Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng đồng bằng sông Hồng

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:213

Thêm vào BST

Báo xấu

233
lượt xem 57
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Công trình được trình bày gồm phần mở đầu, tổng quan vấn đề nghiên cứu với ba chương (chín tiết). Nội dung nhằm giải quyết các vấn đề lý luận cơ bản về PTNN theo hướng bền vững ở một vùng lãnh thổ; kinh nghiệm PTNN theo hướng bền vững ở các nước; thực trạng và những giải pháp PTNN theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng đồng bằng sông Hồng

Bé Quèc phßng Häc viÖn chÝnh trÞ PHÍ VĂN HẠNH Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp theo híng bÒn v÷ng ë vïng ®ång b»ng s«ng hång luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ Hµ Néi - 2016
Bé Quèc phßng Häc viÖn chÝnh trÞ PHÍ VĂN HẠNH Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp theo híng bÒn v÷ng ë vïng ®ång b»ng s«ng hång Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ chÝnh trÞ M· sè : 62 31 01 02 luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ Ngêi híng dÉn khoa häc: PGS, TS Bïi Ngäc Quþnh Hµ Néi - 2016
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực. Các tài liệu được trích dẫn đúng quy định và được ghi đầy đủ trong danh mục tài liệu tham khảo. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Phí Văn Hạnh
MỤC LỤC Trang TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC HÌNH MỞ ĐẦU 5 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 10 Chương PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG BỀN VỮNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM QUỐC TẾ 31 1.1. Lý lu ận chung v ề nông nghi ệp và phát tri ển nông nghi ệp 31 1.2. Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững: khái niệm, tiêu chí và các nhân tố ảnh hưởng 37 1.3. Kinh nghiệm quốc tế về phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững và bài học cho vùng đồng bằng sông Hồng Việt Nam 55 Chương THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO 2 HƯỚNG BỀN VỮNG Ở VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 73 2.1. Khái quát vị trí, điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và cơ chế, chính sách tác động đến phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng đồng bằng sông Hồng 73 2.2. Đánh giá thực trạng phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng đồng bằng sông Hồng 82 2.3. Nguyên nhân của hạn chế và những vấn đề đặt ra trong phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng đồng 11 bằng sông Hồng 0 Chương QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU ĐẨY MẠNH 3 PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG BỀN 12 VỮNG Ở VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 1 3.1. Dự báo bối cảnh quốc tế và trong nước tác động đến phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng đồng bằng 12 sông Hồng 1
3.2. 12 Quan điểm phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng đồng bằng sông Hồng 6 3.3. 13 Giải pháp chủ yếu phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng đồng bằng sông Hồng 5 KẾT LUẬN 16 6 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN 16 QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 8 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 16 9 PHỤ LỤC 17 9
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 BTB và DHMT Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung 2 ĐBSH Đồng bằng sông Hồng 3 ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long 4 ĐNB Đông Nam Bộ 5 FAO Tổ chức lương thực thế giới 6 FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài 7 GDP Tổng sản phẩm quốc nội 8 HDI Chỉ số phát triển con người 9 PTBV Phát triển bền vững 10 PTNN Phát triển nông nghiệp 11 TD và MNPB Trung du và miền núi phía Bắc 12 TN Tây Nguyên 14 WTO Tổ chức Thương mại Thế giới
DANH MỤC CÁC HÌNH STT Tên hình Trang 1 Hình 2.1. So sánh diện tích các loại đất chính của vùng ĐBSH và ĐBSCL 74 2 Hình 2.2. Cơ cấu các ngành kinh tế vùng ĐBSH năm 2001 so với năm 2014 76 3 Hình 2.3. So sánh diện tích đất trồng lúa trung bình 1/hộ (có trồng lúa) vùng ĐBSH với các vùng trong cả nước 79 4 Hình 2.4. So sánh diện tích và sản lượng vùng ĐBSH qua các năm từ 2005 đến 2013) 87 5 Hình 2.5. Tỷ lệ phần trăm đầu lợn ĐBSH so với các vùng trên cả nước 88 6 Hình 2.6. Tỷ lệ hộ có nhà kiên cố vùng ĐBSH so với các vùng trên cả nước 91 7 Hình 2.7. Tỷ lệ hộ nghèo vùng ĐBSH so với các vùng trên cả nước 92 8 Hình 2.8. Chi tiêu cho y tế giáo dục ở vùng ĐBSH bình quân 1 người trong năm 93 9 Hình 2.9. Cơ cấu nội bộ ngành nông nghiệp vùng ĐBSH qua các năm 96 10 Hình 2.10. Sản lượng lương thực có hạt bình quân đầu người vùng ĐBSH 97 11 Hình 2.11. Mức biến động diện tích đất trồng lúa vùng ĐBSH 2010 và 2014 98 12 Hình 2.12. Cơ cấu sử dụng đất canh tác vùng ĐBSH năm 2011 99 13 Hình 2.13. Tỷ lệ lao động thất nghiệp trong độ tuổi lao động vùng ĐBSH so với cả nước 102 14 Hình 2.14. Thu hút đầu tư FDI trong nông nghiệp vùng ĐBSH 109
MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu khái quát về luận án Phát triển bền vững là xu thế chung toàn nhân loại đang nỗ lực hướng tới, là mục tiêu chiến lược quan trọng mà Đảng, Chính phủ và Nhân dân Việt Nam đang quyết tâm thực hiện. Chính vì vậy, phát triển bền vững và phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững là chủ đề được đem ra trao đổi bàn luận ở nhiều cuộc hội thảo, là vấn đề được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu. Công trình “Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng đồng bằng sông Hồng” được tác giả quan tâm nghiên cứu, ấp ủ trong suốt quá trình học tập, công tác và tham gia giảng dạy, đây là vấn đề có ý nghĩa về cả lý luận và thực tiễn ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Công trình tập trung nghiên cứu ở vùng ĐBSH, một trong những trung tâm chính trị, kinh tế, là vựa lúa lớn thứ hai của cả nước, có vai trò quan trọng trong bảo đảm an ninh lương thực của quốc gia. Trên cơ sở đó, tác giả luận giải rõ hơn những vấn đề cơ bản về PTNN theo hướng bền vững, góp phần thực hiện thành công Chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam. Công trình được trình bày gồm phần mở đầu, tổng quan vấn đề nghiên cứu với ba chương (chín tiết). Nội dung nhằm giải quyết các vấn đề lý luận cơ bản về PTNN theo hướng bền vững ở một vùng lãnh thổ; kinh nghiệm PTNN theo hướng bền vững ở các nước; thực trạng và những giải pháp PTNN theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH. Những vấn đề được luận giải trong công trình, một mặt là sự kế thừa có chọn lọc một số quan điểm của các học giả, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, mặt khác chính là sự nỗ lực của tác giả dưới sự định hướng của PGS, TS Bùi Ngọc Quỵnh và sự tư vấn của nhiều nhà khoa học trong nước.
Qua kết quả nghiên cứu, tác giả mong muốn đóng góp một phần công sức nhỏ bé của mình vào giải quyết một trong những vấn đề cấp thiết hiện nay ở vùng ĐBSH, nơi mà tác giả đã có nhiều năm sinh sống và tìm hiểu. 2. Lý do lựa chọn đề tài luận án Phát triển bền vững đã trở thành đòi hỏi tất yếu khách quan với tất cả các quốc gia trên thế giới hiện nay. Ở Việt Nam, một trong năm quan điểm phát triển được Đại hội XI xác định trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2010 2020 là “phát triển nhanh gắn với phát triển bền vững, phát triển bền vững là yêu cầu xuyên suốt trong Chiến lược” [26]. Điều đó cho thấy, PTBV trở thành yêu cầu, đồng thời là mục tiêu phát triển của mọi ngành, mọi lĩnh vực ở nước ta hiện nay, vùng ĐBSH cũng không nằm ngoài xu hướng chung đó. Trong những năm qua, đặc biệt từ sau khi có Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI, các địa phương vùng ĐBSH đã có nhiều chủ trương, biện pháp phát triển nhanh các ngành kinh tế, trong đó có PTNN theo hướng bền vững. Tốc độ tăng trưởng của nông nghiệp đang dần tăng cao liên tục trong nhiều năm. Phát triển nông nghiệp đã đi liền với việc khai thác có hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, gắn với giải quyết các vấn đề xã hội như việc làm, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao đời sống nhân dân... Tuy nhiên, thực tế cho thấy, nông nghiệp vùng ĐBSH phát triển chưa thực sự vững chắc, chưa có chiến lược lâu dài. Các tiêu chí PTNN theo hướng bền vững còn chưa đạt được như: chất lượng tăng trưởng còn thấp; khai thác tài nguyên phục vụ cho PTNN ở nhiều địa phương chưa có hiệu
quả, thậm chí làm ảnh hưởng đến môi trường; phát triển nông nghiệp không thực sự gắn với giải quyết các vấn đề xã hội. Từ thực trạng PTNN ở vùng ĐBSH cho thấy, còn nhiều vấn đề bất cập cần phải giải quyết; làm thế nào để PTNN theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH là câu hỏi lớn cần phải trả lời. Vì vậy, nghiên cứu làm sáng tỏ vấn đề: “Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng đồng bằng sông Hồng” có tính cấp thiết trên cả phương diện lý luận và thực tiễn. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu luận giải những vấn đề về lý luận và thực trạng; từ đó, luận án xây dựng cơ sở khoa học cho các quan điểm và giải pháp phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng đồng bằng sông Hồng Việt Nam. Nhiệm vụ nghiên cứu: Khái quát lý luận chung về nông nghiệp, PTNN và phát triển bền vững. Phân tích làm rõ lý luận PTNN theo hướng bền vững; x ây dựng khái niệm trung tâm của đề tài và các tiêu chí đánh giá PTNN theo hướng bền vững. Nghiên cứu kinh nghiệm PTBV và PTNN theo hướng bền vững của một số nước trên thế giới, từ đó rút ra một số bài học đối với vùng đồng bằng sông Hồng, Việt Nam. Khảo sát, đánh giá thực trạng PTNN theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH, Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Chỉ ra nguyên nhân và những vấn đề đặt ra trong PTNN theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH. Đề xuất các quan điểm và giải pháp PTNN theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH, Việt Nam.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là sự phát triển của nông nghiệp theo hướng bền vững. Phạm vi nghiên cứu: Về nội dung: Luận án tiếp cận nghiên cứu sự phát triển của nông nghiệp theo hướng bền vững dưới góc nhìn của kinh tế chính trị. Về không gian: Luận án nghiên cứu phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững trên một địa bàn cụ thể là vùng đồng bằng sông Hồng Việt Nam với 11 tỉnh, thành phố. Về thời gian: Luận án nghiên cứu vấn đề PTNN theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH giai đoạn từ năm 2004 khi Chính phủ Việt Nam ban hành Quyết định số 53/2004/QĐTTg về Định hướng chiến lược phát triển bền vững ở Việt Nam (Chương trình nghị sự 21) bảo đảm PTBV đất nước trong thế kỷ 21, các số liệu đưa ra tập trung vào giai đoạn từ 2008 2014, sau khi Ban Chấp hành Trung ương khóa 7 có Nghị quyết 26 NQ/TW về “nông nghiệp, nông dân và nông thôn”. Đề xuất các giải pháp nhằm PTNN theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn 2030. 5. Cở sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu Cơ sở lý luận : Lu ận án nghiên cứu d ựa trên cơ sở lý luậ n củ a ch ủ nghĩa Mác Lênin, t ư t ưở ng H ồ Chí Minh; các lý thuyế t kinh tế hiệ n đạ i về PTNN và PTBV để phân tích, luận gi ải PTNN theo h ướ ng bề n v ững ở vùng ĐBSH. Cơ sở thực tiễn: Luận án dựa trên cơ sở thực tiễn PTNN theo hướng bền vững của một số nước trên thế giới và ĐBSH để nghiên cứu, khảo sát, đánh giá thực trạng PTNN theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH.
Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng phương pháp chung là phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh và phương pháp chuyên gia... Kết hợp giữa phương pháp định tính và phương pháp định lượng để làm cơ sở so sánh đối chứng chỉ ra bản chất vấn đề mang tính thuyết phục cao. Vận dụng các phương pháp này giúp nghiên cứu sinh có cách tiếp cận, nghiên cứu và phân tích các vấn đề trong mối liên hệ chung và sự tác động lẫn nhau trong quá trình phát triển bảo đảm được cơ sở khoa học, khách quan của vấn đề nghiên cứu. Phương pháp đặc thù là phương pháp trừu tượng hóa khoa học, làm cơ sở trong việc triển khai nghiên cứu theo chuyên ngành Kinh tế chính trị. Phương pháp này giúp nghiên cứu sinh gạt bỏ được những yếu tố ngẫu nhiên xảy ra trong quá trình nghiên cứu nhằm tìm ra những vấn đề chung nhất, tập trung đi sâu vào các mối liên hệ bản chất, bền vững để nghiên cứu. 6. Những đóng góp mới của luận án Làm rõ, bổ sung một số vấn đề về lý luận và quan niệm mới, các nhân tố và tiêu chí đánh giá PTNN theo hướng bền vững. Khái quát bài học PTNN theo hướng bền vững cho vùng ĐBSH Việt Nam từ kinh nghiệm của một số nước trên thế giới. Đánh giá đúng thực trạng và đề xuất các quan điểm, giải pháp chủ yếu nhằm PTNN theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH Việt Nam. 7. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận án Kết quả nghiên cứu của luận án bổ sung những lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH. Luận án có thể làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy, học tập một số nội dung các môn học khối ngành kinh tế, môi trường và một số
môn học khác liên quan. Đồng thời là những gợi ý khoa học để giúp các nhà quản lý xây dựng chủ trương chính sách và thực hiện hiệu quả các giải pháp PTNN theo hướng bền vững ở vùng ĐBSH Việt nam. 8. Kết cấu của luận án Luận án bao gồm phần mở đầu, tổng quan về vấn đề nghiên cứu, ba chương, 9 tiết, kết luận, danh mục công trình khoa học liên quan đến luận án của tác giả, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Phát triển bền vững là mục tiêu lớn, là xu thế tất yếu của tất cả các quốc gia trên thế giới. Ở nước ta, PTBV đã trở thành quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và nhà nước. Chính vì vậy, nghiên cứu PTBV và PTNN theo hướng bền vững đã được nhiều tổ chức, các nhân, nhà khoa học, nghiên cứu sinh quan tâm và là chủ đề được đưa ra trao đổi, bàn luận trong nhiều hội thảo, hội nghị trong nước và quốc tế ở các góc độ khác nhau. 1. Các công trình nghiên cứu nước ngoài liên quan đến đề tài 1.1. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu liên quan đến phát triển bền vững
Triết lý “phát triển bền vững” được con người biết đến từ rất sớm. Học thuyết Mác Lênin đã luôn đặt con người trong mối quan hệ tổng thể với xã hội và là một bộ phận không thể tách rời của giới tự nhiên. Cách đây hơn 150 năm Ph.Ăngghen đã cảnh báo: “Không nên quá tự hào về những thắng lợi của chúng ta đối với giới tự nhiên. Bởi vì cứ mỗi lần ta đạt được một thắng lợi, là mỗi lần giới tự nhiên trả thù lại chúng ta” khi chúng bị tổn thương [21]. Những năm giữa thế kỷ XX các nước trên thế giới đẩy mạnh công nghiệp hóa, khai thác tài nguyên, tìm kiếm thị trường làm cho môi trường, xã hội thực sự bị đe dọa nghiêm trọng. Vào đầu thập niên những năm 1970, các nghiên cứu về PTBV mới được đặt ra như một tất yếu và thu hút nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Tuy vậy, đến Hội nghị của Liên hợp quốc về Môi tr ường con người (năm 1972 tại Stockholm), tầm quan trọng c ủa v ấn đề PTBV chính thức được thừa nhận. Dưới góc độ nghiên cứu khoa học, giai đoạn này, các công trình nghiên cứu về PTBV và phát triển theo hướng bền vững mới thực sự phát triển cả theo chiều rộng và chiều sâu, một số nghiên cứu điển hình như: John Blewitt trong cuốn “Tìm hiểu về phát triển bền vững” (Understanding Sustainable Development) [104]. Cuốn sách tìm hiểu nghiên cứu và hệ thống các khái niệm mới về PTBV, cách tiếp cận nghiên cứu PTBV từ những năm 1980 cho đến ngày nay. Trong đó, cuốn sách đã đề cập tới những điểm nhấn của các sự kiện quốc tế mang tính bước ngoặt như: Báo cáo Brundtland năm 1987, Hội nghị Thượng đỉnh Trái đất 1992 tại Rio de Janiero, năm 1997 (Rio + 5), Hội nghị Thượng đỉnh Thiên niên kỷ năm 2000 tại New York, và Hội nghị Thượng đỉnh Thế giới 2002 về PTBV tại Johannesburg. Tác giả rút ra nhận định: PTBV là một “khái niệm mới nổi” về cơ bản các khái niệm đều thống nhất ở những nội dung cơ bản,
cốt lõi của vấn đề. Tuy nhiên, do đặc thù của từng địa phương các khái niệm được mở rộng hoặc thu hẹp sát với yêu cầu thực tiễn vùng miền. Peter P. Rogers, Kazi F. Jalal và John A. Boyd đồng tác giả trong cuốn “Giới thiệu về phát triển bền vững” (An Introduction to Sustainable Development) [108]. Cuốn sách tập trung nghiên cứu lý luận về PTBV, các vấn đề môi trường toàn cầu, chỉ số đo lường và tính bền vững. Cuốn sách giành hai chương để phân tích hạn chế trong sản xuất và trao đổi sản phẩm, khắc phục thiên tai để PTBV. Đặc biệt ở chương một cuốn sách tập trung phân tích về tiêu chí và chỉ số đánh giá tính bền vững, vấn đề quản lý môi trường, mối quan hệ giữa PTBV và xóa đói, giảm nghèo. Tác động, ảnh hưởng của phát triển cơ sở hạ tầng tới các vấn đề phát triển kinh tế, tăng năng suất lao động. Cuốn sách được coi là sách giáo khoa cơ bản, nền tảng vững chắc về lý luận PTBV, góp phần truyền đạt kiến thức về PTBV cho sinh viên ở nhiều nơi trên thế giới. Simon Bell và Stephen Morse trong cuốn “Định tính các chỉ số phát triển bền vững” (Sustainability Indicators: Measuring the Immeasurable) [110]. Đây là tài liệu nghiên cứu chuyên sâu về sử dụng các chỉ số về PTBV. Phần mở đầu cuốn sách cung cấp cho người đọc một cái nhìn tổng quan về các vấn đề PTBV. Tác giả đã giới thiệu hệ thống các quan điểm và một loạt các công cụ, kỹ thuật bằng cách tiếp cận định tính để làm đơn giản hóa những vấn đề phức tạp. Đóng góp lớn nhất trong cuốn sách là đã đưa ra lý luận và thực tiễn của việc sử dụng các chỉ số PTBV làm cơ sở để xem xét đánh giá hiệu quả thực tế của vấn đề. Simon Dresner trong cuốn “Các nguyên tắc của phát triển bền vững” (The Principles of Sustainability) [109]. Cuốn sách đi từ nghiên cứu lịch sử ra đời, các quan điểm hiện nay về PTBV. Tác giả khẳng định sự cần thiết PTBV để khắc phục môi trường ngày càng ô nhiễm và quá trình biến đổi khí
hậu diễn ra nhanh chóng. Nội dung cơ bản của cuốn sách trả lời cho các câu hỏi: Chúng ta có thể hướng tới phát triển một xã hội bền vững hay không? PTBV có nghĩa gì với nhân loại ? Chúng ta làm thế nào để thiết lập một hệ thống bền vững ? Cuốn sách “Thế giới bền vững định nghĩa và chỉ tiêu phát triển bền vững” (Asustainable World Defing and Measuring sustainable Development), của tác giả Thaddeus C. Trzyna (chủ biên) [112]. Mặc dù cuốn sách được viết khá sớm (từ những năm 1995) nhưng lại được đánh giá là tư liệu quý nghiên cứu về PTBV. Cách tiếp cận nghiên cứu trong cuốn sách cũng là một nét mới đối với việc đánh giá tiến bộ đạt được và quá trình PTBV. Tác giả tự đặt ra những câu hỏi dưới dạng các bài hội thảo để trả lời các vấn đề: Bền vững và PTBV là gì ? Sự phát triển đích thực có phải là PTBV hay không ? Ta cần có kiến thức gì để PTBV ? hay những chỉ tiêu nào có thể đo lường PTBV?... Với góc nhìn của khoa học xã hội nhân văn tác giả coi “PTBV đó là vấn đề thuộc về nguyên tắc đạo đức”. Đây là vấn đề quan trọng nhưng hiện nay ít thấy công trình nghiên cứu nào đề cập đến vấn đề này. Trong cuốn sách gọi vấn đề trên là “đạo lý toàn cầu” mới. Hay quan điểm của tác giả cho rằng: để chuyển hóa những giá trị đạo đức trên thành giá trị cho nhân loại trước hết thông qua các trường học, các tôn giáo và các phương tiện truyền thông là giải pháp có ý nghĩa lâu dài cho quá trình phát triển theo hướng bền vững. Dalal Clayton và Stephen Bass là đồng tác giả trong cuốn sách “chiến lược phát triển bền vững” (Sustainable development strategies) [100]. Cuốn sách này được coi là “sổ tay” cho các tổ chức quốc tế, các nước và cá nhân nghiên cứu về vấn đề PTBV ở các quốc gia và các vùng lãnh thổ khác nhau. Trọng tâm cuốn sách bàn về các nhiệm vụ chủ yếu
trong chiến lược PTBV. Trong khi tập trung nghiên cứu chiến lược PTBV, cách tiếp cận và phương pháp bảo đảm cho quá trình PTBV tác giả đi đến phân tích về chiến lược bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế. Trong đó, xóa đói, giảm nghèo bền vững được coi như bước đi cơ bản đầu tiên của các quốc gia đang phát triển. Tác giả cho rằng các nước cần có chiến lược PTBV. Để chiến lược có hiệu quả theo tác giả, cần có một cam kết thực sự giữa các nước, chính quyền các cấp. Xây dựng cơ chế, chính sách, quy trình và cung cấp khoa học kỹ thuật cho các ngành nghề. Tổ chức học hỏi kinh nghiệm PTBV ở các điểm sáng, các vùng lãnh thổ, quốc gia. 1.2. Các công trình liên quan đến các khía cạnh phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững Mohamed Behnassi, Shabbir A. Shahid, trong cuốn “Phát triển nông nghiệp bền vững” (Sustainable agriculture Development) [107]. Cuốn sách này là kết quả của Hội thảo quốc tế được tổ chức tại Thành phố Agadir (Mo rocco) trong tháng 11 năm 2009 có tựa đề “Phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu và mất ổn định an ninh lương thực”, dưới sự chủ trì của Tiến sĩ Mohamed Behnassi. Cuốn sách bàn về mối quan tâm của quốc tế đối với biến đổi khí hậu, khủng hoảng năng lượng và nạn đói đang thách thức toàn cầu. Đặc biệt, đối với những nước đang phát triển, còn phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp nhưng đất đai lại bị khô hạn như ở châu Phi. Cuốn sách được trình bày với bốn phần thành 20 chương. Trong đó tập trung vào các nội dung chủ yếu: sử dụng bền vững tài nguyên đất như một tiềm năng PTNN theo hướng bền vững. Bàn về quản lý bền vững tài nguyên nước tại các trang trại, cánh đồng lúa, giảm thất thoát nước, mở rộng giáo dục và áp dụng khoa học, kỹ thuật trong sản xuất nông nghiệp. Phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững là vấn đề đạo đức và xã hội để khắc phục vấn đề về môi
trường. Tác giả cũng cho thấy mối quan hệ giữa canh tác bền vững với quản lý bền vững tài nguyên nước, đất và quá trình sáng tạo trong sản xuất, chăn nuôi. Dinesh Kumar, MVK Sivamohan, Nitin Bassi đồng tác giả trong cuốn “Quản lý nước, an ninh lương thực và nông nghiệp bền vững trong các nền kinh tế đang phát triển” (Water Management, Food Security and Sustainable Agriculture in Developing Economies) [101]. Cuốn sách này đề cập đến chiến lược an ninh lương thực và nông nghiệp bền vững trong nền kinh tế đang phát triển. Cuốn sách tập trung nghiên cứu chủ yếu ở Ấn Độ, nước có nền nông nghiệp tương đối phát triển, có tài nguyên thiên nhiên đất, nước phong phú, thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp nhưng hiện nay cũng đang chịu áp lực rất lớn do quá trình phát triển kém bền vững. Ngoài ra, cuốn sách nghiên cứu về mặt pháp lý của một số dự án đã làm ô nhiễm môi trường, gây ra thiệt hại cho sản xuất nông nghiệp và buộc chủ dự án phải bồi thường cho những người dân bị thiệt hại. Cuốn sách đã chỉ ra những nguyên nhân dẫn tới thành công và một số tồn tại trong công tác thủy lợi, làm cơ sở nâng cao năng suất nông nghiệp một cách bền vững. Cuối cùng, cuốn sách cho rằng đây là vấn đề cần thiết để các nước đang phát triển, đặc biệt là châu Phi và cận Sahara có thể học hỏi kinh nghiệm của Ấn Độ. Các tác giả Bellon, Stephane, Penvern, Servane (biên soạn) cuốn sách “Canh tác hữu cơ, mô hình cho nông nghiệp bền vững” (Organic Farming, Prototype for Sustainable Agricultures) [99]. Cuốn sách nghiên cứu các vấn đề liên quan đến canh tác hữu cơ và PTNN bền vững. Nội dung cuốn sách trình bày dưới dạng 25 bài báo được chia thành ba phần chính. Ngoài phần lý thuyết, cuốn sách này cung cấp một cái nhìn tổng quan về nền nông nghiệp hữu cơ. Ngoài những ưu thế của nền nông nghiệp hữu cơ thì vấn
đề mặt trái của nó cũng được đặt ra. Làm thế nào để khắc phục các loại sâu bệnh, gia tăng sản lượng nông sản hạn chế tác động của nông sản tới sức khỏe con người trong đó có thực phẩm biến đổi gen. Cuốn sách giúp các nhà nghiên cứu có sự hiểu biết về quan điểm và những thách thức trong tương lai khi nghiên cứu về nông nghiệp sạch hiện nay. Malik Abdul, Grohmann, Elisabeth là tác giả cuốn sách “Chiến lược bảo vệ môi trường cho phát triển bền vững” (Environmental Protection Strategies for Sustainable Development) [106]. Cuốn sách đưa ra những cảnh báo cho hành tinh chúng ta đang xuống cấp về môi trường ở mức báo động, do quá trình phát triển thiếu bền vững của con người. Bằng phương pháp nghiên cứu khoa học chuyên ngành, phạm vi nghiên cứu rộng bao gồm cả lý luận về PTBV và nghiên cứu tiềm năng của vi sinh vật có lợi cho quá trình phát triển cây trồng và giải quyết vấn đề ô nhiễm đất, môi trường, xử lý chất thải bằng công nghệ sinh học. Cuốn sách cung cấp phương pháp giải quyết những vấn đề trên thực tế, để thực hiện chiến lược PTNN bền vững. Tập thể tác giả Bouman, Jansen, Schipper, H. Hengsdijk, A. Nieuwenhuyse viết cuốn sách “Phương pháp tiếp cận hệ thống để phát triển nông nghiệp bền vững” (System Approaches for Sustainable Agricultural Development) [98]. Mục tiêu cuốn sách hướng tới nhiều đối tượng khác nhau, từ sinh viên, nghiên cứu viên tới nhà lãnh đạo, nhà khoa học ở các nước phát triển và đang phát triển. Cuốn sách góp phần vào phát triển lý luận hệ thống nông nghiệp bền vững và hiệu quả ở vùng nhiệt đới, cận nhiệt đới, phù hợp với những thay đổi về dân số, môi trường, công nghệ và cơ cấu kinh tế. Điểm mới trong cuốn sách là trình bày các yếu tố tích hợp, các ngành liên quan đến các hệ thống phương pháp tiếp
cận PTNN theo hướng bền vững, đặc biệt là từ các yếu khoa học, kỹ thuật, kinh tế và xã hội. Có thể nói cuốn sách là bức tranh khái quát về bài học và kinh nghiệm thực tiễn cho các khu vực có yếu tố địa lý khác nhau mong muốn đạt được mục tiêu PTNN theo bền vững. Tác giả Koyu Furusawa viết cuốn sách “Hướng tới một nền văn minh và xã hội bền vững: Quan điểm văn minh sinh thái từ xã hội Nhật Bản” (Towards A Sustainable Civilization and Society: A Sociocultural Ecological Perspective from Japan) [105]. Tác giả cho rằng cùng với sự phát triển của nền kinh tế hiện đại, nhiều vấn đề đe dọa tới cuộc sống của con người đang được đặt ra như: môi trường bị tàn phá, suy giảm khả năng đa dạng sinh học, tỷ lệ thất nghiệp cao và gia tăng khoảng cách giàu nghèo. Dựa trên kinh nghiệm PTBV của nền nông nghiệp hữu cơ ở Nhật Bản, lối sống thân thiện với môi trường và nông nghiệp sinh thái, an toàn vệ sinh thực phẩm. Tác giả phân tích và đề xuất sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên, quản lý môi trường, nguồn lực con người hướng tới PTNN bền vững góp phần vào PTBV của nhân loại nói chung. 2. Các công trình nghiên cứu trong nước liên quan đến đề tài 2.1. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu liên quan đến vùng đồng bằng sông Hồng Đồng bằng sông Hồng là vùng đất con người cư ngụ từ lâu đời, hiện nay là trung tâm văn hóa, kinh tế và chính trị của cả nước. Cùng với đó nhiều công trình nghiên cứu về vùng ĐBSH trên các lĩnh vực, các góc độ khác nhau được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu, có thể kể tới một số công trình tiêu biểu gần đây như: Nguyễn Trọng Xuân (chủ nhiệm) Đề tài “Luận cứ khoa học góp phần thực hiện điều chỉnh định hướng chiến lược phát triển vùng đồng bằng sông Hồng theo nguyên lý bền vững” [81]. Đề tài dựa trên cơ sở khảo