạng tiếp cận thị trường của các hộ nông dân nghèo ở tỉnh Phú Thọ ra sao? (2) Yếu tố nào ảnh hưởng đến tiếp cận thị trường của các hộ nông dân nghèo? Yếu tố nào là quan trọng nhất? (3) Những thuận lợi và khó khăn đối với các các hộ nông dân nghèo khi tiếp cận các loại thị trường: vốn tín dụng, đất đai, lao động, cung ứng đầu vào và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp? (4) Để tăng cường tiếp cận thị trường của các hộ nông dân nghèo tại tỉnh Phú Thọ thì cần phải làm gì? Phương pháp nghiên cứu Luận án đã sử dụng các phương pháp sau: Phương pháp tiếp cận: Tiếp cận hệ thống; Tiếp cận có sự tham gia; Tiếp cận thể chế; Khung phân tích. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu: Phú Thọ là tỉnh trung du miền núi phía Bắc, với 3 kiểu địa hình chính là miền núi cao, miền trung du và miền đồng bằng ven sông. Do vậy, luận án lựa chọn 3 huyện đại diện cho 3 kiểu địa hình của tỉnh: 1) Huyện Thanh Sơn đại diện cho miền núi cao; 2) Huyện Cẩm Khê đại diện cho miền trung du miền núi; 3) Huyện Lâm Thao đại diện cho miền đồng bằng ven sông. Trong mỗi huyện, chọn 2 xã có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn hoặc phát triển kém nhất huyện, có tỷ lệ hộ nghèo cao. xv
Phương pháp thu thập số liệu: Gồm số liệu đã công bố và số liệu mới. Để thu thập số liệu mới luận án đã tiến hành điều tra phỏng vấn trực tiếp 160 hộ nông dân thuộc nhóm hộ nghèo và nhóm hộ không nghèo. Ngoài ra, luận án còn sử dụng phương pháp chuyên gia để thu thập ý kiến của các chuyên gia, các cán bộ chuyên môn và người kinh doanh ở địa phương về thực trạng các cách thức tiếp cận thị trường của các hộ nông dân trong tỉnh hiện nay. Phương pháp phân tích số liệu: Số liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm Excel. Sử dụng các phương pháp phân tích như: Thống kê mô tả; Phương pháp phân tích so sánh; Phương pháp SWOT. Kết quả chính và kết luận 1) Hoạt động sản xuất nông nghiệp của các hộ nông dân nghèo trên địa bàn nghiên cứu chủ yếu tập trung vào một số loại cây trồng chủ lực như lúa, ngô, chè, cây ăn quả... Trong đó, tỷ lệ hộ trồng lúa là 100%, ngô là trên 70%, rau các loại dao động trong khoảng 37,5-43,3%... Tỷ lệ tiếp cận thị trường thành công của các hộ nông dân nghèo có sự khác nhau ở 5 loại thị trường nông nghiệp, cụ thể có đến 74,4% số hộ tiếp cận thành công thị trường vốn, tín dụng nhưng chỉ có 37,8% số hộ tiếp cận thành công thị trường đất nông nghiệp và chỉ 14,5% số hộ tiếp cận thành công thị trường lao động. Giá mua vật tư nông nghiệp của các hộ nông dân nghèo cao hơn 1,5-3% so với các hộ còn lại trong khi giá bán sản phẩm lại thấp hơn. 2) Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến tiếp cận thị trường của các hộ nông dân nghèo. Trong các yếu tố thuộc về bản thân hộ dân nghèo, yếu tố trình độ học vấn của chủ hộ và diện tích đất sản xuất của hộ là các yếu tố quan trọng nhất, tác động đến nhu cầu tham gia và kết quả tiếp cận thị trường. Trong các yếu tố không thuộc về bản thân hộ dân nghèo, các yếu tố thuộc về thể chế, chính sách của Nhà nước và địa phương, vị trí địa lý, hệ thống cơ sở hạ tầng, các tổ chức chính trị xã hội và một số yếu tố khác đều có các tác động đến tiếp cận thị trường của hộ nông dân nghèo. 3) Luận án đề xuất 06 giải pháp tăng cường tiếp cận thị trường cho các hộ nông dân nghèo như sau: (i) Nâng cao năng lực sản xuất, kinh doanh cho hộ nông dân nghèo; (ii) Chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hóa; (iii) Phát triển thị trường nông nghiệp; (iv) Tăng cường cơ sở hạ tầng kỹ thuật; (v) Tăng cường dịch vụ công; (vi) Hoàn thiện cơ chế chính sách. xvi
THESIS ABTRACT PhD candidate: Tran Van Cuong. Thesis title: Solutions to improve market accessibility for the poor households in Phu Tho Province. Major: Agricultural Economics. Code: 62 62 01 15. Education Organization: Vietnam National University of Agriculture. Research Objectives This thesis is to evaluate market accessibility for the poor households in Phu Tho Province in various markets of credit, land, labor, input provision and agricultural products. This thesis also clarify the causes and influential factors to market access and to recommend the solutions to improve market access for the poor households in Phu Tho Province. This contribute to improve effectiveness in agricultural production as the basis for sustainable hunger eradication and povery reduction in the rural area. In order to achive the proposed objectives, the thesis try to answer the following research questions (1) what is the status of the poor households’ market access (2) what factors do influence poor households’s market access? which factors are the most important? 3) What the advantages and difficulties for the poor household in accessing to different market: credit, land, labor, input supply and agirucultural product? (4) what should be done to improve market access for the poor households in Phu Tho province? Material and Methods The following methodologies have been used in the research Approach: Different approaches have been used in the research, including: systematic approach, pariticipatory approach, instituional approach, analytical framework Research site selection methodology: Phu Tho is located in the northern midland and mountainous area. Its topography is divided into three main types which are high mountains, midlands and the river deltas. Each type of topography has different potential for agricultural development. Based on that topography, this research has selected three representative sites including 1) Thanh Son district which represents for high mountainous area 2) Cam Khe district representing for midland area and Lam Thao district representing for the xvii
river delta. In each district, two communes with high poverty rate have been selected. Data collection methodology: Both secondary data and primary data were collected. For primary data, 160 poor and non-poor households has been interviewed to collect the new data. In addition, expert consultation has also been used to collect expert, specialized staff and local businessman’s views about status of farmer households’s market access in the province Data analysis: Data collected has been processed using Excel and SPSS 16.0. Descriptive statistic, comparative analysis and SWOT methods are also used Main finding and conclusion 1) The main agiricultural production activities of the poor households in the research site are focusing on key crops of rice, maize, tea, fruit tree...In which, the ratio of farmers planting rice is 100%, maize is 70% and vegetable is from 37.5-43.3%. The ratio of success market accessibility of the poor households in five markets is difirent specifically: 74,4% in capital and credit market but only 37,8% in the land market and 14,5% in the labor market. Input supply purchase price of the poor households is higher from 1,5-3,0% more than other households but agricultural products selling price is lower. 2) There are various factors effecting to market accessibility of the poor households. In which of the factor belonging to the poor households itself, education lever and production land area are key factor effecting to the lever of participation and the result of market accessibility. In which of the factor not belonging to poor households itself, state and local policy, infrastructure system, solical organizations etc…. all those have effection to market accessibility of the poor households. 3) In this thesis, following recommedations are proposed to improve market access for the poor households in Phu Tho Province in the coming time: (i) Improve production, business kills for the poor households; (ii) shifting the agricultural production activities into commondity targeted direction; (iii) improve the agicultural market; (iv) improve the techical infrastructure; (v) improve public services; (vi) strenghthen instituitions and policies. xviii