Luận án tiến sĩ Kinh tế: Mối liên hệ giữa quá trình học hỏi và kết quả hoạt động của tổ chức: nghiên cứu thực nghiệm tại các trường đại học ở Việt Nam

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

36
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án được thực hiện nhằm kiểm định mối liên hệ giữa quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động dựa trên số liệu khảo sát tại các trường đại học ở Việt Nam. Ngoài ra, nghiên cứu cũng chỉ ra các yếu tố thuộc hoạt động quản trị nguồn nhân lực tác động tới quá trình học hỏi của tổ chức để làm cơ sở đưa ra các kiến nghị thúc đẩy phát triển quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Kinh tế: Mối liên hệ giữa quá trình học hỏi và kết quả hoạt động của tổ chức: nghiên cứu thực nghiệm tại các trường đại học ở Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ---------------------------------- TRẦN QUANG HUY MỐI LIÊN HỆ GIỮA QUÁ TRÌNH HỌC HỎI VÀ KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC: NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản trị nhân lực Mã số: 62340404 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội, năm 2017
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng cá nhân tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án này là trung thực và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả Trần Quang Huy Trần Quang Huy
ii LỜI CẢM ƠN Tác giả xin trân trọng cảm ơn tập thể lãnh đạo, các giảng viên Khoa Kinh tế và Quản lý nguồn nhân lực; Viện đào tạo sau đại học - Trường đại học Kinh tế Quốc dân đặc biệt là Tiến sĩ Phạm Thị Bích Ngọc và Phó giáo sư Tiến sĩ Phạm Thúy Hương đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu. Luận án được hoàn thành với sự hỗ trợ về nguồn số liệu và các ý kiến đóng góp quý báu của ban Lãnh đạo, các cán bộ quản lý và giảng viên của 139 trường đại học trên cả nước với tổng số hơn 1000 thầy, cô giáo đã trả lời bảng hỏi khảo sát và tham gia các cuộc phỏng vấn, thảo luận nhóm. Ngoài ra, trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận án tác giả đã nhận được sự hướng dẫn, định hướng nghiên cứu và đăng tải kết quả nghiên cứu của các thầy cô giáo thuộc Viện nghiên cứu Châu Á Thái Bình Dương, Viện quản trị kinh doanh, Tạp chí Kinh tế và Phát triển - Đại học Kinh tế Quốc dân. Tác giả xin trân trọng cảm ơn sự hướng dẫn, hỗ trợ và cộng tác của các thầy cô giáo, các cán bộ quản lý các trường đại học trên cả nước giúp hoàn thành luận án này. Một số nội dung của luận án được tác giả thực hiện trong quá trình thực tập nghiên cứu tại Hoa Kỳ, tác giả xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của Giáo sư Robert Kling và các giáo sư trường đại học tiểu bang Colorado (CSU) cùng ban điều hành đề án 911 của Trường đại học Kinh tế Quốc dân đã hỗ trợ trong suốt thời gian thực tập nghiên cứu tại nước ngoài. Cuối cùng, tác giả xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã luôn ủng hộ, tạo điều kiện và chia sẻ khó khăn trong quá trình học tập và nghiên cứu. Trân trọng cảm ơn! Tác giả Trần Quang Huy
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................ vi DANH MỤC BẢNG BIỂU .....................................................................................viii DANH MỤC HÌNH VẼ ............................................................................................ ix PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1.1. Lý do lựa chọn đề tài .................................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................................... 2 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 3 1.4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................. 4 1.5. Những đóng góp mới của luận án................................................................................ 5 1.6. Bố cục của luận án ........................................................................................................ 5 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ QUÁ TRÌNH HỌC HỎI CỦA TỔ CHỨC TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC ............................................................... 7 1.1. Quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học ................................................. 7 1.1.1. Học hỏi của tổ chức ...................................................................................... 7 1.1.2. Đặc điểm về học hỏi của tổ chức trong các trường đại học ............................ 9 1.1.3. Quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học ..................................... 14 1.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới quá trình học hỏi của tổ chức...................................... 19 1.3. Ảnh hưởng của học hỏi của tổ chức tới kết quả hoạt động ..................................... 21 1.4. Tóm tắt chương 1 ........................................................................................................ 26 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HỌC HỎI CỦA TỔ CHỨC TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC ............................................................................................... 27 2.1. Cơ sở lý thuyết về học hỏi của tổ chức ...................................................................... 27 2.1.1. Giới thiệu chung ......................................................................................... 27 2.1.2. Một số cách tiếp cận về học hỏi của tổ chức................................................ 28 2.1.3. Định nghĩa học hỏi của tổ chức ................................................................... 34 2.2. Ảnh hưởng của hoạt động quản trị nguồn nhân lực tới quá trình học hỏi của tổ chức..... 36 2.2.1. Hoạt động quản trị nguồn nhân lực ............................................................. 36
iv 2.2.2. Tuyển dụng có chọn lọc và quá trình học hỏi của tổ chức ........................... 38 2.2.3. Đào tạo bồi dưỡng và quá trình học hỏi của tổ chức .................................... 42 2.2.4. Sự tham gia của nhân viên và quá trình học hỏi của tổ chức........................ 44 2.3. Mối liên hệ giữa quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động trong trường đại học ................................................................................................................................... 47 2.3.1. Kết quả hoạt động của trường đại học ......................................................... 47 2.3.2. Quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả chuyên môn................................. 50 2.3.3. Quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả tài chính ...................................... 51 2.3.4. Kết quả chuyên môn và kết quả tài chính .................................................... 52 2.4. Mô hình và các giả thuyết nghiên cứu ...................................................................... 53 2.5. Tóm tắt chương 2 ........................................................................................................ 57 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................... 58 3.1. Quy trình nghiên cứu ................................................................................................. 58 3.2. Nghiên cứu khám phá về học hỏi của tổ chức tại 1 trường đại học công lập ........ 61 3.2.1. Giới thiệu tóm tắt về Học viện công nghệ Bưu chính Viễn thông ................ 61 3.2.2. Mục tiêu và phương pháp nghiên cứu ......................................................... 64 3.2.3. Kết quả nghiên cứu khám phá ..................................................................... 64 3.3. Thiết kế mẫu nghiên cứu ............................................................................................ 66 3.3.1. Tổng thể mẫu .............................................................................................. 66 3.3.2. Phương pháp chọn mẫu ............................................................................... 68 3.3.3. Tổng hợp dữ liệu cá nhân cho phân tích tổ chức ......................................... 70 3.4. Phát triển thang đo ..................................................................................................... 71 3.4.1. Quy trình phát triển thang đo ...................................................................... 71 3.4.2. Thang đo hoạt động quản trị nguồn nhân lực .............................................. 73 3.4.3. Thang đo quá trình học hỏi của tổ chức ....................................................... 75 3.4.4. Thang đo kết quả hoạt động của trường đại học .......................................... 77 3.5. Thiết kế bảng hỏi khảo sát và thu thập dữ liệu ........................................................ 78 3.5.1. Thiết kế bảng hỏi khảo sát .......................................................................... 78 3.5.2. Thu thập dữ liệu khảo sát từ các trường đại học .......................................... 79 3.6. Phân tích dữ liệu ......................................................................................................... 80 3.6.1. Phân tích thống kê mô tả ............................................................................. 80 3.6.2. Kiểm định thang đo..................................................................................... 81 3.6.3. Kết quả phân tích nhân tố khám phá ........................................................... 83
v 3.6.4. Kết quả phân tích nhân tố khẳng định ......................................................... 87 3.6.5. Kiểm định giả thuyết nghiên cứu bằng mô hình cấu trúc tuyến tính ............ 96 3.7. Tóm tắt chương 3 ........................................................................................................ 97 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................................ 98 4.1. Bối cảnh nghiên cứu ................................................................................................... 98 4.2. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu ............................................................................. 103 4.3. Kết quả kiểm định dạng phân phối của các thang đo ........................................... 106 4.4. Hiện trạng quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học ở Việt Nam ...... 108 4.4.1. Thống kê mô tả cán nhân tố trong mô hình nghiên cứu ............................. 108 4.4.2. Đánh giá quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học .............. 115 4.5. Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ........................................................ 118 4.6. Tóm tắt chương 4 ...................................................................................................... 123 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................ 125 5.1. Tổng hợp kết quả nghiên cứu .................................................................................. 125 5.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu ................................................................................. 128 5.3. Các kiến nghị với các nhà quản lý giáo dục đại học .............................................. 136 5.4. Những đóng góp của luận án ................................................................................... 140 5.5. Đánh giá các điểm hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo .................................. 141 5.6. Tóm tắt chương 5 ...................................................................................................... 142 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 143 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC DO TÁC GIẢ THỰC HIỆN........................ 145 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 146 PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH CÁC TRƯỜNG THÍ ĐIỂM TỰ CHỦ ................... 157 PHỤ LỤC 2: DANH SÁCH CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHẢO SÁT ................ 158 PHỤ LỤC 3: TỔNG HỢP CÁC BIẾN QUAN SÁT ............................................ 163 PHỤ LỤC 4: BẢNG HỎI KHẢO SÁT ................................................................. 166 PHỤ LỤC 5: KẾT QUẢ KIỂM TRA ĐA CỘNG TUYẾN.................................. 170 PHỤ LỤC 6: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH HỒI QUY GIỮA 2 NHÓM TRƯỜNG ĐẠI HỌC ............................................................................................................... 173 PHỤ LỤC 7: KẾT QUẢ PHÂN TÍCH SỐ LIỆU NGHIÊN CỨU KHÁM PHÁ TẠI HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄNTHÔNG ........................... 176
vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT AMOS : Phân tích cấu trúc mô măng (Analysis of Moment Structures) AVE : Giá trị phương sai trích (Average Value Extracted) BSC : Thẻ điểm cân bằng (Balance Scorecards) C.R : Giá trị tới hạn (Critical Ratio) CFA : Phân tích nhân tố khẳng định (Confirmatory Factor Analysis) CFI : Chỉ số thích hợp so sánh (Comparative Fit Index) CMIN : Chi-bình phương CMIN/df : Chi-bình phương điều chỉnh theo bậc tự do CNTT : Công nghệ thông tin CR : Độ tin cậy tổng hợp (Composite Reliability) CSTT : Chia sẻ thông tin CSU : Trường đại học tiểu bang Colorado (Colorado State University) DGTT : Diễn giải tri thức ĐT : Đào tạo EFA : Phân tích nhân tố khám phá (Exploratory Factor Analysis) HHTC : Quá trình học hỏi của tổ chức ICT :Thông tin truyền thông (Information and Communication Technology) KMO : Hệ số KMO (Kraiser – Meyer – Olkin) KPI : Chỉ số đo lường kết quả hoạt động chính (Key Performance Indicator) KQCM : Kết quả chuyên môn KQTC : Kết quả tài chính LGTT : Lưu giữ tri thức NQ-CP : Nghị Quyết của Chính phủ NQ-TW : Nghị Quyết của Ban chấp hành Trung ương Đảng PSU : Trường đại học tiểu Bang Portland QĐ-BGDĐT : Quyết định của Bộ giáo dục và đào tạo QĐ-TTg : Quyết định của Thủ tướng chính phủ RMSEA : Hệ số RMSEA (Root Mean Square Error of Approximation) SE : Sai số chuẩn hóa (Standard Error) SEM : Mô hình cấu trúc tuyến tính (Structure Equation Modelling)
vii SPSS : Phần mềm thống kê khoa học xã hội TD : Tuyển dụng TG : Sự tham gia của nhân viên TLI : Chỉ số TLI (Tucker-Lewis Index) TNTT : Tiếp nhận tri thức TQM : Quản lý chất lượng toàn diện (Total Quality Management) TT-BGDĐT : Thông tư của Bộ giáo dục và đào tạo
viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Tổng hợp nghiên cứu về học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động ........................ 25 Bảng 2.2. Tổng hợp các giả thuyết nghiên cứu ........................................................................ 56 Bảng 3.1. Quy trình nghiên cứu áp dụng trong luận án............................................................ 60 Bảng 3.2. Thống kê số lượng trường đại học theo khu vực ..................................................... 66 Bảng 3.3. Bảng mô tả hệ số tải theo cỡ mẫu ............................................................................ 81 Bảng 3.4. Kết quả phân tích nhân tố khám phá – Quản trị nguồn nhân lực ............................. 84 Bảng 3.5. Kết quả phân tích EFA – Quá trình học hỏi của tổ chức ......................................... 85 Bảng 3.6. Kết quả phân tích nhân tố khám phá (EFA) – Kết quả hoạt động ........................... 86 Bảng 3.8. Kết quả phân tích CFA - quá trình học hỏi của tổ chức bậc 1 ................................. 91 Bảng 3.9. Kết quả phân tích CFA - kết quả hoạt động của tổ chức ......................................... 92 Bảng 3.10. Kết quả kiểm định CFA mô hình nghiên cứu tổng thể ......................................... 94 Bảng 3.11. Kết quả kiểm định độ phân biệt trên mô hình nghiên cứu tổng thể ....................... 95 Bảng 4.1. Kết quả thu thập mẫu điều tra ................................................................................ 104 Bảng 4.2. Thống kê số bảng trả lời trong các trường đại học ................................................ 104 Bảng 4.3. Thống kê dữ liệu theo đối tượng khảo sát .............................................................. 105 Bảng 4.4. Thống kế số liệu theo phân loại các trường đại học ............................................... 105 Bảng 4.5. Mô tả thống kê các thang đo .................................................................................. 106 Bảng 4.6. Ý kiến đánh giá về quá trình học hỏi của tổ chức .................................................. 111 Bảng 4.7. Ý kiến đánh giá về hoạt động quản trị nguồn nhân lực và kết quả hoạt động ....... 113 Bảng 4.8. Kết quả đánh giá sự phù hợp của mô hình nghiên cứu với dữ liệu........................ 119 Bảng 4.9. Kết quả ước lượng tác động của các biến độc lập lên biến phụ thuộc ................... 120 Bảng 4.10. Bảng tổng hợp kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu .............................. 122
ix DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2.1. Mô hình nghiên cứu.................................................................................................. 53 Hình 3.1. Quy trình nghiên cứu tổng quát của luận án............................................................. 58 Hình 3.2. Mô hình CFA các nhân tố về hoạt động quản trị nguồn nhân lực ............................ 88 Hình 3.3. Mô hình CFA các nhân tố về quá trình học hỏi của tổ chức .................................... 90 Hình 3.4. Mô hình CFA các nhân tố kết quả hoạt động của tổ chức........................................ 92 Hình 3.5. Mô hình CFA các nhân tố trong mô hình nghiên cứu tổng thể ................................ 93 Hình 4.1. Kết quả phân tích SEM theo mô hình lý thuyết ..................................................... 118
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1.1. Lý do lựa chọn đề tài Gần đây, học hỏi của tổ chức được các học giả trên thế giới quan tâm nghiên cứu theo các cách tiếp cận khác nhau và nhiều kết quả đã được đăng trên các tạp chí khoa học uy tín (Bapuji và Crossan, 2004). Kết quả nghiên cứu đã cho thấy học hỏi của tổ chức liên quan tới nhiều yếu tố khác nhau trong tổ chức như: lãnh đạo, văn hóa, cơ cấu tổ chức, động lực học hỏi và tác động tới sự phát triển của tổ chức. Bên cạnh đó nhiều nghiên cứu đã khẳng định mối liên hệ giữa học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động, sự hài lòng của nhân viên, định hướng nghề nghiệp của nhân viên, sự sáng tạo trong tổ chức, sự hài lòng của khách hàng trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các doanh nghiệp lớn trong ngành ICT và ngành thép ở các quốc gia khác nhau (Pe´rez và cộng sự, 2005; Wan Hooi và cộng sự, 2014). Bên cạnh các nghiên cứu về học hỏi của tổ chức trong các doanh nghiệp, có một số kết quả nghiên cứu về mối liên hệ giữa học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động trong các trường đại học. Các trường đại học là những trung tâm sáng tạo tri thức cho xã hội nhưng theo kết quả nghiên cứu của Dill (1999) thì chưa trở thành một tổ chức học hỏi để chuyển giao tri thức vào chính hoạt động quản trị của nhà trường. Mặc dù Dill (1999) và Bauman (2005) đã chỉ ra lý do hạn chế áp dụng nguồn lực tri thức là do đặc điểm của tổ chức này khi các cá nhân làm việc có tính độc lập rất cao và sự tự do về học thuật nhưng chưa cụ thể các nhân tố phản ánh kết quả hoạt động của trường đại học như nào và mới dừng lại ở kết quả nghiên cứu định tính. Ngoài ra, các kết quả nghiên cứu thực nghiệm (Guţă, 2014; Nafei và cộng sự, 2012; Veisi, 2010) chưa phân tích rõ các yếu tố thuộc hoạt động quản trị nguồn nhân lực tác động tới quá trình học hỏi của tổ chức để làm cơ sở khuyến nghị thúc đẩy quá trình học hỏi của trường đại học. Do đó, về mặt lý thuyết cần có nghiên cứu thực nghiệm về học hỏi của tổ chức trong các trường đại học để làm rõ mối liên hệ giữa quá trình học hỏi của tổ chức với kết quả hoạt động giảng dạy, nghiên cứu và kết quả tài chính cũng như xác định rõ các yếu tố thuộc hoạt động quản trị nguồn nhân lực tác động tới quá trình học hỏi của tổ chức.
2 Về thực tiễn, trong môi trường cạnh tranh giáo dục toàn cầu, các trường đại học cần có động lực mạnh mẽ để trở thành các tổ chức học hỏi năng động, tích cực và phát triển hoạt động học hỏi ở cấp độ tổ chức để nâng cao chất lượng giảng dạy và nghiên cứu. Việt Nam đang đổi mới giáo dục đại học theo định hướng tự chủ và trách nhiệm giải trình để cải thiện chất lượng đào tạo đáp ứng yêu cầu của xã hội theo hướng phát huy tốt mọi nguồn lực, trong đó đặc biệt quan trọng là nguồn lực tri thức của nhà trường. Cụ thể, cần phát huy nguồn lực tri thức của từng cá nhân (cán bộ quản lý, giảng viên..) để áp dụng vào các hoạt động chuyên môn để nâng cao tính thực tiễn trong hoạt động đào tạo và nghiên cứu; cũng như hoạt động quản lý của nhà trường theo định hướng quản trị trường đại học hiện đại thông qua quá trình học hỏi của tổ chức. Trong bối cảnh đó, nghiên cứu này sẽ có ý nghĩa thực tiễn khi dựa trên kết quả nghiên cứu lý thuyết để đưa ra các đề xuất, kiến nghị nhằm thúc đẩy quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học hướng tới kết quả hoạt động vượt trội của nhà trường. Với tình hình nghiên cứu lý thuyết về học hỏi của tổ chức và yêu cầu đổi mới giáo dục đại học Việt Nam như trên, tác giả thực hiện luận án “Mối liên hệ giữa quá trình học hỏi và kết quả hoạt động của tổ chức: nghiên cứu thực nghiệm tại các trường đại học ở Việt Nam” để có những đóng góp nhất định về mặt lý luận và thực tiễn về học hỏi của tổ chức trong các trường đại học ở Việt Nam. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Luận án được thực hiện nhằm kiểm định mối liên hệ giữa quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động dựa trên số liệu khảo sát tại các trường đại học ở Việt Nam. Ngoài ra, nghiên cứu cũng chỉ ra các yếu tố thuộc hoạt động quản trị nguồn nhân lực tác động tới quá trình học hỏi của tổ chức để làm cơ sở đưa ra các kiến nghị thúc đẩy phát triển quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học. Để đạt được mục tiêu nghiên cứu trên, tác giả đã thực hiện các bước nghiên cứu cụ thể như sau:
3 (1). Xây dựng mô hình nghiên cứu về quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học dựa trên cơ sở lý thuyết và kết quả tổng quan nghiên cứu liên quan; (2). Làm rõ thực trạng quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học dựa trên thống kê mô tả số liệu khảo sát thực tế ở Việt Nam; (3). Kiểm định mối liên hệ của quá trình học hỏi của tổ chức với kết quả hoạt động trong các trường đại học ở Việt Nam; (4). Kiểm định mối liên hệ của hoạt động quản trị nguồn nhân lực tới quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học ở Việt Nam; (5). Đưa ra các kiến nghị nhằm thúc đẩy quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học ở Việt Nam và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo. Dựa trên bối cảnh nghiên cứu, mục tiêu và các kết quả nghiên cứu như trên, các câu hỏi nghiên cứu được đặt ra như sau: (1). Thực trạng quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học ở Việt Nam đang diễn ra như thế nào? (2). Hoạt động quản trị nguồn nhân lực có tác động như thế nào tới quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học ở Việt Nam? (3). Quá trình học hỏi của tổ chức tác động như thế nào tới kết quả hoạt động trong các trường đại học ở Việt Nam? 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chính của luận án là mối liên hệ giữa quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động của các trường đại học. Theo đó, học hỏi sẽ được tập trung nghiên cứu ở cấp độ tổ chức và không tập trung nghiên cứu về hành vi học hỏi của cá nhân. Để đảm bảo phù hợp mục tiêu và điều kiện nghiên cứu trong khuôn khổ luận án tiến sĩ, tác giả đề xuất phạm vi nghiên cứu theo: không gian, thời gian và nội dung cụ thể như sau:
4 (1). Về phạm vi không gian: luận án tập trung vào các trường đại học công lập và ngoài công lập ở Việt Nam, không bao gồm các trường có đầu tư nước ngoài vì cơ chế hoạt động có khác biệt lớn. (2). Về phạm vi thời gian: dữ liệu khảo sát dựa trên ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên tại các trường đại học ở Việt Nam trong giai đoạn 3 năm (2012-2014) để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu. (3). Về phạm vi nội dung: nội dung nghiên cứu chính của luận án là kiểm định mối liên hệ giữa quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động trong các trường đại học. Bên cạnh đó, ảnh hưởng của các yếu tố thuộc hoạt động quản trị nguồn nhân lực tới quá trình học hỏi của tổ chức cũng được nghiên cứu để làm cơ sở đưa ra các kiến nghị nhằm thúc đẩy quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học ở Việt Nam trong thời gian tới. 1.4. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được mục tiêu trên, tác giả thực hiện nghiên cứu thực nghiệm này thông qua việc kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng. Dựa trên cơ sở lý thuyết về học hỏi của tổ chức và kết quả tổng quan nghiên cứu liên quan, tác giả đề xuất mô hình và các giả thuyết nghiên cứu. Từ đó, dữ liệu khảo sát ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý, giảng viên về hoạt động quản trị nguồn nhân lực, quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động sẽ là cơ sở kiểm định các giả thuyết nghiên cứu. Tác giả đã sử dụng các công cụ xử lý dữ liệu phổ biến như phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích nhân tố khẳng định (CFA) để đánh giá chất lượng thang đo và kiểm định các giả thuyết nghiên cứu bằng mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) trên các phần mềm SPSS và AMOS. Kết quả phân tích dữ liệu trên sẽ giúp tác giả thảo luận các kết quả nghiên cứu để làm rõ hiện trạng quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học ở Việt Nam và kiểm định mối liên hệ giữa quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động trong các trường đại học cũng như kiểm định mối liên hệ giữa hoạt động quản trị nguồn nhân lực và quá trình học hỏi của tổ chức.
5 1.5. Những đóng góp mới của luận án Thông qua kết quả nghiên cứu, luận án đã có một số đóng góp tri thức mới về mặt lý luận và thực tiễn, cụ thể như sau: (1). Về lý luận: luận án đã có những đóng góp mới về lý thuyết học hỏi của tổ chức, bao gồm (a) khẳng định được các yếu tố như: đào tạo bồi dưỡng; sự tham gia của nhân viên vào các quyết định của tổ chức trong hoạt động quản trị nguồn nhân lực có mối quan hệ thuận chiều tới quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học và mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố; (b) khẳng định mối quan hệ thuận chiều giữa quá trình học hỏi của tổ chức tới kết quả hoạt động trong các trường đại học, dựa trên kết quả giảng dạy, nghiên cứu cũng như kết quả tài chính. Ngoài ra, (c) luận án đã khẳng định mối quan hệ thuận chiều giữa kết quả chuyên môn tới kết quả tài chính trong các trường đại học tại Việt Nam. (2). Về thực tiễn: từ các kết quả chính của luận án, tác giả đã (a) đánh giá được hiện trạng quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học ở Việt Nam và qua đó (b) đưa ra các kiến nghị để Bộ giáo dục và đào tạo, các trường đại học tham khảo nhằm thúc đẩy phát triển quá trình học hỏi của tổ chức để cải thiện kết quả hoạt động của nhà trường trong bối cảnh tự chủ đại học. Bên cạnh đó, đề tài cũng mở ra một số hướng nghiên cứu tiếp theo gồm: học hỏi của tổ chức trong các trường đại học tại một số quốc gia khác; phát triển các trường đại học thành tổ chức học hỏi; học hỏi của tổ chức trong các cơ sở giáo dục tại Việt Nam. 1.6. Bố cục của luận án Để trình bày toàn bộ nội dung nghiên cứu của mình, bố cục của luận án được chia thành các phần chính như sau: - Phần mở đầu - Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học
6 - Chương 2: Cơ sở lý thuyết về học hỏi của tổ chức trong trường đại học - Chương 3: Phương pháp nghiên cứu - Chương 4: Kết quả nghiên cứu - Chương 5: Kết luận và kiến nghị - Phần kết luận - Các công trình nghiên cứu đã công bố của tác giả - Tài liệu tham khảo - Các phụ lục
7 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ QUÁ TRÌNH HỌC HỎI CỦA TỔ CHỨC TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC Trong chương này tác giả sẽ trình bày kết quả tổng quan nghiên cứu về quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học để làm rõ khoảng trống nghiên cứu về mối liên hệ giữa hoạt động quản trị nguồn nhân lực, quá trình học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động trong các trường đại học. Theo đó, nội dung chương 1 bao gồm: (1). Quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học, (2). Ảnh hưởng của học hỏi của tổ chức tới kết quả hoạt động, (3). Các nhân tố tác động tới quá trình học hỏi của tổ chức. 1.1. Quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học 1.1.1. Học hỏi của tổ chức Học hỏi của tổ chức1 là một chủ đề đang được các học giả quan tâm nghiên cứu và nhiều bài báo khoa học đã được công bố trong thời gian qua. Các nghiên cứu đã tập trung vào mô tả khái niệm học hỏi của tổ chức cũng như việc đo lường khái niệm này trong các nghiên cứu thực nghiệm ở các ngữ cảnh khác nhau. Bên cạnh đó, nhiều học giả tập trung nghiên cứu các yếu tố tác động tới quá trình học hỏi của tổ chức như: văn hóa tổ chức, cơ cấu tổ chức, lãnh đạo hay hoạt động quản trị nguồn nhân lực. Đặc biệt có rất nhiều nghiên cứu đánh giá ảnh hưởng của học hỏi của tổ chức tới kết quả hoạt động được đo lường bởi: sự hài lòng của nhân viên, kết quả sáng tạo của tổ chức, kết quả tài chính. Các nghiên cứu về học hỏi của tổ chức như trên đã dựa trên các số liệu thực nghiệm trong các doanh nghiệp ở các ngành viễn thông, công nghiệp thép và các ngành dịch vụ khác ở các quốc gia khác nhau (Pe´rez và cộng sự, 2005; Wan Hooi và cộng sự, 2014). Bên cạnh các nghiên cứu về học hỏi của tổ chức trong doanh nghiệp, có một số học giả công bố kết quả nghiên cứu thực nghiệm về học hỏi của tổ chức trong các trường đại học. Nghiên cứu của Veisi (2010) về học hỏi của tổ chức tại trường 1 “Organizational learning” là một chủ đề nghiên cứu mới ở Việt Nam và đã được các nhà nghiên cứu dịch sang tiếng Việt theo một số cách khác nhau. Trong luận án này và các công trình khoa học đã công bố, tác giả dịch và sử dụng thống nhất trong luận án là “Học hỏi của tổ chức”.
8 đại học Tehran ở Iran. Thông qua việc khảo sát ý kiến của 120 giảng viên về các khía cạnh khác nhau liên quan tới học hỏi của tổ chức, Veisi đã cho thấy hầu hết các giảng viên (90%) đồng ý rằng cơ sở đào tạo về nông nghiệp và tài nguyên thuộc trường đại học Tehran là một tổ chức học hỏi. Đây là một trong các nghiên cứu thực nghiệm đầu tiên về học hỏi của tổ chức trong các cơ sở giáo dục đại học và mới chỉ đánh giá qua cảm nhận của giảng viên về các yếu tố liên quan tới tổ chức học hỏi. Nghiên cứu chưa chỉ ra các yếu tố tác động tới việc học hỏi này cũng như kết quả của quá trình học hỏi của nhà trường để rõ mối liên hệ với kết quả hoạt động cũng như các bước phát triển của nhà trường. Tiếp theo đó, vào năm 2012 Wageed A. Nafei và các cộng sự đã có nghiên cứu về mối liên hệ giữa học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động vượt trội trong trường đại học Al-Taif thuộc tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất. Kết quả nghiên cứu cho thấy học hỏi của tổ chức là một yếu tố rất quan trọng tác động trực tiếp tới nhận thức và hành vi của các giảng viên để hướng tới kết quả hoạt động vượt trội của nhà trường. Cụ thể, qua khảo sát ý kiến của 280 giảng viên về mối liên hệ giữa học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động, theo đó cả yếu tố học hỏi của tổ chức dạng thích ứng và yếu tố học hỏi của tổ chức dạng phổ thông đều có tác động trực tiếp tới kết quả hoạt động vượt trội (Nafei và cộng sự, 2012). Mặc dù nghiên cứu thực nghiệm trên đã khẳng định mối quan hệ giữa học hỏi của tổ chức và kết quả hoạt động của trường đại học nhưng nghiên cứu này chưa làm rõ bản chất quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học, do đó cũng chưa xác định được các yếu tố thúc đẩy quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học Al-Taif. Dựa trên các kết quả nghiên cứu về học hỏi của tổ chức trong các trường đại học và doanh nghiệp, Guţă (2014) đã có nghiên cứu thực nghiệm tại 02 trường đại học ở Rumani. Thông qua việc thu thập ý kiến của 97 giảng viên, nghiên cứu viên, Guţă đã khẳng định mối liên hệ giữa quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học và kết quả hoạt động. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng làm rõ các yếu tố tác động liên quan khác như các công cụ hỗ trợ học hỏi và yếu tố nguồn vốn con người trong trường đại học (Guţă, 2014). Mặc dù nghiên cứu thực nghiệm này của Guţă có một
9 số hạn chế về số mẫu nghiên cứu nhưng kết quả cũng cho thấy rõ quá trình học hỏi của tổ chức theo 4 giai đoạn: tiếp nhận tri thức, chia sẻ thông tin, diễn giải thông tin và lưu trữ tri thức đã được Huber (1991) công bố. 1.1.2. Đặc điểm về học hỏi của tổ chức trong các trường đại học Học hỏi của tổ chức được nhiều học giả khẳng định rất cần thiết cho việc phát triển tổ chức khi tạo ra được lợi thế cạnh tranh dựa trên tri thức (Stata, 1989). Trong ngữ cảnh giáo dục đại học, học hỏi của tổ chức cần được quan tâm nhiều hơn nữa bởi vì các trường đại học có sứ mạng sáng tạo và chuyển giao tri thức cho xã hội chứ không chỉ dừng lại ở việc phát triển tri thức để phát triển tổ chức của mình. Môi trường giáo dục đại học trên thế giới đang có những thay đổi theo chiều hướng cạnh tranh hơn thúc đẩy các trường đại học cần sớm phát triển thành các tổ chức học hỏi tích cực để cải thiện kết quả giảng dạy và nghiên cứu của mình (Dill, 1999). Mặt khác hành vi và thái độ của các giảng viên trong trường đại học liên quan tới học hỏi của tổ chức là một trong các yếu tố quan trọng để tạo ra kết quả hoạt động vượt trội của nhà trường (Nafei và cộng sự, 2012). Do đó, việc nghiên cứu và thúc đẩy quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học là rất cần thiết và quan trọng để đảm bảo phát triển được nhà trường qua đó đóng góp cho sự phát triển xã hội. Đặc điểm quá trình học hỏi của tổ chức trong trường đại học Như phần trên đã trình bày thì quá trình học hỏi của tổ chức trong các trường đại học có thể được xem xét theo quá trình: tiếp nhận tri thức, chia sẻ thông tin, diễn giải thông tin và lưu trữ tri thức giống như các loại hình tổ chức khác. Tuy nhiên, khi nghiên cứu sâu vào bản chất quá trình học hỏi của tổ chức thì trường đại học là một tổ chức rất đặc thù nên có một số đặc điểm khác biệt cần làm rõ như dưới đây: - Theo nghiên cứu của mình, Bauman (2005) đã chỉ ra rằng các trường đại học đang học hỏi chưa tốt như tiềm năng sẵn có. Cụ thể, các nghiên cứu chỉ ra rằng các trường đại học đang làm rất tốt việc tiếp nhận tri thức thông qua hoạt động giảng dạy và nghiên cứu của mình và qua đó thì
10 chuyển giao tri thức cho người học và gián tiếp phát triển các tổ chức khác. Nhưng thực tế hiện nay việc áp dụng các tri thức của giảng viên, nghiên cứu viên vào các hoạt động quản lý của nhà trường là còn hạn chế (Ewell, 1997) và thực tế các trường đại học cần phải áp dụng tốt để phát triển chính tổ chức của mình như việc phát triển các tổ chức khác mà các cơ sở giáo dục đang làm hiện nay (Bauman, 2005). Clark (1983) đã giải thích nguyên nhân là do các trường đại học là một loại hình tổ chức phân tán khi các giảng viên, nghiên cứu viên làm việc rất độc lập theo chuyên môn hẹp của mình. - Bên cạnh đó, O’Neil và cộng sự (1999) đã nhận thấy rằng với trách nhiệm giải trình trước người học và xã hội thì các trường đại học sẽ có động lực và sức ép để cải tiến hoạt động của mình và qua đó thì nhà trường sẽ học hỏi được một cách rất nhanh chóng và thuận lợi hơn các tổ chức khác. Trước vấn đề đặt ra như trên thì các nhà nghiên cứu cũng đã chỉ ra nhiều các giải pháp khác nhau để thúc đẩy quá trình học hỏi của tổ chức. Với đặc điểm của loại hình tổ chức và đặc điểm nguồn nhân lực của trường đại học thì Bauman (2005) cho rằng cần phải thúc đẩy quá trình học hỏi của tổ chức thông qua 3 hoạt động chính: - Khuyến khích sáng tạo và đóng góp nhiều ý tưởng mới từ các giảng viên và nghiên cứu viên: việc sáng tạo và đóng góp ý tưởng mới trong nhà trường thì cũng tương đồng với quan điểm của các nhà khoa học trước đây (Garvin, 1993; Huber, 1991) về việc tiếp nhận tri thức. Trong các trường đại học thì nguồn dữ liệu trong tất cả các hoạt động là rất lớn, việc tổ chức nghiên cứu các dữ liệu trên một cách có hệ thống theo từng mục tiêu cải thiện hoạt động sẽ giúp nhà trường có nhiều phát hiện mới, ý tưởng mới (Bauman, 2005). Trong nghiên cứu về “Thúc đẩy học hỏi của tổ chức hướng tới việc tạo ra công bằng trong giáo dục đại học” năm