Luận án tiến sĩ Kinh tế: Tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến sinh kế người dân tại tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

61
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của nghiên cứu này là tìm hiểu tác động của đầu tư phát triển KCN đến sinh kế người dân. Qua đó, kết quả thu được có thể đưa ra một số gợi ý nhằm phát huy những tác động tích cực của đầu tư phát triển (đầu tư phát triển) KCN, hạn chế những tác động tiêu cực của đầu tư phát triển KCN tới sinh kế của người dân.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Kinh tế: Tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến sinh kế người dân tại tỉnh Thái Nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ====***==== LÊ THỊ YẾN TÁC ĐỘNG CỦA ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU CÔNG NGHIỆP ĐẾN SINH KẾ NGƯỜI DÂN TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI, 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ====***==== LÊ THỊ YẾN TÁC ĐỘNG CỦA ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU CÔNG NGHIỆP ĐẾN SINH KẾ NGƯỜI DÂN TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Kinh tế Phát triển (Kinh tế Đầu tư) Mã số:62310105 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phạm Văn Hùng HÀ NỘI, 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Nghiên cứu sinh Lê Thị Yến
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ MỞ ĐẦU ....................................................................... Error! Bookmark not defined. CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ...... Error! Bookmark not defined. 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đầu tư phát triển, khu công nghiệp, đầu tư phát triển khu công nghiệp ...... Error! Bookmark not defined. 1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến sinh kế người dân và các nhân tố ảnh hưởng đến sinh kế người dân ......... Error! Bookmark not defined. 1.3. Tổng quan về các công trình nghiên cứu liên quan đến tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến sinh kế người dân .. Error! Bookmark not defined. 1.4. Khoảng trống nghiên cứu và hướng nghiên cứu của đề tàiError! Bookmark not defined. TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ............................................... Error! Bookmark not defined. CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TÁC ĐỘNG CỦA ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU CÔNG NGHIỆP ĐẾN SINH KẾ NGƯỜI DÂN Error! Bookmark not defined. 2.1. Lý luận về đầu tư phát triển khu công nghiệp ... Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Khái niệm khu công nghiệp .........................Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Đặc điểm của các khu công nghiệp ..............Error! Bookmark not defined. 2.1.3. Vai trò của các khu công nghiệp với sự phát triển kinh tế xã hội ......... Error! Bookmark not defined. 2.1.4. Khái niệm đầu tư phát triển khu công nghiệpError! Bookmark not defined. 2.1.5. Nguồn vốn đầu tư phát triển khu công nghiệpError! Bookmark not defined. 2.1.6. Nội dung đầu tư phát triển khu công nghiệp Error! Bookmark not defined. 2.2. Những vấn đề lý luận về sinh kế người dân ....... Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Khái niệm sinh kế ........................................Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Sinh kế bền vững .........................................Error! Bookmark not defined. 2.2.3. Khung phân tích sinh kế bền vững ...............Error! Bookmark not defined.
2.3. Tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến sinh kế người dân ..................................................................................... Error! Bookmark not defined. 2.3.1. Tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến sinh kế người dân theo kênh tác động ........................................................Error! Bookmark not defined. 2.3.2. Tác động của đầu tư phát triển các khu công nghiệp đến sinh kế người dân theo tác động tích cực và tác động tiêu cực............Error! Bookmark not defined. 2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến sinh kế người dân ................................................ Error! Bookmark not defined. 2.4.1. Chính sách đầu tư phát triển các khu công nghiệp của địa phương ...... Error! Bookmark not defined. 2.4.2. Quy hoạch đầu tư phát triển các khu công nghiệpError! Bookmark not defined. 2.4.3. Chính sách thu hút vốn đầu tư của các doanh nghiệp vào các khu công nghiệp ..............................................................................Error! Bookmark not defined. 2.4.4. Chính sách đền bù giải phóng mặt bằng .......Error! Bookmark not defined. 2.5. Kinh nghiệm của một số địa phương về tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp tới sinh kế người dân ............................. Error! Bookmark not defined. 2.5.1. Kinh nghiệm của tỉnh Hưng Yên .................Error! Bookmark not defined. 2.5.2. Kinh nghiệm của tỉnh Bắc Ninh ...................Error! Bookmark not defined. 2.5.3. Bài học kinh nghiệm cho tỉnh Thái Nguyên .Error! Bookmark not defined. CHƯƠNG 3 TÁC ĐỘNG CỦA ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU CÔNG NGHIỆP ĐẾN SINH KẾ NGƯỜI DÂN TẠI TỈNH THÁI NGUYÊNError! Bookmark not defined. 3.1. Đầu tư phát triển các khu công nghiệp và sinh kế người dân tại Việt Nam . Error! Bookmark not defined. 3.1.1. Về quy hoạch đầu tư phát triển các khu công nghiệpError! Bookmark not defined. 3.1.2. Về đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng các khu công nghiệpError! Bookmark not defined. 3.1.3. Về thu hút vốn đầu tư vào các khu công nghiệpError! Bookmark not defined. 3.1.4. Về vai trò của đầu tư phát triển khu công nghiệp với sinh kế người dân ..............................................................................Error! Bookmark not defined. 3.2. Thực trạng đầu tư phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ..................................................................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Những điều kiện thuận lợi, khó khăn và chính sách của địa phương ảnh hưởng tới đầu tư phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ..............................................................................Error! Bookmark not defined. 3.2.2. Về thu hút vốn đầu tư vào các khu công nghiệpError! Bookmark not defined. 3.2.3. Đầu tư phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên theo lĩnh vực ..............................................................................Error! Bookmark not defined. 3.2.4. Thu hút vốn đầu tư phân theo hình thức đầu tưError! Bookmark not defined. 3.2.5. Về quy mô đầu tư và tỷ lệ lấp đầy các khu công nghiệpError! Bookmark not defined. 3.3. Tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến sinh kế người dân ..................................................................................... Error! Bookmark not defined. 3.3.1. Tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến hệ thống cơ sở hạ tầng ..............................................................................Error! Bookmark not defined. 3.3.2. Tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến việc làm của người dân ... Error! Bookmark not defined. 3.3.3. Tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến thu nhập của người dân .... Error! Bookmark not defined. 3.3.4. Đóng góp của đầu tư phát triển khu công nghiệp vào ngân sách nhà nước ..............................................................................Error! Bookmark not defined. 3.4. Tính tổn thương sinh kế người dân do tác động của đầu tư phát triển các khu công nghiệp ......................................................... Error! Bookmark not defined. 3.5. Những tác động tích cực và những tác động tiêu cực của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến sinh kế người dân .................... Error! Bookmark not defined. 3.5.1. Những tác động tích cực ..............................Error! Bookmark not defined. 3.5.2. Những tác động tiêu cực ..............................Error! Bookmark not defined. 3.6. Những nguyên nhân dẫn đến tác động tiêu cực . Error! Bookmark not defined. TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ............................................... Error! Bookmark not defined. CHƯƠNG 4 GIẢI PHÁP PHÁT HUY TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC VÀ HẠN CHẾ TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC CỦA ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN KHU CÔNG NGHIỆP TỚI SINH KẾ NGƯỜI DÂN TẠI TỈNH THÁI NGUYÊNError! Bookmark not defined. 4.1. Quan điểm đầu tư phát triển khu công nghiệp của tỉnh Thái Nguyên để đảm bảo sinh kế cho người dân ................................. Error! Bookmark not defined.
4.1.1. Chủ trương của Đảng và nhà nước về phát triển khu công nghiệp ....... Error! Bookmark not defined. 4.1.2. Định hướng phát triển KCN, KCX của cả nước đến năm 2020 ........... Error! Bookmark not defined. 4.1.3. Các mục tiêu phát triển kinh tế của tỉnh Thái NguyênError! Bookmark not defined. 4.1.4. Định hướng phát triển các khu công nghiệp của tỉnh Thái Nguyên ..... Error! Bookmark not defined. 4.2. Giải pháp nhằm phát huy tác động tích cực, hạn chế tác động tiêu cực của đầu tư phát triển các khu công nghiệp đến sinh kế người dânError! Bookmark not defined. 4.2.1. Những giải pháp trực tiếp ............................Error! Bookmark not defined. 4.2.2. Các giải pháp bổ trợ nhằm tăng cường hoạt động đầu tư phát triển khu công nghiệp, từ đó góp phần đẩy mạnh tác động tích cực của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến sinh kế người dân ................................Error! Bookmark not defined. TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 ............................................... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN ................................................................... Error! Bookmark not defined. DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ .... 159 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 161 PHỤ LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TỪ VIẾT TẮT DIỄN GIẢI BQL Ban quản lý CNH Công nghiệp hóa CSHT Cơ sở hạ tầng DN Doạnh nghiệp ĐTPT Đầu tư phát triển ĐVT Đơn vị tính FDI Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài GPMB Giải phóng mặt bằng HĐH Hiện đại hóa KCHT Kết cấu hạ tầng KCN Khu công nghiệp KCNC Khu công nghệ cao KCX Khu chế xuất KH&ĐT Kế hoạch và đầu tư KT-XH Kinh tế- Xã hội ODA Vốn viện trợ phát triển chính thức THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông UBND Ủy ban nhân dân VĐK Vốn đăng ký VĐT Vốn đầu tư XLNT Xử lý nước thải
DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ Bảng biểu: Bảng 3.1: Thông tin chung về các khu công nghiệp tập trungError! Bookmark not defined. Bảng 3.2:Kết quả thu hút vốn đầu tư sản xuất kinh doanh của cácdoanh nghiệp trong các KCN trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên ...Error! Bookmark not defined. Bảng 3.3: Thu hút vốn đầu tư vào các khu công nghiệp theo lĩnh vực đầu tư ...... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.4: Thu hút vốn đầu tư phân theo hình thức đầu tưError! Bookmark not defined. Bảng 3.5: Tỷ lệ lấp đầy diện tích mặt bằng KCN Thái NguyênError! Bookmark not defined. Bảng 3.6: Đánh giá của người dân về tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến hệ thống giáo dục...............................Error! Bookmark not defined. Bảng 3.7: Tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến hệ thống giao thông .................................................................Error! Bookmark not defined. Bảng 3.8: Tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đếnhệ thống điện và nước sạch .................................................Error! Bookmark not defined. Bảng 3.9: Tác động của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến việc làm của người dân ........................................................................ Error! Bookmark not defined. Bảng 3.10: Kết quả khảo sát số lượng việc làm tăng thêm do đầu tư phát triển các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái NguyênError! Bookmark not defined. Bảng 3.11: Mô tả các biến ...........................................Error! Bookmark not defined. Bảng 3.12: Kết quả thống kê mô tả thu nhập của các hộ dânError! Bookmark not defined. Bảng 3.13a: Kết quả kiểm định sự phù hợp và một số khuyết tật của mô hình .... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.13b: Kết quả kiểm định sự phù hợp và một số khuyết tật của mô hình .... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.14: Kết quả hồi quy mô hình ............................Error! Bookmark not defined. Bảng 3.15: So sánh thu nhập bình quân đầu người của huyện có khu côngnghiệp .................................................................Error! Bookmark not defined. Bảng 3.16: So sánh thu nhập bình quân của địa phương có khu công nghiệp và địa phương không có khu công nghiệp ...........Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.17: Giá trị trung bình về thu nhập ....................Error! Bookmark not defined. Bảng 3.18: Kiểm định sự khác biệt về thu nhập của nhóm hộ có khu công nghiệp và nhóm hộ không có khu công nghiệp .........Error! Bookmark not defined. Bảng 3.19: Tương quan mối quan hệ giữa số liệu khảo sát và số liệu thực tế ...... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.20: Đóng góp vào ngân sách nhà nước của doanh nghiệp trong nước...... Error! Bookmark not defined. Bảng 3.21: Đóng góp vào ngân sách nhà nước của các doanh nghiệp nước ngoài .................................................................Error! Bookmark not defined. Bảng 3.22: Chỉ tiêu năng lực thích ứng của nguồn lực vật chấtError! Bookmark not defined. Bảng 3.23: Chỉ tiêu năng lực thích ứng của nguồn lực con ngườiError! Bookmark not defined. Bảng 3.24: Chỉ tiêu năng lực thích ứng của nguồn lực tự nhiênError! Bookmark not defined. Bảng 3.25: Chỉ tiêu năng lực thích ứng của nguồn lực xã hộiError! Bookmark not defined. Bảng 3.26: Chỉ tiêu năng lực thích ứng của nguồn lực tài chínhError! Bookmark not defined. Hình vẽ: Hình 2.1. Khung phân tích sinh kế bền vững ............................................................. 43 Hình 3.1: Bản đồ quy hoạch các khu công nghiệp trên địa bàntỉnh Thái Nguyên ....... 70 Hình 3.2: Tương quan mối quan hệ giữa số liệu khảo sát và số liệu thực tế.............. 109 Hộp: Hộp 3.1: Nhận định của cán bộ quản lý nhà nước trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên . 92 Hộp 3.2: Đánh giá của cán bộ quản lý về ảnh hưởng của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến hệ thống nước sạch và môi trường sống ............................... 95 Hộp 3.3: Đánh giá của cán bộ quản lý nhà nước và người dân trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên về ảnh hưởng của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến việc làm của người dân ......................................................................................... 98 Hộp 3.4: Ý kiến của hộ dân sống xung quanh khu công nghiệp về ảnh hưởng của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến nguồn lực con người ................. 116 Hộp 3.5: Nhận định của người dân về ảnh hưởng của đầu tư phát triển khu công nghiệp đến nguồn lực tự nhiên ............................................................. 118
1 MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu Việt Nam sau ba mươi năm đổi mới, tình hình kinh tế - xã hội đã thay đổi đáng kể: Tốc độ tăng trưởng kinh tế khá nhanh, quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước được đẩy mạnh. Tuy nhiên, để quá trình này diễn ra nhanh hơn, phấn đấu đưa nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại nhu cầu vốn đầu tư (VĐT) cho phát triển nền kinh tế trở nên cấp thiết, đời sống của người dân ngày phải được nâng lên. Học tập kinh nghiệm của các nước công nghiệp phát triển đi trước, Việt Nam đã xây dựng mô hình khu công nghiệp (KCN) nhằm thu hút vốn các dòng VĐT để thực hiện các mục tiêu kinh tế-xã hội đã đặt ra của đất nước như: Phát triển kinh tế của địa phương nơi có KCN được xây dựng và đi vào hoạt động, kích thích sự phát triển của các ngành dịch vụ, công nghiệp hỗ trợ của địa phương nói riêng và của cả nước nói chung, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân địa phương và những vùng lân cận…. KCN được xây dựng là nơi tập trung những điều kiện thuận lợi nhất cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước, từ đó góp phần làm tăng tính hấp dẫn và khả năng cạnh tranh cho môi trường đầu tư nước ta. Tính đến hết năm 2015, Việt Nam đã xây dựng được 304 KCN trong tổng số 463 KCN được quy hoạch, tổng diện tích đất tự nhiên của các KCN này xấp xỉ 85,2 ngàn ha, trong đó diện tích đất công nghiệp có thể cho thuê đạt 56 ngàn ha (chiếm khoảng 66% tổng diện tích đất tự nhiên), các KCN trong cả nước đã thu hút được khoảng 6160 dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) với tổng số vốn đăng ký khoảng 95 tỷ USD, tổng số vốn đã đầu tư thực hiện đạt khoảng 58,5 tỷ USD, tỷ lệ VĐT thực hiện so với VĐT đăng ký khoảng hơn 60%, và khoảng 5750 dự án đầu tư trong nước với tổng số VĐT đăng ký khoảng 570 ngàn tỷ đồng, tổng VĐT thực hiện đạt 310 ngàn tỷ đồng (đạt khoảng 54% tổng VĐT đăng ký) ( Quốc Bảo, 2015) Cùng với xu hướng đó của cả nước, tỉnh Thái Nguyên đã chủ trương xây dựng đồng bộ các KCN nằm trong quy hoạch tổng thể phát triển KT-XH của cả nước, tính đến hết năm 2015, tỉnh Thái Nguyên có sáu KCN tập trung: Sông Công 1, Sông Công 2, Nam Phổ Yên, Tây Phổ Yên, Quyết Thắng, Điềm Thuỵ. Các KCN này hình thành và phát triển đã góp phần làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giải quyết việc làm cho hàng ngàn người lao động, phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ và dịch vụ của tỉnh. Ngoài những thuận lợi về mặt điều kiện tự nhiên, tài nguyên khoáng sản phong phú, tỉnh Thái Nguyên còn là cửa ngõ của thủ đô, trung tâm đào tạo của cả nước, hệ thống
2 các trường đại học trực thuộc Đại học Thái Nguyên- các trường cao đẳng - trung cấp nghề - góp phần cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất trên địa bàn tỉnh. Lượng VĐT đăng ký vào các KCN trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đạt khoảng 9906,506 tỷ đồng và khoảng 6860,476 triệu USD, giải quyết việc làm cho khoảng 81368 lao động sau khi tổng kết hết năm 2015(Ban quản lý các KCN tỉnh Thái Nguyên, 2015) Tuy nhiên bên cạnh những mặt đạt được đó, VĐT được thu hút vào các KCN của cả nước nói chung và của tỉnh Thái Nguyên nói riêng vẫn còn khá khiêm tốn. Tính đến năm 2015, tỷ lệ lấp đầy các KCN của tỉnh Thái Nguyên chỉ đạt con số khoảng hơn 30%, với các KCN đã đi vào hoạt động con số này đạt khoảng 60% (Ban quản lý các KCN tỉnh Thái Nguyên, 2015) trong khi so sánh tỷ lệ này với tỷ lệ trung bình của cả nước đạt khoảng 48% đặc biệt với các KCN đã đi vào hoạt động tỷ lệ lấp đầy diện tích đất KCN đạt trên 67% (Quốc Bảo, 2015), tỷ lệ VĐT thực hiện so với VĐT đăng ký của các KCN tỉnh Thái Nguyên khoảng 43,56% và của cả nước là khoảng hơn 50% với các dự án có VĐT trong nước và khoảng hơn 60% các dự án có VĐT nước ngoài. Các dự án đầu tư vào các KCN tỉnh Thái Nguyên chủ yếu là các dự án nhỏ và vừa, với quy mô không lớn, thêm vào đó là việc một số nhà đầu tư đầu tư tại các KCN của tỉnh Thái Nguyên trong thời gian tương đối ngắn, việc đầu tư mang tính manh mún và không bền vững. Hơn thế nữa, “khi xây dựng các KCN của cả nước nói chung và của riêng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên nói riêng, một lượng lớn diện tích đất nông nghiệp, đất thổ cư của người dân bị thu hồi. Theo số liệu của Bộ Nông Nghiệp và Phát triển nông thôn, mỗi năm bình quân có 73 nghìn ha đất nông nghiệp được thu hồi, đã tác động đến đời sống khoảng 2,5 triệu người dân và cứ trung bình 1 ha đất bị thu hồi có 10 người bị mất việc” (Nguyễn Quốc Nghi và cộng sự (2012)). Tỉnh Thái Nguyên cũng ở vào tình trạng như vậy, “với 6 KCN tập trung được quy hoạch và xây dựng, tổng diện tích đất của người dân bị thu hồi là khoảng 1420 ha, trong đó phần lớn là đất nông nghiệp của người dân. Kết quả là, một lượng lớn lao động đang làm việc trong lĩnh vực sẽ phải chuyển đổi công việc, các hộ gia đình phải chuyển đổi phương thức sinh kế của mình” (Ban quản lý các KCN tỉnh Thái Nguyên, 2015) Trên thế giới, mô hình KCN được hình thành như một kênh hữu hiệu cho việc thu hút VĐT, góp phần phát triển KT-XH của đất nước. Các vấn đề liên quan đến KCN đã nhận được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu trên toàn thế giới. Một số nghiên cứu đã được thực hiện để đánh giá tác động của KCN đến sự phát triển KT-XH của quốc gia như nghiên cứu của Damborsky et al (2013), Benacek, V (1999),
3 Blomstrom et al (1998), Kim et al (1997), những nghiên cứu này đã chỉ ra cả tác động trực tiếp và tác động gián tiếp của các doanh nghiệp có VĐT trực tiếp nước ngoài (Những doanh nghiệp này đang hoạt động tại các KCN) tới việc phát triển kinh tế xã hội. Đồng thời, nghiên cứu cũng đã đưa ra những gợi ý chính sách nhằm đẩy mạnh việc thu hút VĐT trực tiếp nước ngoài vào các KCN nói riêng cũng như vào quốc gia đó nói chung. Cùng với hướng nghiên cứu đó, một số nghiên cứu được thực hiện hướng vào ảnh hưởng của quá trình công nghiệp hóa tới sinh kế của người dân bị mất đất, nghiên cứu này đã được tác giả thực hiện nhằm đánh giá mức độ hài lòng của người dân về CSHT khi các KCN được xây dựng, tác động của việc phát triển CSHT đó đến đời sống của người dân (Saumik Paul và cộng sự (2013)). Việt Nam cũng có những nghiên cứu liên quan đến KCN, những nghiên cứu này được thực hiện theo hướng thu hút VĐT vào phát triển CSHT các KCN: Vũ Đại Thắng (2012), Trần Văn Hậu (2011),... Những nghiên cứu này phân tích thực trạng và đề ra một số giải pháp nhằm phát triển KCN, khu chế xuất, khu kinh tế. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng chủ yếu trong các nghiên cứu này là thống kê mô tả và vận dụng ma trận SWOT nhằm xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức với việc thu hút vốn ĐTPT các KCN. Một số nghiên cứu được thực hiện theo hướng xây dựng chiến lược sinh kế cho người dân bị mất đất trong quá trình đô thị hóa, quá trình xây dựng các KCN như: Tran Quang Tuyen (2013), Nguyễn Quốc Nghi (2012), Lê Du Phong (2007),… Nghiên cứu này đã xác định tình trạng thu nhập của hộ gia đình sau khi mất đất, tình trạng việc làm của người dân, phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sinh kế của người dân bị mất đất. Những nhân tố được lựa chọn để phân tích có điểm tương đồng khá lớn giữa các nghiên cứu này như: trình độ học vấn, số lượng lao động, giới tính chủ hộ, diện tích đất nông nghiệp, tham gia vào các tổ chức xã hội của các thành viên trong hộ gia đình, khả năng tiếp cận nguồn tín dụng... Tuy nhiên, nghiên cứu ảnh hưởng của ĐTPT các KCN đến sinh kế người dân không chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu ảnh hưởng của ĐTPT các KCN này đến sinh kế của người dân bị mất đất; không chỉ dừng lại ở việc xác định sự chuyển dịch cơ cấu thu nhập, việc làm của người dân bị mất đất- đối tượng ảnh hưởng trực tiếp của quá trình xây dựng KCN. Thực tế cho thấy, ĐTPT KCN tác động đến cả sinh kế của người dân sống xung quanh KCN- những người không trực tiếp mất đất do xây dựng KCN. Cùng với đó, tác động của ĐTPT KCN bao gồm cả những tác động tích cực và tác động tiêu cực thông qua các nhân tố ảnh hưởng khác nhau bên cạnh những yếu tố
4 mang tính “ truyền thống” như trình độ học vấn, số lao động trong mỗi hộ gia đình, khả năng tiếp cận tín dụng… Trước thực trạng đó, nghiên cứu tác động của ĐTPT KCN đến sinh kế người dân tại tỉnh Thái Nguyên là việc làm cần thiết. Nghiên cứu này sẽ xác định các yếu tố bao gồm cả yếu tố “ truyền thống” và yếu tố thuộc về ĐTPT KCN ảnh hưởng đến sinh kế của người dân, cùng với đó, nghiên cứu cũng sẽ đánh giá tác động của các yếu tố đó đến sinh kế người dân. 2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu Mục đích của nghiên cứu này là tìm hiểu tác động của ĐTPT KCN đến sinh kế người dân. Qua đó, kết quả thu được có thể đưa ra một số gợi ý nhằm phát huy những tác động tích cực của ĐTPT (đầu tư phát triển) KCN, hạn chế những tác động tiêu cực của ĐTPT KCN tới sinh kế của người dân. Bởi vậy, nghiên cứu đi trả lời cho các câu hỏi sau: Thực trạng ĐTPT các KCN trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên như thế nào? Những yếu tố của ĐTPT KCN có tác động như thế nào đến sinh kế người dân? Những kết quả đạt được và những hạn chế về tác động của ĐTPT các KCN đến sinh kế người dân ? Giải pháp nhằm phát huy tác động tích cực, hạn chế tác động tiêu cực của ĐTPT KCN đến sinh kế người dân trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3. Đối tượng nghiên cứu Tác động của ĐTPT KCN đến sinh kế người dân. 4. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi không gian: Nghiên cứu thực hiện trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Phạm vi thời gian: Số liệu phục vụ cho nghiên cứu trong giai đoạn 2011-2015 Phạm vi nội dung: Trong dài hạn khi thực hiện ĐTPT KCN hay phát triển KCN phải đảm bảo về tính bền vững, vì vậy, trong phạm vi nghiên cứu này tác giả có sử dụng khung phân tích sinh kế bền vững khi nghiên cứu ảnh hưởng của ĐTPT KCN đến sinh kế người dân phù hợp với xu hướng phát triển theo hướng bền vững 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Cách tiếp cận Khi các KCN được xây dựng, các hộ gia đình chịu sự tác động mạnh mẽ của lực hút (thu nhập cao, việc làm trong các KCN, môi trường sống là các khu đô thị
5 mới...) và lực đẩy (thiếu việc làm, thu nhập thấp, gánh nặng gia đình...) ( Le Du Phong (2007), Tran Quang Tuyen (2013)); hay nói cách khác bối cảnh dễ bị tổn thương đã buộc người dân phải có chiến lược sinh kế mới. Sử dụng khung phân tích sinh kế bền vững để đánh giá tổn thương, từ đó tính toán năng lực thích ứng của những hộ dân chịu ảnh hưởng của các KCN, khi các KCN được hình thành, những hộ gia đình này có năm nguồn lực đầu tư (con người, tự nhiên, vật chất, xã hội và tài chính). Dựa trên các nguồn lực này và ảnh hưởng của bối cảnh dễ bị tổn thương cũng như những tác động của chính sách, cơ cấu và tiến trình, hộ gia đình hình thành nên chiến lược sinh kế mới . Đồng thời, tác giả cũng kế thừa nghiên cứu của Tran Quang Tuyen ( 2013), Nguyễn Quốc Nghi ( 2012), Saumik Paul et al (2013),…, xem xét tác động của các yếu tố đến sinh kế người dân. 5.2. Phương pháp thu thập dữ liệu 5.2.1. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp Dựa vào bảng câu hỏi của Tổng cục thống kê năm 2006 (GSO, 2006), tác giả đã thiết kế bảng câu hỏi hộ gia đình để thu thập dữ liệu định lượng phục vụ cho nghiên cứu. Dữ liệu trong bảng câu hỏi bao gồm: đặc điểm hộ gia đình, nguồn lực , tài sản sinh kế của hộ gia đình, thu nhập của hộ gia đình. Tác giả phát đi 400 phiếu điều tra kết quả thu về 230 phiếu điều tra tương ứng với 230 hộ gia đình được lựa chọn phỏng vấn, trong đó có 123 hộ gia đình là những hộ bị mất đất phục vụ cho xây dựng các KCN, những hộ này có hộ bị mất hết diện tích đất nông nghiệp, có hộ bị mất một phần, một số hộ chỉ mất một phần rất nhỏ trong tổng diện tích đất của hộ gia đình và 107 hộ gia đình không mất đất. Chi tiết bảng hỏi: Phụ lục 1 Xác định cỡ mẫu, trong quá trình nghiên cứu các vấn đề KT-XH, việc chọn mẫu đại diện và đủ lớn là rất quan trọng. Những nhân tố cần được xem xét để xác định được cỡ mẫu chính xác cho một cuộc nghiên cứu như: Độ chính xác, chất lượng của số liệu, chi phí và thời gian cho việc thu thập số liệu. Có nhiều quan điểm khác nhau về việc lựa chọn cỡ mẫu nghiên cứu, theo Nguyễn Văn Thắng (2014): Quy mô mẫu thông thường để có thể phân tích hồi quy, tương quan hay kiểm định nhóm từ 100 quan sát trở nên. Vì vậy việc tác giả dự định lựa chọn quy mô mẫu là 230 đảm bảo yêu cầu tối thiểu của quy mô mẫu thực hiện các phép toán và thống kê.
6 Số liệu sơ cấp được thu thập từ đầu tháng 4 đến cuối tháng 10 năm 2015 bằng việc sử dụng bảng câu hỏi thông qua phỏng vấn trực tiếp người chủ hộ gia đình cùng với sự có mặt của các thành viên khác trong gia đình. Để nghiên cứu tác động của ĐTPT các KCN đến sinh kế người dân, tác giả thực hiện việc phân tích mức độ tác động của các nhân tố tới sinh kế người dân, so sánh trước và sau khi có hoạt động ĐTPT các KCN, so sánh vùng có KCN và vùng không có KCN. Địa bàn điều tra của tác giả như sau: Cấp huyện/ thị xã: Tác giả lựa chọn 3 huyện điển hình của tỉnh Thái Nguyên về ĐTPT KCN: Huyện Phú Bình, huyện Phổ Yên và thị xã Sông Công- đây là những địa phương có cả KCN đang thu hút VĐT, KCN đã đi vào hoạt động ổn định. Cấp xã: Tác giả lựa chọn các xã nằm trong vùng có KCN và các xã không nằm trong vùng có KCN, các xã được tác giả lựa chọn như sau: xã Điềm Thụy (Huyện Phú Bình), xã Đồng Tiến, xã Hồng Tiến, Phường Ba Hàng (Huyện Phổ Yên), và thị xã Sông Công- Đây là các xã mà người dân bị thu hồi đất do xây dựng KCN, các xã Tân Đức, Xuân Phương, Thuận Thành, Trung Thành, Hợp Thành- là những địa phương không có KCN đóng trên địa bàn (Người dân không bị mất đất do xây dựng KCN) Mỗi xã tác giả lựa chọn 40 hộ dân để phỏng vấn, những hộ dân được lựa chọn đảm bảo cân đối về số lượng hộ dân bị mất đất và những hộ dân không bị mất đất do xây dựng KCN. Tác giả sử dụng phương pháp điều tra trực tiếp để thu thập thông tin về các hộ gia đình và sử dụng phương pháp điều tra trực tiếp kết hợp với thu thập dữ liệu liên quan đến thu nhập, việc làm của các hộ gia đình trên địa bàn các xã điều tra, dữ liệu về các KCN phục vụ cho nghiên cứu này. Kết quả thống kê mô tả về các quan sát được thể hiện cụ thể tại bảng 1: Bảng 1: Thống kê mô tả về các quan sát Tiêu chí ĐVT Tần xuất 1. Giới tính Người 230 1.1. Nam 172 1.2. Nữ 58 2. Theo độ tuổi Người 230 Dưới 35 24 Từ 35 đến < 45 67 Từ 45 đến < 55 84 >= 55 55 Nguồn: Kết quả khảo sát của tác giả
7 *) Phương pháp phỏng vấn sâu Phương pháp phỏng vấn sâu được tác giả thực hiện nhằm có dữ liệu phân tích và có góc nhìn đa chiều hơn sau khi phân tích định lượng tác động của ĐTPT KCN đến sinh kế người dân. Cụ thể, tác giả thực hiện phỏng vấn sâu các 02 cán bộ quản lý nhà nước trong đó có: 01 cán bộ quản lý thuộc ban quản lý các KCN tỉnh Thái Nguyên và 01 cán bộ quản lý nhà nước thuộc Sở kế hoạch và đầu tư tỉnh Thái Nguyên, hai cán bộ này trực tiếp thực hiện các công tác liên quan đến ĐTPT KCN trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Đồng thời, tác giả cũng thực hiện phỏng vấn sâu 2 người dân sống xung quanh các KCN trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, hai người dân này bao gồm: 01 người dân là người dân bị mất đất do xây dựng KCN và 01 người dân không bị mất đất do xây dựng KCN nhưng có bị ảnh hưởng do ĐTPT KCN gây ra. Phỏng vấn sâu được tác giả thực hiện từ ngày 9 đến ngày 15 tháng 1 năm 2017, tác giả xin lịch hẹn với các đối tượng được phỏng vấn và thực hiện phỏng vấn tại văn phòng với các cán bộ quản lý nhà nước và tại gia đình với các cá nhân là hộ dân được lựa chọn phỏng vấn sâu. Phỏng vấn sâu được thực hiện tập trung vào khía cạnh xem xét đánh giá của các đối tượng được phỏng vấn về ảnh hưởng của ĐTPT KCN đến sinh kế người dân, những nhận định của họ về mức độ ảnh hưởng của ĐTPT KCN đến môi trường, đến việc làm, đến thu nhập, đến hệ thống điện, nước sạch... của người dân. Kết quả phỏng vấn sẽ giúp tác giả trong việc phân tích và có góc nhìn đa chiều hơn, bổ trợ hữu hiệu cho kết quả phân tích định lượng của tác giả về tác động của ĐTPT KCN đến sinh kế người dân. *) Phương pháp thảo luận nhóm tập trung Theo Nguyễn Văn Thắng (2014), thảo luận nhóm thường đươc áp dụng khi thu thập dữ liệu về cảm xúc, ý kiến và quan điểm của một nhóm người liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Dưới sự hướng dẫn của người điều khiển- là người nghiên cứu- các đối tượng chia sẻ ý kiến, cảm xúc và phản ứng của họ về vấn đề nghiên cứu. Phương pháp thảo luận nhóm được tác giả thực hiện nhằm thu thập dữ liệu về ý kiến, quan điểm của người dân, bao gồm: Nhóm hộ dân bị thu hồi đất và nhóm hộ dân không bị thu hồi đất do hoạt động ĐTPT các KCN, về ảnh hưởng của ĐTPT KCN đến sinh kế của người dân, cụ thể là hai nhóm hộ dân: Hộ dân bị mất đất và hộ dân không bị mất đất. Cụ thể, tác giả lựa chọn và mời hai nhóm đối tượng thảo luận nhóm, mỗi nhóm thảo luận bao gồm bốn người đại diện cho bốn hộ dân, người đại diện cho mỗi
8 hộ gia đình phải đảm bảo am hiểu về điều kiện kinh tế của gia đình cũng như có hiểu biết về ảnh hưởng của ĐTPT KCN đến sính kế của hộ dân. Các cá nhân tham gia thảo luận nhóm cùng sinh sống trong một khu vực dân cư và cùng điều kiện kinh tế xã hội, họ có thể có quan điểm khác nhau về ảnh hưởng của ĐTPT các KCN đến sinh kế người dân Thời gian thực hiện thảo luận nhóm: Buổi sáng ngày 1 và sáng ngày 2 tháng 7 năm 2017, địa điểm cụ thể: Với nhóm hộ dân không bị thu hồi đất, tác giả mời nhóm thảo luận tới nhà bà Nguyễn Thị Trang, địa chỉ: Thị trấn Ba Hàng huyện Phổ Yên. Với nhóm hộ dân bị thu hồi đất tác giả mời đại diện của nhóm thảo luận tới nhà ông Nguyễn Văn Cường, địa chỉ: xã Điềm Thụy huyện Phú Bình để thực hiện thảo luận nhóm. Để chuẩn bị cho buổi thảo luận nhóm, tác giả chuẩn bị hướng dẫn thảo luận nhóm, ở đó tác giả ghi rõ mảng thông tin muốn khai thác và tìm hiểu nhằm có ý kiến đánh giá khách quan của hộ dân về ảnh hưởng của ĐTPT các KCN đến sinh kế người dân. Cụ thể, tác giả muốn nhận được ý kiến của các chủ thể tham gia thảo luận nhóm về những ý kiến của họ về các mảng vấn đề như sau: ĐTPT các KCN có ảnh hưởng như thế nào tới thu nhập của gia đình, tới việc làm, các dịch vụ mà gia đình được hưởng, chiến lược sinh kế mới của gia đình, tới giáo dục, tới giao thông, ... của các hộ gia đình. Những kiến nghị của gia đình nhằm tăng cường hơn nữa sinh kế của các hộ dân. Các ý kiến, chia sẻ thảo luận của nhóm được tác giả ghi chép cụ thể, đầy đủ và được lưu vào file dữ liệu, cách thức lưu dữ liệu: Lưu dữ liệu theo từng vấn đề thảo luận và theo ý kiến của từng cá nhân thảo luận. Kết quả thảo luận nhóm sẽ giúp tác giả trong việc phân tích và có góc nhìn đa chiều hơn, bổ trợ hữu hiệu cho kết quả phân tích định lượng của tác giả về tác động của ĐTPT KCN đến sinh kế người dân. 5.2.2. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp Số liệu về tình hình ĐTPT KCN, đền bù giải phóng mặt bằng KCN… được thu thập từ Ban quản lý các KCN tỉnh Thái Nguyên, Sở kế hoạch và đầu tư tỉnh Thái Nguyên. 5.3. Phương pháp phân tích số liệu Các số liệu sau khi được thu thập sẽ được tác giả xử lý, làm sạch, nhập dữ liệu và mã hóa dữ liệu vào file exel, sau đó tác giả sử dụng các mô hình và phép tính toán
9 định lượng để xử lý số liệu. Nghiên cứu được thực hiện dưới sự trợ giúp của phần mềm SPSS 20.0 5.3.1. Phương pháp thống kê mô tả Thống kê là hệ thống các phương pháp dùng để thu nhập xử lý và phân tích các consố (mặt lượng) của những hiện tượng số lớn để tìm hiểu bản chất và tính quy luật vốn có của chúng (mặt chất) trong điều kiện thời gian và địa điểm cụ thể. Thống kê mô tả được sử dụng để mô tả những đặc tính cơ bản của dữ liệu thu thập được từ nghiên cứu thực nghiệm qua các cách thức khác nhau. Thống kê mô tả và thống kê suy luận cùng cung cấp những tóm tắt đơn giản về mẫuvà các thước đo. Cùng với phân tích đồ họa đơn giản, chúng tạo ra nền tảng của mọi phân tích định lượng về số liệu. Để hiểu được các hiện tượng và ra quyết định đúng đắn, cần nắm được các phương pháp cơ bản của mô tả dữ liệu. Có rất nhiều kỹ thuật hay được sử dụng. Có thể phân loại các kỹ thuật này như sau: Biểu diễn dữ liệu bằng đồ họa trong đó các đồ thị mô tả dữ liệu hoặc giúp so sánh dữ liệu. Biểu diễn dữ liệu thành các bảng số liệu tóm tắt về dữ liệu. Thống kê tóm tắt (dạng các giá trị thống kê đơn nhất) mô tả dữ liệu. 5.3.2. Phương pháp phân tích theo dãy số thời gian Sử dụng phương pháp phân tích theo dãy số thời gian với khoảng cách theo thời kỳ trong dãy số 1 năm, 2 năm, 3 năm, 4 năm và 5 năm. Các chỉ tiêu phân tích biến động về sự thay đổi quy mô vốn ĐTPT, cơ cấu vốn ĐTPT vào các KCN Lượng tăng (hoặc giảm) tuyệt đối định gốc (∆i ) với công thức: ∆i = Yi - Y1 ; i = 1,2,3,... Trong đó: Yi là mức độ tuyệt đối ở thời gian i Y1 là mức độ tuyệt đối ở thời gian đầu Tốc độ phát triển có hai loại: tốc độ phát triển liên hoàn và tốc độ phát triển định gốc. Công thức tính tốc độ phát triển liên hoàn (ti) phản ánh tốc độ phát triển của hiện tượng ở thời gian sau so với thời gian trước liền đó: ti = Yi⁄ Yi -1 ; i=2,3,4..n Trong đó: Yi là mức độ tuyệt đối ở thời gian i Yi - 1 là mức độ tuyệt đối ở thời gian liền trước đó