Luận án tiến sĩ Kinh tế: Phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:194

Thêm vào BST

Báo xấu

113
lượt xem 41
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn nhằm làm rõ lý luận về phát triển du lịch bền vững ở địa phương cấp tỉnh để đánh giá thực trạng hoạt động du lịch và đề xuất định hướng, giải pháp phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2030.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Kinh tế: Phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH DƯƠNG HOÀNG HƯƠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG Ở TỈNH PHÚ THỌ LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRIỂN HÀ NỘI - 2017
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH DƯƠNG HOÀNG HƯƠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG Ở TỈNH PHÚ THỌ LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRIỂN Mã số: 62 31 01 05 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN THỊ HƯỜNG HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả số liệu nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, chính xác và được trích dẫn đầy đủ theo quy định Tác giả luận án Dương Hoàng Hương
MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 6 1.1. Những nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững ở nước ngoài 7 1.2. Những nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững ở trong nước 15 1.3. Nhận xét chung về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu 26 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG Ở ĐỊA PHƯƠNG CẤP TỈNH 30 2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của phát triển du lịch bền vững 30 2.2. Nội dung và tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững 44 2.3. Những yếu tố cơ bản tác động, ảnh hưởng đến phát triển du lịch bền vững 57 2.4. Kinh nghiệm từ một số mô hình phát triển du lịch bền vững và không bền vững 61 Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG Ở TỈNH PHÚ THỌ 68 3.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội, tài nguyên du lịch tỉnh Phú Thọ 68 3.2. Thực trạng phát triển du lịch bền vững trên ba trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường ở tỉnh Phú Thọ 76 3.3. Đánh giá thực trạng phát triển du lịch tỉnh Phú Thọ theo các nội dung và tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững 106 Chương 4: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG TỈNH PHÚ THỌ 117 4.1. Định hướng phát triển du lịch bền vững tỉnh Phú Thọ đến năm 2030 117 4.2. Giải pháp phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ thời gian tới 130 KẾT LUẬN 149 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 PHỤ LỤC 164
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á CHERPLAN Dự án Tăng cường Di sản văn hóa thông qua Kế hoạch và Quản lý Môi trường ESRT Chương trình Phát triển Năng lực Du lịch có Trách nhiệm với Môi trường và Xã hội EU Liên minh Châu Âu GDP Tổng sản phẩm quốc nội GRDP Tổng sản phẩm trên địa bàn HĐND Hội đồng nhân dân JICA Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản UBND Ủy ban nhân dân UNEP Chương trình môi trường Liên Hiệp Quốc UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc UNWTO Tổ chức du lịch thế giới của Liên hiệp quốc VH,TT&DL Văn hóa, Thể thao và Du lịch WCED Ủy ban Môi trường và Phát triển thế giới WWF Quỹ Quốc tế bảo vệ thiên nhiên
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1: Doanh thu du lịch Phú Thọ giai đoạn 2006 - 2015 77 Bảng 3.2: Giá trị tăng thêm ngành du lịch Phú Thọ và tỷ trọng trong nền kinh tế của tỉnh giai đoạn 2006 - 2015 78 Bảng 3.3: Danh mục các tuyến du lịch đang được khai thác 80 Bảng 3.4: Vốn đầu tư xây dựng hạ tầng và cơ sở vật chất du lịch Phú Thọ giai đoạn 2006 - 2015 82 Bảng 3.5: Cơ sở kinh doanh du lịch ở tỉnh giai đoạn 2006 -2015 85 Bảng 3.6: Thực trạng số lượng và trình độ lao động du lịch Phú Thọ giai đoạn 2006 - 2015 87 Bảng 3.7: Cơ cấu doanh thu du lịch Phú Thọ giai đoạn 2006 - 2015 90 Bảng 3.8: Hiện trạng khách du lịch đến Phú Thọ giai đoạn 2006 - 2015 92 Bảng 3.9: Thời gian lưu trú trung bình của khách lưu trú qua đêm 95 Bảng 3.10: Tổng hợp đánh giá thực trạng phát triển du lịch Phú Thọ theo các tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững giai đoạn 2006 - 2015 109
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 3.1: Cơ cấu dân số và lao động tỉnh Phú Thọ năm 2015 68 Biểu đồ 3.2: Tốc độ tăng trưởng GRDP giai đoạn 2011 - 2015 69 Biểu đồ 3.3: Tăng trưởng doanh thu du lịch giai đoạn 2006 - 2015 77 Biểu đồ 3.4: Giá trị tăng thêm du lịch giai đoạn 2006 -2015 78 Biểu đồ 3.5: Tăng trưởng tổng lượng khách du lịch giai đoạn 2006 - 2015 93 Biểu đồ 3.6: Tăng trưởng khách du lịch nội địa giai đoạn 2006 - 2015 93 Biểu đồ 3.7: Tăng trưởng khách du lịch quốc tế giai đoạn 2006 - 2015 94
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Du lịch là ngành kinh tế phát triển nhanh và ngày nay đã trở thành một trong những ngành kinh tế hàng đầu của nhiều địa phương và quốc gia trên thế giới. Đối với nước ta, Đảng và Nhà nước xác định vai trò hết sức quan trọng của du lịch trong nền kinh tế quốc dân, khẳng định mục tiêu phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước [5, tr.2; 28, tr.178] và ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhất quán, xuyên suốt từ nhiều năm qua để đạt được mục tiêu này. Những thành tựu mà ngành du lịch của Việt Nam đạt được từ những năm đổi mới đến nay cho thấy, quan điểm định hướng đúng đắn trên ngày càng được hiện thực hóa. Sự phát triển của du lịch ở nhiều địa phương nước ta cũng đã góp phần khẳng định điều đó. Nằm ở vùng trung du miền núi Bắc Bộ, đồng thời trong quy hoạch vùng Thủ đô, Phú Thọ hội tụ nhiều tiềm năng, điều kiện phát triển du lịch. Là vùng đất phát tích của dân tộc Việt Nam, vùng đệm quan trọng của chiến khu Việt Bắc trong suốt cuộc kháng chiến chống Pháp, Phú Thọ có rất nhiều di sản, di tích lịch sử văn hoá, lịch sử cách mạng có giá trị và ý nghĩa trên nhiều phương diện, đặc biệt là giá trị đặc sắc, riêng có được tạo nên từ quần thể di tích Đền Hùng và các di sản văn hóa gắn với thời kỳ Hùng Vương dựng nước (trong đó di tích Đền Hùng được xếp hạng di tích đặc biệt cấp quốc gia năm 2009 và được xác định là khu du lịch quốc gia, hát Xoan Phú Thọ được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại năm 2011, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ được UNESCO công nhận là di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2012). Với kiến tạo địa chất, địa hình, hệ sinh thái, cảnh quan thiên nhiên đa dạng và truyền thống, tập quán sinh hoạt mang nét đặc thù của khu vực trung du miền núi, Phú Thọ có nhiều danh lam thắng cảnh kỳ thú, nhiều di sản văn hoá vật thể và phi vật thể độc đáo khác. Sự đa dạng, phong phú về tài nguyên du lịch, thuận lợi về vị trí địa lý và giao thông là cơ sở, điều kiện quan trọng để Phú Thọ có thể trở thành một trong những trọng điểm du lịch quốc gia, phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh. Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt cũng đã xác định Phú Thọ là một trong các địa bàn trọng điểm phát triển du lịch của cả nước [89, tr.7].
2 Nhận thức được những tiềm năng, lợi thế về du lịch và lợi ích do du lịch đem lại, tỉnh Phú Thọ đã có nhiều chủ trương, chính sách, giải pháp cụ thể đẩy mạnh phát triển ngành kinh tế quan trọng này và đã đạt những kết quả đáng ghi nhận. Nhiều năm qua, lượng khách du lịch liên tục tăng trưởng với tốc độ khá, doanh thu, giá trị tăng thêm cũng đạt mức tăng trưởng cao; cơ sở vật chất phát triển; vốn đầu tư cho du lịch tăng đều qua các năm và theo hướng đẩy mạnh xã hội hoá khá rõ nét… Tuy nhiên, so với tiềm năng, sự phát triển của du lịch Phú Thọ chưa đạt được mức tương xứng và còn nhiều hạn chế đáng kể trên các mặt: Chất lượng và tính đa dạng của sản phẩm du lịch, chất lượng và tính đồng bộ của hệ thống cơ sở vật chất, chất lượng nguồn nhân lực ngành du lịch, công tác quản lý hoạt động du lịch, mối quan hệ liên kết, tính cạnh tranh trên thị trường…Đặc biệt, từ góc độ phát triển bền vững, hoạt động du lịch tỉnh Phú Thọ đang bộc lộ những vấn đề đáng quan tâm: Tăng trưởng của ngành du lịch chưa vững chắc; tốc độ và mức độ ổn định của tăng trưởng du lịch, đóng góp của du lịch cho GRDP của tỉnh đều thấp kém hơn so với mặt bằng chung cả nước; du lịch Phú Thọ chưa đón bắt và tranh thủ tốt được những cơ hội từ hội nhập ngày càng sâu rộng và toàn diện của Việt Nam với kinh tế thế giới; hoạt động du lịch gây không ít tác động tiêu cực tới tài nguyên du lịch, tới môi trường tự nhiên, xã hội, tới việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá vật thể, phi vật thể; một số ngoại ứng tiêu cực từ du lịch tới cộng đồng…Những hạn chế, yếu kém trên ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển du lịch của tỉnh Phú Thọ cả trước mắt cũng như về lâu dài. Trước tình hình đó, việc nghiên cứu, đề xuất các giải pháp phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ là rất cần thiết, có ý nghĩa thực tế thiết thực. Xuất phát từ lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ” làm đề tài luận án Tiến sĩ chuyên ngành Kinh tế phát triển. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ lý luận về phát triển du lịch bền vững ở địa phương cấp tỉnh để đánh giá thực trạng hoạt động du lịch và đề xuất định hướng, giải pháp phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2030. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu trên, luận án thực hiện các nhiệm vụ sau:
3 - Hệ thống hóa và góp phần làm rõ thêm cơ sở lý thuyết về phát triển du lịch bền vững ở địa phương cấp tỉnh. - Nghiên cứu kinh nghiệm từ một số mô hình phát triển du lịch bền vững và không bền vững ở một số quốc gia, vùng lãnh thổ và một số địa phương trong nước để rút ra bài học cho phát triển du lịch ở địa phương cấp tỉnh. - Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển du lịch ở Phú Thọ từ năm 2006 đến nay trên cơ sở lý thuyết về phát triển du lịch bền vững. - Đề xuất định hướng và các giải pháp phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2030. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận về phát triển du lịch bền vững, thực tiễn và giải pháp phát triển du lịch bền vững ở địa phương cấp tỉnh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: + Nghiên cứu khái niệm, đặc điểm, vai trò, nội dung, tiêu chí và các yếu tố tác động, ảnh hưởng đến phát triển du lịch bền vững cấp tỉnh dựa trên ba trụ cột chính là tăng trưởng kinh tế bền vững; tăng trưởng kinh tế đồng thời thúc đẩy tiến bộ và công bằng xã hội; tăng trưởng kinh tế gắn với bảo vệ tài nguyên, bảo vệ môi trường sinh thái; + Nghiên cứu kinh nghiệm trong nước và quốc tế về một số mô hình phát triển du lịch bền vững để rút ra bài học kinh nghiệm cho địa phương cấp tỉnh trong phát triển du lịch bền vững; + Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ; + Đề xuất mục tiêu, định hướng và giải pháp phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2030. - Về không gian: Nghiên cứu phát triển du lịch bền vững trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. - Về thời gian: Nghiên cứu thực trạng hoạt động du lịch từ năm 2006 đến nay; xây dựng mục tiêu, định hướng, giải pháp phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2030.
4 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận của luận án là Chủ nghĩa Mác - Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước ta; dựa trên các lý thuyết về kinh tế học phát triển, kinh tế du lịch, phát triển bền vững, quản lý kinh tế, kinh tế vĩ mô, kinh tế vi mô… đồng thời kế thừa, tiếp thu có chọn lọc những kết quả nghiên cứu về các vấn đề thuộc nội dung liên quan đến luận án trong các công trình khoa học đã được công bố. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu và thực hiện những nhiệm vụ của đề tài đặt ra, tác giả sẽ sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác - Lênin: Là phương pháp luận chung cho các phương pháp nghiên cứu của luận án, được sử dụng xuyên suốt quá trình nghiên cứu, xây dựng đề tài luận án. - Phương pháp hệ thống hóa: Sử dụng để hệ thống hóa những vấn đề lý luận về phát triển du lịch bền vững, trên cơ sở kế thừa các kết quả nghiên cứu lý luận của các công trình đã được công bố. - Phương pháp thu thập, phân tích, tổng hợp, so sánh: Sử dụng để khảo cứu kinh nghiệm mô hình phát triển du lịch bền vững ở một số quốc gia, vùng lãnh thổ, các địa phương trong nước. Trên cơ sở đó tổng hợp, phân tích, rút ra bài học kinh nghiệm cho tỉnh Phú Thọ. Phương pháp này cũng sẽ được sử dụng để phân tích, đánh giá thực trạng phát triển du lịch của tỉnh Phú Thọ trong thời kỳ nghiên cứu. - Phương pháp dự báo: Sử dụng phương pháp này để dự báo các yếu tố tác động đến phát triển du lịch bền vững trong tương lai như dự báo tình hình và những biến động quốc tế, trong nước, nhu cầu thị trường, xu hướng chuyển dịch nguồn khách du lịch, tác động của các yếu tố kinh tế, xã hội, khoa học công nghệ trong và ngoài nước đến phát triển du lịch bền vững của tỉnh trong ngắn hạn và dài hạn... - Phương pháp phỏng vấn, điều tra, khảo sát: Sử dụng để khảo sát thực tế về phát triển du lịch bền vững trên địa bàn tỉnh; phỏng vấn, điều tra các tác động của phát triển du lịch đến cộng đồng, đến các yếu tố văn hóa, xã hội... Các phương pháp trên được sử dụng linh hoạt, đan xen, kết hợp để phát huy hiệu quả tổng hợp hướng đến hoàn thành mục tiêu nghiên cứu.
5 5. Đóng góp mới của luận án - Góp phần hệ thống, bổ sung thêm lý thuyết về phát triển du lịch bền vững ở địa phương cấp tỉnh; - Rút ra bài học từ kinh nghiệm về phát triển du lịch bền vững của các nước, vùng lãnh thổ và các địa phương cho tỉnh Phú Thọ trong phát triển du lịch bền vững; - Làm rõ thực trạng phát triển du lịch tỉnh Phú Thọ theo các nội dung và tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững; - Đề xuất các mục tiêu, định hướng, giải pháp phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2030. Luận án có thể là tài liệu tham khảo hữu ích cho tỉnh Phú Thọ trong việc xây dựng và tổ chức thực hiện các Quy hoạch, Kế hoạch, Đề án phát triển du lịch của địa phương; đồng thời có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các cán bộ nghiên cứu trong lĩnh vực phát triển du lịch bền vững. 6. Kết cấu và nội dung của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục công trình của tác giả đã công bố liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án gồm 4 chương, 12 tiết.
6 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Ở nhiều quốc gia trên thế giới, du lịch luôn là ngành, lĩnh vực được quan tâm đầu tư phát triển bởi những lợi ích to lớn mà nó đem lại cho nền kinh tế. Song, phát triển du lịch với mục đích thuần kinh tế tuy đem đến nhiều lợi ích trước mắt, nhưng ngày càng bộc lộ những hạn chế, bất cập về lâu dài, nguy cơ làm suy kiệt tài nguyên du lịch, giảm tính đa dạng và đe dọa hủy hoại môi trường sinh thái, tác động xấu đến các nền văn hóa bản địa, đến cộng đồng địa phương, hậu quả của những tác động này sẽ ảnh hưởng tiêu cực trở lại đến chính sự phát triển du lịch trong dài hạn. Từ thực tế này, đã xuất hiện nhu cầu nghiên cứu về các loại hình du lịch mới, những cách thức phát triển du lịch mới, quan tâm hơn đến việc bảo vệ tài nguyên du lịch, đến môi trường sinh thái, đến trách nhiệm với cộng đồng, xã hội, cân đối hơn giữa các yếu tố trước mắt và lâu dài trong quá trình phát triển. Lý thuyết về phát triển du lịch bền vững dần được hình thành và bổ sung, hoàn chỉnh qua quá trình tìm tòi, nghiên cứu đó. Cho đến nay, trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững. Chỉ tính đến năm 1999, theo thống kê của UNWTO, đã có trên 350 cuốn sách và bài báo (công bố quốc tế) nói về du lịch bền vững [trích theo 103, tr.3]. Theo thời gian, những nghiên cứu về vấn đề này tiếp tục ngày càng phong phú và đa dạng hơn nhiều, khó có thể tóm lược trong phạm vi một luận án nhỏ. Ở Việt Nam, các nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững bắt đầu được đề cập từ những năm 90 của thế kỷ 20 trên cơ sở tiếp cận, tiếp thu những kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn của quốc tế về phát triển bền vững nói chung, phát triển du lịch bền vững nói riêng, đồng thời gắn với yêu cầu phát triển thực tế của đất nước. Trước yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao về chất lượng phát triển, các công trình nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững cũng ngày một phong phú hơn. Dưới đây là tóm lược một số công trình và hướng nghiên cứu cụ thể trong và ngoài nước liên quan đến chủ đề của luận án.
7 1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG Ở NƯỚC NGOÀI 1.1.1. Nghiên cứu lý luận chung về phát triển du lịch bền vững - Cuốn “The handbook on sustainable tourism development” (Cẩm nang về phát triển du lịch bền vững) do UNWTO và UNEP ấn hành [97]: Sách được xây dựng dựa trên một công trình nghiên cứu được thực hiện hơn 10 năm bởi các chuyên gia của UNWTO và UNEP, vừa mang tính khái lược, hệ thống một số nội dung lý thuyết về du lịch và phát triển bền vững đã từng được công bố trong các công trình, ấn bản chính thức của UNWTO và UNEP trước đó, vừa là sự tổng kết thực tiễn qua các cuộc khảo sát và nghiên cứu được tiến hành tại nhiều quốc gia thành viên của UNWTO. Nhằm mục đích cung cấp các chỉ dẫn cho các chính phủ và giới thiệu một khung khổ để xây dựng các chính sách hướng tới tăng cường bền vững du lịch, cuốn sách đưa ra khái niệm về phát triển bền vững trong du lịch; nêu quan điểm về những nguyên tắc chỉ đạo và phương pháp tiếp cận hiệu quả để xây dựng các định hướng, chiến lược và chính sách nhằm tăng cường bền vững du lịch; đánh giá những tác động về mặt chính sách của chương trình du lịch bền vững; phân tích vai trò của Chính phủ, của doanh nghiệp, du khách, cộng đồng địa phương, các tổ chức phi chính phủ, sự tác động của thị trường và các yếu tố văn hóa, xã hội, môi trường liên quan đến phát triển du lịch bền vững. Cuốn sách cũng đề xuất một bộ công cụ khá chi tiết với các nhóm công cụ đo lường bao gồm các chỉ số bền vững, giám sát bền vững và xác định giới hạn; công cụ chỉ đạo và kiểm soát bao gồm pháp luật, quy định, quy hoạch; công cụ kinh tế bao gồm thuế, phí, các chính sách khuyến khích và thỏa thuận tài chính, các công cụ hỗ trợ khác…, để thực thi chiến lược và chính sách, thúc đẩy phát triển du lịch bền vững. Có thể nói rằng, đây là một trong những công trình công phu và có giá trị nghiên cứu cao về lý thuyết cũng như giá trị tham khảo thiết thực trong thực hành phát triển du lịch bền vững tính cho đến thời điểm sách được ấn hành và cả trong các năm về sau. - Cuốn “Managing Sustainable Tourism: A legacy for the future” (Quản lý du lịch bền vững: Một di sản cho tương lai) của David L.Edgell [125]: Thông qua nghiên cứu các hoạt động du lịch cụ thể, phân tích chính sách và thực tiễn quản lý du lịch cả thành công và thất bại, tác giả chỉ ra những ảnh hưởng có thể có của du lịch như tác động tiêu cực đến môi trường, nguy cơ làm suy thoái văn hóa, phá vỡ
8 cấu trúc xã hội của cộng đồng bản địa và rút ra nhận định: Sự thành công hay không của phát triển du lịch phụ thuộc vào việc duy trì một sự cân bằng tinh tế giữa tăng trưởng kinh tế với bảo tồn văn hóa, tôn trọng cộng đồng và bảo vệ môi trường. Tác giả cũng nhấn mạnh và cập nhật những xu hướng tác động, các cơ hội và thách thức toàn cầu đến du lịch; đề cao triết lý bảo vệ thiên nhiên, môi trường, văn hóa trong khi vẫn đảm bảo duy trì tăng trưởng kinh tế hợp lý và có trật tự trong quá trình phát triển du lịch; cung cấp cách tiếp cận đa diện cho việc nghiên cứu và thực hành quản lý du lịch bền vững; cung cấp câu trả lời cho việc khắc phục những khó khăn mà du lịch phải đối mặt, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tạo lập, củng cố các mối quan hệ hài hòa giữa chính quyền địa phương, khu vực tư nhân và cộng đồng dân cư. Công trình này thảo luận sâu những hướng dẫn hợp lý để bảo vệ môi trường, di sản và văn hóa địa phương trong khi phát triển các mục tiêu du lịch thực tế cho tăng trưởng kinh tế tương thích. Du lịch bền vững, như chia sẻ của tác giả, là một di sản cho tương lai và một động lực tiềm năng đối với phát triển kinh tế, bảo tồn môi trường tự nhiên, và góp phần bảo vệ hòa bình toàn cầu. - Bộ tài liệu “Sustainable Tourism for Development Guidebook” (Sách hướng dẫn du lịch bền vững cho sự phát triển) do UNWTO ấn hành [147]. Tài liệu nghiên cứu được thực hiện trong khuôn khổ của dự án EU "Tăng cường năng lực du lịch bền vững cho phát triển ở các nước đang phát triển". Mục đích là nâng cao sự hiểu biết chung và cam kết của EU về phát triển du lịch bền vững; đồng thời khuyến nghị các giải pháp vận dụng để du lịch thực sự là một phương tiện thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đồng thời giảm thiểu các tác động tiêu cực về xã hội, văn hóa và môi trường. Với mục đích đó, nội dung tài liệu khái quát, hệ thống các vấn đề lý luận chung về phát triển du lịch bền vững như quan niệm, định nghĩa, nguyên tắc chung liên quan đến du lịch bền vững; cung cấp một khung khổ có tính chất phương pháp luận cho việc đánh giá về sự phát triển của du lịch ở các quốc gia và mức độ hiệu quả mà du lịch đó cần đạt được với ý nghĩa như một công cụ để phát triển bền vững, với năm nhóm nội dung đánh giá: Chính sách du lịch và quản trị; trách nhiệm kinh tế, sự đầu tư và năng lực cạnh tranh; việc làm và nguồn lực con người; giảm nghèo và hội nhập xã hội; tính bền vững của môi trường tự nhiên và văn hóa. Trên cơ sở khung khổ này và các thông tin, số liệu về du lịch và phát triển được cung cấp từ
9 các quốc gia thuộc dự án, tài liệu cũng đã phân tích thực trạng phát triển du lịch bền vững trên thế giới; đưa ra các nhận định, kết luận và khuyến nghị liên quan. Các nội dung của bộ sách hướng dẫn đã được thử nghiệm tại sáu quốc gia đang phát triển (Botswana, Ấn Độ, Kenya, Việt Nam, Senegal và Timor-Leste) và hướng tới hai nhóm đối tượng chính là EU và các cơ quan hỗ trợ phát triển khác, để giúp họ hiểu và xác định các cơ hội hỗ trợ ngành du lịch trong phát triển bền vững. - Công trình “Principles and practice of sustainable tourism planning” (Nguyên tắc và thực hành kế hoạch du lịch bền vững) của Daniela Drumbrăveanu [124]: Tài liệu làm rõ một số nội dung lý thuyết chung về phát triển du lịch bền vững trong đó tập trung phân tích các quan điểm về phát triển du lịch bền vững, các khía cạnh cần có để du lịch được gọi là bền vững, phân biệt giữa du lịch bền vững và du lịch đại chúng; hệ thống và đề xuất 6 nhóm nguyên tắc của du lịch bền vững, bao gồm: (1) giảm thiểu tác động đến môi trường để đảm bảo sự bền vững về sinh thái; (2) giảm thiểu tác động tiêu cực đến cộng đồng địa phương để bảo đảm tính bền vững về xã hội; (3) giảm thiểu tác động tiêu cực đến văn hóa, truyền thống của các địa phương để bảo đảm sự bền vững về văn hóa; (4) tối đa hóa lợi ích kinh tế của các địa phương để có được sự bền vững về kinh tế; (5) thông tin, giáo dục nhận thức đến doanh nghiệp, du khách, chính quyền và người dân địa phương để cải thiện thái độ của các chủ thể đối với môi trường và giảm thiểu tác động tiêu cực từ hành vi của chủ thể đến môi trường, xã hội; (6) phát huy vai trò tham gia, kiểm soát của cộng đồng địa phương đối với các hoạt động du lịch ở điểm đến. - Tài liệu Hội thảo quốc tế “International forum on sustainable tourism development and innovation” (Diễn đàn quốc tế về phát triển du lịch bền vững và đổi mới) [127]: Tài liệu đã tập hợp các nghiên cứu lý thuyết và kinh nghiệm về phát triển du lịch bền vững, phân tích nhiều nội dung lý luận chung về phát triển du lịch bền vững như khái niệm, các nguyên tắc, mục tiêu hướng đến của phát triển du lịch bền vững. Tài liệu cũng hệ thống và khái lược một số khuyến nghị thể chế cho các quốc gia, các nhà hoạch định chính sách đã được nêu tại nhiều diễn đàn quốc tế lớn về du lịch để hướng đến sự phát triển du lịch bền vững hơn như: Hiến chương thế giới cho du lịch bền vững của Lanzarote (1995); Chương trình nghị sự 21 cho ngành công nghiệp du lịch & du lịch (1996); Hiến chương châu Âu về du lịch bền
10 vững ở khu bảo tồn (1997); Mã đạo đức toàn cầu cho du lịch (1999); Các thiết kế của Chương trình Nghị sự 21 cho du lịch ở EU. - Cuốn “Making Tourism More Sustainable - A Guide for Policy Makers” (Để du lịch bền vững hơn - Hướng dẫn cho các nhà hoạch định) do UNEP và UNWTO biên soạn [144]: Được biên soạn nhằm đưa ra các hướng dẫn và khuyến nghị về phát triển du lịch bền vững đối với các chính phủ, các nhà hoạch định chính sách, nhà quản lý, trong nội dung 5 chương của cuốn sách, một số quan điểm lý luận chung về phát triển du lịch bền vững của UNEP và UNWTO đã được hệ thống và thể hiện, như các phân tích về mối quan hệ giữa du lịch và tính bền vững; giới thiệu một số nguyên tắc cơ bản và các khuyến nghị chính sách cho một chương trình phát triển du lịch bền vững; xác định cấu trúc và chiến lược để sự phát triển du lịch bền vững hơn; giới thiệu các bộ công cụ đánh giá phát triển du lịch bền vững. - Cuốn sách “Indicators of Sustainable Development for Tourism Destinations” (Bộ chỉ số phát triển bền vững cho các điểm đến du lịch) do UNWTO ấn hành [145]: Là kết quả của một nghiên cứu sâu rộng về các sáng kiến chỉ số du lịch toàn thế giới, tài liệu được UNWTO xác định là chìa khóa cho sự phát triển du lịch và quản lý một điểm đến nhất định đồng thời khuyến nghị các quốc gia thành viên lựa chọn thường xuyên như một công cụ cần thiết cho quá trình lập kế hoạch và quản lý hoạch định chính sách phát triển bền vững tại các điểm đến du lịch. Nội dung tài liệu phân tích về sự cần thiết xây dựng và ứng dụng chỉ số phát triển bền vững cho các điểm đến du lịch; hướng dẫn một quy trình để có thể xác định các chỉ số đáp ứng tốt nhất các vấn đề của điểm du lịch cụ thể; đề xuất một bộ 13 nhóm với trên 40 chỉ số cụ thể phát triển bền vững tại các điểm đến du lịch, bao gồm các nhóm chỉ số liên quan đến an sinh, duy trì bản sắc văn hóa, sự hài lòng và tham gia của cộng đồng bản địa trong du lịch, yếu tố sức khỏe và an toàn, khả năng nắm bắt lợi ích kinh tế từ du lịch, công tác giám sát sử dụng tài nguyên và quản lý năng lượng, việc hạn chế tác động tiêu cực từ hoạt động du lịch, trình độ kiểm soát và quản lý, việc thiết kế sản phẩm và dịch vụ,tính bền vững của các hoạt động và dịch vụ du lịch ... Cuốn sách cũng hướng dẫn việc sử dụng các chỉ số cho việc lập kế hoạch, quản lý và các mục đích khác nhằm hỗ trợ
11 việc hình thành và thực hiện chính sách du lịch bền vững; đưa ra các ví dụ tham chiếu cụ thể về ứng dụng bộ chỉ số ở các mức độ và cấp độ khác nhau, tương ứng với đó là nhwungx kết quả phát triển bền vững điểm đến khác nhau, từ đó khuyến nghị các vấn đề cần thiết cho việc áp dụng bộ chỉ số. Sách có ý nghĩa tham khảo thiết thực cả về lý thuyết cũng như cho công tác hoạch định chính sách và thực hành phát triển bền vững du lịch của các quốc gia, khu vực, địa phương. Nhiều công trình nghiên cứu khác cũng đề cập, phân tích, hệ thống các nội dung lý luận chung về phát triển du lịch bền vững ở các mức độ và phạm vi khác nhau như: Cuốn “Tourism and Sustainable Development: Mornitoring, Planning, Managing” (Du lịch và sự phát triển bền vững: Giám sát, Kế hoạch, Quản lý) của Butler R.W., Nelson J. G. & Wall G. [123]; bài viết “Tourism and sustainable development” (Du lịch và sự phát triển bền vững) của Murphy, P. E. [137]; Bài viết “Sustainable tourism development: a critique” (Phát triển du lịch bền vững: Một số bình luận) của Liu, Z. [133];... 1.1.2. Nghiên cứu các khía cạnh cụ thể của phát triển du lịch bền vững, các kinh nghiệm và giải pháp thực tế phát triển du lịch bền vững 1.1.2.1. Nghiên cứu mối quan hệ giữa tài nguyên du lịch và phát triển du lịch bền vững - Tài liệu “Tourism and Natural Resource Management: A General Overview of Research and Issues” (Du lịch và quản lý tài nguyên thiên nhiên: Nghiên cứu tổng quan và các vấn đề) của Jeffrey D. Kline [131]: Tác giả phân tích tác động qua lại giữa tài nguyên thiên nhiên và phát triển du lịch, nhất là các loại hình du lịch dựa nhiều vào tài nguyên thiên nhiên và có sự tương tác cao với tài nguyên thiên nhiên như du lịch sinh thái, trong đó đánh giá ý nghĩa quan trọng của tài nguyên cho phát triển du lịch, đồng thời cũng nêu vai trò của việc phát triển các loại hình du lịch thân thiện môi trường với công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên, môi trường. Tác giả cũng đề xuất một số giải pháp quản lý và các phương cách sử dụng tài nguyên có hiệu quả cho phát triển du lịch. - Cuốn sách “Sustainable Tourism as driving force for cultural heritage site development” (Du lịch bền vững là động lực phát triển di sản văn hóa), biên tập và tác giả chính Engelbert Ruoss, Loredana Alfarè [126]: Các tác giả hệ thống một số
12 nội dung lý luận về di sản văn hóa, về du lịch bền vững, các quy định pháp lý quốc tế về bảo vệ di sản; phân tích mối quan hệ tương tác hai chiều giữa du lịch và di sản văn hóa, những thuận lợi và thách thức đặt ra từ sự phát triển du lịch đối với việc bảo vệ nguyên trạng di sản văn hóa ở các điểm đến; mô tả và phân tích các trường hợp thực tế điển hình về sự thành công trong việc duy trì sự cân bằng và khai thác hiệu quả yếu tố tích cực trong quan hệ tương tác du lịch - di sản văn hóa ở hai thành phố di sản nổi tiếng thế giới là Venice (Ý) và Dubrovnik (Croatia), từ đó khuyến nghị các giải pháp chính sách và ứng dụng nhằm giảm thiểu những tác động tiêu cực, khai thác những mặt tích cực của mối quan hệ này để hướng đến sự phát triển bền vững của du lịch và bảo vệ, phát huy giá trị của các di sản văn hóa. Ấn phẩm có ý nghĩa tham khảo cả về lý luận và thực tiễn đối với đề tài, nhất là trong việc nghiên cứu các giải pháp phát huy các giá trị văn hóa của tỉnh Phú Thọ - nơi có nhiều di sản được xếp hạng, trong đó có hai di sản văn hóa được UNESCO công nhận là di sản phi vật thể của nhân loại - cho phát triển du lịch bền vững ở địa phương. 1.1.2.2. Nghiên cứu về một số hình thức, hướng phát triển du lịch có yếu tố bền vững - Cuốn “Ecotourism and Sustainable Development: Who Owns Paradise?” (Du lịch sinh thái và phát triển bền vững: Ai sở hữu thiên đường?) của Martha Honey [135]: Cuốn sách là một trong số những nghiên cứu đầu tiên về đề tài này. Sau đó, trong lần tái bản vào năm 2008, một số nội dung cả về lý thuyết và thực tiễn đã được cập nhật, bổ sung thêm. Trên cơ sở những thông tin, tư liệu thực tế phong phú về hoạt động du lịch ở nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ, trong đó tập trung nghiên cứu điển hình ở 6 quốc gia, vùng lãnh thổ đang phát triển và một số địa phương trên đất nước Mỹ, tác giả đưa ra những nhận định tổng quan về du lịch sinh thái trên thế giới và mối quan hệ với phát triển bền vững; đánh giá sự phát triển của du lịch sinh thái trong chiến lược du lịch bền vững của mỗi quốc gia, trong mối quan hệ với hệ thống chính trị và sự thay đổi tương ứng của các chính sách kinh tế - xã hội của quốc gia đó; phân tích những tác động kinh tế và văn hóa của việc mở rộng du lịch đến quần thể bản địa cũng như trên các hệ sinh thái. Tác giả đặt ra các câu hỏi: Có thể giúp các nước đang phát triển thu được lợi ích kinh tế từ du lịch, đồng thời bảo vệ được môi trường hoang sơ, bảo vệ các hệ sinh thái mỏng manh? du lịch "xanh" đang được tích cực tiếp thị như một giải pháp "cùng thắng" cho thế giới thứ ba thực
13 sự có thể đem lại kết quả như vậy? Làm sao để có sự công bằng hơn trong việc hưởng lợi từ du lịch? Câu trả lời gắn với đề xuất về việc xây dựng và kiên trì thực hiện chiến lược du lịch bền vững như một yêu cầu và điều kiện tiên quyết trong suốt quá trình phát triển du lịch; về các giải pháp nhằm giáo dục ý thức bảo vệ môi trường và hệ sinh thái; giáo dục trách nhiệm, lương tâm xã hội trong ngành công nghiệp du lịch; cộng đồng và bình đẳng lợi ích, tăng cường sự chia sẻ giữa các quốc gia nhất là giữa các nước phát triển với nước đang phát triển và nước nghèo. - Cuốn “Ecotourism: A Sustainable Approach of Tourism in Jordan”(Du lịch sinh thái: Một cách tiếp cận bền vững của du lịch ở Jordan) của Al-mughrabi và Abeer [122]: Các tác giả cuốn sách nêu một số nội dung lý luận về du lịch sinh thái như định nghĩa, nguyên tắc, tác động của du lịch sinh thái đối với tài nguyên và môi trường, từ đó khẳng định vai trò của du lịch sinh thái như một hướng phát triển du lịch bền vững hơn. Trên cơ sở hệ thống lý luận về du lịch sinh thái, các tác giả nêu một số điển hình về kinh nghiệm phát triển du lịch sinh thái ở Úc và Bulgaria và đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng phát triển du lịch sinh thái ở Jordan, đưa ra một số khuyến nghị chính sách thúc đẩy phát triển du lịch sinh thái ở Jordan. Các khuyến nghị này cũng có thể nghiên cứu để vận dụng cho các quốc gia, địa phương có những tài nguyên và điều kiện phát triển du lịch tương tự. - Cuốn “Tourism and sustainable community development” (Du lịch và phát triển cộng đồng bền vững) của Greg Richards và Derek Hall [128]: Dựa trên kết quả khảo sát, nghiên cứu phong phú được tiến hành ở nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ, tác giả tìm cách trả lời câu hỏi: các cộng đồng địa phương có thể đóng góp những gì cho du lịch bền vững và ngược lại, du lịch bền vững sẽ mang lại điều gì cho các cộng đồng địa phương? Ở đây, dưới các biểu hiện cụ thể khác nhau, những tác động của du lịch đến sự phát triển và bảo tồn bản sắc của cộng đồng bản địa cũng như vai trò của các cộng đồng địa phương trong phát triển du lịch bền vững trên cả ba khía cạnh kinh tế, văn hóa và môi trường được khắc họa một cách chân thực và sinh động; từ đó tác giả khẳng định và nhấn mạnh vai trò của mối quan hệ tương tác giữa du lịch và cộng đồng trong phát triển bền vững, đề xuất các giải pháp nhằm tạo điều kiện để các cộng đồng được tham gia và hưởng lợi nhiều hơn từ hoạt động du lịch, cũng chính là cách thức để sự phát triển của du lịch có tính hài hòa, bền vững hơn.