Luận án Tiến sĩ kinh tế: Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài nhằm phát triển bền vững tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:189

Thêm vào BST

Báo xấu

66
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án được thực hiện với mục tiêu tổng quát là đánh giá hoạt động thu hút FDI theo hướng phát triển bền vững (PTBV) của tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2000-2017 để từ đó, đề xuất các giải pháp hoàn thiện hoạt động này cho tới năm 2025.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ kinh tế: Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài nhằm phát triển bền vững tỉnh Thái Nguyên

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THU HẰNG THU HÚT ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI NHẰM PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Nguyễn Thu Hằng THU HÚT ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI NHẰM PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Ngành : Kinh tế phát triển Mã số : 9.31.01.05 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. TS. Dương Đình Giám 2. TS. Lê Xuân Sang HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, tháng 12 năm 2019 Tác giả luận án i
MỤC LỤC Trang phụ bìa LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i MỤC LỤC ................................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ- SƠ ĐÔ .................................................................. ix MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................1 2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ..........................................................................3 2.1. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................3 2.2. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................................................. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................3 3.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................3 3.2. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................3 4. Phương pháp thu thập thông tin và phương pháp nghiên cứu ............................4 4.1. Phương pháp thu thập thông tin .......................................................................4 4.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................5 5. Đóng góp mới về khoa học của Luận án ............................................................6 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiên của Luận án ...........................................................6 6.1. Ý nghĩa về mặt lý luận .....................................................................................6 6.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn ..................................................................................7 7. Kết cấu của Luận án...........................................................................................7 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ THU HÚT ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG .........................................8 1.1. Nghiên cứu ngoài nước ....................................................................................8 1.1.1. Nghiên cứu về tác động của FDI tới tăng trưởng kinh tế, xã hội và môi trường ......................................................................................................................8 1.1.2. Nghiên cứu tác động của FDI tới phát triển bền vững ..............................11 ii
1.1.3. Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng tới mối quan hệ giữa FDI và phát triển bền vững .......................................................................................................15 1.2. Nghiên cứu trong nước ..................................................................................17 1.2.1. Nghiên cứu về FDI gắn với phát triển bền vững quốc gia .........................17 1.2.2. Nghiên cứu về FDI gắn với phát triển bền vững địa phương .....................21 1.2.3. Nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến thu hút FDI .............................25 1.3. Khoảng trống nghiên cứu ..............................................................................29 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .......................................................................................31 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ THU HÚT FDI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG ................................................................................................32 2.1. Một số khái niệm liên quan đến thu hút FDI hướng tới PTBV .....................32 2.1.1. Khái niệm FDI ............................................................................................32 2.1.2. Khái niệm và nội hàm của PTBV ...............................................................33 2.1.3. Khái quát về thu hút FDI hướng tới PTBV ................................................35 2.1.4. Nội dung của thu hút FDI hướng tới PTBV ...............................................37 2.2. Một số lý thuyết liên quan đến FDI và phát triển bền vững ..........................41 2.2.1. Lý thuyết về lợi thế so sánh ........................................................................41 2.2.2. Lý thuyết về lợi thế cạnh tranh ...................................................................42 2.2.3. Lý thuyết về tác tác động tràn.....................................................................42 2.3. Mối quan hệ giữa FDI và phát triển bền vững...............................................45 2.3.1. Tác động đến phát triển bền vững về kinh tế..............................................45 2.3.2. Tác động đến phát triển bền vững về xã hội ...............................................52 2.3.3. Tác động đến phát triển bền vững về môi trường.......................................57 2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến thu hút FDI hướng tới PTBV ............................60 2.4.1. Các nhân tố thuộc về Nhà nước trung ương ...............................................60 2.4.2. Các nhân tố thuộc về địa phương ...............................................................61 2.4.3. Các nhân tố thuộc về doanh nghiệp FDI ....................................................63 2.5. Kinh nghiệm thu hút FDI theo hướng phát triển bền vững và bài học cho tỉnh Thái Nguyên .........................................................................................................65 2.5.1. Kinh nghiệm của một số quốc gia ..............................................................65 iii
2.5.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước .......................................68 2.5.3. Bài học cho tỉnh Thái Nguyên về thu hút FDI hướng tới PTBV................71 2.6. Khung phân tích của luận án .........................................................................73 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .......................................................................................74 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG THU HÚT ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2000-2017 ........................................................................75 3.1. Chính sách thu hút FDI hướng tới phát triển bền vững của tỉnh Thái Nguyên ...............................................................................................................................75 3.1.1. Các định hướng lớn thu hút FDI hướng tới PTBV .....................................75 3.1.2. Chính sách tạo dựng môi trường thu hút FDI hướng tới PTBV của tỉnh Thái Nguyên .........................................................................................................77 3.1.3. Công tác thực hiện Cải cách hành chính để thu hút FDI hướng tới PTBV 78 3.1.4. Chính sách về đào tạo, phát triển nguồn lao động đáp ứng yêu cầu thu hút FDI hướng tới PTBV ............................................................................................79 3.1.5. Chính sách khuyến khích và xúc tiến đầu tư ..............................................80 3.1.6. Chính sách liên quan đến bảo vệ môi trường .............................................82 3.2. Kết quả thu hút FDI tại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2000 – 2017 ................83 3.2.1. Kết quả thu hút FDI theo quy mô ...............................................................83 3.2.2. Kết quả thu hút FDI theo ngành kinh tế .....................................................86 3.2.3. Kết quả thu hút FDI theo quốc gia đầu tư ..................................................87 3.3. Tác động của FDI tới phát triển bền vững tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2000-2017 .............................................................................................................89 3.3.1. Tác động về kinh tế của FDI.......................................................................89 3.3.2. Tác động của FDI tới khía cạnh xã hội của tỉnh Thái Nguyên ...................99 3.3.3. Tác động của FDI đến môi trường tỉnh Thái Nguyên ..............................107 3.4. Các nhân tố tác động đến thu hút FDI theo hướng phát triển bền vững......109 3.4.1. Các nhân tố thuộc về nhà nước trung ương ..............................................109 3.4.2. Các nhân tố thuộc về địa phương .............................................................112 3.4.3. Các nhân tố thuộc về doanh nghiệp FDI ..................................................117 iv
3.4.4. Kết quả phân tích định lượng các nhân tố ảnh hưởng đến thu hút FDI theo hướng PTBV tại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2000-2017 ..................................120 3.5. Đánh giá về thực trạng thu hút FDI tại tỉnh Thái Nguyên hướng tới PTBV giai đoạn 2000 - 2017 .........................................................................................125 3.5.1. Đánh giá về tác động của FDI tới PTBV của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2000-2017 ...........................................................................................................125 3.5.2. Nguyên nhân của các hạn chế trong hoạt động thu hút FDI theo hướng PTBV của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2000-2017 ............................................128 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .....................................................................................132 CHƯƠNG 4. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG THU HÚT ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN ĐẾN NĂM 2025 ..................................................................................133 4.1. Bối cảnh trong nước và quốc tế ảnh hưởng đến thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài hướng tới phát triển bền vững ...................................................................133 4.1.1. Bối cảnh quốc tế .......................................................................................133 4.1.2. Bối cảnh trong nước..................................................................................135 4.2. Định hướng thu hút FDI hướng tới PTBV tại tỉnh Thái Nguyên đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030.............................................................................137 4.3. Giải pháp tăng cường thu hút FDI theo hướng PTBV tại tỉnh Thái Nguyên đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 ..............................................................139 4.3.1. Nhóm giải pháp đối với cơ quản lý nhà nước địa phương .......................139 4.3.2. Nhóm giải pháp đối với các doanh nghiệp FDI ........................................146 4.4. Kiến nghị đối với các cơ quan quản lý nhà nước trung ương để tăng cường thu hút FDI theo hướng PTBV tại tỉnh Thái Nguyên đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030.............................................................................................................148 KẾT LUẬN ............................................................................................................150 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Tiếng Việt BVMT : Bảo vệ môi trường CCKT : Cơ cấu kinh tế CNHT : Công nghiệp hỗ trợ CNN : Cụm công nghiệp CCKT : Cơ cấu kinh tế DNPT : Doanh nghiệp phụ trợ ĐTNN : Đầu tư nước ngoài FDI : Đầu tư trực tiếp nước ngoài GTSX : Giá trị sản xuất KTXH : Kinh tế - Xã hội KCN : Khu công nghiệp PTBV : Phát triển bền vững UBND Ủy ban nhân dân XTĐT : Xúc tiến đầu tư Tiếng Anh IUCN : International Union for Conservation of Nature UNDP : United Nations Development Programme WWP : Waste Water Purification vi
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng1.1: Khái quát các nghiên cứu về mối quan hệ/tác động của FDI tới tăng trưởng kinh tế ......................................................................................................9 Bảng 2.1: Các tiêu chí đánh giá tác động đến bền vững về kinh tế của FDI ............52 Bảng 2.2: Các tiêu chí đánh giá tác động đến bền vững về xã hội của FDI ............56 Bảng 2.3: Các tiêu chí đánh giá tác động đến môi trường của FDI ..........................60 Bảng 3.1: Kết quả thu hút FDI giai đoạn 2000-2017 ................................................84 Bảng 3.2: Số doanh nghiệp FDI trong giai đoạn 2000-2017 ....................................86 Bảng 3.3: Tổng hợp FDI theo ngành kinh tế đến hết 2017 (triệu USD) ...................86 Bảng 3.4: Giá trị sản xuất công nghiệp khu vực có vốn FDI năm 2017 (tỷ đồng) ...87 Bảng 3.5: FDI phân theo đối tác đầu tư chủ yếu lũy kế đến năm 2017 ....................88 Bảng 3.6: Tốc độ tăng trưởng kinh tế của tỉnh Thái Nguyên (%) ............................90 Bảng 3.7: Cơ cấu kinh tế của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2000-2017 .....................92 Bảng 3.8: Tỷ lệ nộp Ngân sách so với doanh thu (%) ..............................................94 Bảng 3.9: Kết quả khảo sát tác động của FDI tới sự PTBV về kinh tế ....................99 Bảng 3.10: Cơ cấu lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc hàng năm (%) .........100 Bảng 3.11. Số lao động bình quân một doanh nghiệp FDI (người) ........................101 Bảng 3.12: Thu nhập của người lao động (tỷ đồng) ...............................................102 Bảng 3.13: Chênh lệch thu nhập giữa các nhóm lao động ......................................104 Bảng 3.14: Kết quả khảo sát tác động của FDI tới sự PTBV về xã hội..................107 Bảng 3.15: Kết quả khảo sát tác động của FDI tới sự PTBV về môi trường..........109 Bảng 3.16: Hệ số kiểm định Bartlett .......................................................................121 Bảng 3.17: Phân tích nhân tố cơ chế, chính sách đối với thu hút FDI hướng tới PTBV của tỉnh Thái Nguyên ..........................................................................123 Bảng 3.18: Phân tích nhân tố thuộc về địa phương đối với thu hút FDI hướng tới PTBV của tỉnh Thái Nguyên ..........................................................................123 Bảng 3.19: Phân tích nhân tố thuộc về doanh nghiệp FDI đối với thu hút FDI hướng tới PTBV của tỉnh Thái Nguyên .....................................................................124 Bảng 3.20: Kết quả đánh giá sự phù hợp của mô hình ...........................................124 vii
Bảng 3.21: Kết quả kiểm định ANOVA .................................................................125 Bảng 3.22: Ý nghĩa các hệ số hồi quy.....................................................................125 Phụ lục 01: Diện tích và cơ cấu đất tự nhiên ..........................................................167 Phụ lục 02: Toàn cảnh dân số và lao động Thái Nguyên (ĐVT: người) ................168 Phụ lục 03: Dự báo dân số tỉnh Thái Nguyên giai đoạn đến năm 2020..................169 Phụ lục 04: Diện tích các khu công nghiệp của tỉnh Thái Nguyên .........................169 Phụ lục 05: Bảng câu hỏi khảo sát tác động của FDI tới PTBV của tỉnh Thái Nguyên170 Phụ lục 06: Bảng câu hỏi khảo sát các yếu tố ảnh hưởng đến thu hút FDI theo hướng PTBV tại tỉnh Thái Nguyên ..............................................................................173 Phụ lục 07: Kết quả tính toán Cronbach alpha.......................................................175 Phụ lục 08: Ma trận hệ số tương quan ....................................................................176 Phụ lục 09: Thống kê giá trị eigenvalue .................................................................177 Phụ lục 10: Ma trận xoay ........................................................................................178 viii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ- SƠ ĐÔ Sơ đồ 2.1: Khung xúc tiến đầu tư..............................................................................40 Sơ đồ 2.2. Khung phân tích của luận án ...................................................................73 Biểu đồ 3.1: Số vốn FDI thực hiện/đăng ký trong giai đoạn 2000-2017 ..................85 Biểu đồ 3.2: Kết quả thu hút FDI trong sự so sánh với các nguồn vốn khác ...........85 Biểu đồ 3.3: Kết quả thu hút FDI theo lãnh thổ giai đoạn 2000-2017 ......................88 Biểu đồ 3.4: Đóng góp vào tăng trưởng GDP của khu vực FDI ...............................90 Biểu đồ 3.5: Tỷ trọng của FDI vào tổng giá trị sản xuất theo giá hiện hành (%) .....91 Biểu đồ 3.6: Giá trị sản xuất công nghiệp theo giá hiện hành (tỷ đồng) ..................92 Biểu đồ 3.7: Cơ cấu thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn (%) ................................93 Biểu đồ 3.8: Tổng trị giá xuất khẩu trên địa bàn bình quân- USD/người .....................94 Biểu đồ 3.9: Đóng góp vào thu NSNN của khu vực FDI so với giá trị sản xuất tạo ra ...................................................................................................................................97 Biểu đồ 3.10: Số lao động đang làm việc trong các doanh nghiệp FDI .................101 Biểu đồ 3.11: Tỷ lệ lao động đã qua đào tạo tại các doanh nghiệp FDI (%) ..........105 ix
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài “Tại Hội nghị tổng kết 30 năm thu hút, sử dụng đầu tư trực tiếp nước ngoài - FDI vào cuối năm 2018, Đảng và Nhà nước ta đã khẳng định, FDI đã trở thành một bộ phận hữu cơ của nền kinh tế; là nguồn lực quan trọng đóng góp lớn vào tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội và đã trở thành một động lực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế Việt Nam. Trong những năm vừa qua, công tác thu hút đầu tư FDI trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên đã có những bước tiến đáng khích lệ, đưa tỉnh Thái Nguyên trở thành điểm sáng về thu hút đầu tư trong cả nước. Nếu như năm 2011, chỉ có có 5 doanh nghiệp FDI thì đến hết năm 2017, đã có 131 dự án FDI được thu hút tại Thái Nguyên. Năm 2014, cùng với việc cấp giấy chứng nhận đầu tư cho dự án Tổ hợp công nghệ cao Samsung, Thái Nguyên đã vươn lên trở thành tỉnh dẫn đầu thu hút vốn FDI vào Việt Nam với 3,27 tỷ USD. Do có bước nhảy vọt thu hút đầu tư FDI, tỉnh Thái Nguyên đã đạt được nhiều kết quả quan trọng và nổi bật: tốc độ tăng trưởng kinh tế các năm gần đây đều cao hơn mức tăng trưởng trung bình của cả nước, tạo nhiều công ăn việc làm cho lao động tỉnh Thái Nguyên và một số tỉnh lân cận. Thái Nguyên trở thành một trong số ít các tỉnh miền núi phía Bắc có giá trị xuất khẩu đạt tới con số hàng tỷ USD. Đặc biệt, các dự án FDI đã góp phần đưa Thái Nguyên từ một tỉnh có giá trị sản xuất công nghiệp chủ yếu trông chờ vào công nghiệp luyện kim, khai khoáng, dịch chuyển sang công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp phụ trợ.” Như “mặt trái của tấm huân chương”, dòng vốn đầu tư FDI có thể gây ra “những hệ quả ô nhiễm môi trường nặng nề, sử dụng lãng phí tài nguyên và gây ra những hệ quả nhiều đời cho người nông dân mất ruộng, mất sinh kế truyền thống. FDI cũng có thể biến Việt Nam thành bãi thải công nghệ và máy móc lạc hậu, gánh chịu tổn thất tài chính to lớn để khắc phục và thay thế, kéo dài tình trạng lạc hậu và kém hiệu quả của nền kinh tế. Trong những năm vừa qua, vụ việc Công ty Vedan Việt Nam xả thải gây ô nhiễm trên sông Thị Vải (Đồng Nai) năm 2006 và Thảm họa môi trường Formosa Hà Tĩnh trong năm 2016 đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về việc quá chú trọng vào việc thu hút các dự án FDI mà thiếu các cơ chế đánh giá tác động tổng thể của các dự án này. 1
Mặc dù không thể phủ nhận được các tác động tích cực của FDI đối với sự tăng trưởng kinh tế - xã hội của tỉnh Thái Nguyên trong thời gian gần đây, vẫn còn những quan ngại về khả năng có trở thành một cú hích cho sự phát triển bền vững và lâu dài của địa phương hay không, khi chi phí lao động rẻ vẫn là lý do chính cho quyết định đầu tư của các doanh nghiệp FDI tại Thái Nguyên. Ngành công nghiệp hỗ trợ gần như chưa được hình thành và hầu hết mới chỉ gia công tại tỉnh Thái Nguyên đã làm hạn chế tác động lan tỏa của FDI tới các doanh nghiệp địa phương. Trong khi đó, các doanh nghiệp FDI thường sử dụng lao động phổ thông, không qua đào tạo nghề, vì thế có thể làm ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng nguồn nhân lực của địa phương. Ngoài ra, FDI chủ yếu đầu tư vào ngành công nghiệp chế biến, chế tạo mà thiếu vắng trong các ngành nông nghiệp, tài chính, du lịch cùng với địa bàn hoạt động chỉ hầu hết tập trung ở một số khu công nghiệp tại Phổ Yên, Sông Công, Phú Bình, nên có thể làm cho nền kinh tế địa phương phát triển thiếu cân đối về cả cơ cấu ngành và cơ cấu vùng lãnh thổ. Biến đổi khí hậu và các tác động của nó ở quy mô toàn cầu đang làm trầm trọng thêm những hệ lụy tiêu cực do hoạt động đầu tư của con người mang lại trong phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia, địa phương, trong đó có tỉnh Thái Nguyên. Như vậy, sự tồn tại những mối đe dọa của FDI đối với phát triển bền vững của tỉnh Thái Nguyên dẫn đến yêu cầu cần phải đánh giá tác động của FDI đối với các nội dung của phát triển bền vững trong thời gian vừa qua. Trong thời gian tới, việc thu hút cần phải đi vào thực chất hơn, cả về số lượng và chất lượng, theo cả chiều rộng và chiều sâu, đảm bảo phát triển bền vững, khuyến khích đổi mới, sáng tạo và liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp FDI với doanh nghiệp trong nước. Chính vì vậy, hoạt động thu hút FDI của tỉnh Thái Nguyên phải được rà soát nhằm phát huy những tác động tích cực và hạn chế những tác động tiêu cực của FDI đối với phát triển bền vững của tỉnh Thái Nguyên.” Xuất phát từ những lý do đó, đề tài “Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài nhằm phát triển bền vững tỉnh Thái Nguyên” được tác giả lựa chọn làm đề tài nghiên cứu trong luận án này. 2
2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu “Luận án được thực hiện với mục tiêu tổng quát là đánh giá hoạt động thu hút FDI theo hướng phát triển bền vững (PTBV) của tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2000-2017 để từ đó, đề xuất các giải pháp hoàn thiện hoạt động này cho tới năm 2025. Từ đó, các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể được xây dựng: 1. Đánh giá thực trạng thu hút FDI theo hướng PTBV tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2000-2017. 2. Rà soát các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động thu hút FDI theo hướng PTBV trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3. Đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động thu hút FDI theo hướng PTBV tại tỉnh Thái Nguyên cho tới năm 2025. 2.2. Câu hỏi nghiên cứu Luận án sẽ giải quyết các câu hỏi nghiên cứu sau: 1. Thu hút FDI có mối quan hệ như thế nào tới PTBV? Có những nhân tố nào ảnh hưởng đến thu hút FDI theo hướng PTBV? 2. Thực trạng thu hút FDI tại tỉnh Thái Nguyên trong thời gian qua như thế nào? Đã đáp ứng được mục tiêu PTBV chưa? 3. Tỉnh Thái Nguyên cần có những giải pháp gì nhằm tăng cường thu hút FDI gắn với mục tiêu phát triển bền vững? 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là hoạt động thu hút FDI theo hướng PTBV trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Hoạt động thu hút FDI theo hướng PTBV. - Phạm vi về không gian: Các dự án đầu tư nước ngoài trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. - Phạm vi về thời gian: Các dự án được triển khai trong giai đoạn 2000-2017 và các giải pháp được đề xuất cho đến năm 2025. Khoảng thời gian này được lựa chọn vì trước đó, tỉnh tỉnh Thái Nguyên hầu như chưa thu hút được các dự án đầu tư nước ngoài có quy mô đáng kể, vì vậy việc phân tích không có nhiều ý nghĩa. 3
4. Phương pháp thu thập thông tin và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp thu thập thông tin Luận án sử dụng 2 hệ thống số liệu, gồm: - Các số liệu thứ cấp: Được thu thập từ các cơ quan quản lý nhà nước, như Cục Thống kê, Sở Tài nguyên môi trường tỉnh Thái Nguyên và các báo cáo đánh giá có liên quan. Đặc biệt, Luận án quan tâm đến các thông tin có liên quan đến việc thu hút và hoạt động của một doanh nghiệp FDI có quy mô rất lớn tại Thái Nguyên là Công ty Sam Sung. - Các số liệu sơ cấp: Bên cạnh số liệu thứ cấp, tác giả tiến hành thu thập số liệu sơ cấp bằng cách tiến hành hai khảo sát khác nhau: + Khảo sát ý kiến của người dân sinh sống tại 6 khu công nghiệp của tỉnh Thái Nguyên. Tác giả lựa chọn 10 người dân cho mỗi khu công nghiệp và trực tiếp tiến hành khảo sát. Bảng hỏi gồm 21 câu hỏi trả lời đồng ý hoặc không đồng ý để đánh giá tác động của các doanh nghiệp FDI tới đời sống của người dân trên các khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường. Trong số 10 người dân được khảo sát, tác giả chủ yếu lựa chọn tổ trưởng, tổ phó tổ dân phố hoặc trưởng thôn và phó trưởng thôn vì những đối tượng này có thể có nhiều nguồn thông tin để đánh giá tin cậy hơn. Họ cũng là những người có trách nhiệm nhất định với cộng đồng dân cư. Bảng câu hỏi phỏng vấn được thể hiện trên phụ lục 05. + Khảo sát đối với các cán bộ liên quan đến hoạt động thu hút FDI trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Để tiến hành phân tích định lượng tác động của các nhân tố đến thu hút FDI cho phát triển bền vững, tác giả tiến hành thu thập phiếu điều tra đối với 140 người, chủ yếu liên quan đến cơ quan quản lý nhà nước trên địa bàn tỉnh. Tác giả lựa chọn 07 cơ quan quản lý trên địa bàn tỉnh là Sở Kế hoạch đầu tư, Sở Công thương, Sở Lao động và TBXH, Chi cục Bảo vệ môi trường, Trung tâm Khuyến công và phát triển công nghiệp, Trung tâm Xúc tiến thương mại và Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh Thái Nguyên để tiến hành khảo sát. Trong mỗi cơ quan này, trung bình có bộ phận trực tiếp tham gia vào hoạt động thu hút và quản lý các dự án FDI với tổng số khoảng 15 chuyên viên. Tác giả lựa chọn thêm 05 cán bộ quản lý gồm 01 cán bộ cấp lãnh đạo Sở, Trung tâm, Chi cục và 04 cán bộ cấp 4
trưởng phó bộ phận (01 trưởng phòng và 01 phó phòng) vào mẫu khảo sát. Các câu hỏi khảo sát được thể hiện trong phụ lục 06. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng hai phương pháp nghiên cứu chủ yếu là phương pháp định tính và định lượng: Các phương pháp nghiên cứu định tính: - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Phân tích là nghiên cứu các tài liệu, lý luận khác nhau bằng cách tách chúng thành từng bộ phận để tìm hiểu sâu sắc về đối tượng, sau đó sử dụng phương pháp tổng hợp. Tổng hợp là liên kết từng mặt, từng bộ phận thông tin đã được phân tích tạo ra một hệ thống lý thuyết mới đầy đủ và sâu sắc về đối tượng nghiên cứu. Các phương pháp này được sử dụng chủ yếu để phân tích, đánh giá, nhận xét thực trạng của đối tượng nghiên cứu trong quá trình phát triển và trong Luận án, chúng được sử dụng nhiều nhất trong nghiên cứu các chương 1, 2 và 3. - Phương pháp phân tích thống kê (thống kê mô tả và thống kê suy luận): Là phương pháp được sử dụng trong thu thập, xử lý số liệu thống kê kinh tế và qua đó khái quát, tổng hợp để mô tả bằng con số thống kê các đặc trưng khác nhau của đối tượng nghiên cứu. Phương pháp này được sử dụng chủ yếu ở nội dung nghiên cứu của chương 3. - Phương pháp chuyên gia: Được thực hiện bằng hình thức trao đổi trực tiếp với một số nhà khoa học, nhà quản lý và đại diện các doanh nghiệp… về các nội dung liên quan đến đề tài Luận án, nhằm tiếp nhận quan điểm và các ý kiến tuy có tính cá nhân, nhưng là những gợi mở quan trọng trong việc đánh giá, nhận định và đề xuất giải pháp. Phương pháp này được sử dụng nhiều cho nghiên cứu tại các chương 2, 3 và 4. Phương pháp định lượng Nhằm mục đích đánh giá thực trạng thu hút FDI theo hướng phát triển bền vững tại tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2000 – 2017, tác giả tiến hành phân tích định lượng với việc tiến hành cuộc khảo sát nhằm thu thập ý kiến với các đối tượng 5
có quan tâm về thực trạng các nhân tố ảnh hưởng đến thu hút FDI theo hướng phát triển bền vững tại tỉnh Thái Nguyên. Từ đó, tác giả lượng hóa mối quan hệ giữa biến phụ thuộc (đánh giá thực trạng thu hút FDI theo hướng PTBV tại tỉnh Thái Nguyên) với 3 biến độc lập YT1 (nhân tố thuộc về nhà nước trung ương), YT2 (nhân tố thuộc về địa phương) và YT3 (nhân tố thuộc về doanh nghiệp FDI). Trước khi thực hiện các bước phân tích như trên, phân tích nhân tố sẽ được thực hiện để bảo đảm ý nghĩa thống kê của các câu hỏi khảo sát.” 5. Đóng góp mới về khoa học của Luận án “Thứ nhất, Luận án luận giải được các nhân tố ảnh hưởng đến thu hút FDI theo hướng phát triển bền vững; trong đó làm rõ nhóm các nhân tố thuộc về nhà nước trung ương, nhóm các nhân tố thuộc về nhà nước địa phương và nhóm các nhân tố thuộc về doanh nghiệp. Thứ hai, Luận án đã tổng hợp và đề xuất được bộ tiêu chí đánh giá tác động của FDI đến sự phát triển bền vững của một vùng lãnh thổ (quốc gia/địa phương) về cả 3 trụ cột: kinh tế, xã hội và môi trường. Thứ ba, trên cơ sở đánh giá rõ thực trạng thu hút FDI tại tỉnh Thái Nguyên trong thời gian qua, Luận án đề xuất được các giải pháp nhằm tăng cường thu hút FDI gắn với mục tiêu phát triển bền vững cho giai đoạn tiếp theo, đến năm 2025. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiên của Luận án 6.1. Ý nghĩa về mặt lý luận Trên cơ sở hệ thống hóa các nội dung liên quan, Luận án đã xây dựng dựng được một khung lý luận khá hoàn chỉnh phục vụ cho việc nghiên cứu và đánh giá tác động của thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài đến sự phát triển bền vững trên cả ba khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường của một vùng lãnh thổ (địa phương). Đặc biệt, bộ tiêu chí dùng để đánh giá các tác động của FDI đến phát triển bền vững của một địa phương được xây dựng một cách toàn diện bao gồm cả 3 trụ cột: kinh tế, xã hội và môi trường. Bộ tiêu chí này có thể được dùng để đánh giá cho không chỉ một địa phương cụ thể, mà có thể được áp dụng cho một vùng lãnh thổ (bất cứ địa phương nào); thậm chí một quốc gia. 6
6.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn Trong bối cảnh vấn đề thu hút FDI để phát triển kinh tế mà không gây tổn hại đến môi trường cũng như dẫn đến các hệ lụy về mặt xã hội trở nên cấp bách, kết quả nghiên cứu của Luận án càng trở nên có ý nghĩa thực tiễn, thể hiện ở những nội dung sau: - Cung cấp những đánh giá toàn diện và đầy đủ về tác động của FDI đối với phát triển bền vững của tỉnh Thái Nguyên trong gần 20 năm vừa qua. - Kết quả phân tích, đánh giá về nội dung thu hút FDI theo hướng PTBV của tỉnh Thái Nguyên sẽ giúp tỉnh Thái Nguyên nhận biết được điểm mạnh, điểm yếu trong chính sách thu hút FDI đã được thực hiện và có những điều chỉnh thích hợp, hướng tới giai đoạn tiếp theo (đến năm 2025). - Bằng việc sử dụng đồng thời các dữ liệu thứ cấp và sơ cấp do tác giả tự thu thập, Luận án đã đưa ra được các giải pháp cải thiện hoạt động thu hút FDI theo hướng PTBV tại tỉnh Thái Nguyên cho giai đoạn tới. 7. Kết cấu của Luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, Luận án bao gồm 4 chương: Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài và phát triển bền vững. Chương 2: Cơ sở lý luận và thực tiễn về thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài theo hướng phát triển bền vững. Chương 3: Thực trạng thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài theo hướng phát triển bền vững tại tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2000 - 2017. Chương 4: Giải pháp tăng cường thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài theo hướng phát triển bền vững tại tỉnh Thái Nguyên đến năm 2025.” 7
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ THU HÚT ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI VÀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 1.1. Nghiên cứu ngoài nước Các nghiên cứu ngoài nước liên quan đến FDI (Foreign Direct Investment) và phát triển bền vững (PTBV) chủ yếu được tiến hành để trả lời cho hai câu hỏi nghiên cứu: câu hỏi về mối quan hệ giữa FDI và PTBV; Câu hỏi về các yếu tố tác động đến mối quan hệ giữa hai biến số này. 1.1.1. Nghiên cứu về tác động của FDI tới tăng trưởng kinh tế, xã hội và môi trường “Nghiên cứu về tác động của FDI tới tăng trưởng kinh tế hay các tác động của nó tới các vấn đề xã hội và môi trường có thể được thực hiện đơn lẻ theo từng khía cạnh. Ngoài ra, các nghiên cứu đánh giá tác động của FDI tới phát triển bền vững đồng thời trên cả ba khía cạnh cũng được nhiều nghiên cứu tiến hành. 1.1.1.1. Nghiên cứu về tác động của FDI tới tăng trưởng kinh tế Lý thuyết về mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế cho biết, FDI có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nước nhận đầu tư thông qua quá trình tích lũy vốn với sự tham gia của các đầu vào sản xuất mới và công nghệ tiên tiến từ nước ngoài. Các nghiên cứu thực nghiệm nhằm kiểm định mối quan hệ này đã được tiến hành hết sức đa dạng tại các quốc gia khác nhau. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu về tác động của FDI tới tăng trưởng kinh tế cũng không đồng nhất với nhau khi FDI có thể tác động tích cực và tiêu cực; thậm chí không có tác động đến tăng trưởng kinh tế của nước chủ nhà. Sự khác nhau này có thể là kết quả của việc lựa chọn các phương pháp ước lượng (OLS, phân tích nhân quả Granger,…) hay thời gian tiến hành nghiên cứu cũng như mẫu nghiên cứu. Bảng 1.1 dưới đây tổng hợp các nghiên cứu thực nghiệm có liên quan trên các nội dung chính: dữ liệu nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và các phát hiện của đề tài.” 8
Bảng1.1: Khái quát các nghiên cứu về mối quan hệ/tác động của FDI tới tăng trưởng kinh tế Tác giả Dữ liệu nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu Phát hiện của đề tài Choe (2003) 80 quốc gia trong giai đoạn 1971-1995 Phân tích mối quan hệ nhân FDI có mối quan hệ nhân quả Granger với tăng trưởng kinh tế. quả Granger Chowdhury và Chile, Malaysia, và Thailand 1969- Phân tích vector tự hồi quy Mối quan hệ hai chiều giữa FDI và tăng trưởng kinh tế tại Mavrotas (2006) 2000. Malaysia and Thailand. Shaikh (2010) 47 quốc gia đang phát triển 1981- 1999 Phân tích hồi quy OLS Mối quan hệ cùng chiều trong các ngành sản xuất giữa FDI và tăng trưởng kinh tế Cùng chiều Al-Iriani (2007) Các quốc gia Ả Rập thống nhất (1970- Phân tích mối quan hệ nhân FDI là nguyên nhân của tăng trưởng kinh tế 2004) quả Granger Shaikh (2010) Malaysia (1970-2005) Phân tích hồi quy OLS Mối quan hệ cùng chiều có ý nghĩa thống kê giữa FDI và tăng trưởng kinh tế Umoh, Jacob và Nigeria (1970-2008) Các mô hình nghiên cứu đơn Mối quan hệ cùng chiều có ý nghĩa thống kê giữa FDI và tăng Chuku (2012) trưởng kinh tế. De Mello (1999) 32 quốc gia phát triển và đang phát triển Kiểm định tính dừng Không có nhiều bằng chứng về tác động của FDI tới tăng trưởng Không mạnh (1970- 1990) kinh tế. Manuchehr và Denmark, Finland, Sweden, và Norway Hồi quy tự tương quan với sai Không có mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế tại Ericsson (2001) (1970-1997) phân trễ Finland Chowdhury và Chile, Malaysia, và Thailand (1969- Hồi quy tự tương quan với sai Không có mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế tại Chile Không có Mavrotas (2006) 2000) phân trễ quan hệ Chakraborty và India (1987-2000) Kiểm định nhân quản Granger Không có mối quan hệ nhân quả Nunnenkamp (2006) Sarkar (2007) 51 quốc gia kém phát triển (1970- 2002) OLS và hồi quy OLS fixed và Không có mối quan hệ dài hạn giữa FDI và tăng trưởng kinh tế. mô hình tác động ngẫu nhiên. Shaikh (2010) 47 quốc gia đang phát triển (1981- Hồi quy OLS Mối quan hệ ngược chiều ở một số lĩnh vực Ngược chiều 1999) Khaliq và Noy (2007) Indonesia (1998- 2006) Hồi quy OLS Tác động ngược chiều ở một số lĩnh vực Nguồn: Tổng hợp của tác giả 9