Luận án Tiến sĩ Kinh tế nông nghiệp: Phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa tốc độ cao - nghiên cứu trường hợp tỉnh Vĩnh Phúc

Chia sẻ: Bình Bình | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:218

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung của luận án tìm hiểu tổng quan các công trình liên quan đề đề tài luận án được nghiên cứu trong và ngoài nước; cơ sở khoa học về phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa tốc độ cao; thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh vĩnh phúc những năm 2010–2019; phương hướng và các giải pháp đẩy mạnh phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2021-2030.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế nông nghiệp: Phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa tốc độ cao - nghiên cứu trường hợp tỉnh Vĩnh Phúc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- PHÙNG CHÍ CƯỜNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA TỐC ĐỘ CAO - NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TỈNH VĨNH PHÚC LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KINH TẾ NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI - 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- PHÙNG CHÍ CƯỜNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA TỐC ĐỘ CAO - NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TỈNH VĨNH PHÚC Chuyên ngành: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Mã số: 9620115 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. PHẠM VĂN KHÔI 2. TS. PHẠM LAN HƯƠNG HÀ NỘI - 2021
i LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày 28 tháng 04 năm 2021 Nghiên cứu sinh Phùng Chí Cường
ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................i MỤC LỤC ............................................................................................................ ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................v DANH MỤC BẢNG........................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ........................................................................ viii LỜI MỞ ĐẦU........................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ...........................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................3 4. Câu hỏi nghiên cứu .......................................................................................4 5. Phương pháp nghiên cứu ..............................................................................4 6. Sơ đồ nghiên cứu của luận án ......................................................................8 7. Những đóng góp mới của luận án ................................................................9 8. Kết cấu của luận án .....................................................................................10 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐỀ ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ĐƯỢC NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC .................11 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đề tài luận án ở ngoài nước ......11 1.1.1. Nghiên cứu về phát triển nông nghiệp bền vững .................................11 1.1.2. Nghiên cứu về phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao .............................................................................................14 1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đề tài luận án ở trong nước ......15 1.2.1. Nghiên cứu về nông nghiệp bền vững và phát triển nông nghiệp bền vững ....15 1.2.2. Nghiên cứu về phát triển nông nghiệp bền vững ở những địa phương có tốc độ CNH, HĐH cao ..............................................................................18 1.3. Tổng hợp kết quả các công trình khoa học đã công bố và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu ...................................................................25 1.3.1. Tổng hợp kết quả các công trình khoa học đã công bố .......................25 1.3.2. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu về phát triển nông nghiệp bền vững tại địa phương có tốc độ CNH, HĐH cao ......................................26 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP BỀN VỮNG TRONG ĐIỀU KIỆN CNH, HĐH TỐC ĐỘ CAO ...........................27 2.1. Cơ sở lý luận về phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao .....................................................................................27 2.1.1. Khái niệm, sự cần thiết phát triển nông nghiệp bền vững ...................27 2.1.2. Nội dung của phát triển nông nghiệp bền vững ...................................35
iii 2.1.3. CNH, HĐH và phát triển nông nghiệp bền vững trong bối cảnh CNH, HĐH tốc độ cao .............................................................................................43 2.1.4. Các yếu tố và nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao..........................................................49 2.1.5. Đánh giá về phát triển nông nghiệp bền vững .....................................53 2.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển nông nghiệp bền vững tại tỉnh, thành phố có tốc độ CNH, HĐH cao.........................................................................56 2.2.1. Kinh nghiệm phát triển nông nghiệp bền vững tại địa phương có tốc độ CNH, HĐH cao của một số quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới .......56 2.2.2. Kinh nghiệm phát triển nông nghiệp bền vững của một số địa phương có tốc độ CNH, HĐH cao trong nước............................................................67 2.2.3. Những bài học cho Vĩnh Phúc từ nghiên cứu kinh nghiệm phát triển nông nghiệp bền vững của một số địa phương trong và ngoài nước .............75 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP BỀN VỮNG Ở TỈNH VĨNH PHÚC NHỮNG NĂM 2010 - 2019 .........................................78 3.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội và tốc độ CNH, HĐH của Vĩnh Phúc ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp bền vững ..............................78 3.1.1. Đặc điểm về tự nhiên ...........................................................................78 3.1.2. Đặc điểm về kinh tế - xã hội ................................................................83 3.1.3. Đặc điểm về quy mô và tốc độ CNH, HĐH trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc ...85 3.1.4. Đánh giá tác động của các điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội đến phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc ...............................................90 3.2. Thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2010 - 2019 ..............................................................................................91 3.2.1. Khái quát tình hình phát triển nông nghiêp tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2010 - 2019 ....................................................................................................91 3.2.2. Thực trạng triển khai các nội dung của phát triển nông nghiệp bền vững trên địa bàn Tỉnh ...................................................................................95 3.3. Đánh giá phát triển nông nghiệp bền vững ở tính Vĩnh Phúc giai đoạn 2010 - 2019......................................................................................................113 3.3.1. Đánh giá tác động của CNH, HĐH đến phát triển nông nghiệp bền vững trên phạm vi tỉnh Vĩnh Phúc ...............................................................113 3.3.2. Đánh giá tác động của CNH, HĐH đến phát trển nông nghiệp bền vững qua kết quả kinh doanh của hộ nông dân điều tra ..............................115 3.3.3. Đánh giá kết quả phát triển nông nghiệp bền vững của tỉnh Vĩnh Phúc....118
iv CHƯƠNG 4 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP BỀN VỮNG Ở TỈNH VĨNH PHÚC GIAI ĐOẠN 2021-2030 ..............................................................................................129 4.1. Dự báo các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp bền vững ở Vĩnh Phúc giai đoạn 2021-2030 ....................................................................129 4.1.1. Dự báo về bối cảnh quốc tế và hội nhập kinh tế quốc tế ...................129 4.1.2. Dự báo về biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp bền vững....132 4.1.3. Dự báo về xu hướng CNH, HĐH và phát triển kinh tế - xã hội ........133 4.1.4. Dự báo về biến đổi các yếu tố nguồn lực cho phát triển nông nghiệp .......136 4.2. Quan điểm, phương hướng và mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững ở Vĩnh Phúc giai đoạn 2021-2030 ...................................................................140 4.2.1. Quan điểm phát triển nông nghiệp bền vững ở Vĩnh Phúc đến năm 2030 ..140 4.2.2. Phương hướng và mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững ở Vĩnh Phúc đến năm 2030 ......................................................................................145 4.3. Các giải pháp đẩy mạnh phát triển nông nghiệp bền vững ở Vĩnh Phúc đến năm 2030 ......................................................................................146 4.3.1. Kết hợp giữa công tác tuyên truyền với xử lý nghiêm các tình trạng vi phạm về đất đai, môi trường ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp bền vững ..............146 4.3.2. Thực hiện quy hoạch, rà soát quy hoạch và bố trí sản xuất theo hướng phát triển nông nghiệp bền vững .................................................................148 4.3.3. Phát triển nghiên cứu, ứng dụng khoa học - công nghệ và đẩy nhanh phát triển nông nghiệp công nghệ cao vào phát triển nông nghiệp bền vững ...........150 4.3.4. Xây dựng hệ thống hạ tầng nông thôn đáp ứng yêu cầu phát triển nông nghiệp bền vững............................................................................................156 4.3.5. Đổi mới và hoàn thiện các giải pháp và chính sách đất đai đáp ứng yêu cầu phát triển nông nghiệp bền vững ...........................................................159 4.3.6. Đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển nông nghiệp bền vững...........................................................................................161 4.3.7. Giải pháp về thị trường cho các sản phẩm nông nghiệp phát triển bền vững ...163 4.3.8. Tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, sự hỗ trợ và quản lý của nhà nước đối với phát triển nông nghiệp bền vững ............................................166 KẾT LUẬN ........................................................................................................168 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ....................................................................................170 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................171 PHỤ LỤC...........................................................................................................177
v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ASEAN : Cộng đồng các quốc gia Đông Nam Á ASEM : Diễn đàn hợp tác Á–Âu BĐKH : Biến đổi khí hậu BĐVHX : Bưu điện văn hóa xã BVTV : Bảo vệ thực vật CNC : Công nghệ cao CNH : Công nghiệp hóa CTTPP : Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương ĐBSH : Đồng bằng sông Hồng EU : Liên minh Châu Âu FAO : Tổ chức Nông lương Liên Hiệp Quốc FDI : Đầu tư trực tiếp nước ngoài FTAAP : Khu vực Thương mại Tự do châu Á-Thái Bình Dương GAP : Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt GDP : Tổng sản phẩm quốc nội GRDP : Tổng sản phẩm trên địa bàn GTSX : Giá trị sản xuất HĐH : Hiện đại hóa HTX : Hợp tác xã KH&CN : Khoa học và công nghệ KHKT : Khoa học kĩ thuật NDT : Nhân dân tệ NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn NNCNC : Nông nghiệp công nghệ cao
vi NNNT : Nông nghiệp nông thôn NNƯDCNC : Nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao NQ : Nghị quyết NTM : Nông thôn mới PTNT : Phát triển nông thôn QL : Quốc lộ TDMN : Trung du miền núi TNHH : Trách nhiệm hữu hạn UBND : Ủy ban nhân dân VSATTP : Vệ sinh an toàn thực phẩm WTO : Tổ chức Thương mại Thế giới
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Các loại đất tự nhiên của tỉnh Vĩnh Phúc .............................................81 Bảng 3.2: Dân số và lao động tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2010 - 2019 .................84 Bảng 3.3: Một số chỉ tiêu tăng trưởng kinh tế giai đoạn 2010 - 2019 ..................88 Bảng 3.4: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế giai đoạn 2010 - 2019 ..............................89 Bảng 3.5: Tăng trưởng GTSX ngành nông, lâm nghiệp thủy sản 2010 - 2019 ....92 Bảng 3.6: Tốc độ tăng GTSX các ngành nông nghiệp 2010 - 2019 .....................93 Bảng 3.7: Tốc độ tăng GTSX các ngành lâm nghiệp 2010 - 2019 .......................93 Bảng 3.8: Tốc độ tăng GTSX các ngành thủy sản 2010 -2019 ............................94 Bảng 3.9: GTSX và cơ cấu GTSX ngành nông, lâm, thủy sản 2010 - 2019 ........94 Bảng 3.10: GTSX và cơ cấu GTSX ngành nông nghiệp (giá HH).......................95
viii DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ Hình: Hình 1. Sơ đồ nghiên cứu của luận án ....................................................................8 Hình 2.1: Mô hình trình tự đánh giá tiến độ về bền vững ....................................29 Hình 3.1: Bản đồ hành chính tỉnh Vĩnh Phúc .......................................................78 Biểu đồ: Biểu đồ 3.1: Đánh giá tác động CHN, HĐH từ quy hoạch đến phát triển nông nghiệp bền vững của cán bộ xã điều tra................................................................98 Biểu đồ 3.2: Đánh giá tác động CHN, HĐH từ quy hoạch đến phát triển nông nghiệp bền vững của cán bộ huyện điều tra .........................................................98 Biểu đồ 3.3: Đánh giá kết quả triển khai quy hoạch sản xuất rau an toàn............98 của cán bộ xã, huyện .............................................................................................98 Biểu đồ 3.4: Giá trị sản xuất nông nghiệp tỉnh Vĩnh Phúc .................................119 Biểu đồ 3.5: Tốc độ tăng giá trị sản xuất nông nghiệp .......................................121
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Việt Nam là một nước nông nghiệp, với 64,26% dân số sống ở nông thôn (2019) và phụ thuộc chính vào nông nghiệp. Vì vậy vấn đề phát triển nông nghiệp, nhất là phát triển nông nghiệp bền vững đáp ứng nhu cầu nông sản, nâng cao thu nhập cho người nông dân luôn được Đảng và Nhà nước coi trọng và là một trong những mục tiêu hàng đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH), đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng mạnh theo xu hướng tiêu cực. Ở Việt Nam, CNH, HĐH đã và đang tác động toàn diện, sâu sắc đến nông nghiệp, nông thôn theo những chiều hướng khác nhau. Một mặt quá trình đó đã và đang tạo ra những cơ hội, những thời cơ để chuyển nông nghiệp sang sản xuất hàng hoá, để khai thác các nguồn lực trong nông thôn vào các hoạt động kinh tế xã hội; từng bước nâng cao đời sống vật chất tinh thần cho dân cư nông thôn và xây dựng nông thôn mới. Mặt khác, quá trình đó cũng tạo ra sự phân hoá giàu nghèo trong khu vực nông thôn, thu hẹp các nguồn lực cho các hoạt động phi nông nghiệp, tạo sức ép về lao động, việc làm đối với bộ phận khá lớn nông dân và gây những tác động xấu về môi trường... Những biến đổi đó tác động theo những mức độ khác nhau tùy theo tốc độ của CNH, HĐH và chúng cần được phân tích để triệt để khai thác những thời cơ, hạn chế những mặt trái một cách chủ động tránh gây những tổn hại xấu về mặt kinh tế xã hội cho nông nghiệp, từ đó giúp nông nghiệp phát triển một cách bền vững. Đối với nông nghiệp, phát triển bền vững đã trở thành xu thế mang tính tất yếu do nhu cầu về nông sản và vai trò của nông nghiệp ngày càng cao, trong khi nguồn lực tự nhiên ngày càng bị khai thác cạn kiệt, do tác động của sự phát triển các ngành phi nông nghiệp và sự biến đổi khí hậu theo chiều hướng ngày càng tiêu cực, do môi trường sinh thái ngày càng bị ô nhiễm. Để phát triển nông nghiệp bền vững, cần đánh giá những xu hướng và tác động của các xu hướng trên đến phát triển nông nghiệp bền vững như là những yêu cầu mang tính cấp bách. Ở Việt Nam, với ví trí địa lý đặc thù, những điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội thuận lợi, nhiều địa phương xuất phát điểm chủ yếu dựa vào nông nghiệp, đã có những bước chuyển biến vượt bậc, hình thành nên nhóm các địa phương có tốc độ CNH, HĐH cao, trong đó có tỉnh Vĩnh Phúc. Phần lớn các địa phương này nằm ở vùng đồng bằng, trong nhóm các địa phương thuộc các vùng kinh tế trọng điểm. Ở những địa phương này, tốc độ CNH, HĐH không chỉ tạo nên những biến đổi nhanh và mạnh về kinh tế, xã hội, mà còn tạo nên những yếu tố tác động nhiều chiều đến sự phát triển bền
2 vững của ngành nông nghiệp và các ngành kinh tế nông thôn. Những tác động đó cần được nghiên cứu kỹ để có những giải pháp có cơ sở khoa học, đồng bộ và khả thi để khai thác các tác động tích cực và hạn chế những tác động tiêu cực của CNH. HĐH. Vĩnh Phúc là Tỉnh có địa hình đa dạng, có cả đồng bằng, trung du và miền núi. Với diện tích 1.371 km2, trong đó diện tích đất nông nghiệp xấp xỉ 45%; dân số gần 1,2 triệu người, trong đó dân số nông thôn chiếm 86%. Tốc độ tăng trưởng kinh tế qua các giai đoạn luôn đạt ở mức cao; đặc biệt có năm tăng trưởng kinh tế đạt trên 20%. Bình quân giai đoạn 1997-2018, tốc độ tăng trưởng kinh tế (GRDP) đạt 14,9%/năm, nguồn thu ngân sách đến 10.000 tỷ đồng. Năm 2019, tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt 8,05%; tỷ trọng công nghiệp chiếm 48,34%; quy mô GRDP theo giá hiện hành của tỉnh đạt 118,4 nghìn tỷ đồng, đưa giá trị GRDP bình quân đầu người đạt 102,5 triệu đồng/người/năm (4.460 USD), gấp 1,5 lần so với bình quân chung của cả nước (Phương Khánh, 2019). Vì vậy, Vĩnh Phúc được coi là địa phương có tốc độ CNH, HĐH hóa cao. Quá trình CNH, HĐH ở Vĩnh Phúc đã tạo điều kiện thúc đẩy sự phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững. Trên thực tế, Vĩnh Phúc đã tạo nguồn ngân sách vào phát triển nông nghiệp. Nhờ đó, nông nghiệp tỉnh Vĩnh Phúc có bước phát triển khá vững chắc. Tuy nhiên bên cạnh những tác động tích cực, sự phát triển nhanh của CNH, HĐH đã tạo nên sự phát triển thiếu bền vững của nông nghiệp, phân hoá giàu nghèo, các điều kiện sống, môi trường sống… giữa khu vực kinh tế nông thôn so với khu vực kinh tế đô thị và các khu công nghiệp. Từ thực tế trên, tôi đã lựa chọn “Phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa tốc độ cao - Nghiên cứu trường hợp tỉnh Vĩnh Phúc ” làm đề tài luận án tiến sĩ. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Nghiên cứu cơ sở khoa học về phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao; đánh giá đúng thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững các năm 2010 - 2019, đề xuất các giải pháp phát triển nông nghiệp bền vững tỉnh Vĩnh Phúc đến năm 2030 nhằm khai thác các tác động tích cực và hạn chế các tác động tiêu cực của CNH, HĐH tốc độ cao đến sự phát triển bền vững của nông nghiệp. 2.2. Mục tiêu cụ thể Một là, hệ thống hóa và xác lập cơ sở khoa học về phát triển nông nghiệp bền vững tại tỉnh, thành phố trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao, trong đó làm rõ tác
3 động của CNH, HĐH đến sự phát triển bền vững của nông nghiệp. Những nội dung cần can thiệp đến khai thác tác động tích cực, hạn chế tác động tiêu cực. Nghiên cứu kinh nghiệm phát triển nông nghiệp bền vững ở trong và ngoài nước và rút ra bài học kinh nghiệm cho tỉnh, thành phố có tốc độ CNH, HĐH cao. Hai là, đánh giá thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc - địa phương có tốc độ CNH, HĐH cao; chỉ ra tác động của CNH, HĐH đến quá trình phát triển nông nghiệp bền vững trên những phương diện: thành tựu, hạn chế và tìm ra những nguyên nhân. Ba là, nghiên cứu và đề xuất các quan điểm, phương hướng và giải pháp đẩy mạnh phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao ở tỉnh Vĩnh Phúc đến năm 2030. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chính của luận án là các vấn đề kinh tế, tổ chức, chính sách của phát triển nông nghiệp bền vững trên địa bàn các tỉnh, thành phố trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao về mặt lý thuyết và ở tỉnh Vĩnh Phúc về mặt thực tiễn. Tuy nhiên, luận án không nghiên cứu các vấn đề trên một cách biệt lập mà nghiên cứu chúng trong mối quan hệ với các nhân tố ảnh hưởng, trong đó các vấn đề của CNH, HĐH… là các nhân tố quan trọng. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận án xem xét phạm vi nghiên cứu theo 3 mặt sau: Về nội dung: Luận án nghiên cứu phát triển nông nghiệp bền vững theo nghĩa rộng, bao gồm ba nhóm ngành: nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao. Đó là quá trình vận động, phát triển của nông nghiệp theo hướng bền vững và hướng đến ba mục tiêu cơ bản: bền vững kinh tế, bền vững xã hội và bền vững môi trường dưới góc độ của kinh tế ngành. Về không gian: Luận án nghiên cứu tại tỉnh Vĩnh Phúc - địa phương có tốc độ CNH, HĐH cao, bao gồm nông nghiệp ở cả nông thôn và đô thị ở Thành phố Vĩnh Yên, Thành phố Phúc Yên và các thị trấn của các Huyện trong Tỉnh. Đây là các địa phương có tốc độ CNH, HĐH khác nhau nên có thể so sánh đối chứng với nhau. Về thời gian: Đánh giá thực trạng nông nghiệp Vĩnh Phúc, nơi có tốc độ CNH, HĐH cao, từ khi tái lập tỉnh 1997 đến 2019, trong đó tập trung các năm 2010 đến 2019; xác định mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp phát triển nông nghiệp bền vững
4 trong mối quan hệ với sự biến đổi của các nhân tố ảnh hưởng đến năm 2030. 4. Câu hỏi nghiên cứu Luận án được tiến hành nhằm trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau: Câu hỏi 1: Phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao có gì khác biệt với phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH bình thường? Câu hỏi 2: Bài học kinh nghiệm nào ở trong và ngoài nước có thể áp dụng cho phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao, nhất là ở tỉnh Vĩnh Phúc?. Câu hỏi 3: Thực tế sự phát triển nông nghiệp bền vững tại tỉnh Vĩnh Phúc - địa phương có CNH, HĐH tốc độ cao diễn ra thế nào? Những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân? Câu hỏi 4: Cần tập trung giải quyết những vấn đề then chốt nào để đẩy mạnh phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc trong những năm tới? 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp tiếp cận - Tiếp cận hệ thống: Luận án coi nông nghiệp là bộ phận của nền kinh tế, là một hệ thống mà trong đó không chỉ các ngành nông, lâm, thủy sản mà các ngành này còn có quan hệ mật thiết với các ngành khác của nền kinh tế quốc dân. Chúng cùng nhau tương tác trong quá trình phát triển để đạt được mục tiêu chung là phát triển bền vững. Với cách tiếp cận đó, luận án không chỉ nghiên cứu phát triển bền vững của nông nghiệp mà còn nghiên cứu chúng trong sự phát triển của các ngành khác, nhất là trong tiến trình CNH, HĐH các ngành kinh tế của nền kinh tế quốc dân với tốc độ cao. - Tiếp cận từ vĩ mô đến vi mô: Luận án tiếp cận phát triển nông nghiệp bền vững theo các chủ thể tổ chức thực hiện. Với cách tiếp cận này, các nội dung phát triển nông nghiệp bền vững được thực hiện theo 2 cấp vĩ mô và vi mô. Ở cấp vĩ mô, luận án đi sâu đề cập các chức năng định hướng của quản lý nhà nước về kinh tế đối với nông nghiệp, trong đó nhấn mạnh các hoạt động chủ yếu như xây dựng quy hoạch, kế hoạch, hoạch định các chiến lược, chính sách, thực thi các hoạt động kiểm tra giám sát… Ở cấp vi mô, luận án tập trung vào chức năng, vai trò của các hộ gia đình, trang trại, HTX và các doanh nghiệp trong phát triển nông nghiệp bền vững thông qua chính các hoạt động kinh doanh nông nghiệp. - Tiếp cận theo nguyên lý Nhân - Quả: Phát triển nông nghiệp bền vững với tính
5 chất là các hoạt động, trong đó các nhân tố ảnh hưởng, nhất là tốc độ cao của CNH, HĐH được coi là nguyên nhân, mức độ đạt được về sự bền vững được coi là kết quả của các nhân tố ảnh hưởng đó. Cách thức tiếp cận này được thể hiện trong cách thức trình bày tại chương, nhất là phần cơ sở lý luận, trong đó việc trình bày nội dung của phát triển nông nghiệp bền vững, các nhân tố ảnh hưởng và đánh giá kết quả của phát triển bền vững được thể hiện rất rõ. 5.2. Phương pháp thu thập thông tin Để tiến hành nghiên cứu, tác giả luận án lựa chọn một số huyện của tỉnh Vĩnh Phúc làm nơi điều tra, khảo sát sâu nhằm thu thập số liệu minh họa cho các phân tích và đánh giá. Tác giả luận án tổ chức điều tra theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên về phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc dưới dạng các biểu mẫu thu thập thông tin và điều tra phỏng vấn. - Nghiên cứu định tính: + Phỏng vấn lãnh đạo các cấp xã, huyện + Phỏng vấn hộ nông dân ở địa bàn điều tra - Điều tra và nghiên cứu định lượng + Lựa chọn địa bàn điều tra: Vĩnh Phúc có 3 vùng miền núi, trung du và đồng bằng với mức độ CNH, HĐH khác nhau. Luận án điều tra theo phương pháp điều tra chọn mẫu nên lựa chọn các xã, huyện đại diện cho 3 vùng đó. Cụ thể: Sông Lô là huyện miền núi, Tam Dương là huyện Trung du và Vĩnh Tường, Bình Xuyên là 2 huyện đồng bằng. Trong mỗi huyện, luận án chọn 2 xã có mức độ CNH, HĐH cao để điều tra nghiên cứu. + Xác định đối tượng điều tra: Để đánh giá mức độ phát triển nông nghiệp bền vững, luận án phỏng vấn điều tra (1) cán bộ các cấp về các vấn đề chung, cách thức phát triển nông nghiệp, các chính sách cần ban hành; (2) phỏng vấn chủ hộ nông dân và chủ trang trại về phát triển nông nghiệp bền vững; (3) điều tra các cơ sở kinh doanh nông nghiệp (hộ, trang trại) về tình hình hoạt động kinh doanh nông nghiệp. Luận án tập trung vào các cán bộ cấp xã, huyện vì đó là cấp triển khai các hoạt động quản lý nhà nước đối với phát triển nông nghiệp, nhất là thực thi các chính sách và giải pháp phát triển nông nghiệp ở các địa phương, nên rất sát các vấn đề thực tiễn. Luận án cũng tập trung vào hộ nông dân, vì đó là các chủ thể chủ yếu trong phát triển kinh doanh nông nghiệp của Vĩnh Phúc. Mọi tác động của CNH, HĐH, của các biện pháp quản lý đều tác động trực tiếp đến hộ và ảnh hưởng đến kết quả sản xuất kinh doanh của hộ.
6 + Kích thước mẫu điều tra: (1) Phỏng vấn cán bộ huyện, xã ở địa phương điều tra 80 người, cấp huyện 40 người (lãnh đạo phòng nông nghiệp và PTNT, phòng tài nguyên môi trường, hội nông dân…), cấp xã 40 người (cán bộ chính quyền xã và các tổ chức chính trị của xã). (2) Phỏng vấn chủ hộ và chủ trang trại mỗi xã 30 người, tổng 240 người. (3) Điều tra mỗi xã 30 hộ, trang trại. Tổng số 240 hộ, trang trại. + Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng bảng hỏi để thu thập dữ liệu và sử dụng điều tra viên để phỏng vấn trực tiếp bằng phiếu phỏng vấn sơ cấp; + Phiếu thu thập thông tin cơ bản xã, huyện thuộc địa bàn điều tra, phỏng vấn. Việc thu thập và lựa chọn các thông tin thứ cấp: Các dữ liệu thứ cấp được thu thập từ Thư viện Quốc gia; Thư viện Đại học Kinh tế Quốc dân; Tổng cục Thống kê; Bộ nông nghiệp và Phát triển nông thôn; Các báo cáo của Sở nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Ban Chương trình xây dựng NTM cấp quốc gia, cấp tỉnh, huyện, xã tại tỉnh, thành phố vùng ĐBSH; các trang WEB; các sách, báo và tạp chí đã xuất bản v.v. 5.3. Phương pháp xử lý thông tin Dữ liệu sau khi thu thập được tổng hợp thông qua phần mềm SPSS. Từ kết quả xử lý, luận án tổng hợp thành các bảng số liệu, thiết kế các hình, biểu đồ và sơ đồ theo số liệu và các nội dung của đề cương phân tích được xây dựng trước đó. Trong luận án, vấn đề nghiên cứu tác động của CNH, HĐH đã được tập trung phân tích. Với quan niệm, phát triển nông nghiệp bền vững chủ yếu được diễn ra trong các cơ sở kinh doanh nông nghiệp, trong đó hộ nông dân là đơn vị chiếm tỷ trọng lớn. Vì vậy, luận án đã sử dụng hàm hồi quy để phân tích mối tương quan giữa kết quả sản xuất kinh doanh của hộ điều tra với diện tích đất tự nhiên (S), tổng giá trị tài sản cho sản xuất (TS), chi phí sản xuất (CP), mức độ ô nhiễm môi trường do sản xuất nông nghiệp (ON), mức độ ảnh hưởng của ô nhiễm và thị trường từ các khu, cụm công nghiệp và số ngành nghề kinh doanh của hộ (SNN). 5.4. Phương pháp phân tích thông tin Để thực hiện nội dung và mục tiêu nghiên cứu, luận án sử dụng các phương pháp phân tích và đánh giá sau: - Phương pháp chuyên gia: Phương pháp chuyên gia được tác giả sử dụng trong việc thu thập và lựa chọn các thông tin thứ cấp có liên quan đến đề tài nghiên cứu của
7 luận án, ở nhiều nguồn. Cụ thể: Thư viện Quốc gia; Thư viện Đại học Kinh tế quốc dân; Tổng cục Thống kê; Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn; Các báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Cục Thống kê tỉnh Vĩnh Phúc; các trang WEB; các sách, báo và tạp chí đã xuất bản v.v. Đặc biệt luận án tham khảo ý kiến các chuyên gia là các nhà khoa học tại trường đại học, các học viện, các nhà quản lý ở tỉnh Vĩnh Phúc… về lý luận và thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc trong bối cảnh đẩy mạnh CNH, HĐH. Phương pháp chuyên gia được áp dụng dưới 2 hình thức: Trao đổi trực tiếp với nhà khoa học của Đại học Kinh tế quốc dân, trước hết là bộ môn Kinh tế nông nghiệp về cách thức thể hiện và các nội dung cần nghiên cứu để xác lập đề cương chi tiết và các vấn đề trọng tâm cần nghiên cứu của luận án. Tiếp cận các nhà khoa học trong Hội đồng cấp cơ sở để có thêm các nguồn tài liệu và xin ý kiến về hoàn thiện các nội dung luận án theo góp ý của Hội đồng. - Phương pháp thống kê kinh tế: Luận án tiến hành khảo sát, thu thập thông tin, số liệu về tình hình phát triển nông nghiệp bền vững, thông tin về hiệu quả hoặc sử dụng cho đánh giá mức độ phát triển nông nghiệp bền vững của tỉnh Vĩnh Phúc. Sử dụng các phần mềm thống kê chuyên dụng (SPSS, Excel) để phân tích và lấy kết quả đó làm căn cứ phân tích thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững, nhất là mức độ phát triển nông nghiệp bền vững. Luận án sử dụng phương pháp phân tích thống kê (phân tổ, đồ thị hóa số liệu); phương pháp so sánh (so sánh hệ số, so sánh số tương đối, số tuyệt đối, số bình quân; so sánh giữa các thời kỳ,…) được sử dụng thường xuyên nhằm phân tích thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc theo các giai đoạn, giữa các nội dung của phát triển bền vững, giữa yêu cầu của phát triển bền vững với các kết quả nông nghiệp của tỉnh Vĩnh Phúc đã đạt được những năm 2010 - 2019. - Phương pháp dự đoán, dự báo: Các phương pháp dự đoán, dự báo được vận dụng trong việc định hướng các mô hình, các phương hướng của phát triển nông nghiệp bền vững, đặc biệt để dự báo các điều kiện cho sự phát triển, từ đó đề xuất quan điểm, định hướng và những giải pháp nhằm đẩy mạnh phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc đến năm 2030. - Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia của người dân (PRA): Được sử dụng thông qua các buổi thảo luận, phỏng vấn với nông dân, cán bộ địa phương…
8 6. Sơ đồ nghiên cứu của luận án Theo sơ đồ nghiên cứu ở hình 1, để thực hiện thành công luận án, tác giả thực hiện các bước chính như sau: Cơ sở lý thuyết Cơ sở thực tiễn - Xác định mục tiêu, đối tượng, phạm vi, phương - Kinh nghiệm phát triển nông pháp nghiên cứu nghiệp bền vững trong điều kiện - Tổng quan các công trình có liên quan đến đề tài CNH, HĐH tốc độ cao ở trong và luận án ngoài nước… - Khái niệm, sự cần thiết phát triển nông nghiệp - Các bài học cho phát triển nông bền vững nghiệp bền vững tỉnh Vĩnh Phúc - Nội dung của phát triển nông nghiệp bền vững - CNH, HĐH và phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao. - Đánh giá mức độ và trình độ phát triển bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao. Phân tích thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững tỉnh Những kết Phương Vĩnh Phúc trong điều kiện quả đạt hướng và CNH, HĐH tốc độ cao được trong các giải - Phân tích các điều kiện TN, KT phát triển pháp phát - XH và tốc độ CNH, HĐH tỉnh nông nghiệp triển nông Vĩnh Phúc ảnh hưởng đến phát bền vững nghiệp tỉnh triển nông nghiệp bền vững… Vĩnh Phúc - Thực trạng thực trạng phát triển Những hạn những năm nông nghiệp bền vững tỉnh Vĩnh chế, nguyên 2021 -2030 Phúc 2010-2019 nhân và (giai đoạn - Đánh giá phát triển nông những vấn tiếp tục đẩy nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh đề đặt ra nhanh Phúc trong điều kiện CNH, HĐH cần giải CNH, HĐH tốc độ cao quyết Hình 1. Sơ đồ nghiên cứu của luận án Nguồn: Tác giả - Thứ nhất, xác định rõ mục tiêu, đối tượng, phạm vi, phương pháp nghiên cứu để làm cơ sở triển khai các công việc tiếp sau nhằm hoàn thành luận án. - Thứ hai, xuất phát từ mục tiêu nghiên cứu, tác giả tiến hành tổng quan các
9 công trình khoa học đã công bố có nội dung liên quan đến đề tài luận án. Thông qua tổng quan, tác giả xác định những nội dung có thể kế thừa và những khoảng trống luận án cần tiếp tục đi sâu nghiên cứu. - Thứ ba, xuất phát từ mục tiêu nghiên cứu và tổng quan nghiên cứu, tác giả xác định những nội dung nghiên cứu chính của luận án. Đó là: (1) Những vấn đề lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về phát triển nông nghiệp trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao theo hướng PTBV; (2) Thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc, nơi có tốc độ CNH, HĐH cao trong giai đoạn 2010 - 2019, có một số điều tra sâu năm 2020; (3) Đề xuất định hướng và giải pháp đẩy mạnh phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2021 - 2030. - Thứ tư, sau khi đã nghiên cứu các vấn đề nêu trên tác giả kiến nghị đối với Trung ương và chính quyền các địa phương có CNH, HĐH tốc độ cao những công việc phải làm để phát triển nông nghiệp bền vững thành công. 7. Những đóng góp mới của luận án - Những đóng góp về lý luận: Luận án đã xây dựng khung lý thuyết chung về phát triển nông nghiệp bền vững, từ đó đã cập nhật, bổ sung và cụ thể hóa cơ sở lý thuyết cho phân tích, đánh giá phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao ở Việt Nam, tỉnh Vĩnh Phúc, với các điểm mới sau: (1) Phát triển nông nghiệp bền vững là xu hướng của hầu hết các quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Điều đó bắt nguồn từ đặc điểm của nông nghiệp, từ ưu việt của phát triển nông nghiệp bền vững và từ thực trạng sử dụng các nguồn lực vào sản xuất nông nghiệp. (2) Phát triển nông nghiệp bền vững được thực hiện ở 2 cấp độ: Quản lý vĩ mô và hoạt động kinh doanh nông nghiệp ở các cơ sở kinh doanh nông nghiệp, với các nội dung vừa có tầm nhìn rộng theo thời gian, không gian; vừa thể hiện cụ thể trong từng hoạt động kinh tế, kỹ thuật và tổ chức nông nghiệp. (3) Trong điều kiện của CNH, HĐH tốc độ cao, phát triển nông nghiệp bền vững chịu sự chi phối rất mạnh, tạo nên sự khác biệt và đặt ra những yêu cầu mang tính đặc thù. CNH, HĐH tốc độ cao trở thành một trong các nhân tố mạnh mẽ nhất tác động đến sự phát triển nông nghiệp bền vững; tạo nên hệ thống hạ tầng kinh tế, xã hội, sức lan tỏa đến sự phát triển nông nghiệp công nghệ cao theo 2 chiều hướng tích cực và tiêu cực hết sức mạnh mẽ cần nhận thức đầy đủ và khai thác hữu hiệu. (4) Để đánh giá về phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao, ngoài hệ thống các chỉ tiêu tính bền vững về kinh tế, xã hội và môi trường, còn đánh giá sự tác động của CNH, HĐH tốc độ cao đến kết quả nông nghiệp để thấy rõ mức độ khai thác hay hạn chế các ảnh hưởng đó.
10 - Những đóng góp về thực tiễn: (1) Luận án đã tổng kết kinh nghiệm về phát triển nông nghiệp bền vững tại các địa phương có CNH, HĐH tốc độ cao của một số quốc gia, vùng lãnh thổ ngoài nước, một số địa phương trong nước; rút ra các bài học có thể ứng dụng cho phát triển nông nghiệp bền vững của tỉnh Vĩnh Phúc. (2) Nghiên cứu thực trạng tỉnh Vĩnh Phúc, luận án kết luận: Phát triển nông nghiệp bền vững của tỉnh Vĩnh Phúc tuy đã được chú trong và đã đạt được những kết quả bước đầu. Tuy nhiên, nhiếu nội dung của phát triển nông nghiệp bền vững chưa được triển khai đầy đủ, tính bền vững còn kém, các tác động tích cực của CNH, HĐH tốc độ cao chưa được khai thác đầy đủ và hiệu quả; các tác động tiêu cực chưa được khống chế ảnh hưởng nhiều đến tính bền vững của nông nghiệp. (3) Để đẩy mạnh phát triển nông nghiệp công nghệ cao ở tỉnh Vĩnh Phúc giai đoạn 2021-2030, cần kết hợp giữa tuyên truyền, với xử lý nghiêm các tình trạng vi phạm về đất đai và môi trường ảnh hưởng đến phát triển nông nghiệp bền vững; thực hiện quy hoạch, rà soát quy hoạch và bố trí sản xuất theo hướng phát triển nông nghiệp bền vững; phát triển nghiên cứu, ứng dụng KHCN và đẩy nhanh phát triển nông nghiệp công nghệ cao; xây dựng hệ thống hạ tầng nông thôn; đổi mới và hoàn thiện các giải pháp và chính sách đất đai; Đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực; giải pháp về thị trường cho phát triển nông nghiệp bền vững; Tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, sự hỗ trợ và quản lý của nhà nước đối với phát triển nông nghiệp bền vững. 8. Kết cấu của luận án Ngoài lời mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục… Luận án kết cấu thành 4 chương sau: Chương 1: Tổng quan các công trình liên quan đến đề tài luận án được nghiên cứu trong và ngoài nước. Chương 2: Cơ sở khoa học về phát triển nông nghiệp bền vững trong điều kiện CNH, HĐH tốc độ cao cao. Chương 3: Thực trạng phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc những năm 2010 - 2019. Chương 4: Phương hướng và các giải phát đẩy mạnh phát triển nông nghiệp bền vững ở tỉnh Vĩnh Phúc những giai đoạn 2021 - 2030