Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện Hệ thống kiểm soát nội bộ tại tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam

Chia sẻ: Nguyễn Thị Ngọc Lựu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:221

Thêm vào BST

Báo xấu

602
lượt xem 207
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện Hệ thống kiểm soát nội bộ tại tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam trình bày lý luận chung về hệ thống kiểm soát nội bộ và hệ thống kiểm soát nội bộ trong các tập đoàn kinh tế, thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ tại tập đoàn hóa chất Việt Nam, phương hướng và giải pháp hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại tập đoàn hóa chất Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện Hệ thống kiểm soát nội bộ tại tại Tập đoàn Hoá chất Việt Nam

B GIÁO D C VÀ ÀO T O TRƯ NG I H C KINH T QU C DÂN *** NGUY N TH LAN ANH HOÀN THI N H TH NG KI M SOÁT N I B T I T P OÀN HÓA CH T VI T NAM LU N ÁN TI N SĨ KINH T HÀ N I - 2013
B GIÁO D C VÀ ÀO T O TRƯ NG I H C KINH T QU C DÂN *** NGUY N TH LAN ANH HOÀN THI N H TH NG KI M SOÁT N I B T I T P OÀN HÓA CH T VI T NAM CHUYÊN NGÀNH: K TOÁN (K TOÁN, KI M TOÁN VÀ PHÂN TÍCH) MÃ S : 62.34.03.01 LU N ÁN TI N SĨ KINH T Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: Ng− h− 1. Pgs.TS nguyÔn thÞ ph−¬ng hoa 2.TS vò ®×nh hiÓn HÀ N I - 2013
i L I CAM OAN Tôi xin cam oan b n Lu n án là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các tài li u, k t qu nghiên c u nêu trong Lu n án là trung th c. Nh ng k t lu n khoa h c c a Lu n án chưa t ng ư c ai công b b t kỳ công trình nào khác. TÁC GI LU N ÁN
ii L I C M ƠN Tác gi xin bày t s bi t ơn sâu s c t i PGS.TS. Nguy n Th Phương Hoa, TS. Vũ ình Hi n - ngư i hư ng d n khoa h c, ã t n tình hư ng d n tác gi trong su t quá trình th c hi n Lu n án. Tác gi xin bày t s c m ơn t i Trư ng i h c Kinh t qu c dân, Vi n ào t o sau i h c Trư ng i h c Kinh t qu c dân, Vi n K toán – Ki m toán ã giúp tác gi trong su t quá trình h c t p và nghiên c u Lu n án. Tác gi xin trân tr ng c m ơn s giúp nhi t tình và quý báu trong quá trình thu th p s li u, phi u i u tra c a các nhà qu n lý t i các doanh nghi p thu c T p oàn Hóa ch t Vi t Nam, các thành viên ban ki m soát, các cán b các phòng k toán, nhân s , k ho ch t i các doanh nghi p thu c T p oàn Hóa ch t Vi t Nam. Cu i cùng, Tác gi mu n bày t s c m ơn t i nh ng ngư i thân trong gia ình ã ng viên, giúp Tác gi trong su t quá trình nghiên c u Lu n án.
iii M CL C L I CAM OAN .......................................................................................................... i L I C M ƠN ............................................................................................................... ii DANH M C CÁC KÝ HI U VI T T T ................................................................ v DANH M C CÁC B NG.......................................................................................... vi DANH M C CÁC SƠ ......................................................................................... vi L IM U ............................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: LÝ LU N CHUNG V H TH NG KI M SOÁT N I B VÀ H TH NG KI M SOÁT N I B TRONG CÁC T P OÀN KINH T ..... 13 1.1 Khái quát v ki m soát và ki m soát n i b trong qu n lý. ......................... 13 1.1.1 Ki m soát trong qu n lý ............................................................................ 13 1.1.2 Các lo i ki m soát ..................................................................................... 15 1.1.3 Ki m soát n i b ....................................................................................... 16 1.2 H th ng ki m soát n i b trong doanh nghi p............................................. 20 1.2.1 B n ch t c a h th ng ki m soát n i b ................................................... 20 1.2.2 Các y u t c u thành h th ng ki m soát n i b ....................................... 25 1.3 H th ng ki m soát n i b trong các t p oàn kinh t ................................. 31 1.3.1 Khái quát chung v t p oàn kinh t ......................................................... 31 1.3.2 c i m c a T p oàn kinh t nh hư ng n vi c thi t k và v n hành c a h th ng ki m soát n i b t i T p oàn....................................................... 35 1.3.3 Phân bi t h th ng ki m soát n i b t i t p oàn kinh t v i doanh nghi p ơn l .................................................................................................................. 40 1.4 Kinh nghi m v h th ng ki m soát n i b t i m t s T p oàn kinh t trên th gi i ..................................................................................................................... 42 1.4.1 Khái quát chung v h th ng KSNB t i m t s t p oàn kinh t trên th gi i 42 1.4.2 M t s bài h c kinh nghi m i v i h th ng ki m soát n i b trong các t p oàn kinh t t i Vi t Nam ............................................................................ 46 K t lu n chương 1 ...................................................................................................... 47 CHƯƠNG 2: TH C TR NG H TH NG KI M SOÁT N I B T I T P OÀN HÓA CH T VI T NAM ............................................................................. 48 2.1 c i m c a T p oàn Hóa ch t Vi t Nam v i v n ch n m u nghiên c u .... 48 2.1.1 S hình thành và phát tri n T p oàn Hóa ch t Vi t Nam ....................... 48 2.1.2 c i m T p oàn Hóa ch t Vi t Nam có nh hư ng n h th ng ki m soát n i b .......................................................................................................... 48 2.1.3 Ch n m u các doanh nghi p thu c t p oàn nghiên c u..................... 54 2.2 Th c tr ng thi t k và v n hành h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam ................................................................................................. 56 2.2.1 Th c tr ng môi trư ng ki m soát t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam ........ 56
iv 2.2.2 Th c tr ng h th ng thông tin t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam.............. 76 2.2.3 Th c tr ng th t c ki m soát t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam ............... 83 2.3 ánh giá th c tr ng h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam ................................................................................................................. 98 2.3.1 Ưu i m h th ng KSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam..................... 99 2.3.2 M t s t n t i c a h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam .................................................................................................................. 100 2.3.3 Nguyên nhân c a nh ng t n t i trong h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam. ................................................................................. 106 K t lu n Chương 2 ................................................................................................... 107 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯ NG VÀ GI I PHÁP HOÀN THI N H TH NG KI M SOÁT N I B T I T P OÀN HÓA CH T VI T NAM ................. 108 3.1 S c n thi t và phương hư ng hoàn thi n h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam...................................................................................... 108 3.1.1 Nh ng thu n l i và khó khăn trong quá trình hình thành và phát tri n c a T p oàn Hóa ch t Vi t Nam........................................................................... 108 3.1.2 Nh ng v n t ra i v i qu n lý và s c n thi t ph i hoàn thi n h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam................................ 110 3.1.3 Phương hư ng hoàn thi n h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam .................................................................................................. 112 3.2 Gi i pháp hoàn thi n h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam ............................................................................................................... 113 3.2.1 Các gi i pháp thu c v môi trư ng ki m soát ........................................ 113 3.2.2 Gi i pháp hoàn thi n h th ng thông tin ................................................. 125 3.2.3 Gi i pháp hoàn thi n th t c ki m soát................................................... 130 3.2.4 Hoàn thi n qui ch qu n lý ngư i i di n t i công ty m ..................... 136 3.2.5 Hoàn thi n ki m soát v n t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam .................. 138 3.2.6 M t s gi i pháp tăng cư ng ki m soát n i b theo ch trương tái cơ c u T p oàn t nay n năm 2015 ........................................................................ 140 3.3 Ki n ngh th c hi n gi i pháp hoàn thi n các gi i pháp hoàn thi n h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam ........................................... 143 3.3.1 Ki n ngh v i Nhà Nư c ......................................................................... 143 3.3.2 Ki n ngh i v i các cơ quan ch c năng............................................... 145 3.3.3. Ki n ngh i v i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam ................................... 145 K t lu n Chương 3 ................................................................................................... 146 K T LU N ............................................................................................................... 147 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U C A TÁC GI ..................... ix DANH M C TÀI LI U THAM KH O................................................................... x PH L C .................................................................................................................. xvii
v DANH M C CÁC KÝ HI U VI T T T Ký hi u Gi i thích t ng AICPA Hi p h i ki m toán viên công ch ng Hoa Kỳ BG Ban giám c BKS Ban ki m soát COSO Hi p h i các t ch c tài tr HTKSNB H th ng ki m soát n i b H QT H i ng qu n tr H TV H i ng thành viên IFAC Liên oàn Qu c t KSV Ki m soát viên KSNB Ki m soát n i b KTNB Ki m toán n i b NCC Nhà cung c p N D Ngư i i di n TG T ng giám c TNHH Trách nhi m h u h n TSC Tài s n c nh T KT T p oàn kinh t TNHHMTV Trách nhi m h u h n m t thành viên
vi DANH M C CÁC B NG B ng 1.1: Phân lo i t p oàn kinh t ....................................................................... 34 B ng 1.2: Phân bi t t p oàn kinh t v i doanh nghi p ơn l ............................... 40 B ng 1.3: Phân bi t ki m soát n i b t p oàn kinh t v i doanh nghi p ơn l ... 41 B ng 2.1: B ng k t qu i u tra v c thù qu n lý ................................................ 57 B ng 2.2: B ng k t qu i u tra v cơ c u t ch c ................................................. 62 B ng 2.3: B ng k t qu i u tra v chính sách nhân s .......................................... 64 B ng 2.4: B ng k t qu i u tra v công tác k ho ch............................................ 68 B ng 2.5: L p k ho ch t i Công ty TNHH MTV APATIT Vi t Nam .................. 70 B ng 2.6: B ng k t qu i u tra v t ch c b máy ki m soát ............................... 73 B ng 2.7: B ng k t qu i u tra v ki m toán n i b .............................................. 75 B ng 2.8: B ng k t qu i u tra v h th ng thông tin ........................................... 77 B ng 2.9: B ng k t qu i u tra v h th ng thông tin k toán............................... 80 B ng 2.10: B ng k t qu i u tra v th t c ki m soát ........................................... 83 B ng 2.11: B ng k t qu i u tra v ki m soát mua hàng....................................... 91 B ng 2.12: B ng k t qu i u tra v ki m soát quá trình bán hàng ........................ 93 B ng 2.13: B ng k t qu i u tra v ki m soát hàng t n kho ................................. 95 B ng 2.14: B ng k t qu i u tra v ki m soát tài s n c nh ............................... 96 B ng 2.15: B ng k t qu i u tra v ki m soát ch t th i ra môi trư ng ................. 97 DANH M C CÁC SƠ Sơ 1.1: Khung nghiên c u c a Lu n án ................................................................. 12 Sơ 1.2: Khái quát qui trình ánh giá r i ro c a COSO.......................................... 18 Sơ 1.3: Cơ c u ki m soát n i b theo COSO......................................................... 19 Sơ 2.1: Cơ c u t ch c c a công ty m - T p oàn Hóa ch t Vi t Nam ............. 59 Sơ 2.2: Cơ c u t ch c c a Công ty TNHH m t thành viên Apatit Vi t Nam..... 60 Sơ 2.3: Cơ c u t ch c c a Công ty c ph n phân bón Mi n Nam ...................... 61
1 L IM U 1. Tính c p thi t c a tài Trong th i gian v a qua áp ng yêu c u h i nh p kinh t qu c t , tăng cư ng kh năng c nh tranh trong n n kinh t toàn c u, tăng cư ng v trí c a doanh nghi p nhà nư c trong vi c b o m vai trò ch o, d n d t các doanh nghi p thu c các thành ph n kinh t khác ho t ng theo nh hư ng xã h i ch nghĩa. Do v y Nhà nư c ã th c hi n ch trương ti p t c i m i, s p x p l i các doanh nghi p Nhà nư c và thành l p các doanh nghi p Nhà nư c có qui mô l n, kinh doanh trong nh ng lĩnh v c quan tr ng c a n n kinh t qu c dân. Theo ch trương ó, Th tư ng chính ph ã ban hành Quy t nh 91/TTg ngày 7/3/1994 v thí i m thành l p các t p oàn kinh t . Vi c thành l p này s t o ti n cho s phát tri n kinh t c a Vi t Nam trong tương lai. T p oàn kinh t (T KT) là m t cơ c u s h u ư c t ch c thành h th ng v i quy mô l n, v a có ch c năng s n xu t - kinh doanh, v a có ch c năng liên k t kinh t thông qua ho t ng trên nhi u ngành, nhi u lĩnh v c nhi u vùng lãnh th khác nhau. S h i nh p vào n n kinh t th gi i ngày càng sâu r ng c a Vi t Nam òi h i ph i có nh ng t p oàn kinh t m nh, gi vai trò ch o và i u ti t m t s lĩnh v c quan tr ng trong n n kinh t h n ch s thao túng và chi ph i c a nhi u công ty a qu c gia và các t p oàn kinh t tư b n qu c t xâm nh p vào Vi t Nam khi Vi t Nam ã tr thành thành viên c a T ch c Thương m i th gi i (WTO). Song các t p oàn kinh t Vi t Nam ư c thành l p d a trên các t ng công ty có quy mô chưa l n, y u kém trong qu n lý. Kinh doanh t hi u qu th p, chưa phát huy t t vai trò ch l c trong n n kinh t . M t s làm ăn thua l kéo dài và lâm vào tình tr ng phá s n. Nhi u t p oàn nhà nư c u tư dàn tr i, không t p trung vào ngành kinh doanh chính, u tư vào nh ng lĩnh v c nh y c m, r i ro và không thu c th m nh c a mình như b t ng s n, ch ng khoán, ngân hàng, n n n ch ng ch t c a m t s T KT ã ư c phát hi n và báo ng t nhi u năm nay như Vinashin, Vinalines. Bên c nh ó Nhà Nư c còn nhi u h n ch , thi u sót trong các chính sách, pháp lu t ã ban hành liên quan n các t p oàn, d n n nh ng t n t i, y u kém trong t ch c qu n lý, s d ng v n và tài s n t i các doanh nghi p này. Có r t nhi u nguyên nhân d n n nh ng y u kém ó, trong ó có nguyên nhân quan tr ng là ki m soát n i b kém hi u qu . Năm 2009 trong ngành hoá ch t nhà nư c ã ký quy t nh thành l p T p oàn Hoá ch t Vi t Nam d a trên cơ s s p x p l i T ng Công ty Hoá ch t Vi t Nam. V i qui mô l n và ho t ng a ngành ngh thì vi c ph i thi t l p m t HTKSNB m nh h tr h tr cho công tác qu n lý là m t t t y u khách quan nh m m b o cho t p oàn t ư c các m c tiêu như: b o v tài s n, m b o tin c y c a thông tin, m b o th c hi n các qui nh ra, m b o hi u qu ho t ng. Tuy nhiên t p oàn ư c thành l p không ph i do quá trình tích t v n và phát tri n qui mô d n tr thành t p oàn như các nư c trên th gi i nên trong quá trình ho t ng còn r t nhi u h n ch như: v n còn d a vào bao c p, c quy n, kinh doanh t hi u qu th p chưa tương x ng v i nh ng l i th và s u tư c a nhà nư c, u tư ra ngoài ngành kém hi u qu . Chưa tách b ch ư c vai vai trò ch s h u v i ch c năng qu n lý nhà nư c. S tích t , t p trung v n và ki m soát v n còn nhi u h n ch . M t s v trí qu n lý ch ch t ư c b nhi m vì lý do chính tr mà không d a trên năng l c qu n tr kinh doanh. H th ng thông tin ti m n
2 nhi u h n ch không th c s h u d ng cho quá trình ra quy t nh. R t ít các ơn v thu c t p oàn có ư c nh ng chính sách và th t c KSNB riêng phù h p v i th c ti n c a ơn v . Hơn n a m t trong b y n i dung ch y u theo ch trương tái cơ c u T p oàn giai o n t năm 2012 n năm 2015 c a Th tư ng Chính ph thì là ph i tăng cư ng công tác KSNB t i T p oàn. Xu t phát t nh ng lý do trên, hoàn thi n h th ng KSNB t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam tr thành v n có tính c p bách trong qu n lý, có ý nghĩa c v lý lu n và th c ti n trong giai o n hi n nay. Nh n th c ư c t m quan tr ng c a v n này, Tác gi ã l a ch n tài: "Hoàn thi n h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam" làm tài Lu n án ti n sĩ c a mình. 2. T ng quan các nghiên c u v h th ng ki m soát n i b Cho n nay, ã có r t nhi u nhà khoa h c nghiên c u h th ng ki m soát n i b trên nh ng khía c nh và lĩnh v c khác nhau. Lu n án ã t ng quan các công trình nghiên c u và rút ra k t lu n. Th nh t, các lý lu n v h th ng KSNB trên th gi i ã phát tri n t p trung làm rõ các khái ni m v h th ng KSNB, vai trò c a h th ng KSNB trong doanh nghi p, các tiêu chí và công c ánh giá h th ng KSNB, các b ph n c u thành c a h th ng KSNB. Năm 1929, khái ni m v KSNB và công nh n vai trò c a h th ng KSNB trong doanh nghi p ư c ưa ra trong các văn b n hư ng d n c a các t ch c ngh nghi p và qu n lý công b c a C c D tr Liên bang Hoa kỳ. Nó ư c s d ng trong các tài li u ki m toán và ư c hi u là m t công c nh m b o v tài s n, tuân th pháp lu t, nâng cao hi u qu ho t ng c a doanh nghi p, ưa ra các tiêu chu n tìm hi u v h th ng KSNB. Năm 1934, y ban Ch ng khoán Hoa kỳ v n d ng khái ni m v KSNB so n th o pháp lu t v giao d ch ch ng khoán Hoa kỳ, trong ó có nêu vai trò c a h th ng ki m soát n i b i v i vi c b o m các m c tiêu cơ b n như: quy nh các tiêu chu n v cung c p thông tin và mô hình các hành vi, qua ó t ch c phát hành ph i cung c p thông tin y , chính xác, rõ ràng, ph n ánh ho t ng kinh doanh, r i ro, l i nhu n c a d án u tư m i hay các ho t ng ang di n ra. i u này nh m m c ích khuy n khích các nhà u tư th c hi n các quy t nh u tư mua, bán hay gi ch ng khoán m t cách h p lý trong tình tr ng y thông tin. Lu t pháp cũng quy nh các ch tài nghiêm kh c nh m ngăn ch n các hành vi xuyên t c thông tin, l a d i, gian l n trên th trư ng ch ng khoán. Năm 1936, Hi p h i ki m toán viên công ch ng Hoa kỳ (AICPA) ã xác nh KSNB có tác d ng b o v ti n và tài s n cũng như ki m tra tính chính xác trong ghi chép c a s sách t ó cung c p các s li u k toán tin c y, thúc y ho t ng có hi u qu , khuy n khích s tuân th các chính sách c a nhà qu n lý. Năm 1958, trong tài li u qui nh ph m vi c a ki m toán viên c l p xem xét KSNB, trong ó l n u tiên phân bi t KSNB v qu n lý và KSNB v k toán. n năm 1970, khi thi t k h th ng k toán và ki m toán, ngư i ta c bi t chú ý n KSNB t i doanh nghi p và coi vi c hoàn thi n nó là công vi c c a ki m toán viên. Năm 1977, l n u tiên khái ni m v h th ng KSNB xu t hi n trong m t văn b n pháp lu t c a H vi n Hoa Kỳ, nó ư c úc rút t sau v bê b i v i các kho n thanh toán b t h p pháp cho chính ph nư c ngoài. n th p niên 80 (1980-1988), v i s s p hàng
3 lo t các công ty c ph n t i Hoa kỳ, các nhà l p pháp bu c ph i quan tâm n KSNB và ban hành nhi u quy nh hư ng d n như: Qui nh v các qui t c o c, ki m soát và làm rõ ch c năng c a KSNB; Qui nh v phòng ch ng gian l n báo cáo tài chính; Các nguyên t c v báo cáo trách nhi m và ánh giá hi u qu c a KSNB. Như v y, t trư c năm 1929 n năm 1992, lý lu n v KSNB không ng ng ư c m r ng, tuy nhiên KSNB v n ch d ng l i là m t phương ti n ph c v cho các ki m toán viên trong quá trình ki m toán báo cáo tài chính, có nhi u quan i m không ng nh t v KSNB, do ó d n n yêu c u ph i hình thành m t h th ng lý lu n có tính chu n m c v KSNB. n năm 1992, các công ty Hoa kỳ phát tri n r t nhanh, kèm theo ó là tình tr ng gian l n, gây thi t h i l n cho n n kinh t . Do ó, nhi u u ban ra i tìm cách kh c ph c và ngăn ch n các gian l n, h tr phát tri n kinh t trong ó có U ban COSO (Committee Of Sponsoring Organizations) là m t u ban g m nhi u t ch c ngh nghi p nh m h tr cho U ban Treadway như: Hi p h i k toán viên công ch ng Hoa Kỳ (AICPA), H i k toán Hoa Kỳ (AAA), Hi p h i các nhà qu n tr tài chính (FEI), Hi p h i ki m toán viên n i b (IIA) và Hi p h i k toán viên qu n tr (IMA) ã ưa ra khuôn m u lý thuy t chu n cho ki m soát n i b . Báo cáo c a COSO g m 4 ph n và là tài li u u tiên trên th gi i nghiên c u m t cách y có h th ng v KSNB, làm n n t ng cho lý thuy t v KSNB hi n i sau này. i m m i c a báo cáo là ã ưa ra ư c các b ph n c u thành c a h th ng KSNB (môi trư ng ki m soát, ánh giá r i ro, ho t ng ki m soát, thông tin và truy n thông, giám sát), các tiêu chí c th ánh giá h th ng KSNB cho m c tiêu báo cáo thông tin tài chính, ưa ra ư c các công c ánh giá h th ng KSNB, KSNB không còn ch là m t v n liên quan n báo cáo tài chính mà còn m r ng ra các lĩnh v c ho t ng và tuân th . Như v y có th nói báo cáo c a COSO là m t khung lý thuy t căn b n các nhà nghiên c u sau này phát tri n khung lý thuy t ó và hoàn thi n nó hơn trong nh ng i u ki n và môi trư ng kinh doanh c th . Cũng t ây khi nói v KSNB nhà qu n lý s nhìn nh n m t cách c th hơn vai trò cũng như các b ph n c u thành c a nó t ó thi t k , v n hành sao cho KSNB phát huy ư c hi u qu trong quá trình ho t ng. Sau Báo cáo COSO, ã có hàng lo t nghiên c u m r ng và phát tri n lý lu n v KSNB trên nhi u lĩnh v c như: S d ng báo cáo COSO là n n t ng ánh giá h th ng KSNB trong ki m toán c l p v ki m toán báo cáo tài chính và nh hư ng c a công ngh thông tin n vi c xem xét KSNB trong báo cáo tài chính ư c th hi n trong Chu n m c ki m toán Hoa Kỳ; V n d ng KSNB c a COSO vào h th ng ngân hàng và các t ch c tín d ng trong Báo cáo Basel c a U ban Basel Trong lĩnh v c ki m toán m t s công trình nghiên c u cũng c p n ki m soát, ki m soát n i b trong m i quan h v i ki m toán n i b : Tác gi Victor Z.Brink và Herbert Witt (1941) v “Ki m toán n i b hi n i – ánh giá các ho t ng và h th ng ki m soát”; Tác gi O.Ray Wittington và Kurt Pany (1995) v “Các nguyên t c c a ki m toán” [32] Trong lĩnh v c qu n tr doanh nghi p, KSNB cũng ư c c p r t rõ ràng trong m i quan h bi n ch ng v i công tác qu n tr : Tác gi Merchant, K.A (1985) v “Ki m soát trong t ch c kinh doanh”; Tác gi Anthonny, R.N và Dearden, J.Bedford (1989)
4 v “Ki m soát qu n lý”; Tác gi Laura F.Spira và Micheal Page (2002) “Nghiên c u v qu n tr r i ro trong m i quan h v i KSNB”; Tác gi Yuan Li, Yi Liu, Younggbin Zhao (2006) “Nghiên c u v vai trò nh hư ng th trư ng c a doanh nghi p và KSNB có tác ng n ho t ng phát tri n s n ph m m i” [32] Th hai, h th ng lý lu n v h th ng KSNB Vi t Nam th hi n nh ng cu n giáo trình, sách, t p chí, báo, các bài vi t t p trung nghiên c u khái ni m v h th ng ki m soát n i b , các y u t c u thành h th ng KSNB, vai trò và trách nhi m c a các i tư ng có liên quan n KSNB, nh ng h n ch ti m tàng c a h th ng KSNB, trình t và phương pháp nghiên c u h th ng KSNB c a ki m toán viên. Năm 2007, Trư ng i h c kinh t thành ph H Chí Minh xu t b n l n th 5 cu n ki m toán, trong cu n sách này có chương 3 c p t i h th ng KSNB [29]. Tác gi Nguy n Quang Quynh (2006) tái b n l n 2 cu n “Giáo trình ki m toán tài chính” có chương 4 ánh giá h th ng KSNB và các sách ki m toán tài chính c a các trư ng i h c trong c nư c [73]. Nh ng tài li u trên cũng ch cung c p và ch rõ hơn lý lu n v ki m soát n i b , cũng không v n d ng nó trong m t t ch c c th . Th ba, s ra i và phát tri n lý lu n v h th ng KSNB Vi t Nam g n li n v i s ra i và phát tri n c a ho t ng ki m toán và nhu c u qu n tr c a các doanh nghi p. Năm 1980, khi Nhà nư c t ng bư c chuy n n n kinh t bao c p sang n n kinh t th trư ng theo nh hư ng XHCN, c bi t là khi xu t hi n các nhà u tư nư c ngoài, các công ty c ph n xu t hi n v i nhi u hình th c s h u, quy n qu n lý tài s n tách r i quy n s h u tài s n, nhu c u minh b ch thông tin c a các nhà qu n lý, các nhà u tư, nhu c u ư c cung c p thông tin chính xác v báo cáo tài chính òi h i ph i có ho t ng ki m toán, lúc này ho t ng ki m toán m i ư c chú tr ng, s thành l p c a Công ty ki m toán u tiên c a Vi t Nam (VACO) vào tháng 5/1991 ánh d u m t bư c ngo t l n i v i công tác ki m tra k toán Vi t Nam. Sau ó, v i s thành l p c a nhi u công ty ki m toán khác như các công ty h p danh, công ty liên doanh, các công ty ki m toán qu c t t i Vi t Nam ã t o nhi u cơ h i thu n l i cho ki m toán Vi t Nam phát tri n và h i nh p v i n n kinh t th gi i s ra i hàng lo t các công ty ki m toán và Ki m toán Nhà nư c, d n n yêu c u v ánh giá h th ng KSNB c a các doanh nghi p. Do ó òi h i ph i có m t n n t ng lý thuy t căn b n v KSNB. Trư c tình hình ó: Tháng1/1994, Chính ph ban hành Quy ch ki m toán c l p. Tháng 7/1994 thành l p Ki m toán Nhà nư c tr c thu c Chính ph . Tháng 10/1994, B Tài chính ban hành Quy ch ki m toán n i b áp d ng cho các doanh nghi p Nhà nư c. Năm 1998, Quy t nh s 03/1998/Q _NHNN ngày 3/1/1998 c a Th ng c Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam v Quy ch ki m tra, ki m toán n i b c a các t ch c tín d ng Vi t Nam. Năm 1998, Th ng c Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ban hành Quy t nh s 03/1998/Q -NHNN ngày 3/1/1998 v Quy ch ki m tra, ki m toán n i b c a các t ch c tín d ng Vi t Nam. Tháng 9/1999, B Tài chính ban hành 4 chu n m c ki m toán Vi t Nam (VSA) u tiên, ti p theo t năm 2000 n năm 2005 ban hành 26 chu n m c ki m toán và ban hành Quy t nh s 87/2005/Q -BTC ngày 1/12/2005 v ban hành công b chu n m c o c ngh nghi p k toán, ki m toán. Theo chu n m c VSA 400 “ ánh giá r i ro và ki m soát n i b ” B Tài chính ã ưa ra nh nghĩa “H
5 th ng ki m soát n i b là các quy nh và các th t c ki m soát do ơn v ư c ki m toán xây d ng và áp d ng nh m b o m cho ơn v tuân th pháp lu t và các quy nh, ki m tra, ki m soát, ngăn ng a và phát hi n gian l n, sai sót; l p báo cáo tài chính trung th c và h p lý; nh m b o v , qu n lý và s d ng có hi u qu tài s n c a ơn v ”. M i ây theo thông tư 214 ngày 06 tháng 12 năm 2012 B Tài Chính ã ban hành và chu n hoá l i 37 chu n m c ki m toán Vi t Nam theo quan i m qu c t . Theo ó v i chu n m c VSA 315 “Xác nh và ánh giá r i ro có sai sót tr ng y u thông qua hi u bi t v ơn v ki m toán và môi trư ng c a ơn v ” thì KSNB ư c nh nghĩa là qui trình do Ban qu n tr , BG và các cá nhân khác trong ơn v thi t k , th c hi n và duy trì t o ra m t s m b o h p lý và kh năng t ư c m c tiêu c a ơn v trong vi c mb o tin c y c a báo cáo tài chính, m b o hi u qu , hi u su t ho t ng, tuân th pháp lu t và các qui nh có liên quan. Thu t ng “ki m soát” ư c hi u là b t c khía c nh nào c a m t ho c nhi u thành ph n c a ki m soát n i b [108]. Lu t ki m toán nhà nư c 2005 quy nh v trách nhi m c a cơ quan, t ch c qu n lý s d ng ngân sách, ti n và tài s n nhà nư c i v i tính chính xác, trung th c c a báo cáo tài chính, bao g m c vi c căn c vào quy nh c a pháp lu t, xây d ng, duy trì ho t ng h th ng KSNB thích h p và có hi u qu . Nhìn chung, Vi t Nam, lý lu n v ki m soát n i b còn sơ sài và chưa ư c coi tr ng, ki m soát n i b ch y u v n ch ư c xem là công c quan tr ng h tr ki m toán viên c l p th c hi n ki m toán. Ch c năng ki m soát n i b chưa th c s tách r i hoàn toàn kh i ki m toán n i b và ki m soát n i b chưa ư c xem là công c h u hi u giúp ích cho quá trình qu n lý ho t ng c a doanh nghi p. Th tư, T i Vi t Nam nghiên c u ng d ng h th ng KSNB trong m t ơn v c th các ngành, các lĩnh v c cũng ư c nhi u tác gi quan tâm các lu n văn cao h c. K t qu nghiên c u c a lu n văn u h th ng hóa ư c các nguyên lý chung v h th ng KSNB, chưa có tác gi nào b sung cho lý lu n m i v h th ng KSNB, chưa có tác gi nào ưa ra ư c tiêu chí o lư ng và ánh giá HTKSNB ho t ng t hi u qu như mong mu n và phân tích ư c m i quan h gi a nhân t tác ng n vi c thi t k và v n hành c a h th ng KSNB. i m riêng c a các nghiên c u này là quá trình phân tích và ánh giá th c tr ng h th ng KSNB c a t ng ơn v c th ưa ra gi i pháp hoàn thi n h th ng KSNB. Có th k n các lu n văn th c s : Thu c lĩnh v c ngân hàng có: Tác gi Tr n Th Minh Thư (2001) v “Hoàn thi n h th ng ki m soát n i b trong t ng công ty nhà nư c Vi t Nam” [79]. Tác gi Dương Th Thu Trang (2006) v “Hoàn thi n h th ng KSNB trong Công ty tài chính công nghi p T u th y” [81]. Tác gi Khúc Th Huy n Trang (2008) v “Hoàn thi n h th ng KSNB v i vi c tăng cư ng qu n lý tài chính t i chi nhánh ngân hàng Nông nghi p và phát tri n nông thôn Long Biên” [82]... Ngân hàng là m t t ch c kinh doanh c bi t, v i ch c năng t o ti n, thanh toán và tín d ng. Vì v y vi c xây d ng mô hình t ch c h th ng KSNB phù h p t ư c m c tiêu c a t ch c là vô cùng quan tr ng. Các nghiên c u ã khái quát ư c c i m c a h ngân hàng có nh hư ng t i thi t k và v n hành h th ng KSNB, ánh giá ư c th c tr ng h th ng KSNB t i các ngân hàng, t ó ưa ra các gi i pháp ki n ngh và hoàn thi n. M t s lu n văn cũng ch gi i quy t ư c hoàn thi n h th ng KSNB v ho t ng tín d ng t i ngân hàng.
6 Thu c các công ty c ph n có các tác gi nghiên c u: Tác gi ng Thanh Tùng (2006) v “Hoàn thi n h th ng ki m soát n i b v i tăng cư ng qu n lý tài chính t i Công ty c ph n vi n thông tin h c Bưu i n (CT - IN) [47]. Tác gi ng Th Liên (2007) v Hoàn thi n t ch c h th ng KSNB t i Công ty TNHH PRIMEGROUP” [55]. Tác gi Chu Th Thu Th y (2007) v “Hoàn thi n h th ng KSNB v chi phí s n xu t kinh doanh Công ty c ph n k t c u thép cơ khí” [75]. Tác gi Lê Th Thanh N i (2007) v “Hoàn thi n h th ng KSNB t i Công ty c ph n Th ch bàn -VIGLACERA” [80]... Các công ty c ph n ho t ng dư i s góp v n c a nhi u ơn v thành viên, s sung t v l i ích c a t ng ơn v thành viên là t t y u, do v y c n ph i thi t k m t h th ng KSNB m nh và minh b ch là r t c n thi t, m b o t ch c ho t ng hi u qu , s d ng t i ưu các ngu n l c và t ư c m c tiêu ra. Các nghiên c u này m i ch ã ánh giá ư c th c tr ng h th ng KSNB c a t ng quá trình như tiêu th , chi phí s n xu t và tính giá thành hay ho t ng tài chính trong doanh nghi p, t ó ưa ra các gi i pháp hoàn thi n mà chưa ánh giá và hoàn thi n trên t t c các lĩnh v c ho t ng c a doanh nghi p. M t s lu n văn nghiên c u h th ng KSNB trong các công ty v a và nh nên vi c hình thành h th ng KSNB còn chưa rõ nét th m chí còn chưa có. Th năm, m t s các tác gi cũng c p t i h th ng KSNB trên góc xây d ng h th ng KSNB như: Tác gi Ngô Trí Tu và c ng s (2004) v i tài “Xây d ng h th ng ki m soát n i b v i vi c tăng cư ng qu n lý tài chính t i T ng công ty Bưu chính vi n thông Vi t Nam” tài nghiên c u c i m ho t ng c a doanh nghi p t ó thi t k và v n hành h th ng KSNB phù h p v i doanh nghi p [74]. Tác gi Lê Th Minh H ng (2002) v i tài “Tăng cư ng h th ng ki m soát n i b trong các khách s n” ã c p t i tăng cư ng h th ng ki m soát n i b trong lĩnh v c kinh doanh khách s n [36] Th sáu, trong th i gian g n ây ã có m t s nghiên c u thu c Lu n án ti n s v h th ng KSNB nhưng không ph i trong m t doanh nghi p c th mà ph m vi nghiên c u r ng hơn trong m t ngành, b ho c m t t ng công ty. V i vi c nghiên c u này các nghiên c u ã l p phi u kh o sát các ơn v ánh giá ư c th c tr ng h th ng KSNB trong các ơn v thành viên, tìm ra các i m gi ng nhau và khác nhau trong vi c thi t k và v n hành h th ng KSNB t ó hoàn thi n cho c h th ng. Có th k n: Tác gi Ph m Bính Ng (2011) v i Lu n án ti n sĩ v “T ch c h th ng ki m soát n i b trong các ơn v d toán tr c thu c B Qu c Phòng” [56]. tài ã nêu ư c c i m c a các ơn v d toán tr c thu c B qu c phòng v i t ch c KSNB (phân theo t ng c p t b n các sư oàn và ơn v tương ương v i các các c i m v tài chính: là ơn v qu n lý và s d ng ngân sách m b o cho vi c th c hi n nhi m v c a ơn v , tài chính ch u tác ng c a các qui lu t kinh t và qui lu t chi n tranh và ư c xây d ng trên cơ s k t h p gi a phân c p theo ngành v i phân c p theo ơn v s d ng t ng c p), ã tìm hi u và úc rút ư c các kinh nghi m qu c t v t ch c ki m soát ngân sách trong các ơn v quân i (kinh nghi m t i các qu c gia như: Hoa Kỳ, Canada, Trung Qu c, Ba Lan, Hàn Qu c). tài cũng nêu ra m t s h n ch (Nh n th c v h th ng KSNB c a m t s lãnh o chưa y , phân c p qu n lý chưa i ôi v i quy n h n và trách nhi m, i ngũ cán b có trình không ng u, ho t ng ki m soát thi u s ng b , h th ng nh m c không y ) và nguyên nhân c a h n ch v h
7 th ng KSNB (cơ s pháp lý v t ch c ho t ng c a h th ng KSNB chưa hình thành ng b , trình hi u bi t h th ng KSNB còn h n ch , công tác ch o và ki m tra còn thi u c th và chưa rõ ràng) trong các ơn v d toán tr c thu c b qu c phòng, t ó v n d ng ưa ra m t s gi i pháp hoàn thi n (xác nh mô hình t ch c h th ng KSNB, t o d ng môi trư ng ki m soát khoa h c và có hi u l c, nâng cao ch t lư ng công tác ki m tra tài chính, hoàn thi n h th ng thông tin và th t c ki m soát). Tuy nhiên tài còn chưa phân tích ư c m i quan h gi a các nhân t tác ng n h th ng KSNB, chưa xây d ng ư c mô hình v i m i liên h gi a các bi n ph thu c và bi n c l p tìm ra ư c qui lu t c a s tác ng ó, t ó thi t k h th ng KSNB cho hi u qu . tài cũng chưa xây d ng ư c các thư c o ánh giá h th ng KSNB c a ơn v t ó ưa ra nh n nh v s y u kém c a h th ng KSNB còn mang tính nh tính Tác gi Nguy n Thu Hoài (2011) v “Hoàn thi n h th ng KSNB trong các doanh nghi p s n xu t xi măng thu c T ng công ty xi măng Vi t Nam” [38] i m m i c a tài này ã c p t i h th ng KSNB trong i u ki n ng d ng công ngh thông tin, tài cũng nêu ra ư c c i m ho t ng s n xu t kinh doanh t i các doanh nghi p s n xu t xi măng thu c T ng công ty xi măng, t ó ánh giá ư c th c tr ng và ưa ra gi i pháp hoàn thi n ( ng d ng ERP, h th ng ánh giá r i ro, môi trư ng ki m soát, h th ng k toán, th t c ki m soát). Tuy nhiên tài cũng ch nghiên c u ư c nh ng v n thu c h th ng KSNB c a các doanh nghi p thu c t ng công ty xi măng Vi t nam chưa khái quát ư c hư ng nghiên c u trong toàn ngành. Khi ánh giá th c tr ng m i ch ra ư c nh ng h n ch c a ki m soát trên quan i m nh tính, chưa ánh giá ư c h th ng KSNB trên quan i m nh lư ng xu t các bi n pháp hoàn thi n. Tác gi Bùi Th Minh H i (2012) v “Hoàn thi n h th ng KSNB trong các doanh nghi p may m c Vi t Nam” [32], Lu n án cũng ã khái quát ư c lý lu n chung v h th ng KSNB và cũng úc rút ư c m t s kinh nghi m qu c t v t ch c h th ng KSNB trong các doanh nghi p may m c. T i Chương 2 Tác gi cũng ã ánh giá ư c th c tr ng h th ng KSNB trong các doanh nghi p may m c Vi t Nam, ã l p ư c m u b ng câu h i i u tra các doanh nghi p, t ó ưa ra các gi i pháp hoàn thi n. T i chương 3 Lu n án ã ưa ra ư c s c n thi t và các gi i pháp hoàn thi n h th ng ki m soát n i b t i các doanh nghi p. Tuy nhiên trong ph n lý lu n Lu n án cũng chưa phân bi t ư c ki m soát, ki m soát n i b , h th ng ki m soát n i b , chưa nghiên c u rõ h th ng KSNB trên quan i m hi n i là h tr cho t ch c t o ra giá tr gia tăng cho t ch c ó. Th b y, T ch c ho t ng kinh doanh dư i mô hình t p oàn còn là v n m i m , trong quá trình ho t ng hơn 10 năm qua còn b c l khá nhi u m t h n ch . Trong th i gian qua có các tác gi nghiên c u v ho t ng kinh doanh mô hình ho t ng t p oàn nhưng trên nh ng khía c nh khác nhau. Tác gi Nguy n ình Phan (1996) v i tài “Thành l p và qu n lý các t p oàn kinh doanh Vi t Nam” [57], v i n i dung ch y u là trình bày nh ng lý lu n chung v t p oàn, ưa ra nh ng nh n xét v mô hình ho t ng này, ng th i ưa ra các khuy n ngh nh m m b o cho mô hình này ho t ng hi u qu Vi t Nam. Ngoài ra tác gi còn gi i thi u m t s mô hình t p oàn kinh doanh m t s nư c thu c các lĩnh v c trên th gi i và rút ra nh ng bài h c kinh nghi m; Tác gi Vũ Huy T (2002) v “Mô hình t p oàn kinh t trong công nghi p hóa, hi n i
8 hóa” n i dung c p t i lý lu n và kinh nghi m th gi i v t p oàn kinh t , ánh giá th c tr ng các t ng công ty Nhà nư c, ng th i ra mô hình T p oàn kinh t Vi t Nam và gi i pháp qu n lý vĩ mô c a Nhà nư c [85]; tài nghiên c u khoa h c c a Vi n nghiên c u qu n lý kinh t trung ương (8/2003) v “T p oàn kinh doanh – nhu c u hình thành và phát tri n Vi t Nam” [92] n i dung làm sáng t ý nghĩa và lý do vi c thành l p t p oàn, ki n ngh cơ ch , chính sách cho s phát tri n c a t p oàn Vi t Nam; H i th o khoa h c (9/2003) do Vi n Nghiên c u qu n lý kinh t trung ương t ch c v i n i chung bàn v s hình thành c a các t p oàn Trung Qu c trong quá trình i m i n n kinh t [92], t ó rút ra ư c kinh nghi m và bài h c Vi t Nam; H i th o khoa h c do Vi n nghiên c u qu n lý kinh t trung ương t ch c (12/2003) n i dung là l y ý ki n v n i dung án hình thành và phát tri n t p oàn kinh t trên cơ s các T ng công ty Nhà nư c; Tác gi Tr n Ti n Cư ng và các tác gi (2005) v “T p oàn kinh t – lý lu n và kinh nghi m qu c t ng d ng vào Vi t Nam” n i dung c p ánh giá cơ h i và thách th c i v i các T ng công ty Nhà nư c khi phát tri n theo xu th t p oàn [19]. Tác gi Lê Th H ng Thúy v “T ch c ki m toán n i b trong các t p oàn” tài cũng c p t i khái quát các t p oàn kinh t , làm rõ ý nghĩa và n i dung ki m toán n i b trong t p oàn, nêu ư c n i dung t ch c ki m toán n i b trong t p oàn kinh t , th c tr ng ho t ng ki m toán n i b trong các t p oàn t ó ra ư c các bi n pháp gi i quy t. Các công trình này ã làm rõ ư c khái ni m, phân lo i t p oàn, kinh nghi m t ch c và xây d ng c a m t s t p oàn trên th gi i, các chính sách vĩ mô cho s phát tri n c a T p oàn kinh t Vi t Nam, ưa ra ư c phương hư ng và các gi i pháp v cơ ch , t ch c, chính sách h tr hình thành và phát tri n t p oàn kinh t Vi t Nam d a trên s x p x p và t ch c các T ng công ty Nhà nư c. ã c p n ki m toán n i b t i t p oàn. Tuy nhiên chưa có nghiên c u nào c p n ki m soát n i b t i t p oàn cũng như xây d ng nó tr thành h th ng. Chưa có nghiên c u nào ch rõ ư c c i m HTKSNB t i t p oàn có gì khác v i c i m HTKSNB i v i các doanh nghi p thông thư ng Như v y, theo hi u bi t c a tác gi chưa có m t nghiên c u nào khái quát c v lý lu n và th c ti n v h th ng ki m soát n i b t i các t p oàn kinh t nói chung cũng như T p oàn Hóa ch t nói riêng. Vì lý do ó Lu n án t p trung vào nghiên c u lý lu n v h th ng KSNB trong các ơn v ho t ng theo mô hình t p oàn kinh t , kinh nghi m qu c t v h th ng KSNB c a các t p oàn trên th gi i, th c tr ng h th ng KSNB b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam. T ó ưa ra các gi i pháp hoàn thi n cho h th ng KSNB cho T p oàn Hóa ch t Vi t Nam. 3. M c tiêu và ý nghĩa nghiên c u c a lu n án - M c tiêu nghiên c u c a Lu n án Nghiên c u này ư c th c hi n nh m phát tri n lý lu n v HTKSNB trong T p oàn kinh t . T ó ánh giá th c tr ng HTKSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam xu t phương hư ng và gi i pháp hoàn thi n HTKSNB phù h p v i c thù ho t ng c a T p oàn. - Ý nghĩa nghiên c u c a Lu n án V lý lu n: Lu n án ã t ng h p toàn di n các quan i m khác nhau v HTKSNB, ng th i ch ra ư c các c i m các t p oàn nói chung và T p oàn Hóa
9 ch t nói riêng tác ng n vi c thi t k và v n hành HTKSNB t i T p oàn (t p oàn ư c thành l p d a trên cơ s t ch c s p x p l i T ng công ty Hoá ch t Vi t Nam mà không ph i ư c hình thành qua quá trình tích t v n và phát tri n quy mô d n tr thành t p oàn) V th c ti n: Lu n án kh o sát và phân tích các y u t c u thành c a HTKSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam. Trên cơ s ó ánh giá nh ng i m m nh và i m y u c a các y u t c u thành nên HTKSNB. Các nguyên nhân ư c lu n gi i và là cơ s s xu t ư c nh ng quan i m và gi i pháp kh thi nh m hoàn thi n HTKSNB t i t p oàn. 4. Câu h i nghiên c u t ư c m c tiêu nghiên c u c a Lu n án, các câu h i nghiên c u ư c t ra như sau: Câu h i 1: c i m c a T p oàn kinh t v i vi c thi t k và v n hành HTKSNB T p oàn? Các y u t c u thành HTKSNB T p oàn? Kinh nghi m qu c t v HTKSNB c a các T p oàn t i m t s nư c t ó rút ra bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam? Câu h i 2: Th c tr ng vi c thi t k và v n hành HTKSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam? Câu h i 3: Nhóm gi i pháp nào c n ư c ưa ra nh m hoàn thi n HTKSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam áp ng ư c các m c tiêu c a T p oàn? 5. i tư ng và ph m vi nghiên c u c a Lu n án Xác nh i tư ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u là r t quan tr ng khi th c hi n tài nghiên c u, Lu n án ã c th i tư ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u như sau: - i tư ng nghiên c u c a Lu n án Lu n án nghiên c u h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam. V i i tư ng này, Lu n án i sâu nghiên c u các v n lý lu n cơ b n và ti n hành kh o sát th c tr ng HTKSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam, t ó xu t các gi i pháp hoàn thi n HTKSNB t i T p oàn hi n nay. - Ph m vi nghiên c u c a Lu n án + t ư c m c tiêu nghiên c u, Lu n án t p trung vào nghiên c u HTKSNB t i công ty m , công ty thành viên (g m công ty con và công ty liên k t) thu c T p oàn Hoá ch t Vi t Nam, danh sách các công ty con, công ty liên k t thu c T p oàn [Ph l c 01] + Th i gian th c hi n i u tra, ph ng v n t năm 2011 n nay 6. Phương pháp nghiên c u c a Lu n án gi i quy t ư c các câu h i nghiên c u c a tài và t ư c m c tiêu nghiên c u, Lu n án s d ng phương pháp - Phương pháp lu n duy v t bi n ch ng, duy v t l ch s c a ch nghĩa Mác Lê Nin vào nghiên c u xã h i h c. Xu t phát t ng d ng th c ti n c a Lu n án và nghiên c u ho t ng c th HTKSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam, Lu n án s d ng phương pháp khái quát hoá, t ng h p và phân tích nh ng nguyên lý cơ b n v h th ng KSNB qua các giáo trình, tài li u, công trình m t s tác gi g n v i ho t ng c a T p oàn th y ư c nh hư ng c a c thù ho t ng t i vi c thi t k và v n hành HTKSNB t i
10 T p oàn t ó ưa ra nh n nh, ánh giá. H th ng hoá tài li u qu c t v HTKSNB t i T p oàn c a m t s nư c trên th gi i, t ó t ng h p kinh nghi m áp d ng cho Vi t Nam. - Phương pháp i u tra, quan sát, ph ng v n: Tác gi ã th c hi n thi t k b ng câu h i i u tra k t h p v i ph ng v n sâu t i công ty m và các công ty thành viên thu c T p oàn. Bên c nh ó tác gi k t h p quan sát các ho t ng và các nghi p v c a ơn v . T t c nh m m c ích làm rõ th c tr ng HTKSNB t i T p oàn. i tư ng ph ng v n là TG , G , các trư ng phòng: Tài chính - K toán, ki m soát, t ch c nhân s , u tư xây d ng, k ho ch kinh doanh, h p tác phát tri n, k thu t và văn phòng t i công ty m , công ty con và công ty liên k t thu c T p oàn làm rõ hơn nh ng thông tin thu th p t phi u i u tra. - Phương pháp x lý d li u: t k t qu i u tra, quan sát và ph ng v n sâu tác gi ã t ng h p thành 14 b ng t ó mô t , ánh giá, phân tích, t ng h p, so sánh nh m hoàn ch nh nh ng thông tin nh lư ng thu ư c t k t qu i u tra nh m ánh giá ư c th c tr ng HTKSNB t i T p oàn. - Ngu n d li u s d ng + Ngu n d li u th c p: t ng quan ư c toàn b h th ng KSNB t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam tác gi ã tìm hi u các báo cáo t ng k t, báo cáo tài chính, báo cáo ki m toán c a T p oàn, các báo cáo thanh tra, ki m tra c a các c p trong 3 năm g n nh t. Trong m i báo cáo này u có ph n ánh giá v h th ng KSNB c a t p oàn. Tác gi nghiên c u thi t k h th ng KSNB t i T p oàn, i theo nó là toàn b h th ng các văn b n, qui ch , qui nh c a t p oàn ban hành v n hành h th ng KSNB, t ó tìm hi u, phân tích, ánh giá xem còn i u gì b t c p, chưa phát huy hi u qu th m chí còn kìm hãm s phát tri n c a T p oàn. + Ngu n tài li u sơ c p: tìm hi u sâu hơn v HTKSNB t i T p oàn Tác gi ã th c hi n i u tra b ng B ng câu h i i u tra k t h p v i ph ng v n và quan sát t i công ty m và các công ty thành viên thu c t p oàn, s lư ng các công ty thành viên ư c i u tra là 30. Vi c c th v lý do ch n m u nghiên c u, Tác gi ã trình bày t i m c 2.1.3 7. Nh ng óng góp m i c a Lu n án Nh ng óng góp c a Lu n án th hi n c hai m t lý lu n và th c ti n, c th : - V lý lu n: + C th hoá làm rõ nh ng v n lý lu n cơ b n v HTKSNB t i doanh nghi p. Phân tích các quan i m khác nhau v HTKSNB, t ó t ng quát ưa ra mô hình t ch c HTKSNB làm khung lý thuy t nghiên c u HTKSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam g m: N i dung (chính sách ki m soát, th t c ki m soát), các y u t c u thành (môi trư ng ki m soát, h th ng thông tin, th t c ki m soát), m c tiêu c a HTKSNB (b o v tài s n c a ơn v , m b o tin c y c a thông tin, m b o vi c th c hi n ch pháp lý, b o m hi u qu ho t ng) + Phân tích ư c c i m ho t ng ( a v pháp lý, cơ c u t ch c, qui mô và ph m vi ho t ng, quan h liên k t và qu n lý v n, ngành ngh và lĩnh v c kinh doanh,
11 ch s h u), c i m v v n (s h u v n, quy n s h u và quy n i u hành v n, công khai minh b ch và i u ch nh cơ c u v n, ch u s i u ti t c a cơ ch qu n lý tài chính, r i ro v n) t p oàn chi ph i n vi c thi t k và v n hành HTKSNB t i t p oàn. Phân bi t ư c HTKSNB t i t p oàn kinh t v i HTKSNB t i các doanh doanh nghi p ơn l nh m làm rõ hơn v n thi t k và v n hành HTKSNB mô hình ho t ng t p oàn. + Lu n án ã nghiên c u kinh nghi m t ch c HTKSNB c a các t p oàn kinh t trên th gi i như : M , Nh t B n, Hàn Qu c, Trung Qu c và trên cơ s ó ã rút ra ư c các bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam: HTKSNB xây d ng trên quan i m th ng nh t dung hoà ư c l i ích c a các ơn v thành viên; Phân nh rõ vi c thi t k HTKSNB cho t p oàn Nhà nư c và t p oàn kinh t tư nhân; Thi t k phù h p v i s hình thành và phát tri n c a t p oàn; Cơ ch ki m tra, giám sát i v i t p oàn - V th c ti n: i u tra, phân tích, ánh giá th c tr ng HTKSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam, tính hi u l c c a các chính sách và v n hành c a HTKSNB. K t qu ánh ch ra nh ng m t t ư c, c bi t là nh ng t n t i và nguyên nhân c a nh ng t n t i, t ó Lu n án xu t nh ng gi i pháp ch y u và thi t th c hoàn thi n HTKSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam c th : + Hoàn thi n các y u t c u thành HTKSNB g m: môi trư ng ki m soát ( c thù qu n lý, cơ c u t ch c, chính sách nhân s , công tác k ho ch, b máy ki m soát), h th ng thông tin (h th ng thông tin toàn t p oàn, h th ng thông tin k toán), th t c ki m soát (các nguyên t c, các ho t ng cơ b n) + Hoàn thi n qui ch qu n lý N D: cách th c ki m soát, xác nh v trí làm vi c c a ngư i i di n phù h p v i t ng công ty thành viên, thu nh p c a N D, qui nh vi c kiêm nhi m i v i N D, tiêu chu n và i u ki n tuy n tr n N D, th c hi n luân chuy n N D + Hoàn thi n ki m soát v n t i t p oàn: cơ ch giám sát, năng l c qu n tr i u hành, cơ c u v n, minh b ch v tài chính, xây d ng phương án tài chính theo ch trương tái c u trúc t p oàn + M t s gi i pháp tái c u trúc t p oàn t nay n năm 2015: u tư sâu vào ngành ngh kinh doanh chính, u tư vào s n ph m m i, xây d ng k ho ch phát tri n th trư ng, y m nh quá trình s p x p, i m i doanh nghi p, tri n khai ng d ng, u tư i m i công ngh , phân công h p tác không c nh tranh n i b K t qu này r t h u ích i v i + Công ty m : V i các gi i pháp hoàn thi n ki m soát v n t i T p oàn theo ch trương tái c u trúc; Hoàn thi n qui ch qu n lý ngư i i di n v n Nhà nư c t i các công ty con, công ty liên k t; Hoàn thi n ki m soát các ho t ng cơ b n theo ch trương tái c u trúc T p oàn + i v i công ty con, công ty liên k t: V i nhóm các gi i pháp hoàn thi n v môi trư ng ki m soát, h th ng thông tin, th t c ki m soát + i v i Nhà nư c: Hoàn thi n các văn b n pháp lý cũng như ban hành các ch tài x ph t.
12 8. B c c, k t c u c a Lu n án Ngoài các ph n M u và K t lu n, Danh m c tài li u tham kh o và Ph l c, Lu n án ư c thi t k bao g m 3 chương th a mãn các m c tiêu nghiên c u c a tài. Chương 1: Lý lu n chung v h th ng ki m soát n i b và h th ng ki m soát n i n trong các t p oàn kinh t Chương 2: Th c tr ng h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam Chương 3: Phương hư ng và gi i pháp hoàn thi n h th ng ki m soát n i b t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam. Các chương ư c thi t k theo Sơ 1.1 dư i ây. Chương 1 Tr l i câu h i nghiên c u th 1: Lý lu n chung v h th ng ki m soát c i m c a T p oàn kinh t v i vi c n i b và h th ng ki m soát n i b thi t k và v n hành HTKSNB T p trong các t p oàn kinh t oàn? Các y u t c u thành HTKSNB T p oàn? Kinh nghi m qu c t v HTKSNB c a các T p oàn t i m t s nư c t ó rút ra bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam? Chương 2 Tr l i câu h i nghiên c u th 2: Th c tr ng h th ng ki m soát n i b Th c tr ng vi c thi t k và v n t i T p oàn Hóa ch t Vi t Nam hành HTKSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam? Chương 3 Tr l i câu h i nghiên c u th 3: Phương hư ng và gi i pháp hoàn Nhóm gi i pháp nào c n ư c ưa ra nh m thi n h th ng ki m soát n i b t i hoàn thi n HTKSNB t i T p oàn Hoá ch t Vi t Nam áp ng ư c các m c tiêu T p oàn Hóa ch t Vi t Nam. c a T p oàn? Sơ 1.1: Khung nghiên c u c a Lu n án