Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển chăn nuôi đại gia súc trên địa bàn tỉnh Bình Định

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:187

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án trình bày lý luận về phát triển chăn nuôi nói chung và phát triển chăn nuôi đại gia súc nói riêng được tiếp cận theo nhiều cách khác nhau tùy theo điều kiện và bối cảnh của các lý thuyết khác nhau; biểu hiện nội dung phát triển chăn nuôi đại gia súc cụ thể tại địa bàn tỉnh Bình Định.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển chăn nuôi đại gia súc trên địa bàn tỉnh Bình Định

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRẦN QUỐC VINH PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI ĐẠI GIA SÚC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Đà Nẵng, Năm 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRẦN QUỐC VINH PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI ĐẠI GIA SÚC TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BÌNH ĐỊNH Chuyên ngành: Kinh tế phát triển Mã Số: 62.31.01.05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Ngọc Mỹ PGS.TS. Bùi Quang Bình Đà Nẵng, Năm 2020 ĐÀ NẴNG – 10/2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào. Đà Nẵng ngày ... tháng .... năm 2020 Tác giả Trần Quốc Vinh
ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i MỤC LỤC ................................................................................................................. ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT....................................................................................v DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................................... vi DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................... viii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết....................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu.........................................................................................3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................3 4. Ý nghĩa khoa học của luận án ..........................................................................4 5. Kết cấu luận án .................................................................................................7 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI ĐẠI GIA SÚC ................................................................................................8 1.1. Lý thuyết về phát triển nông nghiệp ....................................................................8 1.1.1. Lý thuyết phát triển nông nghiệp theo ba giai đoạn ...................................8 1.1.2. Lý thuyết phát triển nông nghiệp theo hàm sản xuất trong nông nghiệp.........9 1.1.3. Lý thuyết phát triển nông nghiệp theo dịch chuyển năng suất lao động .....11 1.2. Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm có liên quan ........................................12 1.2.1. Các nghiên cứu có liên quan tới phát triển nông nghiệp..........................12 1.2.2. Các nghiên cứu liên quan tới phát triển chăn nuôi đại gia súc ................17 1.2.3. Khoảng trống nghiên cứu: ........................................................................24 1.3. Khái niệm, đặc điểm và nội dung phát triển chăn nuôi đại gia súc ...................24 1.3.1. Khái niệm và đặc điểm của chăn nuôi đại gia súc ...................................24 1.3.2. Khái niệm về phát triển chăn nuôi đại gia súc .........................................27 1.3.3. Nội dung phát triển chăn nuôi đại gia súc ................................................28 1.4. Các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển chăn nuôi đại gia súc ..............................34 1.4.1. Tài nguyên thiên nhiên .............................................................................35 1.4.2. Yếu tố vốn ................................................................................................36 1.4.3. Yếu tố Lao động .......................................................................................37
iii 1.4.4. Yếu tố công nghệ .....................................................................................38 1.4.5. Quy hoạch và chính sách..........................................................................38 1.4.6. Cơ sở hạ tầng ............................................................................................39 1.4.7. Thị trường tiêu thụ sản phẩm ...................................................................40 1.4.8. Một số yếu tố khác dưới góc độ vi mô của hộ chăn nuôi ........................41 Kết luận chương 5 .....................................................................................................43 Chương 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .........................................................................................................44 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .............................................................................44 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ....................................................................................44 2.1.2. Tình hình kinh tế xã hội ...........................................................................47 2.1.3. Đánh giá chung ........................................................................................48 2.2. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................49 2.2.1. Phương pháp tiếp cận, giả thuyết nghiên cứu và khung phân tích ..........49 2.2.2. Phương pháp phân tích .............................................................................51 2.2.3. Phương pháp thu thập số liệu ...................................................................59 Kết luận chương 2 .....................................................................................................62 Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI ĐẠI GIA SÚC TỈNH BÌNH ĐỊNH .............................................................................................................63 3.1. Tăng trưởng sản lượng chăn nuôi đại gia súc ....................................................63 3.2. Cơ cấu chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định.....................................................68 3.3. Thực trạng huy động phân bổ và sử dụng nguồn lực cho chăn nuôi đại gia súc ... ...................................................................................................................................72 3.4. Tổ chức sản xuất chăn nuôi đại gia súc..............................................................79 3.5. Tình hình thị trường tiêu thụ sản phẩm chăn nuôi đại gia súc ...........................82 3.6. Thực trạng kết quả và hiệu quả sản xuất của các hộ chăn nuôi đại gia súc .......87 Kết luận chương 3 .....................................................................................................92 Chương 4: PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI SỰ PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI ĐẠI GIA SÚC ....................................................................94
iv 4.1 Phân tích các yếu tố tác động tới sự phát triển chăn nuôi đại gia súc bằng số liệu vĩ mô ..........................................................................................................................94 4.1.1. Phân tích ảnh hưởng của các nhân tố ảnh hưởng theo mô hình kinh tế lượng ..................................................................................................................94 4.1.2. Các nhân tố có liên quan khác ...............................................................101 4.2. Phân tích các yếu tố tác động tới sự phát triển chăn nuôi đại gia súc bằng số liệu vi mô .................................................................................................................112 Kết luận chương 4 ...................................................................................................120 Chương 5: ĐỊNH HƯỚNG VÀ HÀM Ý VỀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI ĐẠI GIA SÚC ............................................................................................123 5.1. Bối cảnh chăn nuôi đại gia súc thế giới và các dự báo có liên quan đến phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định..............................................................123 5.1.1. Bối cảnh chăn nuôi đại gia súc thế giới .................................................123 5.1.2. Các dự báo có liên quan đến phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định ..................................................................................................................124 5.2. Định hướng phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định ..........................129 5.2.1. Quan điểm phát triển chăn nuôi đại gia súc ...........................................129 5.2.2. Định hướng phát triển ............................................................................130 5.2.3. Mục tiêu .................................................................................................131 5.3. Hàm ý về các giải pháp phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định ........132 5.3.1. Hàm ý về giải pháp liên quan tới nội dung phát triển ............................132 5.3.2. Hàm ý về giải pháp nhằm phát huy yếu tố tích cực và khắc phục, hạn chế các tác động tiêu cực ........................................................................................135 Kết luận chương 5 ...................................................................................................145 KẾT LUẬN ............................................................................................................147 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BĐKH Biến đổi khí hậu CNĐGS Chăn nuôi đại gia súc CNH Công nghiệp hóa ĐGS Đại gia súc GTSX Giá trị sản xuất Gross Regional Domestic Product - Tổng sản phẩm trên GRDP địa bàn GDP Gross Domestic Product - Tổng sản phẩm quốc nội KH&ĐT Kế hoạch và đầu tư NN Nông nghiệp NN & PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn Organization for Economic Co-operation and OECD Development - Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế UBND Ủy ban nhân dân WTO World Trade Organization – Tổ chức Thương mại thế giới
vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Tóm tắt một số kết quả nghiên cứu quan trọng ....................................... 56 Bảng 3.1. Quy mô GTSX chăn nuôi đại gia súc ........................................................ 63 Bảng 3.3. Độ ổn định tăng trưởng GTSX chăn nuôi đại gia súc ........................... 65 Bảng 3.4. Quy mô đàn và sản lượng thịt hơi xuất chuồng của đại gia súc tỉnh Bình Định .............................................................................................................................. 66 Bảng 3.5. So sánh quy mô chăn nuôi ĐGS thực tế và quy hoạch phát triển ...... 67 Bảng 3.6. Thay đổi tỷ trọng chăn nuôi đại gia súc trong GTSX ngành chăn nuôi tỉnh Bình Định ..................................................................................................................... 69 Bảng 3.7. Cơ cấu đàn bò theo địa phương tỉnh Bình Định ..................................... 70 Bảng 3.8. Cơ cấu đàn lợn theo địa phương tỉnh Bình Định .................................... 71 Bảng 3.9. Phân bổ diện tích đất nông nghiệp của tỉnh cho chăn nuôi .................. 73 Bảng 3.10. Diện tích đất trồng cỏ và sản xuất thức ăn của hộ chăn nuôi đại gia súc ở tỉnh Bình Định .......................................................................................................... 73 Bảng 3.11. Lượng phụ phẩm nông nghiệp làm thức ăn cho chăn nuôi................ 74 tỉnh Bình Định ..................................................................................................................... 74 Bảng 3.12. Vốn đầu tư cho chăn nuôi đại gia súc ở tỉnh Bình Định .................... 75 Bảng 3.13. Hiệu quả vốn đầu tư trong chăn nuôi đại gia súc...................................... 74 Bảng 3.14. Tình hình vốn kinh doanh của hộ chăn nuôi đại gia súc ở tỉnh Bình Định ................................................................................................................................................. 76 Bảng 3.15. Tình hình một số chỉ tiêu liên quan tới lao động của chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định ....................................................................................................... 77 Bảng 3.16. Chất lượng lao động của hộ chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định . 78 Bảng 3.17. Kết quả sản xuất và Quy mô nguồn lực của hộ chăn nuôi ĐGS ở tỉnh Bình Định ..................................................................................................................... 88 Bảng 3.18. Kết quả sản xuất - GO của hộ chăn nuôi ĐGS theo huyện ở tỉnh Bình Định ..................................................................................................................... 89
vii Bảng 3.19. Kết quả và hiệu quả sản xuất của hộ chăn nuôi ĐGS tỉnh Bình Định ................................................................................................................................................. 90 Bảng 3.20. Năng suất từng phần của hộ chăn nuôi ĐGS tỉnh Bình Định ........... 91 Bảng 4.1. Thống kê mô tả các biến trong mô hình .................................................... 95 Bảng 4.2. Ma trận tương quan giữa các biến .............................................................. 96 Bảng 4.3. Diễn giải các biến sử dụng trong mô hình ................................................ 98 Bảng 4.4. Kết quả ước lượng......................................................................................... 100 Bảng 4.5. Mức ảnh hưởng của quy hoạch phát triển chăn nuôi đại gia súc ..... 102 Bảng 4.6. Mức ảnh hưởng của chính sách phát triển chăn nuôi đại gia súc ..... 105 Bảng 4.7. Mức ảnh hưởng của hạ tầng cơ sở ............................................................ 106 Bảng 4.8. Mức ảnh hưởng của công tác khuyến nông............................................ 108 Bảng 4.9. Mức ảnh hưởng của công tác thú y .......................................................... 110 Bảng 4.10. Mức ảnh hưởng của các dịch vụ hỗ trợ khác ....................................... 111 Bảng 4.11. Thống kê mô tả các biến trong mô hình ............................................... 112 Bảng 4.12. Ma trận tương quan giữa các biến .......................................................... 113 Bảng 4.13. Diễn giải các biến sử dụng trong mô hình ........................................... 114 Bảng 4.14. Kết quả ước lượng ...................................................................................... 117
viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Đường biểu diễn sản lượng nông nghiệp trong giai đoạn sơ khai ......9 Hình 1.2. Đường biểu diễn sản lượng nông nghiệp trong giai đoạn đang phát triển ....................................................................................................................10 Hình 1.3. Đường biểu diễn sản lượng nông nghiệp trong giai đoạn phát triển .10 Hình 2.1. Khung phân tích .................................................................................51 Hình 3.1. Chuỗi giá trị bò và lợn ở Bình Định...................................................82 Hình 3.2. Tỷ lệ ý kiến về các thông tin cần thiết cho hộ chăn nuôi ...................86 Hình 4.1. Phân phối xác suất của lnk .................................................................96 Hình 4.2. Phân phối xác suất của lnl ..................................................................96 Hình 4.3. Phân phối xác suất của hh ..................................................................97 Hình 4.4. Phân phối xác suất của thoitiet ...........................................................97
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết Phát triển nông nghiệp nói chung và chăn nuôi đại gia súc nói riêng là mục tiêu của hầu hết các nước đang phát triển. Đây cũng là chủ đề rất được quan tâm bởi các nhà nghiên cứu, hoạch định chính sách. Vì thế đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về chủ đề này. Các nghiên cứu mang tính lý thuyết cho chủ đề này gồm nhóm lý thuyết về mô hình tăng trưởng kinh tế trong Kinh tế Phát triển, nhóm lý thuyết về mô hình phát triển nông nghiệp. Các lý thuyết về phát triển nông nghiệp như: Lý thuyết phát triển nông nghiệp theo ba giai đoạn, Lý thuyết phát triển nông nghiệp theo hàm sản xuất trong nông nghiệp và Lý thuyết phát triển nông nghiệp theo dịch chuyển năng suất lao động. Các lý thuyết trên là nền tảng lý luận cho nghiên cứu phát triển nông nghiệp nói chung và phát triển chăn nuôi đại gia súc nói riêng. Từ cơ sở các nghiên cứu đó có nhiều nhà nhà kinh tế đã công bố các kết quả nghiên cứu có liên quan tới chủ đề này. Tuy các công bố này đã đề cập tới nội dung phát triển chăn nuôi đại gia súc trên nhiều góc độ khác nhau và tập trung vào phạm vi nền kinh tế quốc gia và trong trường hợp cụ thể ở một nước đang phát triển, nhưng chưa có một khung phân tích, cũng như vận dụng cơ sở lý thuyết về phát triển ngành chăn nuôi này để nghiên cứu phát triển chăn nuôi đại gia súc cho một địa phương như trường hợp cụ thể tỉnh Bình Định. Bình Định là một tỉnh nằm trong Vùng Kinh tế trọng điểm miền Trung. Những năm qua nền kinh tế có sự phát triển khá, tăng trưởng GRDP thường khoảng trên 8,5% và quy mô GRDP năm 2016 là 41.185,5 tỷ đồng theo giá 2010. Cơ cấu kinh tế đã có sự thay đổi tích cực và công nghiệp ngày càng có vai trò quan trọng. Tuy nhiên, đến năm 2016, tỷ trọng của khu vực nông lâm ngư nghiệp vẫn chiếm 27,41% (tỷ trọng GDP khu vực nông lâm ngư nghiệp của cả nước chiếm 20,58%) nhưng lại tạo ra việc làm và thu nhập cho 49% lao động của tỉnh. Ngành chăn nuôi đại gia súc có vị trí vô cùng quan trọng trong nền kinh tế của tỉnh khi đóng góp rất lớn vào kết quả cuối cùng của nền kinh tế và việc làm của tỉnh. Năm 2016, giá trị sản xuất chăn nuôi đại gia súc chiếm tới gần 75,74% giá trị sản xuất ngành chăn nuôi và chiếm 26,11% giá trị sản xuất của nông lâm thủy sản hay 8% giá trị sản
2 xuất của nền kinh tế. Lao động làm việc trong chăn nuôi ĐGS năm 2016 là hơn 38 ngàn người, chiếm 16,84% trong tổng lao động nông nghiệp, tương đương khoảng 8% tổng lao động của nền kinh tế. Thực tế phát triển chăn nuôi đại gia súc những năm qua đã có sự phát triển khá nhanh và đạt được những thành tựu đáng kể. Đó là: Sự phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định khá nhanh dựa vào sự gia tăng của năng lực sản xuất, sự thay đổi cơ cấu tích cực đang có sự dịch chuyển để phát triển các loại đại gia súc mà tỉnh có nhiều tiềm năng và hình thành các vùng chuyên canh tập trung; Huy động khá lớn tiềm năng nguồn lực cho phát triển, hiệu quả sử dụng nguồn lực có được cải thiện nhất định; Tổ chức sản xuất bước đầu có sự chuyển biến dần sang theo mô hình trang trại và theo chuỗi; Hiệu quả trong chăn nuôi có sự chú trọng cải thiện và gia tăng ở mức độ nhất định. Tuy nhiên, sự phát triển sản xuất chăn nuôi đại gia súc đã vẫn thể hiện nhiều hạn chế: Sự phát triển về lượng, kém về chất, chủ yếu dựa vào lợi thế tĩnh của địa phương; Cơ cấu chăn nuôi đại gia súc cũng thể hiện rõ sự mất cân bằng trong phân bố sản xuất cũng như việc thay đổi cấu trúc đàn chưa thực sự chắc chắn, chủ yếu thay đổi về lượng, thiếu sự bảo đảm bởi khả năng thích ứng với thị trường hoặc chưa tạo ra sức cạnh tranh cao hơn nhờ yếu tố chỉ dẫn địa lý; Các nguồn lực huy động và phân bổ để phát triển chăn vẫn theo lối mòn, chú trọng tăng về lượng hơn đầu tư về chất; Sản xuất vẫn dựa trên mô hình hộ gia đình và gia trại là chủ yếu; phương thức chăn nuôi chưa phát triển; tổ chức sản xuất có mối liên kết lỏng, chưa phát triển tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị với doanh nghiệp đầu đàn tham gia và đóng vai trò cốt lõi trong cả sản xuất và phân phối; Hiệu quả sản xuất còn khá thấp và có sự khác nhau lớn giữa vùng. Từ thực tiễn đó đòi hỏi phải có một nghiên cứu xem xét sự phát triển chăn nuôi gia súc tỉnh Bình Định theo các nội dung: Tăng trưởng sản lượng chăn nuôi đại gia súc; Thay đổi cơ cấu chăn nuôi đại gia súc; Nguồn lực được huy động và phân bổ cho chăn nuôi đại gia súc hiệu quả; Tổ chức sản xuất tốt và tham gia chuỗi giá trị chăn nuôi đại gia súc quốc gia và quốc tế và Hiệu quả chăn nuôi đại gia súc cũng như cũng như các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển của chăn nuôi đại gia súc. Đồng thời cũng cần có những hàm ý chính sách cho địa phương. Chính vì vậy, việc
3 nghiên cứu đề tài “Phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định” có ý nghĩa cả lý luận và thực tiễn. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển chăn nuôi đại gia súc Bình Định dưới góc độ của các nhà hoạch định chính sách kinh tế phát triển. 2.2. Mục tiêu cụ thể Luận án tập trung giải quyết các mục tiêu cụ thể sau: Thứ nhất, tổng hợp và khái quát khung lý thuyết cho nghiên cứu phát triển chăn nuôi đại gia súc. Thứ hai, phân tích và đánh giá thực trạng phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định. Thứ ba, nhận diện và phân tích tác động của các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định. Thứ tư, đề xuất được một số hàm ý về giải pháp phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định những năm tới. Để đạt được mục tiêu trên, những câu hỏi nghiên cứu sẽ được làm rõ trong luận án Một là, thực trạng phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định thời gian qua như thế nào? Hai là, các nhân tố nào tác động đến phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định ? Ba là, những chính sách nào nhằm phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định trong thời gian đến? 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu phát triển chăn nuôi đại gia súc ở tỉnh Bình Định trên góc độ của các nhà hoạch định chính sách kinh tế phát triển. Đó
4 là (i) xem xét cách thức hay cơ chế huy động phân bổ nguồn lực cho phát triển chăn nuôi ĐGS; (ii) Mục tiêu cần hướng tới là khai thác sử dụng và duy trì mở rộng các nguồn lực nhằm bảo đảm sự phát triển chăn nuôi ĐGS duy trì dài hạn; (iii) cơ chế chính sách của chính quyền địa phương. Không gian: Nghiên cứu này khảo sát tại 7 huyện, gồm Phù Mỹ, Hoài Nhơn, An Nhơn, An Lão, Vân Canh, Tây Sơn và Phù Cát tỉnh Bình Định. Đây là các huyện có quy mô đàn đại gia súc chiếm tỷ trọng lớn. Thời gian: Các số liệu thứ cấp dùng trong nghiên cứu chủ yếu có khoảng thời gian từ 1991 đến 2016 và các số liệu từ thời kỳ tái lập tỉnh 1986. Các số liệu sơ cấp được khảo sát qua hai đợt: đợt 1 từ tháng 8 - 10/2016 và đợt 2 từ tháng 2 - 4/2017. Thời gian có tác dụng của các hàm ý rút ra từ 2020 - 2030. 4. Ý nghĩa khoa học của luận án 4.1. Những đóng góp về mặt thực tiễn, lý luận Thứ nhất, lý luận về phát triển chăn nuôi nói chung và phát triển chăn nuôi đại gia súc nói riêng được tiếp cận theo nhiều cách khác nhau tùy theo điều kiện và bối cảnh của các lý thuyết khác nhau về chủ đề này. Phần lớn các công trình nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm về chủ đề này thường gắn với bối cảnh nền kinh tế của quốc gia hay liên vùng trong quốc gia. Do đó, khi nghiên cứu chủ đề này trên phạm vi nền kinh tế một tỉnh như Bình Định thành công thì những kết luận rút ra sẽ là sự đóng góp và làm phong phú, tăng thêm sự đa dạng và đặc thù cho mảng lý luận về phát triển chăn nuôi đại gia súc ở một địa phương của một nước đang phát triển. Thứ hai, luận án đã vận dụng cơ sở lý thuyết về phát triển nông nghiệp để nghiên cứu quá trình phát triển chăn nuôi đại gia súc của một tỉnh dưới tác động của các nhân tố vĩ mô và vi mô. Đây là khác biệt so với nhiều nghiên cứu về chủ đề này ở Việt Nam khi chỉ tập trung vào biểu hiện nội dung phát triển chăn nuôi đại gia súc. Vì thế có thể coi đây là sự đóng góp vào học thuật và lý luận. 4.2. Những hàm ý, đề xuất mới rút ra từ kết quả nghiên cứu 4.2.1. Kết quả nghiên cứu của luận án đã phần nào lấp đầy khoảng trống nghiên cứu về thực tiễn. Đó là trạng thái và trình độ phát triển chăn nuôi đại gia súc ở Bình Định cho đến hiện nay trên các khía cạnh:
5 Thứ nhất, kết quả của luận án đã rút ra được những đánh giá toàn diện về quá trình phát triển chăn nuôi đại gia súc trên các cách tiếp cận khác nhau, đó là: Những thành công (i) Sự phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định khá nhanh dựa vào sự gia tăng của năng lực sản xuất, sự thay đổi cơ cấu tích cực đang có sự dịch chuyển để phát triển các loại đại gia súc mà tỉnh có nhiều tiềm năng và hình thành các vùng chuyên canh tập trung; (ii) Huy động khá lớn tiềm năng nguồn lực cho phát triển, hiệu quả sử dụng nguồn lực có được cải thiện nhất định; (iii) Tổ chức sản xuất bước đầu có sự chuyển biến dần sang theo mô hình trang trại và theo chuỗi; (iv) Hiệu quả trong chăn nuôi có sự chú trọng cải thiện và gia tăng ở mức độ nhất định. Những hạn chế (i) Sự phát triển về lượng, kém về chất, chủ yếu dựa vào lợi thế tĩnh của địa phương; (ii) Cơ cấu chăn nuôi đại gia súc cũng thể hiện rõ sự mất cân bằng trong phân bố sản xuất cũng như việc thay đổi cấu trúc đàn chưa thực sự chắc chắn, chủ yếu thay đổi về lượng, thiếu sự bảo đảm bởi khả năng thích ứng với thị trường hoặc chưa tạo ra sức cạnh tranh cao hơn nhờ yếu tố chỉ dẫn địa lý; (iii) Các nguồn lực huy động và phân bổ để phát triển chăn nuôi vẫn theo lối mòn, chú trọng tăng về lượng hơn đầu tư về chất; (iv) Sản xuất vẫn dựa trên mô hình hộ gia đình và gia trại là chủ yếu; phương thức chăn nuôi chưa phát triển; tổ chức sản xuất có mối liên kết lỏng, chưa phát triển tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị với doanh nghiệp đầu đàn tham gia và đóng vai trò cốt lõi trong cả sản xuất và phân phối; (v) Hiệu quả sản xuất còn khá thấp và có sự khác nhau lớn giữa vùng. Thứ hai, kết quả nghiên cứu đã đánh giá được mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tới quá trình phát triển chăn nuôi đại gia súc ở Bình Định.
6 Các nhân tố vĩ mô (i) Yếu tố lao động mà gồm cả lượng lao động và vốn con người có mức tác động tích cực lớn nhất; (ii) Vốn vẫn rất quan trọng với sự phát triển chăn nuôi đại gia súc và tác động dương, nhưng cần sử dụng nguồn lực này cho thâm canh và tiếp nhận chuyển giao và ứng dụng công nghệ hiện đại để cải thiện; (iii) Điều kiện thời tiết khí hậu có ảnh hưởng tích cực tới sự phát triển những năm qua nhưng trước bối cảnh biến đổi khí hậu, hiệu ứng nhà kính ngày càng mạnh khiến cho nhiệt độ sẽ tăng cao hơn. Việc phát triển chăn nuôi này sẽ phải đối mặt với những khó khăn nếu không tìm ra hướng đi phù hợp; (iv) Quy hoạch phát triển chăn nuôi có vai trò rất lớn trong định hướng phát triển chăn nuôi đại gia súc ở Bình Định những năm qua. Quy hoạch đã bảo đảm sự phân bổ sản xuất trong mối quan hệ với các ngành khác và là cơ sở để đàn đại gia súc ở đây bảo đảm tăng trưởng về lượng và cơ cấu đàn nhất là nâng cao tỷ trọng đàn gia súc lai. Tuy nhiên quy hoạch cũng bộc lộ những vấn đề cần khắc phục trong đó đặc biệt là chất lượng quy hoạch cũng như quản lý quy hoạch; (v) Chính sách phát triển chăn nuôi của tỉnh trong những năm qua đã trở thành các công cụ hữu hiệu của chính quyền để tác động tới sự phát triển chăn nuôi đại gia súc. Các chính sách phát triển đã tạo điều kiện cho người chăn nuôi cải thiện và nâng cao chất lượng giống đại gia súc với năng suất cao hơn và góp phần giải quyết những khó khăn về vốn, đất đai cho chăn nuôi; (vi) Sự phát triển của chăn nuôi đại gia súc chịu ảnh hưởng đồng thời thúc đẩy sự phát triển hạ tầng cơ sở. Tuy nhiên hạ tầng thương mại và chế biến giết mổ đại gia súc chưa thực sự phát triển theo kịp sự phát triển của chăn nuôi, hệ thống hạ tầng thương mại chưa phát triển và thiếu tính kết nối với thị trường khu vực và toàn quốc để tạo đầu ra cho sản phẩm chăn nuôi; (vii) Các công tác tác khuyến nông và thú y đã bảo đảm từng bước chuyển giao và nâng cao trình độ quản lý và kỹ thuật trong chăn nuôi và bảo đảm phòng chống dịch bệnh cho đàn gia súc. Tuy nhiên các công tác này đã và đang có những tồn tại chưa đáp ứng được yêu cầu từ sự phát triển của ngành này;
7 (viii) Dịch vụ hỗ trợ chăn nuôi đại gia súc đã có sự phát triển ở tỉnh Bình Định những năm qua nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu của phát triển chăn nuôi. Các nhân tố vi mô Các yếu tố đầu vào có ảnh hưởng tích cực tới kết quả sản xuất của hộ trừ chi phí thức ăn tinh; chi phí thức ăn thô và diện tích cây trồng hàng năm có có mức tác động mạnh nhất; cần thay đổi thói quen lạm dụng thức ăn công nghiệp và chế biến bằng nguồn thức ăn tự chế biến và phụ phẩm từ nông nghiệp cho chăn nuôi; cải thiện yếu tố vốn con người sẽ giúp cho chăn nuôi có hiện quả hơn và cơ sở vật chất của các hộ chăn nuôi cùng cần được cải thiện hơn nữa sẽ giúp nâng cao kết quả chăn nuôi đại gia súc. 4.2.2. Kết quả nghiên cứu của luận án đã phần nào lấp đầy khoảng trống nghiên cứu về yêu cầu hoạch định chính sách và phục vụ đào tạo chuyên ngành Thứ nhất, các hàm ý về giải pháp phát triển chăn nuôi ĐGS rút ra từ kết quả nghiên cứu của luận án cũng sẽ là các gợi ý cho các nhà hoạch định chính sách tỉnh Bình Định trong quá trình soạn thảo, cải thiện và nâng cao chất lượng chính sách phát triển nông nghiệp nói chung và chăn nuôi đại gia súc nói riêng. Thứ hai, kết quả của luận án cũng sẽ làm tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh ngành Kinh tế phát triển. 5. Kết cấu luận án Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển chăn nuôi đại gia súc Chương 2: Đặc điểm địa bàn và Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng phát triển chăn nuôi đại gia súc ở tỉnh Bình Định Chương 4: Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển chăn nuôi đại gia súc ở Bình Định Chương 5: Định hướng và hàm ý về giải pháp phát triển chăn nuôi đại gia súc tỉnh Bình Định
8 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CHĂN NUÔI ĐẠI GIA SÚC 1.1. Lý thuyết về phát triển nông nghiệp 1.1.1. Lý thuyết phát triển nông nghiệp theo ba giai đoạn Lý thuyết này được Todaro (1998) vận dụng nhiều trong kinh tế phát triển nói chung và kinh tế nông nghiệp nói riêng. Theo đó, phát triển nông nghiệp trải qua ba giai đoạn từ thấp đến cao[64]. Giai đoạn 1: Nền nông nghiệp tự cung tự cấp. Đặc trưng cơ bản của giai đoạn này thể hiện ở các mặt sau: Phần lớn sản phẩm sản xuất ra được tiêu dùng nội bộ trong khu vực nông nghiệp, sản phẩm chưa đa dạng, chủ yếu là từ các loại cây lương thực và một số con vật nuôi truyền thống; công cụ thô sơ, phương pháp sản xuất giản đơn, đất, lao động là những yếu tố sản xuất chủ yếu, đầu tư vốn còn thấp. Do đó xu hướng lợi nhuận giảm dần được thể hiện rõ khi sản xuất mở rộng trên diện tích đất không màu mỡ, sản lượng nông nghiệp vẫn gia tăng nhưng chủ yếu là do mở rộng diện tích và phụ thuộc nhiều vào thiên nhiên. Giai đoạn 2: Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp theo hướng đa dạng hóa. Đa dạng hóa sản xuất nông nghiệp là bước trung gian từ sản xuất tự cung tự cấp sang chuyên môn hóa. Đặc trưng cơ bản của giai đoạn này thể hiện ở các mặt sau: Cơ cấu cây trồng con vật nuôi tên từng diện tích đất nông nghiệp, trên từng hộ, được phát triển theo hướng hỗn hợp và đa dạng, để thay thế cho chế độ canh tác độc canh trong sản xuất trước kia. Nhờ vậy, tính thời vụ của sản xuất nông nghiệp được hạn chế đáng kể; sử dụng giống mới kết hợp với phân bón hóa học và nước tưới tiêu chủ động làm tăng năng suất trong nông nghiệp. Sản lượng lương thực tăng nhưng đồng thời tiết kiệm được diện tích đất sản xuất, phát triển nhiều loại sản phẩm hàng hóa khác, sản lượng nông nghiệp gia tăng chủ yếu từ nâng cao sản lượng trên 1 đơn vị diện tích đất nông nghiệp và sản xuất hướng tới thị trường, thoát khỏi tự cung tự cấp. Giai đoạn 3: Nông nghiệp hiện đại. Đây là giai đoạn phát triển cao nhất của nông nghiệp. Đặc trưng cơ bản của giai đoạn này thể hiện ở các mặt sau: Trong các
9 trang trại được chuyên môn hóa, sản xuất được cung ứng hoàn toàn cho thị trường và lợi nhuận thương mại là mục tiêu của người sản xuất, yếu tố vốn và công nghệ trở thành các yếu tố quyết định đối với việc tăng sản lượng nông nghiệp, dựa vào lợi thế về quy mô áp dụng tối đa công nghệ mới, hướng vào sản xuất một vài loại sản phẩm riêng biệt. 1.1.2. Lý thuyết phát triển nông nghiệp theo hàm sản xuất trong nông nghiệp Lý thuyết phát triển nông nghiệp theo hàm sản xuất trong nông nghiệp được phát triển bởi Sung Sang Park (1992) [50]. Theo đó, mỗi giai đoạn phát triển, sản lượng nông nghiệp phụ thuộc vào các yếu tố khác nhau. Giai đoạn sơ khai: Người sản xuất nông nghiệp chưa sử dụng các yếu tố đầu vào được sản xuất từ khu vực công nghiệp. Trong giai đoạn đầu, sản lượng nông nghiệp phụ thuộc vào các yếu tố tự nhiên như đất đai, thời tiết khí hậu và lao động. Mối quan hệ đầu ra với đầu vào được khái quát bởi hàm sản xuất như sau: Y=F(N,L) (1) Trong đó Y: Sản lượng nông nghiệp, N: yếu tố tự nhiên, L: lao động. Trong giai đoạn sơ khai, quy luật năng suất biên giảm dần thể hiện trong SX. Đường biểu diễn (F1) trên hình 1 cho biết số quan hệ giữa số lao động nông nghiệp (L) và sản lượng tính trên 1 ha đất nông nghiệp (Y/S). Lúc đầu, khi tăng thêm 1 đơn vị lao động, sản lượng trên 1 ha sẽ tăng hơn 1 đơn vị. Sau đó, phần gia tăng của sản lượng trên 1 ha sẽ giảm dần khi số lao động tiếp tục tăng thêm. Nguyên nhân của năng suất biên giảm dần chủ yếu là do không chuyển được số lao động dư thừa trong khu vực nông nghiệp sang khu vực công nghiệp và dịch vụ. Y/S F1 Năng suất biên của lao động nông nghiệp L Hình 1.1. Đường biểu diễn sản lượng nông nghiệp trong giai đoạn sơ khai
10 Giai đoạn đang phát triển : Trong giai đoạn kế tiếp này: sản lượng nông nghiệp còn phụ thuộc vào các yếu tố đầu vào được sản xuất từ khu vực công nghiệp (phân bón, thuốc hóa học) Mối quan hệ này được khái quát bởi hàm sản xuất sau: Y=F(N,L)+F(R) (2) Trong đó R: đầu vào do công nghiệp cung cấp. Trong giai đoạn đang phát triển, sản lượng trên 1 ha đất nông nghiệp (năng suất đất) tăng lên tương ứng với lượng phân bón và thuốc hóa học sử dụng tăng lên. Đường biểu diễn (F2) cho thấy sản lượng trên 1 ha ở giai đoạn đang phát triển cao hơn nhiều so với giai đoạn sơ khai (F1). Thay vì tăng lao động trên 1 ha đất, mà thêm vào đó là sử dụng phân bón hóa học nhiều hơn làm cho sản lượng tăng nhanh, rồi sau đó giảm xuống theo quy luật năng suất biên giảm dần. Y/S F2 F1 0 Năng suất biên của lao động nông nghiệp Hình 1.2. Đường biểu diễn sản lượng nông nghiệp trong giai đoạn đang phát triển Giai đoạn phát triển: y l T y2 l1 y1 l2 F4 K1 K2 K L2 L1 Năng suất lao động và thu nhập của một lao động nông nghiệp Hình 1.3 Đường biểu diễn sản lượng nông nghiệp trong giai đoạn phát triển