Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện cơ chế quản lý hoạt động thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán ở Việt Nam

Chia sẻ: Nguyễn Vương Cường | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:255

Thêm vào BST

Báo xấu

196
lượt xem 35
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện cơ chế quản lý hoạt động thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán ở Việt Nam trình bày cơ sở lý luận về cơ chế quản lý hoạt động thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán trong nền kinh tế, thực trạng cơ chế và tổ chức quản lý hoạt động thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán ở Việt Nam, giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện cơ chế và tổ chức quản lý hoạt động thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện cơ chế quản lý hoạt động thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán ở Việt Nam

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O ð I H C KINH T QU C DÂN ~~~~~~***~~~~~~ Nguy n Th Thúy “HOÀN THI N CƠ CH QU N LÝ HO T ð NG THANH TOÁN QUA CÁC T CH C CUNG NG D CH V THANH TOÁN VI T NAM” LU N ÁN TI N SĨ KINH T Hà N i, năm 2012
B GIÁO D C VÀ ðÀO T O ð I H C KINH T QU C DÂN ~~~~~~***~~~~~~ Nguy n Th Thúy “HOÀN THI N CƠ CH QU N LÝ HO T ð NG THANH TOÁN QUA CÁC T CH C CUNG NG D CH V THANH TOÁN VI T NAM” Chuyên ngành: Kinh t Tài chính Ngân hàng Mã s : 63.31.12.01 LU N ÁN TI N SĨ KINH T NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C: 1. PGS.TS ð T t Ng c 2. TS. Hoàng Vi t Trung Hà N i, năm 2012
L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u ñ c l p c a riêng tôi. Các s li u trong lu n án là trung th c và có ngu n g c rõ ràng, do tôi thu th p ñư c trong quá trình nghiên c u và trao ñ i v i nh ng cán b có trách nhi m thu c Ngân hàng Nhà nư c, Ngân hàng thương m i và các nơi có liên quan cung c p. Tác gi lu n án Nguy n Th Thúy
M CL C Trang L i cam ñoan M cl c Danh m c ch vi t t t Danh m c các b ng Danh m c sơ ñ , bi u ñ M ð U 1 CHƯƠNG 1: CƠ S LÝ LU N V CƠ CH QU N LÝ HO T ð NG THANH TOÁN QUA CÁC T CH C CUNG NG D CH V THANH TOÁN TRONG N N KINH T 9 1.1 Khái ni m v thanh toán và vai trò c a nó 9 1.1.1 Khái ni m v thanh toán 9 1.1.2 Vai trò ch c năng c a ho t ñ ng thanh toán trong n n kinh t 15 1.1.3 Ch c năng c a ho t ñ ng thanh toán 16 1.2 Qu n lý ho t ñ ng thanh toán 18 1.2.1. Khái ni m v qu n lý 18 1.2.2. Khái ni m v qu n lý ho t ñ ng thanh toán 21 1.2.3 Khái ni m v cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán 22 1.3 N i dung qu n lý ho t ñ ng thanh toán 26 1.4. Nh ng y u t tác ñ ng ñ n cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán 32 1.4.1. Môi trư ng kinh t xã h i 32 1.4.2. Môi trư ng pháp lu t 33 1.4.3. Ti n b khoa h c công ngh và ng d ng vào ho t ñ ng ngân hàng thương m i 33 1.4.4. H th ng các phương ti n thanh toán trong cung ng d ch v thanh toán 34 1.4.5. Mô hình t ch c thanh toán 35 1.4.6. Năng l c qu n tr ñi u hành và ngu n nhân l c ho t ñ ng thanh toán c a h th ng ngân hàng 37 1.5 Kinh nghi m c a th gi i v t ch c thanh toán và qu n lý ho t 1.5 ñ ng thanh toán - bài h c rút ra ñ i v i Vi t Nam 38 1.5.1 M t s ñi m n i b t v ho t ñ ng thanh toán m t s qu c gia 38 1.5.2. Nh n xét và bài h c kinh nghi m 54 Tóm t t chương 1 57 CHƯƠNG 2: TH C TR NG CƠ CH VÀ T CH C QU N LÝ
HO T ð NG THANH TOÁN QUA CÁC T CH C CUNG NG D CH V THANH TOÁN T I VI T NAM 58 2.1. T ng quan v ho t ñ ng thanh toán c a các t ch c cung ng d ch v thanh toán 58 2.1.1. H th ng Ngân hàng Vi t Nam 58 2.1.2. S phát tri n c a các t ch c cung ng d ch v thanh toán và t ch c ho t ñ ng thanh toán 69 2.2. K t qu ho t ñ ng c a các h th ng thanh toán nh ng năm qua 90 2.2.1. H th ng thanh toán bù tr ñi n t (TTBTðT) 91 2.2.2. H th ng chuy n ti n ñi n t (CTðT) 92 2.2.3. H th ng thanh toán ñi n t liên ngân hàng (TTðTLNH) 93 2.2.4. Thanh toán song phương gi a các TCCƯDVTT 97 2.3. T ng h p k t qu ho t ñ ng thanh toán trong n n kinh t 99 2.4. Th c tr ng qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán th i gian qua 103 2.4.1. Xây d ng, ban hành lu t và các văn b n quy ph m pháp lu t 104 2.4.2. Hư ng d n và t ch c th c hi n 107 2.4.2.1. Phát tri n thanh toán không dùng ti n m t trong khu v c công 110 2.4.2.2. Thanh toán không dùng ti n m t trong khu v c doanh nghi p 114 2.4.2.3. Phát tri n thanh toán không dùng ti n m t trong khu v c dân cư 115 2.4.3. C p phép và ki m tra giám sát th c hi n 126 2.4.4. T ch c b máy qu n lý ho t ñ ng thanh toán c a Ngân hàng Nhà nư c 128 2.4.5 Nh ng ñ i m i trong ho t ñ ng c a ngân hàng thương m i ñ t o ñi u ki n cho thanh toán phát tri n 139 2.4.6 ðưa ho t ñ ng qu n lý thanh toán không dùng ti n m t vào th c t ho t ñ ng kinh t xã h i và cu c s ng 142 2.5. ðánh giá chung cơ ch và t ch c qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán Vi t Nam t năm 2006 ñ n năm 2010 143 2.5.1. Nh ng thành t u ñ t ñư c 143 2.5.2. Nh ng h n ch , t n t i và nguyên nhân 145 Tóm t t chương 2 150
CHƯƠNG 3: GI I PHÁP VÀ KI N NGH NH M HOÀN THI N CƠ CH VÀ T CH C QU N LÝ HO T ð NG THANH TOÁN QUA CÁC T CH C CUNG NG D CH V THANH TOÁN VI T NAM 152 3.1. M c tiêu và ñ nh hư ng phát tri n thanh toán không dùng ti n m t t i Vi t Nam ñ n năm 2020 152 3.1.1. M c tiêu t ng th 152 3.1.2. M t s ch tiêu v ho t ñ ng thanh toán ñ n năm 2015 152 3.1.3. ð nh hư ng phát tri n thanh toán không dùng ti n m t t i Vi t Nam ñ n năm 2020 153 3.1.4. Nh ng quan ñi m hoàn thi n công tác t ch c và qu n lý d ch v thanh toán 155 3.2. M t s gi i pháp nh m hoàn thi n cơ ch và t ch c qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán Vi t Nam 158 3.2.1. Phát tri n công ngh thông tin hi n ñ i, ñ ng b và h p lý (gi i pháp t ng h p) 158 3.2.2. Nh ng gi i pháp v cơ ch t ch c qu n lý ho t ñ ng thanh toán 164 3.2.3. Nh ng gi i pháp v t ch c ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán 176 3.2.4. Nh ng gi i pháp chung 188 3.3. M t s ki n ngh ñ xu t 193 3.3.1. NHNN, B Thông tin và truy n thông, báo chí ñ y m nh công tác tuyên truy n ph bi n ki n th c v TTKDTM 193 3.3.2. Ki n ngh v i NHNN 193 3.3.3. Ki n ngh v i Chính ph 194 Tóm t t chương 3 195 K T LU N 196 TÀI LI U THAM KH O PH L C
DANH M C CH VI T T T ATM : Máy rút ti n t ñ ng APACS : Hi p h i các d ch v thanh toán và bù tr BTA : Hi p ñ nh thương m i Vi t - M CHXHCNVN : C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam CNTT : Công ngh thông tin CSTT : Chính sách ti n t ðBSCL : ð ng b ng Sông C u long ðVCNT : ðơn v ch p nh n th DVTT : D ch v thanh toán FTA : Hi p ñ nh khung v thương m i HðKT : H p ñ ng kinh t HSBC : Ngân hàng H ng Kông và Thư ng H i HTTT : Hình th c thanh toán KBNN : Kho b c Nhà nư c MB : Ngân hàng quân ñ i MICS : D ch v ti n m t ña thích h p NHðD : Ngân hàng ðông Dương NHNN : Ngân hàng Nhà nư c NHNo&PTNT : Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri n nông thôn NHQG : Ngân hàng qu c gia NHTM : Ngân hàng Thương m i NSNN : Ngân sách Nhà nư c NHTM NN : Ngân hàng thương m i Nhà nư c NHTMCP : Ngân hàng thương m i c ph n NHTW : Ngân hàng Trung ương NOSTRO : Tài kho n c a ngân hàng A m t i ngân hàng B nh m ph c v cho các ho t ñ ng nghi p v c a ngân hàng A, theo cách g i c a ngân hàng A. SGD : S giao d ch
SWIFT : Hi p h i vi n thông tài chính liên ngân hàng toàn th gi i TCTD : T ch c tín d ng TCCƯDVTT T ch c cung ng d ch v thanh toán TK : Tài kho n TP : Thành ph TKTG : Tài kho n ti n g i TMðT : Thương m i ñi n t TPTTT : T ng phương ti n thanh toán TTBT : Thanh toán bù tr TTBTðT : Thanh toán bù tr ñi n t TTðTLNH : Thanh toán ñi n t liên ngân hàng TTBTðTLNH : Thanh toán bù tr ñi n t liên ngân hàng TTBTQG : Thanh toán bù tr qu c gia TTCK : Thanh toán chuy n kho n TTKDTM : Thanh toán không dùng ti n m t TTLNH : Thanh toán liên ngân hàng TTTT : Trung tâm thanh toán TTV : Thanh toán viên UNC : y nhi m chi UNT : y nhi m thu UK : Vương Qu c Anh VAT : Thu giá tr gia tăng VNð : : Vi t Nam ñ ng VOSTRO : Tài kho n do ngân hàng B m cho ngân hàng A theo ñ ngh c a ngân hàng A, nh m ph c v cho các ho t ñ ng nghi p v c a ngân hàng A, nhưng theo cách g i c a ngân hàng B. WB : Ngân hàng th gi i WTO : T ch c thương m i th gi i
DANH M C CÁC B NG Trang B ng 1.1 Cơ c u khách hàng theo nhóm c a HSBC 51 B ng 1.2 Cơ c u thu nh p ngoài lãi tín d ng c a 13 NHTM Thái Lan (tính ñ n 9/2005) 53 B ng 2.1 S li u giao d ch TTðTLNH qua các năm 2005 - 2010 94 B ng 2.2 T ng h p giao d ch thanh toán qua hai h th ng CTðT và TTðTLNH 95 B ng 2.3 T ng h p giao d ch thanh toán chuy n ti n gi a các ñơn v NHNN qua CTðT và TTðTLNH 96 B ng 2.4 Bình quân giao d ch thanh toán song phương VNð qua m t s TCCƯDVTT ñóng vai trò trung tâm/ñ u m i thanh toán trong năm 2010 97 B ng 2.5 T ng h p t tr ng thanh toán kinh doanh thương m i t 2007 - 2010 99 B ng 2.6 T tr ng các phương ti n thanh toán không dùng ti n m t qua NH 101 B ng 2.7 S li u giao d ch th n i ñ a bình quân ngày 103
DANH M C SƠ ð , BI U ð Trang Sơ ñ 1.1 Ti p c n h th ng trong qu n lý 20 Sơ ñ 2.1 T ch c b máy c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam 65 Sơ ñ 2.2 T ch c b máy ngân hàng thương m i l n 68 Sơ ñ 2.3 Sơ ñ ho t ñ ng ngân hàng t i Vi t Nam (ñ n 06/2011) 74 Sơ ñ 2.4 Phương th c “ki m soát t p trung, ñ i chi u phân tán” 83 Sơ ñ 2.5 Phương th c “ki m soát t p trung, ñ i chi u t p trung” 84 Sơ ñ 2.6 T ng quát thanh toán qua NHNN 87 Sơ ñ 3.1 Sơ ñ giao d ch nhi u c a 160 Sơ ñ 3.2 Sơ ñ giao d ch m t c a 162 Bi u ñ 1.1 Ho t ñ ng c a Ngân hàng HSBC 51 Bi u ñ 1.2 Cơ c u doanh thu c a 6 NH l n nh t th gi i 55
1 M ð U 1. Tính c p thi t c a ñ tài lu n án Trong ñi u ki n n n kinh t th trư ng phát tri n m i qu c gia, tính t t y u c a s h i nh p trên ph m vi toàn c u, thương m i ñi n t phát tri n không biên gi i; ho t ñ ng thanh toán cũng ngày càng phát tri n ña d ng, phong phú và ph c t p v phương ti n, hình th c, phương th c và h th ng thanh toán. S phát tri n ñan xen gi a các công c , phương th c truy n th ng v i phương ti n, phương th c, h th ng thanh toán hi n ñ i ñòi h i m t n n công ngh k thu t cao ñ i v i ngư i s d ng và qu n lý. Thanh toán trong n n kinh t - xã h i nói chung, qua h th ng các t ch c cung ng d ch v thanh toán nói riêng ñã và ñang minh ch ng vai trò quan tr ng không th thi u ñư c c a nó trong ho t ñ ng kinh t - xã h i. Qua h th ng thanh toán hi n ñ i c a n n kinh t ph n ánh m t cách nhanh chóng, ñ y ñ , k p th i nh t các ho t ñ ng kinh t - xã h i mà ñư c th hi n b ng các dòng ti n luân chuy n t các nghi p v phát sinh ñ n khi k t thúc quy t toán m i giao d ch. S ách t c b t c khâu nào trong quá trình thanh toán s d n ñ n s trì tr , nh hư ng b t l i cho ho t ñ ng, th m chí có th d n ñ n m t kh năng thanh toán toàn h th ng gây nguy cơ m t n ñ nh n n kinh t - xã h i. Hơn n a, s m t mát, t n th t trong thanh toán là r t l n. Do ñó, ho t ñ ng qu n lý thanh toán càng có ý nghĩa quan tr ng hơn bao gi h t khi mà n n kinh t - xã h i phát tri n không biên gi i. Tính ñ ng b , tương thích gi a vi c phát tri n các phương ti n, hình th c, phương th c thanh toán h th ng thanh toán v i qu n lý nó ph i ñ m b o trong t ng m t khâu, t ng nghi p v c th , t ng h th ng thanh toán c a c quá trình v n hành. Trên th c t , Vi t Nam, ho t ñ ng thanh toán c a các t ch c cung ng d ch v thanh toán ñang phát tri n c v phương ti n, phương th c, h th ng thanh toán và cơ ch qu n lý nó. Nh t là, các phương ti n thanh toán không dùng ti n m t ñã góp ph n h u hi u nh t ñ nh, ñáp ng yêu c u thanh toán nhanh, k p th i, an toàn c a n n kinh t - xã h i. Tuy nhiên, qu n lý ho t ñ ng thanh toán th i gian qua
2 cũng ñang b c l nh ng b t c p, y u kém và lúng túng trư c s phát tri n c a các công c , phương th c và h th ng thanh toán c a n n kinh t th trư ng làm cho n n kinh t g p nh ng khó khăn, tr ng i trong thanh toán như còn ch m tr , chưa k p th i, chưa an toàn cao và t n th t trong thanh toán. Vì l ñó r t c n s m có các gi i pháp thích h p ñ ng b trong qu n lý, ñi u hành ho t ñ ng thanh toán c a các t ch c cung ng d ch v thanh toán Vi t Nam c góc ñ vĩ mô và vi mô. Trong b i c nh ñó, lu n án ñư c ñ c p nghiên c u v i tên ñ tài: “Hoàn thi n cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán Vi t Nam” nh m góp ph n gi i quy t nh ng t n t i trên, tăng cư ng ho t ñ ng thanh toán trong n n kinh t - xã h i Vi t Nam hi u qu hơn, góp ph n lưu thông ti n t n ñ nh. 2. T ng quan v tình hình nghiên c u ñ tài Quá trình ñi ñ n ñ l a ch n ñ tài tôi ñã dành nhi u th i gian sưu t m và tranh th nghiên c u nh ng tài li u, bài vi t, công trình nghiên c u khoa h c có liên quan ñ n ho t ñ ng và qu n lý ho t ñ ng thanh toán nh m tìm ki m tri th c và th c ti n ñ ñi sâu khai thác, nâng cao, thi t k và nâng t m ki n th c, có th phân ra hai h th ng danh m c tài li u dư i ñây sau khi ñã ch n l c: M t là: Trên cơ s các h i th o khoa h c và các ñ tài khoa h c do các v ch c năng Ngân hàng Nhà nư c nghiên c u t ng h p và phát hành năm 2005 – 2006 b ng 2 lo i tư li u: - K y u các công trình nghiên c u khoa h c ngành ngân hàng có 4 quy n g m 86 bài và ñ tài khoa h c. - Xây d ng chi n lư c phát tri n d ch v ngân hàng ñ n năm 2020, có 2 quy n g m 48 bài vi t và ñ tài khoa h c. Dư i ñây là nh ng ñ tài, bài vi t có liên quan ñư c nghiên c u: PGS. TS Mai Văn B n, ch nhi m ñ tài “Thanh toán ngân hàng trong thương m i ñi n t ñ n năm 2020” TS T Quang Ti n “Thanh toán ñi n t liên ngân hàng Vi t Nam”
3 Th.S Lưu Thúy Mai “Bi n pháp m r ng và phát tri n thanh toán không dùng ti n m t” T Quang ðôn: “Hoàn thi n khuôn kh th ch ñ i v i d ch v ngân hàng hi n ñ i hi n nay” T.S Lê Xuân Nghĩa: “M t s ñ nh hư ng chi n lư c phát tri n h th ng d ch v ngân hàng ñ n năm 2010 và t m nhìn 2020” T.S Phùng Kh c K : “Ngân hàng Vi t Nam 20 năm ñ i m i cùng ñ t nư c và nh ng vi c c n làm trong ti n trình phát tri n”. PGS. TS Lê ðình H p: “Nhìn l i quá trình ñ i m i c a h th ng Ngân hàng Vi t Nam trên lĩnh v c thanh toán và nh ng v n ñ c a th i kỳ phát tri n m i”. T.S Bùi Quang Ti n: “ð nh hư ng phát tri n h th ng thanh toán trong n n kinh t giai ño n 2006 – 2010”. Tr n Quan To n: “Nâng cao vai trò ngân hàng thông qua hi n ñ i hóa h th ng thanh toán” và nhi u bài vi t khác liên quan ñ n ho t ñ ng thanh toán nhưng lư ng thông tin không nhi u,... Qua nghiên c u, phân tích n i dung các ñ án, bài vi t trên ñây cho th y: - Tính th c ti n, ng d ng r t cao góp ph n c i ti n ñ i m i k p th i nh ng nghi p v c th trong ho t ñ ng thanh toán. - Phát hi n ñư c nh ng như c ñi m, khó khăn m t s khâu trong ho t ñ ng thanh toán. Tuy nhiên, h n ch c a các ñ án, bài vi t trên ñây ch là ñi sâu vào m t ho c m t s th m chí ch m t n i dung riêng l trong ho t ñ ng thanh toán như thanh toán ñi n t liên ngân hàng, thanh toán th , thanh toán không dùng ti n m t qua phân tích lý lu n vào m t s chi nhánh ngân hàng nh l ,... vì v y tác d ng không cao và h n h p. Hai là: M t s ñ tài khoa h c vi t v ho t ñ ng thanh toán ñã ñư c công b . Có nhi u ñ tài khoa h c vi t v ho t ñ ng thanh toán vào nh ng năm 2000 – 2005 ñ n nay thi u tính thuy t ph c vì s phát tri n thanh toán quá nhanh, mà giai ño n ñó ch y u s d ng công ngh th công truy n th ng. Dư i ñây là nh ng ñ tài nghiên c u có liên quan ñ n ho t ñ ng thanh toán và m i ñư c b o v , công b t 2001 ñ n nay:
4 T.S L i Ng c Quý: “M t s v n ñ cơ b o nh m hoàn thi n nghi p v thanh toán qu c t c a h th ng ngân hàng thương m i Vi t Nam”. ð tài r t có tính thuy t ph c v nghi p v thanh toán qu c t tuy nhiên phân tích v thanh toán qu c t còn h i h t và h n ch - mu n thanh toán qu c t t t trư c tiên ho t ñ ng thanh toán trong nư c ph i m nh và hi u qu . T.S Bùi Th Thanh Hương: “Các gi i pháp qu n lý, huy ñ ng và s d ng v n nư c ngoài trong s nghi p công nghi p hóa – hi n ñ i hóa nư c ta”. ð tài ñ c p nhi u n i dung thanh toán trong qu n lý huy ñ ng và s d ng v n, m t khâu có tác ñ ng ñ n hi u qu qu n lý và s d ng v n nư c ngoài. Tuy nhiên, ñ tài còn h n ch v ch ng minh th c t , n ng v lý lu n d ch thu t tư li u. T.S Võ Kim Thanh “ða d ng hóa nghi p v ngân hàng nh m nâng cao hi u qu ho t ñ ng c a Ngân hàng Công thương Vi t Nam”, ñ tài ñ c p nhi u và r t phong phú, tính th c ti n cao v nghi p v thanh toán, ch ng minh khá sâu s c v tác ñ ng ñ n ho t ñ ng Ngân hàng Công thương Vi t Nam. Tuy nhiên, cũng còn h n ch là t p trung vào phân tích ñánh giá m ng thanh toán n i b , ñi u hòa phân ph i, chuy n d ch v n. * Các ñ tài b o v th c s Th.S Tôn N Phương Linh “Gi i pháp hoàn thi n và phát tri n thanh toán không dùng ti n m t c a Ngân hàng thương m i Vi t Nam”. Th.S Lê H i Hà “Gi i pháp hoàn thi n và phát tri n d ch v thanh toán t i S giao d ch I Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn Vi t Nam”. Th.S ðào M nh Hùng “Gi i pháp phát tri n thanh toán không dùng ti n m t t i Ngân hàng Công thương Hoàn Ki m” và nhi u ñ tài tương t khác. Các ñ tài trên khá súc tích v lý lu n và th c ti n, cung c p tư li u phong phú có giá tr th c ti n. Tuy nhiên, ch th hi n h n h p m t ngân hàng cơ s ho c m t h th ng ngân hàng thương m i. Tóm l i, trong t t c các tài li u mà tác gi có ñi u ki n tham kh o, ñã ñ c p ñ n các n i dung v lý lu n và th c ti n c a m t s n i dung riêng l trong ho t ñ ng thanh toán c a ngân hàng, nhưng cho ñ n th i ñi m hi n nay, chưa có m t
5 công trình nghiên c u nào ñánh giá cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán trong ph m vi t ch c và ho t ñ ng thanh toán trong nư c d a trên ngu n s li u th c p c ng v i ngu n s li u sơ c p ñư c thu th p, ñi u tra c a riêng mình. Vì v y, trong lu n án, tác gi ñã nghiên c u t ng th v cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán trong n n kinh t ñ n n i dung qu n lý ho t ñ ng thanh toán cũng như các y u t nh hư ng ñ n cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán. Trên cơ s phân tích th c tr ng cơ ch và t ch c qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán Vi t Nam trong th i gian t năm 2005 – 2010 qua ñi u tra c a riêng tác gi cùng s li u báo cáo c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam, tác gi ñã ñ xu t nh ng nhóm gi i pháp ñ ng b , mang tính th c ti n cao ñ hoàn thi n cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán Vi t Nam. ðây là m t công trình khoa h c nghiên c u m t cách toàn di n v cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán trong nư c t i Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam, m t s Ngân hàng thương m i có vai trò cung ng d ch v thanh toán. Do ñó, ñ tài nghiên c u không trùng l p v i các công trình ñã ñư c nghiên c u và công b trư c ñây. 3. M c ñích và ý nghĩa nghiên c u c a ñ tài Nghiên c u, phân tích ñánh giá ñ hoàn thi n cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán. Lu n gi i có tính h th ng nh ng cơ s lý lu n liên quan ñ n ho t ñ ng thanh toán và cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán. Qua ñó, làm rõ nh ng khái ni m, nh ng n i dung, quan ni m v thanh toán, hi u qu thanh toán và cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán b ng nh ng ch ng ki n c a mình Nâng cao hi u qu ho t ñ ng c a các t ch c cung ng d ch v thanh toán nh t là ho t ñ ng thanh toán c a các NHTM. Nêu ñư c kinh nghi m c a các nư c phát tri n, ñang phát tri n trong ho t ñ ng và qu n lý ho t ñ ng thanh toán. Trên cơ s ñó rút ra nh ng bài h c c n thi t ñ i v i Vi t Nam trong qu n lý ñi u hành ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán.
6 Phân tích tình hình, s li u th c tr ng ho t ñ ng và cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán Vi t Nam th i gian qua t ñó tìm ñư c nh ng thành công, t n t i và nguyên nhân c a nó. Trên cơ s ñó ñ xu t nh ng gi i pháp thi t th c có hi u qu trong qu n lý, ñi u hành ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán Vi t Nam. 4. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài Nghiên c u nh ng cơ s lý lu n có liên quan ñ n ho t ñ ng thanh toán và qu n lý ho t ñ ng thanh toán trong ñi u ki n n n kinh t th trư ng phát tri n. Nghiên c u cơ ch chính sách v thanh toán và ho t ñ ng thanh toán, Vi t Nam trong th i gian qua và ñ nh hư ng cho nh ng năm ti p theo. Nghiên c u t i Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam, m t s Ngân hàng thương m i v t ch c qu n lý ho t ñ ng thanh toán có vai trò cung ng d ch v thanh toán trong ph m vi t ch c và ho t ñ ng thanh toán trong nư c 5. Phương pháp nghiên c u Là m t công trình nghiên c u khoa h c mang tính ng d ng th c ti n nên trong quá trình th c hi n ñ tài, tác gi s d ng ña d ng phương pháp nghiên c u như phân tích, t ng h p, kh o sát l y s li u, ñi u tra, ph ng v n l y s li u th ng kê, so sánh ñánh giá có s k t h p gi a lu n gi i v lý lu n và ch ng minh th c t . Trên cơ s ñó ñ phân tích, ñánh giá tình hình v th c tr ng t ch c qu n lý ho t ñ ng thanh toán ñ có căn c , ñ xu t các gi i pháp. Phương pháp thu th p s li u: S li u trong lu n án ñư c thu th p t ngu n s li u th c p và s li u sơ c p. Ngu n s li u th c p ñư c tác gi t ng h p qua ngu n d li u t Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam, báo cáo thư ng niên c a các ngân hàng,…Ngu n s li u sơ c p ñư c thu th p qua th c hi n ñi u tra (g i phi u, ph ng v n tr c ti p và qua ngân hàng) v quan h thanh toán gi a dân cư v i ngân hàng t i C m dân cư s 02, Phư ng Vĩnh Phúc, Qu n Ba ðình, Hà N i. Ngoài ra, tác gi còn th c hi n ph ng v n lãnh ñ o và các chuyên gia ñang làm vi c t i Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam. Phương pháp x lý s li u: Tác gi s d ng các phương pháp l p b ng bi u ñ x lý s li u.
7 6. Nh ng ñóng góp m i c a lu n án Nh ng ñóng góp m i v m t h c thu t, lý lu n T lý lu n vai trò qu n lý Nhà nư c c a Ngân hàng Trung ương ñ i v i ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán, lu n án t p trung làm rõ cơ s lý lu n v cơ ch qu n lý và s can thi p c a Ngân hàng Trung ương nh m ph c v cho vi c kh c ph c nh ng khi m khuy t c a cơ ch qu n lý và nâng cao hi u qu ho t ñ ng thanh toán trong kinh t th trư ng Vi t Nam, c th : M t là: Cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán ngày nay là qu n lý m t nghi p v kinh doanh trong ho t ñ ng ngân hàng hi n ñ i thay vì cơ ch qu n lý mang tính ch t m nh l nh hành chính trư c ñây. Hai là: Cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán thay ñ i, phát tri n trong môi trư ng c nh tranh trong nư c và qu c t không th ch thay ñ i b ng s c ng, tăng thêm s món thanh toán mà ph i thay ñ i v ch t (gi m chi phí d ch v thanh toán; tăng ch t lư ng d ch v thanh toán; ñơn gi n hóa các th t c giao d ch thanh toán; rút ng n th i gian giao d ch và tăng ti n ích trong giao d ch thanh toán,…). Ba là: S ti p c n, ti p thu nh ng kinh nghi m qu c t cho bài h c ñ i m i cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán Vi t Nam. Lu n án ñưa ra phân tích m t mô hình qu n lý và n i dung qu n lý ho t ñ ng thanh toán trong ñó th c hi n vi c chuy n ñ i theo mô hình qu n lý m i. B n là: Phát tri n công ngh tin h c là ñ ng l c quan tr ng cho nâng cao hi u qu ho t ñ ng thanh toán. Lu n án phân tích m t s khái ni m góp ph n nâng cao s chu n hóa nh n th c trong ho t ñ ng thanh toán Vi t Nam. Nh ng ñ xu t m i rút ra t k t qu nghiên c u Trong b i c nh n n Kinh t Vi t Nam ñã và ñang h i nh p qu c t , vi c giao lưu hàng hóa và quan h thanh toán ñòi h i Nhà nư c c n s m ban hành Lu t Thanh toán do ch có Lu t Thanh toán m i ñi u ch nh ñư c ho t ñ ng thanh toán ña d ng, ña s h u,… trong khi s qu n lý c a riêng Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam là không còn phù h p.
8 Quá trình h i nh p qu c t cũng như s phát tri n c a ho t ñ ng thanh toán trong nư c ñòi h i s m thành l p Hi p h i Thanh toán. T ñó, Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam phân c p d n v qu n lý, k thu t, t ch c và v n hành thanh toán cho Hi p h i. Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ch qu n lý vĩ mô v ho ch ñ nh chính sách và quy t ñ nh các phương ti n thanh toán và là ngư i tư v n cho Ngân hàng thương m i, Hi p h i Ngân hàng. ð phát huy tác d ng c a vi c thanh toán không dùng ti n m t hư ng t i tăng cư ng minh b ch tài chính, ch ng tham nhũng, ch ng r a ti n,…r t c n có s lãnh ñ o, ch ñ o và ñi u hành kiên quy t c a Chính ph , c a các B ngành liên quan v th c hi n gi i pháp không dùng ti n m t nh t là trong chi công, chi xã h i b ng v n ngân sách nhà nư c. S thay ñ i quan ñi m, nh n th c v ho t ñ ng thanh toán là nghi p v kinh doanh trong ngân hàng có nh hư ng l n ñ n t ñ i m i qu n lý ñi u hành và nâng cao năng l c qu n tr kinh doanh. 7. Tên và k t c u lu n án Tên lu n án: “Hoàn thi n cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán Vi t Nam”. K t c u lu n án: Ngoài ph n m ñ u, danh m c các ch vi t t t, danh m c b ng bi u, k t lu n, danh m c tài li u tham kh o, lu n án g m 3 chương: Chương 1: Cơ s lý lu n v cơ ch qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán trong n n kinh t . Chương 2: Th c tr ng cơ ch và t ch c qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán Vi t Nam. Chương 3: Gi i pháp và ki n ngh nh m hoàn thi n cơ ch và t ch c qu n lý ho t ñ ng thanh toán qua các t ch c cung ng d ch v thanh toán Vi t Nam
9 CHƯƠNG 1 CƠ S LÝ LU N V CƠ CH QU N LÝ HO T ð NG THANH TOÁN QUA CÁC T CH C CUNG NG D CH V THANH TOÁN TRONG N N KINH T 1.1 Khái ni m v thanh toán và vai trò c a nó 1.1.1 Khái ni m v thanh toán 1.1.1.1 S ra ñ i c a thanh toán N n kinh t th trư ng hi n ñ i c a nhân lo i ngày nay ñã tr i qua hai con ñư ng ñi cơ b n: M t là, theo ñúng tu n t lôgíc t nhiên; hai là, phát huy trí tu nhân lo i ñ tác ñ ng rút ng n m t s bư c mà xét ra ít có nh hư ng ñ n tính logic và cũng không làm m t ñi ñ ng l c c a phát tri n. V i mô hình th nh t, còn g i là mô hình c ñi n , nhân lo i m t kho ng ba th k th c hành. V i mô hình th hai, còn g i là mô hình “Kinh t th trư ng tăng t c”, thì cũng ph i m t t m t ph n hai cho ñ n c th k dò tìm, ñi u ch nh, hoàn thi n. Các qu c gia Tây Âu và B c M ñ c trưng cho cách ñi th nh t. Và, m t s nư c ñây ñã t ng là ñ i tư ng nghiên c u c a nhi u nhà kinh t h c thiên tài, trong ñó có C.Mác. M t lo i thuy t kinh t trình bày trong b “Tư b n”. Trong ñó, Mác ñã dành khá nhi u công s c ñ trình bày quan ñi m c a mình v ti n t , tín d ng và ngân hàng trong ti n trình phát tri n kinh t th trư ng th i kỳ ch nghĩa tư b n t do c nh tranh. Phương pháp ti p c n và ñưa ñ n nhi u k t lu n c a C.Mác không nh ng có ý nghĩa tr c ti p ñ i v i vi c nh n th c và hoàn thi n mô hình kinh t th trư ng c ñi n mà còn mang giá tr quan tr ng trong các trào lưu cách tân ñ th nghi m thành công mô hình kinh t th trư ng tăng t c trong kho ng 50 năm ñ n 100 năm g n ñây c a các qu c gia Châu Á có nhi u nét tương ñ ng v i nư c ta. M t khác, nhi u tư tư ng trong h c thuy t kinh t và h c thuy t ti n t c a C.Mác còn tr i qua m t giai ño n ki m ch ng ng t nghèo và ñã t rõ s c s ng nh t
10 ñ nh c a nó, nh t là trong th i kỳ “Chính sách kinh t m i”c a Lênin ñư c ng d ng Liên Xô. T t nhiên, trong quá trình hoàn thi n mô hình kinh t , xác l p con ñư ng ñi h p lý c a mình, t cu c s ng, bu c nhân lo i ph i ch t l c, k th a nh ng gì là tinh tuý nh t, tác ñ ng m nh m nh t trong kho tàng trí khôn tích lu hàng bao th i ñ i làm giàu thêm h th ng lý thuy t d n ñư ng. ðó là ñi u h p lôgic ti n hoá, h p v i phép bi n ch ng duy v t Mác - Lênin. Tư tư ng cơ b n trong h c thuy t ti n t c a C.Mác ñư c trình bày cô ñ ng ngu n g c, b n ch t, ch c năng và quy lu t v n ñ ng c a ti n t . C.Mác quan ni m: “Trình bày ngu n g c phát sinh c a ti n t nghĩa là ph i khai tri n các bi u hi n c a giá tr , bi u hi n bao hàm trong quan h giá tr c a hàng hoá, t hình thái ban ñ u gi n ñơn nh t và ít th y rõ nh t ñ n hình thái ti n t là hình thái mà ai n y ñ u th y” [24]. T quan ni m ñó, l n theo d u v t giá tr , C.Mác ñã khái quát thành b n hình thái bi u hi n c a chúng. ðó là: Hình thái giá tr gi n ñơn hay ng u nhiên; hình thái giá tr m r ng hay toàn b ; hình thái giá tr chung; và hình thái ti n t [24]. Mác cho r ng: “Ti n t là m t v t k t tinh, hình thành m t cách t nhiên trong nh ng s trao ñ i, qua ñó mà th c t các s n ph m khác nhau c a lao ñ ng ñư c ngang b ng v i nhau” [24]. Nói cách khác, ti n t là m t lo i giá tr ñ c bi t dùng làm v t ngang giá chung ñ bi u hi n giá tr c a m i hàng hoá khác. Nó bi u hi n lao ñ ng xã h i và bi u hi n quan h s n xu t gi a nh ng ngư i s n xu t hàng hóa v i nhau. Quan ni m này c a Mác ñư c hình thành trên cơ s k th a có ch n l c h t nhân h p lý c a các lý thuy t v ti n t trư c ñó nhưng không d ng s mô t mà ñã vư t xa hơn, ch ra ñư c b n ch t c a ti n t không ph thu c vào s bi n ñ i hình thái c a nó qua các th i ñ i. T thu h ng hoang c a kinh t hàng hóa, vai trò c a ti n t ñã t ng bi u hi n các lo i hàng hoá (hóa t ). ð n cu c ñ i phân công lao ñ ng xã h i tách th công nghi p ra kh i nông nghi p thì vai trò c a ti n t chuy n d n sang các kim