Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Nghiên cứu năng lực động của các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam

Chia sẻ: Tomjerry001 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:228

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu chung của luận án là nhận dạng các thành tố năng lực động; xem xét cơ chế tác động và mối quan hệ giữa các năng lực động và sự ảnh hưởng của năng lực động đến kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBL. Từ đó, luận án xác lập các định hướng, quan điểm và các giải pháp có luận cứ lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực động nhằm cải thiện kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Nghiên cứu năng lực động của các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI ------------------------- Nguyễn Phương Linh NGHIÊN CỨU NĂNG LỰC ĐỘNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BÁN LẺ VIỆT NAM Luận án tiến sĩ kinh tế Hà Nội, Năm 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI ------------------------- Nguyễn Phương Linh NGHIÊN CỨU NĂNG LỰC ĐỘNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BÁN LẺ VIỆT NAM Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 934.01.01 Luận án tiến sĩ kinh tế Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS, TS. Cao Tuấn Khanh 2. PGS, TS. Nguyễn Đức Nhuận Hà Nội, Năm 2021
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập và duy nhất của riêng tôi, do tôi thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày 27 tháng 09 năm 2021 Nghiên cứu sinh Nguyễn Phương Linh
ii LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin trân trọng cảm ơn quý thầy cô trường Đại học Thương mại đã tận tình giảng dạy hướng dẫn tôi hoàn thành các học phần trong chương trình đào tạo. Đây là những kiến thức nền tảng quan trọng trang bị cho tôi những kiến thức cơ bản để hoàn thành và đáp ứng các yêu cầu về học thuật cũng như kỹ năng cho quá trình học tập và nghiên cứu của tôi. Tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Cao Tuấn Khanh và PGS.TS Nguyễn Đức Nhuận – hai giảng viên hướng dẫn khoa học của tôi. Trong suốt thời gian qua, hai Thầy đã tận tình chỉ bảo, động viên, định hướng và hướng dẫn tôi thực hiện Luận án. Những nhận xét và góp ý của các Thầy giúp tôi dần hé mở cánh cửa của Luận án; những lời động viên, khích lệ của hai Thầy giúp tôi thêm vững bước để hoàn thành Luận án. Trong quá trình làm Luận án, tôi còn nhận được sự trợ giúp từ Phòng Quản lý sau Đại học – nơi quản lý trực tiếp nghiên cứu sinh, luôn tạo điều kiện tốt nhất để chúng tôi hoàn thành chương trình học. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới bộ môn Quản trị chiến lược, khoa Quản trị kinh doanh - nơi tôi đang công tác đã có những đóng góp quý báu cũng như những động viên, hỗ trợ để tôi có thể dành nhiều thời gian cho việc hoàn thành công trình nghiên cứu này. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến bộ môn Quản trị Marketing – nơi tôi được phân công sinh hoạt chuyên môn, đã giúp tôi được trau dồi thêm nhiều kiến thức và tạo điều kiện để tôi có thể hoàn thành vai trò của một nghiên cứu sinh tại bộ môn. Cuối cùng, tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc tới Gia đình. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn vô hạn dành cho Bố Mẹ tôi – người luôn quan tâm và động viên tôi để tôi thêm vững bước trong suốt thời gian qua. Tôi xin dành lời cảm ơn từ trái tim tới chồng và các con của tôi – những người luôn sẵn lòng giúp đỡ, chia sẻ, và luôn thương yêu tôi để tôi có thể tập trung cho công trình nghiên cứu này. Xin trân trọng cảm ơn! Nghiên cứu sinh Nguyễn Phương Linh
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................... vi DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ ............................................................................. vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................. viii PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài........................................................................................1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................3 4. Câu hỏi nghiên cứu ...............................................................................................4 5. Phương pháp nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu của luận án ..............................5 a) Phương pháp luận nghiên cứu...........................................................................5 b) Phương pháp nghiên cứu cụ thể ........................................................................5 6. Những đóng góp mới của luận án.........................................................................6 7. Kết cấu của luận án ...............................................................................................8 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ..........8 1.1 Tổng quan các nghiên cứu lý thuyết .....................................................................8 1.2 Tổng quan các nghiên cứu thực chứng ...............................................................12 1.2.1 Tổng quan các nghiên cứu về sự ảnh hưởng của năng lực động đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ...................................................................12 1.2.2 Tổng quan các nghiên cứu về ngành bán lẻ nói chung và năng lực động của các doanh nghiệp bán lẻ nói riêng .............................................................................20 1.3 Khoảng trống nghiên cứu ...................................................................................23 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..........................................................................................25 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU VỀ NĂNG LỰC ĐỘNG CỦA DOANH NGHIỆP BÁN LẺ ......................................................26 2.1 Một số vấn đề và lý thuyết có liên quan .............................................................26 2.1.1 Lý thuyết về nguồn lực ................................................................................26 2.1.2 Lý thuyết về năng lực động .........................................................................27 2.1.3 Quan điểm và một số chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp .............................................................................................................30 2.2 Phân định những nội dung nghiên cứu năng lực động của doanh nghiệp bán lẻ.32 2.2.1 Khái niệm và đặc điểm của doanh nghiệp bán lẻ ........................................32 2.2.2 Khái niệm và bản chất năng lực động của doanh nghiệp bán lẻ .................33
iv 2.2.3 Các thành tố năng lực động của doanh nghiệp bán lẻ .................................35 2.3 Mô hình nghiên cứu và các giả thuyết nghiên cứu về ảnh hưởng của năng lực động đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bán lẻ ...........................48 2.3.1 Mô hình nghiên cứu đề xuất ........................................................................48 2.3.2 Giả thuyết nghiên cứu..................................................................................50 2.4 Các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến doanh nghiệp bán lẻ ..............................56 2.4.1 Các yếu tố môi trường vĩ mô .......................................................................56 2.4.2 Các yếu tố môi trường ngành ......................................................................58 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2..........................................................................................60 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................61 3.1 Phương pháp nghiên cứu định tính .....................................................................61 3.2.1 Tiền thẩm định bảng hỏi (pre-test) ..............................................................61 3.2.2 Phỏng vấn chuyên sâu .................................................................................62 3.2 Phương pháp nghiên cứu định lượng .................................................................62 3.3.1 Thiết kế bảng hỏi .........................................................................................62 3.3.2 Phương pháp chọn mẫu và thu thập dữ liệu ................................................70 3.3.3 Phương pháp phân tích dữ liệu ....................................................................73 3.3.4 Quy trình và nội dung phân tích dữ liệu trong nghiên cứu định lượng .......74 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3..........................................................................................79 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ NĂNG LỰC ĐỘNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BÁN LẺ VIỆT NAM .................................................................80 4.1 Khái quát chung về doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam và các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam................................................................80 4.1.1 Khái quát chung về doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam ....................................80 4.1.2 Đánh giá sự ảnh hưởng của môi trường vĩ mô đến doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam………………………………………………………………………………...82 4.1.3 Đánh giá sự ảnh hưởng của môi trường ngành đến doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam………………………………………………………………………………...86 4.2 Kết quả mô tả mẫu nghiên cứu ...........................................................................89 4.3 Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu ...........................................................93 4.3.1 Đánh giá mô hình đo lường .........................................................................93 4.3.2 Đánh giá mô hình cấu trúc...........................................................................97 4.3.3 Đánh giá các phát hiện nghiên cứu từ nghiên cứu định lượng ..................106 4.4 Phân tích thực trạng các thành tố năng lực động và kết quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam ...................................................................112 4.4.1 Thực trạng năng lực hấp thụ của các DNBLVN .......................................112
v 4.4.2 Thực trạng năng lực đổi mới sáng tạo của các DNBLVN ........................116 4.4.3 Thực trạng năng lực xây dựng & phát triển thương hiệu của các DNBLVN…………………………………………………………………………119 4.4.4 Thực trạng năng lực tích hợp đa kênh của các DNBLVN ........................120 4.4.5 Thực trạng kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN ..................122 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4........................................................................................124 CHƯƠNG 5: QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC ĐỘNG CỦA CÁC DOANH NGHIỆP BÁN LẺ VIỆT NAM ......................125 5.1 Quan điểm và định hướng nâng cao năng lực động của các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam .................................................................................................................125 5.1.1 Triển vọng phát triển ngành bán lẻ Việt Nam ...........................................125 5.1.2 Quan điểm phát triển ngành bán lẻ Việt Nam ...........................................126 5.1.3 Định hướng nâng cao năng lực động của các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam……………………………………………………………………………….128 5.2 Các giải pháp nâng cao năng lực động để cải thiện kết quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam ...................................................................129 5.2.1 Giải pháp nâng cao năng lực hấp thụ ........................................................129 5.2.2 Giải pháp nâng cao năng lực tích hợp đa kênh..........................................135 5.2.3 Giải pháp nâng cao năng lực xây dựng & phát triển thương hiệu.............139 5.2.4 Giải pháp nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo..........................................144 5.3 Một số kiến nghị ...............................................................................................149 5.3.1 Một số kiến nghị với Nhà nước và cơ quan quản lý vĩ mô .......................149 5.3.2 Một số kiến nghị với Hiệp hội bán lẻ Việt Nam .......................................152 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5........................................................................................154 KẾT LUẬN .............................................................................................................155 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
vi DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Tổng hợp các khái niệm về năng lực động ...............................................28 Bảng 3.1: Bảng tổng hợp thang đo của các nhân tố ..................................................67 Bảng 4.1: Tổng số doanh nghiệp bán lẻ trên cả nước ...............................................80 Bảng 4.2: Cơ cấu DNBL trên cả nước theo quy mô .................................................81 Bảng 4.3: Thống kê doanh thu từ bán lẻ hàng hóa của Việt Nam giai đoạn 2017 - 2019 ...........................................................................................................................81 Bảng 4.4: Một số chỉ tiêu phản ánh kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN giai đoạn 2017 – 2019 ...............................................................................................82 Bảng 4.5: Thống kê mô tả năm thành lập của DNBLVN .........................................89 Bảng 4.6: Thống kê mô tả quy mô của các DNBLVN .............................................90 Bảng 4.7: Thống kê mô tả về loại hình kinh doanh của DNBL ................................92 Bảng 4.8: Kết quả đánh giá mô hình đo lường .........................................................93 Bảng 4.9: Bảng chỉ số HTMT của các nhân tố .........................................................97 Bảng 4.10: Kết quả kiểm tra tình trạng đa cộng tuyến .............................................98 Bảng 4.11: Kết quả sự phù hợp của mô hình với số liệu nghiên cứu .......................99 Bảng 4.12: Kết quả kiểm định hệ số Q2 ....................................................................99 Bảng 4.13: Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu tác động trực tiếp ...........99 Bảng 4.14: Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu tác động gián tiếp thông qua biến trung gian .........................................................................................................100 Bảng 4.15: Báo cáo kết quả tổng mức tác động......................................................102 Bảng 4.16: Bảng giá trị hệ số R2; R2adj ....................................................................105
vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Hình 1: Quy trình nghiên cứu .....................................................................................5 Hình 2.1: Mô hình nghiên cứu lý thuyết ...................................................................49 Hình 3.1: Quy trình phân tích dữ liệu trong nghiên cứu định lượng ........................74 Hình 3.2: Mô hình nghiên cứu thực tế về tác động của năng lực động đến kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN .........................................................................78 Hình 4.1: Tốc độ tăng trưởng GDP giai đoạn 2017 – 2020 ......................................83 Hình 4.2: Tốc độ tăng trưởng lĩnh vực bán buôn bán lẻ 2017-2020 .........................83 Hình 4.3: Biểu đồ xác định tỷ lệ DNBL tham gia khảo sát theo số năm hoạt động .90 Hình 4.4: Biểu đồ xác định tỷ lệ DNBL tham gia khảo sát theo quy mô nhân sự ....91 Hình 4.5: Biểu đồ xác định tỷ lệ DNBL tham gia khảo sát theo loại hình kinh doanh ...................................................................................................................................92 Hình 4.6: Kết quả phân tích mô hình đo lường với các biến bậc 1...........................96 Hình 4.7: Kết quả phân tích mô hình đo lường với các biến bậc 2...........................96 Hình 4.8: Mô hình cấu trúc được thay thế bằng điểm số tiềm ẩn cho các biến bậc 1 (bậc 1) của AC, IC và BC .........................................................................................98 Hình 4.9: Kết quả kiểm định giả thuyết ..................................................................106
viii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Danh mục từ viết tắt tiếng Việt Từ viết tắt Giải nghĩa tiếng Việt CNTT Công nghệ thông tin CT-TTg Chỉ thị - Thủ tướng DN Doanh nghiệp DNBL Doanh nghiệp bán lẻ DNBLVN Doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa DNVN Doanh nghiệp Việt Nam ĐTCT Đối thủ cạnh tranh KT-XH Kinh tế - xã hội NCS Nghiên cứu sinh NĐ-CP Nghị định – Chính phủ NQ-CP Nghị quyết – Chính phủ PGS.TS Phó giáo sư. Tiến sĩ TMĐT Thương mại điện tử TT-BCT Thông tư – Bộ Chính trị VN Việt Nam
ix Danh mục từ viết tắt bằng tiếng Anh Từ viết tắt Giải nghĩa tiếng Anh Giải nghĩa tiếng Việt AI Artificial Intelligence Trí tuệ nhân tạo AIDA Attention – Interest – Desire – Chú ý – Quan tâm – Mong muốn – Action Hành động BSC Balanced Scorecard Thẻ điểm cân bằng B2C Business to Consumer Doanh nghiệp tới khách hàng tiêu dùng cuối cùng CB-SEM Covariance-based SEM SEM dựa trên hiệp phương sai CEO Chief Executive Officer Giám đốc/ Tổng giám đốc điều hành CRM Customer Relationship Quản trị quan hệ khách hàng Management ENT Economic Need Test Kiểm tra nhu cầu kinh tế FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội IO Industrial Organization Mô hình kinh tế học tổ chức HTMT Heterotrait-Monotrait Chỉ số tương quan Heterotrait- Monotrait KPI Key Performance Indicator Chỉ số đánh giá thực hiện công việc M&A Mergers & Acquisitions Sáp nhập & Mua lại NSD New Service Development Phát triển dịch vụ mới PLS-SEM Partial Least Squares SEM Một phần nhỏ nhất SEM PR Public Relations Quan hệ công chúng RBV Resource-based view Quan điểm dựa trên nguồn lực ROA Return on Assets Lợi nhuận trên tài sản ROI Return on Investment Lợi nhuận trên vôn đầu tư SBU Strategic Business Unit Đơn vị kinh doanh chiến lược SEM Structural Equation Modeling Mô hình cấu trúc tuyến tính SMEs Small and medium enterprises Doanh nghiệp nhỏ và vừa SRMR Standardized root mean square Chỉ số đo lường mức độ phù hợp của residua mô hình với thực tế nghiên cứu VIF Variance inflaction factor Hệ số phóng đại phương sai WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu và rộng vào nền kinh tế thế giới. Việc tham gia hàng loạt các tổ chức, cộng đồng kinh tế khu vực và thế giới đã mang lại cho nền kinh tế Việt Nam nhiều cơ hội mới và những thách thức mới. Bên cạnh những thời cơ về khả năng mở rộng thị trường, tiếp cận vốn, trình độ khoa học kỹ thuật công nghệ, trình độ quản lý… thì các thách thức cũng là không nhỏ. Một trong những thách thức quan trọng đặt ra cho các doanh nghiệp Việt Nam là khả năng cạnh tranh trong điều kiện nền kinh tế thế giới nói chung và nền kinh tế Việt Nam nói riêng còn nhiều biến động, đang trong quá trình hồi phục hậu khủng hoảng, cạnh tranh càng trở nên phức tạp và khó khăn. Do vậy, để tồn tại và phát triển, các doanh nghiệp Việt Nam cần chú trọng và nâng cao khả năng cạnh tranh vì đó là một trong những chìa khóa dẫn tới sự thành công cho các doanh nghiệp. Các lý thuyết về cạnh tranh đã được nghiên cứu với nhiều quan điểm khác nhau. Trong đó nổi bật là lý thuyết cạnh tranh dựa vào nguồn lực RBV (Resource-based view) của Barney (1991). Lý thuyết RBV hướng tới giải quyết bài toán về kết quả kinh doanh của doanh nghiệp với tiếp cận nghiên cứu xuất phát từ các yếu tố nguồn lực nội bộ hiện có. Có thể thấy, lý thuyết RBV được nghiên cứu trong điều kiện thị trường ổn định, cân bằng mà chưa tiếp cận tại các thị trường có nhiều biến động. Chính vì vậy, các nghiên cứu sau này có xu hướng tập trung nhiều hơn vào việc nghiên cứu năng lực cạnh tranh trong điều kiện động của thị trường (Năng lực động – Dynamic capability). Kết quả của những nghiên cứu về năng lực động phản ánh trên các bình diện nghiên cứu khai phá lý thuyết và các nghiên cứu thực chứng. Trong đó, các nghiên cứu lý thuyết tập trung làm rõ khái niệm và bản chất của năng lực động. Các nghiên cứu thực chứng giải quyết bài toán xác định các thành tố năng lực động và xem xét sự ảnh hưởng của các yếu tố này tới khả năng thích ứng với điều kiện môi trường thay đổi cũng như tới kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Các tiền nghiên cứu có xu hướng nhận dạng các thành tố năng lực động nói chung và có thể áp dụng chung cho mọi loại hình doanh nghiệp. Trong khi đó, mỗi ngành nghề kinh doanh có những đặc thù khác biệt rõ rệt về đặc điểm của doanh nghiệp trong ngành cũng như về cấu trúc cạnh tranh của ngành. Chính vì vậy, việc nghiên cứu chủ đề năng lực động cần được tiếp cận dưới lăng kính của từng ngành nghề cụ thể. Trên cơ sở đó, cần chỉ ra các thành tố năng lực động cho các doanh nghiệp của từng ngành nghề riêng biệt; từ đó, tìm ra cách thức tạo lập, duy trì các năng lực động này, cũng như xem xét sự tác động của chúng tới kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, các nghiên cứu về năng lực động thời
2 gian qua chủ yếu được thực hiện với bối cảnh thị trường tại các quốc gia phát triển và các quốc gia mới nổi. Trong khi đó, sự biến động và thay đổi của môi trường thường xảy ra mạnh mẽ tại các quốc gia đang phát triển. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với các doanh nghiệp tại các quốc gia này là cần nuôi dưỡng, duy trì và phát triển các năng lực động để đáp ứng với các thay đổi của thị trường kinh doanh. Thị trường bán lẻ Việt Nam trong những năm gần đây vẫn được đánh giá là một trong những thị trường hấp dẫn nhất toàn cầu (Kearney, 2017). Xét về tổng giá trị bán lẻ hàng hóa của nước ta từ 2008 đến nay có thể thấy xu hướng tăng trưởng rõ rệt qua các năm với mức tăng trưởng tương đối đồng đều, đạt bình quân 119%/năm (Tổng Cục Thống Kê, 2019). Thị trường bán lẻ Việt Nam được đánh giá là hấp dẫn bởi các lý do sau: (1) – Định hướng cơ cấu ngành nghề trong nước ưu tiên tập trung cho đầu tư và phát triển ngành công nghiệp – xây dựng và dịch vụ; giảm dần tỷ trọng các lĩnh vực nông lâm thủy sản. (2) – Việt Nam là quốc gia có dân số đông thứ 15 trên thế giới và cơ cấu dân số vàng. (3)- Mật độ phân bổ mạng lưới bán lẻ/phân bổ dân cư thì còn khá thưa thớt. (4)- Nhu cầu mua sắm, chi tiêu gia đình của các hộ gia đình Việt Nam ngày càng cao. (5)- Việt Nam có tốc độ đô thị hóa nhanh nhất thế giới. Bên cạnh những tiềm năng và cơ hội phát triển, ngành bán lẻ Việt Nam thời gian qua cũng gặp phải không ít khó khăn, thách thức. Đầu tiên phải kể đến là sự sụt giảm nghiêm trọng trong thứ hạng về mức độ hấp dẫn của thị trường bán lẻ. Tiếp đến là những khó khăn do tập trung phát triển về số lượng mà không quan tâm đến chất lượng, dẫn đến việc thiếu tính liên kết giữa các lực lượng, bộ phận khi tham gia thị trường bán lẻ. Doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam còn thiếu tính chuyên nghiệp trong kinh doanh và quản lý, từ khâu quản lý chuỗi, tổ chức trưng bày hàng hóa, giá cả thiếu cạnh tranh, nguồn hàng chưa phong phú, kiểm soát đầu vào không chặt chẽ…. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam mới tập trung vào các hình thức bán lẻ truyền thống, các hình thức bán lẻ hiện đại như bán lẻ trực tuyến, bán lẻ ứng dụng công nghệ còn chưa thực sự được quan tâm đầu tư đúng mức. Bên cạnh những thách thức trên, doanh nghiệp bán lẻ nội địa còn gặp phải khó khăn do sự cạnh tranh vô cùng gay gắt và ngày càng có chiều hướng tăng cao do sức ép mở cửa thị trường bán lẻ; cùng với đó là lượng vốn FDI đổ vào ngành bán lẻ đã gia tăng nhanh chóng và trở thành một trong ba nhóm ngành nghề có lượng FDI lớn nhất cả nước. Đứng trước thực tế này, các doanh nghiệp bán lẻ nội địa cần nhanh chóng tìm ra cách thức cạnh tranh, thích ứng với điều kiện thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh của mình để có thể đứng vững trước làn sóng cạnh tranh, duy trì và cải thiện được kết quả kinh doanh cũng như tạo lập và phát triển các năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp của mình. Như vậy, có thể thấy việc thực hiện một nghiên cứu chính thức về năng lực động
3 nói chung và năng lực động của DNBL nói riêng là cần thiết, đặc biệt là trong giai đoạn và điều kiện ngành bán lẻ Việt Nam đang ngày càng cạnh tranh gay gắt với nhiều thách thức, khó khăn đặt ra. Chính vì vậy, tác giả quyết định lựa chọn đề tài “Nghiên cứu năng lực động của các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam” làm chủ đề nghiên cứu chính thức của luận án. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục tiêu nghiên cứu: Luận án được thực hiện nhằm mục tiêu hệ thống các lý luận và thực tiễn về năng lực động của DNBL: nhận dạng các thành tố năng lực động; xem xét cơ chế tác động và mối quan hệ giữa các năng lực động và sự ảnh hưởng của năng lực động đến kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBL. Từ đó, luận án xác lập các định hướng, quan điểm và các giải pháp có luận cứ lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực động nhằm cải thiện kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN. - Nhiệm vụ nghiên cứu: + Luận giải và hệ thống một số vấn đề lý luận cơ bản về năng lực động; xác lập các thành tố năng lực động trên cơ sở phân định và nhận dạng thành tố năng lực động tổng quát và cụ thể của DNBL; xây dựng mô hình nghiên cứu và xác lập các giả thuyết nghiên cứu nhằm xem xét cơ chế chuyển hóa của các năng lực tác nghiệp thành các năng lực động cụ thể của DNBL; và sự tác động của năng lực động đến kết quả hoạt động kinh doanh của DNBL. + Kiểm định và đánh giá cơ chế tác động của các thành tố năng lực động tổng quát tới các thành tố cụ thể và sự tác động của năng lực động tới kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN; thực hiện đánh giá mức độ khác biệt về sự ảnh hưởng giữa các nhóm năng lực động và sự tác động của năng lực động đến kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN. + Phân tích thực trạng các thành tố năng lực động của các DNBLVN thông qua kết hợp đồng thời các dữ liệu thứ cấp và dữ liệu sơ cấp từ nghiên cứu định tính và định lượng. Từ đó đánh giá thực trạng năng lực động của các DNBLVN. + Đề xuất quan điểm và giải pháp nâng cao năng lực động để cải thiện kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN đến năm 2025, tầm nhìn 2030. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu các thành tố năng lực động của DNBL và sự tác động của năng lực động tới kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN. Phạm vi nghiên cứu: - Phạm vi nghiên cứu về nội dung: Nghiên cứu sự ảnh hưởng của các thành tố năng lực động thông qua xem xét cơ chế tác động giữa năng lực động tổng quát tới
4 nhóm năng lực động cụ thể; và sự tác động của năng lực động tới kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN. Thực hiện thiết lập cơ sở lý luận, giả thuyết nghiên cứu và thực hiện kiểm định, phân tích đánh giá thực trạng nhằm: (1)- Làm rõ cơ chế tác động và mối quan hệ giữa các nhóm năng lực động của DNBLVN; (2)- Nhận dạng và đánh giá sự ảnh hưởng của năng lực động đến kết quả hoạt động kinh doanh của DNBLVN; (3)- Phân tích và đánh giá thực trạng năng lực động của các DNBLVN; và (4)- Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực động để cải thiện kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN. - Phạm vi nghiên cứu về không gian: + Về khách thể nghiên cứu: Tập trung nghiên cứu các DNBL có các đặc điểm sau: (1)- Được thành lập và đăng ký tại Việt Nam (gọi tắt là DNBLVN) mà không bao gồm yếu tố nước ngoài (DNBL liên doanh hay DNBL đầu tư trực tiếp nước ngoài); (2)- Có thời gian thành lập từ năm 2017 trở về trước; là những DNBLVN có quy mô nhỏ, vừa hoặc lớn; (3)- Là những DNBL thuần túy (không thực hiện hoạt động sản xuất trực tiếp sản phẩm mà doanh nghiệp đó kinh doanh hoặc chào hàng trên thị trường); và (4)- Hoạt động theo hình thức siêu thị tổng hợp; siêu thị mini/cửa hàng tiện lợi; và siêu thị chuyên doanh trong các lĩnh vực hàng tiêu dùng: bán lẻ bách hóa và bán lẻ sản phẩm thông thường phục vụ cho cá nhân và hộ gia đình. Chi tiết về cách thức lựa chọn khách thể nghiên cứu sẽ được trình bày cụ thể trong chương 3. + Về địa bàn nghiên cứu: Thực hiện nghiên cứu và khảo sát về ảnh hưởng của năng lực động đến kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN trên phạm vi toàn quốc, trong đó tập trung chính vào các DNBLVN có trụ sở chính tại ba khu vực thị trường lớn tại Việt Nam là Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng. - Phạm vi nghiên cứu về thời gian: Dữ liệu sử dụng trong luận án được thu thập từ giai đoạn 2010 đến nay. Với các dữ liệu sơ cấp, thực hiện thu thập trong khoảng thời gian 2019-2020. Kết quả nghiên cứu và những giải pháp đóng góp của luận án được đề xuất cho giai đoạn đến 2025, tầm nhìn 2030. 4. Câu hỏi nghiên cứu Để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu đã đề ra, luận án tập trung trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau: (1)- Năng lực động của doanh nghiệp bán lẻ là gì? (2)- Năng lực động của DNBL gồm những yếu tố nào? Có thể được chia thành những nhóm năng lực động nào? (3)- Cơ chế tác động và mối quan hệ giữa các nhóm năng lực động của DNBLVN? (4)- Sự tác động và ảnh hưởng của năng lực động tới kết quả hoạt động kinh
5 doanh của các DNBLVN? (5)- Có những giải pháp nào nâng cao năng lực động để cải thiện kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN? 5. Phương pháp nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu của luận án a) Phương pháp luận nghiên cứu Phương pháp luận nghiên cứu được sử dụng là phương pháp tiếp cận hệ thống, biện chứng, logic và lịch sử để xem xét các vấn đề nghiên cứu trong mối quan hệ giữa cái chung (năng lực động của doanh nghiệp) với cái riêng (năng lực động của doanh nghiệp bán lẻ). Nghiên cứu năng lực động là nghiên cứu các thành tố, mối quan hệ giữa các thành tố và sự tác động của năng lực động đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bán lẻ. b) Phương pháp nghiên cứu cụ thể - Quy trình nghiên cứu: Quy trình nghiên cứu cụ thể của luận án được thực hiện với 07 bước, được thể hiện trong hình 1. Từ quy trình nghiên cứu được chỉ ra, tác giả dựa trên những yêu cầu về lý luận và thực tiễn để đưa ra vấn đề nghiên cứu chính là năng lực động của các DNBLVN. Từ vấn đề nghiên cứu được phát hiện, tác giả thực hiện tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài để tìm ra khoảng trống nghiên cứu cả về mặt lý thuyết cũng như thực tiễn. Từ đó định hình những vấn đề lý luận, mô hình và giả thuyết nghiên cứu phù hợp, giúp giải quyết vấn đề nghiên cứu được phát hiện. Tiếp đó, tác giả tiến hành lựa chọn phương pháp nghiên cứu phù hợp, bao gồm các nghiên cứu định tính và định lượng. Trên cơ sở đó, tác giả thực hiện thu thập dữ liệu, gồm cả dữ liệu thứ cấp và dữ liệu sơ cấp. Dựa trên các thông tin thu thập được, tác giả tiến hành xử lý, phân tích kết quả để đánh giá thực trạng của vấn đề nghiên cứu. Dựa trên thực trạng nghiên cứu được phát hiện, tác giả đưa ra một số quan điểm, định hướng và giải pháp nhằm giải quyết vấn đề nghiên cứu. Cuối cùng, tác giả trình bày, báo cáo kết quả nghiên cứu. Phát hiện vấn đề Tổng quan tình hình nghiên Xây dựng cơ sở lý luận về vấn nghiên cứu cứu đề tài đề nghiên cứu Tiến hành thu thập dữ liệu Xác định phương pháp nghiên cứu nghiên cứu Thực hiện phân tích kết quả và Quan điểm, định hướng và đánh giá thực trạng giải pháp Hình 1: Quy trình nghiên cứu Nguồn: Tác giả tự tổng hợp
6 - Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp: Để có được bức tranh tổng thể về năng lực động thông qua các thành tố và kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN, luận án thực hiện thu thập dữ liệu thứ cấp là các báo cáo ngành bán lẻ của Hiệp hội bán lẻ Việt Nam cũng như các bài báo, công trình nghiên cứu có liên quan đến bán lẻ và các DNBLVN trong khoảng thời gian từ 2010 đến nay. Bên cạnh đó, các bản báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBL nội địa từ 2017 đến nay cũng được tác giả thu thập và lựa chọn để phục vụ cho nghiên cứu và viết thực trạng. - Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp: Để thực hiện được mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu cũng như trả lời được câu hỏi nghiên cứu, luận án sử dụng đồng thời cả phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp nghiên cứu định lượng. Với phương pháp nghiên cứu định tính, luận án thực hiện phỏng vấn chuyên gia để tiền thẩm định bảng hỏi (pre-test) phục vụ cho nghiên cứu định lượng và phỏng vấn chuyên sâu để đánh giá thực trạng năng lực động của các DNBLVN. Với phương pháp nghiên cứu định lượng - là phương pháp nghiên cứu được sử dụng chủ yếu trong luận án - tác giả thực hiện việc xây dựng các khái niệm nghiên cứu, xác định các thang đo nghiên cứu thông qua kế thừa một phần, kế thừa có chỉnh sửa/bổ sung và kế thừa toàn bộ thang đo từ các tiền nghiên cứu có liên quan đến chủ đề của luận án. Tiếp đến, tác giả tiến hành kiểm định mô hình nghiên cứu bằng việc đánh giá mô hình đo lường và mô hình cấu trúc thông qua phương pháp cấu trúc tuyến tính bình phương nhỏ nhất (PLS-SEM). Phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng sẽ được mô tả chi tiết trong chương 3. 6. Những đóng góp mới của luận án Kết quả nghiên cứu của luận án đã mang lại những đóng góp mới sau: Về mặt lý luận: Thứ nhất, luận án đã hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản về năng lực động của DN nói chung và vận dụng cho DNBL nói riêng. Từ việc tổng quan các nghiên cứu có liên quan và kế thừa các lý thuyết nền tảng, luận án đưa ra khái niệm và đặc điểm của năng lực động gắn với DNBL dựa trên việc kết hợp cả quan điểm ngoại suy và nội suy. Thứ hai, luận án đã nhận dạng các thành tố năng lực động của DNBL. Trên cơ sở kế thừa và phát triển, luận án đã đưa ra nhưng luận cứ để chỉ ra các thành tố năng lực động trên hai khía cạnh: năng lực động tổng quát và năng lực động cụ thể. Trong đó, các năng lực động tổng quát đóng vai trò là các năng lực tiền đề, thúc đẩy các năng lực tác nghiệp của doanh nghiệp thay đổi và cải tiến để thích nghi với điều kiện biến động của môi trường và biến các năng lực tác nghiệp thành những thành tố năng lực động cụ thể. Với đặc thù của DNBL, các thành tố năng lực động tổng quát được
7 chỉ ra trong luận án gồm năng lực hấp thụ và năng lực đổi mới sáng tạo; các thành tố năng lực động cụ thể gồm năng lực xây dựng & phát triển thương hiệu và năng lực tích hợp đa kênh. Thứ ba, kết quả nghiên cứu của luận án có đóng góp cho lý thuyết về quản trị chiến lược. Bằng các luận cứ khoa học, luận án đưa ra các luận điểm để xác lập mô hình nghiên cứu nhằm làm rõ cơ chế hoạt động của năng lực động; cụ thể: (1)- Cơ chế tác động và mối quan hệ của các thành tố năng lực động tổng quát tới các thành tố năng lực động cụ thể; (2)- Cơ chế ảnh hưởng của năng lực động tới kết quả hoạt động kinh doanh thông qua xem xét đồng thời trên khía cạnh tác động trực tiếp và gián tiếp. Về mặt thực tiễn Luận án đã tiến hành kiểm định mô hình nghiên cứu lý thuyết qua bộ dữ liệu sơ cấp được thu thập qua điều tra và xác lập mô hình nghiên cứu thực tế về năng lực động của các DNBL phù hợp với môi trường và thị trường bán lẻ Việt Nam. Những phát hiện và đóng góp mới của luận án về mặt thực tiễn gồm: Thứ nhất, kết quả nghiên cứu đã làm rõ cơ chế tác động tích cực và mạnh mẽ của các năng lực động tổng quát (năng lực hấp thụ và năng lực đổi mới sáng tạo) tới năng lực động cụ thể (năng lực xây dựng & phát triển thương hiệu và năng lực tích hợp đa kênh) của DNBL. Phát hiện nghiên cứu đã làm rõ vai trò tiền đề của các các năng lực động tổng quát trong việc thúc đẩy các năng lực động cụ thể của DNBL phát triển; đồng thời làm rõ cơ chế biến đổi của các năng lực tác nghiệp trong DN thành các năng lực động cụ thể thông qua sự tác động của các năng lực động tổng quát. Thứ hai, kết quả nghiên cứu đã làm sáng tỏ mối quan hệ tích cực và đáng kể của năng lực động tới kết quả hoạt động kinh doanh của DNBL thông qua đồng thời các tác động trực tiếp và gián tiếp. Trong đó, các thành tố năng lực động cụ thể có ảnh hưởng trực tiếp tới kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBL. Các năng lực động tổng quát với vai trò và vị trí tiền đề đã cho thấy sự ảnh hưởng tích cực và gián tiếp tới kết quả hoạt động kinh doanh của DNBLVN thông qua thành tố trung gian là các năng lực động cụ thể. Kết quả nghiên cứu đã đưa ra bằng chứng thực nghiệm tin cậy về sự cần thiết của việc nuôi dưỡng các năng lực tác nghiệp để biến chúng trở thành các năng lực động, giúp DN thích ứng tốt với các điều kiện biến động từ môi trường. Thứ ba, bằng việc sử dụng đồng thời dữ liệu thứ cấp và sơ cấp từ phân tích định tính và định lượng, kết quả phân tích đã chỉ ra bức tranh tương đối toàn cảnh về thực trạng năng lực động của các DNBLVN. Thông qua đó, luận án chỉ ra mức độ quan trọng của việc nuôi dưỡng và phát triển các thành tố năng lực động trong cải thiện kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN.
8 Về mục tiêu nghiên cứu: Từ các phát hiện và kết quả nghiên cứu, luận án đưa ra các quan điểm, định hướng và các giải pháp nhằm nâng cao năng lực động để cải thiện kết quả hoạt động kinh doanh của các DNBLVN đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Các giải pháp đề xuất được sắp xếp theo mức độ quan trọng của từng thành tố năng lực động đến kết quả hoạt động kinh doanh. Bên cạnh đó, luận án đưa ra một số khuyến nghị với các cơ quan quản lý vĩ mô nhằm hỗ trợ các DNBL nội địa phát triển hoạt động kinh doanh nói chung và nâng cao năng lực động nói riêng. 7. Kết cấu của luận án Ngoài Phần mở đầu và Kết luận, luận án được kết cấu thành 5 chương gồm: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan. Chương 2: Cơ sở lý luận và giả thuyết nghiên cứu về năng lực động của doanh nghiệp bán lẻ. Chương 3: Phương pháp nghiên cứu. Chương 4: Kết quả nghiên cứu về năng lực động của các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam. Chương 5: Quan điểm, định hướng và giải pháp nâng cao năng lực động của các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN 1.1 Tổng quan các nghiên cứu lý thuyết Thuật ngữ năng lực động (Dynamic Capability) lần đầu được Teece & Pisano (1994) nhắc đến trong một bài báo khoa học về năng lực động. Các nghiên cứu mang tính nền tảng để xây dựng khung lý thuyết về năng lực động và mối quan hệ của năng lực động đến quản trị chiến lược có thể kể đến như nghiên cứu của Teece & Pisano (1994); Helfat (1997); Teece & cộng sự (1997); Eisenhardt & Martin (2000); Zollo & Winter (2002); Winter (2003); Zahra & cộng sự (2006); Helfat & cộng sự (2007); Teece (2009). Đây được coi là các nghiên cứu lý thuyết quan trọng, giúp làm sáng tỏ khái niệm, bản chất của năng lực động cũng như sự cần thiết phải nghiên cứu năng lực động trong điều kiện môi trường biến động hiện nay. Ngoài các nghiên cứu lý thuyết nền tảng này, thời gian qua còn có một số công trình nghiên cứu về lý thuyết năng lực động trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu đã tái khẳng định vai trò và tầm quan trọng của năng lực động với doanh nghiệp. Một số nghiên cứu điển hình từ giai đoạn 2010 đến nay có thể kể đến như: Nghiên cứu của Barreto (2010) được thực hiện trên cơ sở tổng quan các công trình nghiên cứu về năng lực động, nhận dạng các điểm hạn chế và thách thức chủ
9 yếu từ các nghiên cứu, đề xuất việc cần khái niệm hóa năng lực động như là một cấu trúc tổng hợp đa chiều, và đưa ra những cho các nghiên cứu về năng lực động trong tương lai. Bên cạnh đó, nghiên cứu đã chỉ ra vai trò và tầm quan trọng của các nghiên cứu năng lực động thông qua các công trình nghiên cứu về đề tài này. Dựa trên nghiên cứu định tính, tác giả đã chỉ ra tầm quan trọng của việc nghiên cứu năng lực động đối với DN trong điều kiện môi trường thay đổi và biến động, đồng thời chỉ ra lĩnh vực nghiên cứu này không chỉ là chủ đề của quản trị kinh doanh mà còn là chủ đề cần được nghiên cứu ở nhiều lĩnh vực quản trị chức năng khác nhau. Cùng với các nghiên cứu lý thuyết trước đó, nghiên cứu của Barreto (2010) đã tái khẳng định sự cần thiết của nghiên cứu năng lực động trong điều kiện thị trường nhiều biến động và cạnh tranh hiện nay. Cuốn sách của Jones & cộng sự (2013) gồm 12 chương tập trung phân tích về các nguồn lực bên trong DN mà tập trung nhiều vào việc tạo lập và phát triển các nguồn lực vô hình dựa trên sự học hỏi để cải biến thành các năng lực động trong DN. Cuốn sách đặc biệt tập trung phân tích trong bối cảnh của các DN khởi nghiệp. Chương 9 và chương 12 của cuốn sách tập trung phân tích năng lực động và cách thức tạo ra năng lực động dựa trên quá trình học hỏi của DN khởi nghiệp để từ đó tạo được thành công cho DN trong tương lai. Nghiên cứu của Williamson (2016) về việc xây dựng và tận dụng các năng lực động dựa trên việc ứng dụng đổi mới & sáng tạo được thực hiện dựa trên việc tổng hợp các lý thuyết về năng lực động và năng lực đổi mới & sáng tạo; gắn kết năng lực đổi mới & sáng tạo để xây dựng năng lực động và lợi thế cạnh tranh bền vững của doanh nghiệp. Bài viết sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính thông qua tình huống điển hình và phỏng vấn chuyên sâu 14 doanh nghiệp Trung Quốc trong hai giai đoạn – là những doanh nghiệp được cho là có tính đại diện tốt nhất cho các doanh nghiệp Trung Quốc có khả năng thúc đẩy và triển khai các hoạt động đổi mới & sáng tạo thành công. Bài viết cũng chỉ ra ba thành tố của năng lực động để nghiên cứu là: năng lực cảm nhận cơ hội, năng lực nắm bắt cơ hội và năng lực chuyển đổi. Kết quả của nghiên cứu cho thấy thông qua việc tối ưu hóa năng lực đổi mới & sáng tạo, cả ba thành tố của năng lực động đều được phát huy tối đa. Kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng năng lực động là yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp tạo lập và duy trì lợi thế cạnh tranh bền vững. Đóng góp của nghiên cứu là đã chỉ ra mối quan hệ trực tiếp và tích cực của năng lực động đến lợi thế cạnh tranh bền vững của doanh nghiệp. Tuy nhiên, nghiên cứu mới chỉ dừng lại phân tích ba nhóm thành tố của năng lực động được kế thừa từ Teece & cộng sự (2009). Các thành tố còn lại của năng lực động vẫn chưa được đề cập trong nghiên cứu này.