Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Tín dụng của ngân hàng chính sách xã hội Việt Nam đối với người nghèo

Chia sẻ: Quenchua Quenchua | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:282

Thêm vào BST

Báo xấu

105
lượt xem 31
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án đánh giá tác động tín dụng của ngân hàng chính sách xã hội Việt Nam đối với người nghèo thông qua hiệu quả sử dụng vốn vay thể hiện qua việc trả nợ vay đúng hạn. Khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng ngân hàng chính sách xã hội của người nghèo. Đề xuất các giải pháp tăng cường tín dụng của ngân hàng chính sách xã hội Việt Nam đối với người nghèo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Tín dụng của ngân hàng chính sách xã hội Việt Nam đối với người nghèo

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGÔ MẠNH CHÍNH TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM ĐỐI VỚI NGƯỜI NGHÈO LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2018
2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGÔ MẠNH CHÍNH TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI VIỆT NAM ĐỐI VỚI NGƯỜI NGHÈO Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 9340201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS. TS Hoàng Đức 2. PGS. TS Trương Thị Hồng Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2018
3 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án này là công trình nghiên cứu của tôi. Số liệu, kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án này là trung thực và có nguồn gốc trích dẫn rõ ràng. Trong quá trình công tác tại ngân hàng chính sách xã hội Việt Nam, tôi đã sưu tầm số liệu từ ngân hàng chính sách xã hội và tài liệu từ các ngành có liên quan đến việc thực hiện chương trình giảm nghèo và việc triển khai các chương trình tín dụng ưu đãi của chính phủ để thực hiện luận án này. Tôi xin cam đoan luận án này do bản thân tôi thực hiện dưới sự chỉ dẫn của người hướng dẫn khoa học. Luận án hoàn toàn không sao chép từ luận án của người khác. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước viện đào tạo sau đại học, khoa ngân hàng, nhà trường và pháp luật. Tp. Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 8 năm 2018 Tác giả Ngô Mạnh Chính
4 MỤC LỤC Lời cam đoan Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng, biểu Chương 1. Giới thiệu luận án tiến sĩ kinh tế ............................................................... 1 1.1. Sự cần thiết và lý do chọn đề tài ............................................................................. 1 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ............................................................................. 2 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................... 2 1.2.1.1. Mục tiêu tổng quát .............................................................................................. 2 1.2.1.2. Mục tiêu cụ thể..................................................................................................... 2 1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................................. 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 3 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 3 1.3.2.1. Về không gian ...................................................................................................... 3 1.3.2.2. Về thời gian ......................................................................................................... 3 1.4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 3 1.4.1. Phương pháp định tính ........................................................................................... 4 1.3.2. Phương pháp định lượng ......................................................................................... 4 1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ............................................................... 4 1.5.1. Ý nghĩa khoa học .................................................................................................... 4 1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................................................... 5 1.6. Những điểm mới của luận án .................................................................................. 5 1.7. Kết cấu luận án......................................................................................................... 5 Kết luận chương 1 ........................................................................................................... 6 Chương 2. Tổng quan về tình hình nghiên cứu và lược khảo các công trình nghiên cứu liên quan đến tác động của tín dụng đối với người nghèo ..................... 7 2.1. Theo các chương trình giảm nghèo ........................................................................... 7
5 2.2. Theo các vấn đề xã hội ............................................................................................ 14 Kết luận chương 2 ......................................................................................................... 20 Chương 3. Cơ sở lý thuyết về tác động của tín dụng ngân hàng CSXH đối với người nghèo và mô hình nghiên cứu .......................................................................... 22 3.1. Tín dụng ngân hàng ............................................................................................... 22 3.1.1. Tín dụng ngân hàng thương mại .......................................................................... 22 3.1.2. Tín dụng ngân hàng CSXH ................................................................................... 23 3.1.2.1. Khái niệm ........................................................................................................... 23 3.1.2.2. Đặc điểm ............................................................................................................ 23 3.1.3. Sự khác nhau giữa tín dụng ngân hàng CSXH và tín dụng ngân hàng thương mại ...................................................................................................................... 24 3.2. Khái niệm về tín dụng vi mô và nghèo ................................................................ 25 3.2.1. Tín dụng vi mô ...................................................................................................... 25 3.2.2. Nghèo ................................................................................................................... 26 3.3. Lý thuyết về tác động của tín dụng vi mô đối với người nghèo ......................... 27 3.3.1. Các nghiên cứu lý thuyết ...................................................................................... 27 3.3.2. Các nghiên cứu thực nghiệm ............................................................................... 35 3.4. Tác động của tín dụng vi mô đối với người nghèo .............................................. 43 3.5. Mô hình nghiên cứu .............................................................................................. 45 3.6. Ý nghĩa của việc tăng cường tín dụng ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo .................................................................................................................. 48 3.7. Kinh nghiệm tăng cường TDVM đối với người nghèo ở một số quốc gia trên thế giới ............................................................................................................................ 49 3.7.1. Kinh nghiệm của Bangladesh ............................................................................... 49 3.7.2. Kinh nghiệm của Nam Phi .................................................................................... 51 3.7.3. Kinh nghiệm của Hà Lan ...................................................................................... 53 Kết luận chương 3 ......................................................................................................... 54 Chương 4. Thực trạng tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo ....................................................................................................... 56 4.1. Tổng quan về ngân hàng CSXH ........................................................................... 56
6 4.1.1. Quá trình ra đời ngân hàng CSXH ........................................................................ 56 4.1.2. Cơ cấu tổ chức và mạng lưới hoạt động ............................................................... 57 4.1.3. Phương thức hoạt động ......................................................................................... 59 4.1.4. Kết quả hoạt động ................................................................................................ 62 4.1.4.1. Tập trung nguồn vốn .......................................................................................... 62 4.1.4.2. Cho vay .............................................................................................................. 64 4.1.4.3. Thu nợ ................................................................................................................ 65 4.1.4.4. Quản lý dư nợ .................................................................................................... 65 4.1.4.5. Kết quả hoạt động tài chính ............................................................................... 68 4.2. Thực trạng nghèo đói và chương trình giảm nghèo giai đoạn 2011-2015, giai đoạn 2016-2020 của Việt Nam ............................................................................. 70 4.2.1. Chuẩn hộ nghèo, hộ cận nghèo giai đoạn 2011-2015 và giai đoạn 2016-2020 .... 70 4.2.2. Thực trạng và nguyên nhân nghèo ở Việt Nam ................................................... 72 4.2.2.1. Thực trạng nghèo ở Việt Nam .......................................................................... 72 4.2.2.2. Nguyên nhân nghèo ở Việt Nam ...................................................................... 75 4.2.3. Mối quan hệ giữa nghèo và các vấn đề xã hội ...................................................... 76 4.3. Thực trạng tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo ................................................................................................................... 77 4.3.1. Định hướng của chính phủ đối với giảm nghèo.................................................... 77 4.3.2. Tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo ........... 81 4.3.2.1. Đối với việc gia tăng thu nhập người nghèo ..................................................... 81 4.3.2.2. Đối với việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay (trả nợ vay đúng hạn) của người nghèo ................................................................................................................... 82 4.3.2.3. Đối với việc gia tăng khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng CSXH của người nghèo ................................................................................................................... 83 Kết luận chương 4 ......................................................................................................... 84 Chương 5. Khảo sát, kiểm định mô hình nghiên cứu về tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo ..................................................... 85 5.1. Nghiên cứu sơ bộ .................................................................................................... 86 5.1.1. Phỏng vấn chuyên gia ........................................................................................... 86
7 5.1.2. Phỏng vấn nhóm ................................................................................................... 87 5.2. Nghiên cứu chính thức........................................................................................... 90 5.2.1. Các biến nghiên cứu.............................................................................................. 90 5.2.2. Điều tra, khảo sát và thu thập dữ liệu ................................................................... 94 5.2.3. Cách thức tổ chức điều tra, khảo sát ..................................................................... 95 5.2.4. Nội dung điều tra, khảo sát và thống kê mô tả các biến nghiên cứu .................. 96 5.2.5. Mô hình hồi quy .................................................................................................... 97 5.2.6. Kết quả chạy các mô hình ................................................................................... 100 5.2.6.1. Mô hình đánh giá việc gia tăng thu nhập của người nghèo ............................ 100 5.2.6.2. Mô hình đánh giá hiệu quả sử dụng vốn vay (việc trả nợ vay đúng hạn) của người nghèo ................................................................................................................. 107 5.2.6.3. Mô hình đánh giá khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng ngân hàng CSXH của người nghèo ........................................................................................................... 116 5.3. Đánh giá chung về tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo .................................................................................................... 122 5.3.1. Những tác động tích cực .................................................................................... 124 5.3.2. Những tác động chưa tích cực và nguyên nhân .................................................. 125 5.3.2.1. Những tác động chưa tích cực ......................................................................... 125 5.3.2.2. Nguyên nhân của những tác động chưa tích cực ............................................. 126 Kết luận chương 5 ....................................................................................................... 128 Chương 6. Giải pháp tăng cường tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo ..................................................................................................... 130 6.1. Định hướng, mục tiêu và chỉ tiêu giảm nghèo bền vững ở Việt Nam đến năm 2020 ...................................................................................................................... 131 6.1.1. Định hướng ......................................................................................................... 131 6.1.2. Mục tiêu .............................................................................................................. 131 6.1.2.1. Mục tiêu tổng quát ........................................................................................... 131 6.1.2.2. Mục tiêu cụ thể................................................................................................. 132 6.1.3. Các chỉ tiêu chủ yếu cần đạt được đến năm 2020............................................... 132 6.2. Định hướng phát triển ngân hàng CSXH đến năm 2020 ................................ 133
8 6.2.1. Mục tiêu tổng quát .............................................................................................. 134 6.2.2. Mục tiêu cụ thể.................................................................................................... 134 6.2.3. Định hướng hoạt động ........................................................................................ 135 6.2.4. Các điều kiện, cơ sở hỗ trợ để ngân hàng CSXH hoạt động theo định hướng ............................................................................................................................ 136 6.3. Giải pháp tăng cường tín dụng của ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam đối với người nghèo ..................................................................................................... 139 6.3.1. Nhóm giải pháp của ngân hàng CSXH ............................................................... 139 6.3.2. Nhóm giải pháp hỗ trợ của chính phủ, các ngành, địa phương và bản thân người nghèo .................................................................................................................. 147 6.3.2.1. Nhóm giải pháp của chính phủ ........................................................................ 147 6.3.2.2. Giải pháp của Bộ LĐ-TB&XH ........................................................................ 148 6.3.2.3. Nhóm giải pháp của chính quyền địa phương các cấp .................................... 149 6.3.2.4. Nhóm giải pháp của các tổ chức CT-XH nhận ủy thác ................................... 153 6.3.2.5. Giải pháp của các tổ tiết kiệm & vay vốn ........................................................ 154 6.3.2.6. Giải pháp của bản thân người nghèo ............................................................... 155 Kết luận chương 6 ....................................................................................................... 156 Kết luận ......................................................................................................................... 157 Danh mục công trình Tài liệu tham khảo Phụ lục 4.1. Tổng hợp nguồn vốn của ngân hàng CSXH qua các năm trong giai đoạn 2011-2016 Phụ lục 4.2. Tổng hợp doanh số cho vay các chương trình tín dụng giai đoạn 2011- 2016 Phụ lục 4.3. Tổng hợp doanh số thu nợ các chương trình tín dụng trong giai đoạn 2011-2016 Phụ lục 4.4. Chi tiết dư nợ của từng chương trình tín dụng qua các năm trong giai đoạn 2011-2016 Phụ lục 4.5. Chất lượng tín dụng của từng chương trình cho vay thời điểm 31/12/2016
9 Phụ lục 4.6. Thống kê thực trạng hộ nghèo, hộ cận nghèo ở Việt Nam giai đoạn 2011- 2015 theo khu vực. Phụ lục 4.7. Thống kê thực trạng hộ nghèo, hộ cận nghèo ở Việt Nam giai đoạn 2015- 2016 theo khu vực Phụ lục 5.1. Bảng câu hỏi phỏng vấn chuyên gia Phụ lục 5.2. Nội dung trả lời của chuyên gia (Ông Ngô Trường Thi – Chánh văn phòng quốc gia về giảm nghèo) Phụ lục 5.3. Nội dung trả lời của chuyên gia (TS Nguyễn Duy Lượng – Phó Chủ tịch Trung ương Hội nông dân Việt Nam) Phụ lục 5.4. Nội dung trả lời của chuyên gia (Ông Phan Trọng Hữu – Phó trưởng Ban chỉ đạo giảm nghèo tỉnh Đồng Nai) Phụ lục 5.5. Nội dung trả lời của chuyên gia (Ông Nguyễn Nhữ Điều – Nguyên Phó Giám đốc chi nhánh ngân hàng CSXH tỉnh Đồng Nai) Phụ lục 5.6. Bảng câu hỏi phỏng vấn nhóm Phụ lục 5.7. Nội dung trả lời phỏng vấn nhóm (Nhóm thứ I) Phụ lục 5.8. Nội dung trả lời phỏng vấn nhóm (Nhóm thứ II) Phụ lục 5.9. Nội dung trả lời phỏng vấn nhóm (Nhóm thứ III) Phụ lục 5.10. Nội dung trả lời phỏng vấn nhóm (Nhóm thứ IV) Phụ lục 5.11. Nội dung trả lời phỏng vấn nhóm (Nhóm thứ V) Phụ lục 5.12. Nội dung trả lời phỏng vấn nhóm (Nhóm thứ VI) Phụ lục 5.13 Bảng câu hỏi điều tra khảo sát Phụ lục 5.14. Bảng mô tả biến điều tra, khảo sát (Đánh giá gia tăng thu nhập) Phụ lục 5.15. Bảng mô tả biến điều tra, khảo sát (Đánh giá việc trả nợ đúng hạn) Phụ lục 5.16. Bảng mô tả biến điều tra, khảo sát (Đánh giá khả năng tiếp cận các nguồn vốn tín dụng) Phụ lục 5.17. Bảng tổng hợp kết quả điều tra, khảo sát
10 DANH MỤC CÁC TỪ VÀ CHỮ VIẾT TẮT ASXH An sinh xã hội CSXH Chính sách xã hội CT-XH Chính trị - xã hội DTTS Dân tộc thiểu số ĐTCS Đối tượng chính sách KT-XH Kinh tế - xã hội LĐ-TB&XH Lao động – Thương binh và Xã hội MFPED Ủy ban tài chính, kế hoạch và phát triển kinh tế HĐQT Hội đồng quản trị SXKD Sản xuất kinh doanh TCVM Tài chính vi mô TDVM Tín dụng vi mô TDUĐ Tín dụng ưu đãi UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa WB Ngân hàng thế giới WTO Tổ chức thương mại thế giới
11 DANH MỤC HÌNH, BẢNG, BIỂU Hình Hình 4.1 Mô hình tổ chức của ngân hàng CSXH Hình 4.2 Mối quan hệ giữa nghèo và các vấn đề xã hội Hình 6.1 Hệ thống hóa các chương trình cho vay của ngân hàng CSXH Bảng Bảng 2.1 Bảng tổng hợp các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án Sự khác biệt giữa tín dụng ngân hàng CSXH và tín dụng ngân hàng Bảng 3.1 thương mại Chi tiết dư nợ ủy thác theo từng tổ chức CT-XH qua các năm trong giai Bảng 4.1 đoạn 2011-2016 Tỷ trọng dư nợ và chất lượng dịch vụ ủy thác của các tổ chức CT-XH Bảng 4.2 thời điểm 31/12/2016 Bảng 4.3 Kết quả hoạt động tài chính của ngân hàng CSXH giai đoạn 2011-2016 Bảng 4.4 Thực trạng hộ nghèo, hộ cận nghèo ở Việt Nam giai đoạn 2011-2015 Bảng 4.5 Thực trạng hộ nghèo, hộ cận nghèo ở Việt Nam giai đoạn 2016-2020 Bảng 4.6 Kết quả giảm tỷ lệ hộ nghèo qua các năm trong giai đoạn 2011-2015 Bảng 4.7 Kết quả giảm tỷ lệ hộ nghèo qua các năm trong giai đoạn 2015-2016 Tỷ lệ giữa doanh số thu nợ trên dư nợ của ngân hàng CSXH qua các năm Bảng 4.8 trong giai đoạn 2011-2016 Bảng 5.1 Danh sách địa bàn thực hiện và số lượng mẫu điều tra, khảo sát Bảng 5.2 Thống kê mô tả các biên nghiên cứu Bảng 5.3 Ý nghĩa kinh tế của các biến (Đánh giá việc gia tăng thu nhập). Bảng 5.4 Tác động của các biến đến việc gia tăng thu nhập. Bảng 5.5 Ý nghĩa kinh tế của các biến (Đánh giá việc trả nợ đúng hạn). Bảng 5.6 Tác động của các biến đến việc trả nợ đúng hạn. Bảng 5.7 Tác động biên của các biến đến việc trả nợ đúng hạn
12 Ý nghĩa kinh tế của các biến (Đánh giá khả năng tiếp cận các nguồn vốn Bảng 5.8 tín dụng). Bảng 5.9 Tác động của các biến đến khả năng tiếp cận các nguồn vốn tín dụng. Biểu đồ Biểu đồ 4.1 Cơ cấu, tỷ trọng các loại vốn của ngân hàng CSXH thời điểm 31/12/2016 Biểu đồ 4.2 Tăng trưởng dư nợ của ngân hàng CSXH trong giai đoạn 2011-2016 Tỷ trọng dư nợ các chương trình tín dụng các tổ chức CT-XH nhận ủy Biểu đồ 4.3 thác thời điểm 31/12/2016 Biểu đồ 4.4 Thực trạng hộ nghèo, hộ cận nghèo ở Việt Nam giai đoạn 2011-2015 Biểu đồ 4.5 Thực trạng hộ nghèo, hộ cận nghèo ở Việt Nam giai đoạn 2016-2020 Phụ lục Tổng hợp nguồn vốn của ngân hàng CSXH qua các năm trong giai đoạn Phụ lục 4.1 2011-2016 Tổng hợp doanh số cho vay các chương trình tín dụng giai đoạn 2011- Phụ lục 4.2 2016 Tổng hợp doanh số thu nợ các chương trình tín dụng trong giai đoạn Phụ lục 4.3 2011-2016 Chi tiết dư nợ của từng chương trình tín dụng qua các năm trong giai Phụ lục 4.4 đoạn 2011-2016 Phụ lục 4.5 Chất lượng tín dụng của từng chương trình cho vay thời điểm 31/12/2016 Thống kê thực trạng hộ nghèo, hộ cận nghèo ở Việt Nam giai đoạn 2011- Phụ lục 4.6 2015 theo khu vực. Thống kê thực trạng hộ nghèo, hộ cận nghèo ở Việt Nam giai đoạn 2015- Phụ lục 4.7 2016 theo khu vực Phụ lục 5.1 Bảng câu hỏi phỏng vấn chuyên gia. Nội dung trả lời của chuyên gia – Ông Ngô Trường Thi, Chánh văn Phụ lục 5.2 phòng quốc gia về giảm nghèo. Nội dung trả lời của chuyên gia – Ông Nguyễn Duy Lượng, Phó Chủ tich Phụ lục 5.3 Trung ương Hội nông dân Việt Nam.
13 Nội dung trả lời của chuyên gia – Ông Phan Trọng Hữu, Phó Ban chỉ đạo Phụ lục 5.4 giảm nghèo tỉnh Đồng Nai. Nội dung trả lời của chuyên gia – Ông Nguyễn Nhữ Điều, Nguyên Phó Phụ lục 5.5 Giám đốc Chi nhánh ngân hàng CSXH tỉnh Đồng Nai. Phụ lục 5.6 Bảng câu hỏi phỏng vấn nhóm. Phụ lục 5.7 Nội dung trả lời của nhóm I Phụ lục 5.8 Nội dung trả lời của nhóm II Phụ lục 5.9 Nội dung trả lời của nhóm III Phụ lục 5.10 Nội dung trả lời của nhóm IV Phụ lục 5.11 Nội dung trả lời của nhóm V Phụ lục 5.12 Nội dung trả lời của nhóm VI Phụ lục 5.13 Bảng câu hỏi điều tra, khảo sát (Đánh giá việc gia tăng thu nhập). Phụ lục 5.14 Bảng mô tả biến điều tra, khảo sát (Đánh giá việc gia tăng thu nhập). Phụ lục 5.15 Bảng mô tả biến điều tra, khảo sát (Đánh giá việc trả nợ đúng hạn). Bảng mô tả biến điều tra, khảo sát (Đánh giá khả năng tiếp cận nguồn Phụ lục 5.16 vốn tín dụng ngân hàng CSXH). Phụ lục 5.17 Bảng tổng hợp kết quả điều tra, khảo sát.
14 Chương 1 GIỚI THIỆU LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ 1.1. Sự cần thiết và lý do chọn đề tài Hiện nay, vấn đề giảm nghèo đang được cả thế giới quan tâm trong đó có đất nước Việt Nam. Ở Việt Nam, giảm nghèo là một trong những chương trình mục tiêu quốc gia quan trọng với từng giai đoạn cụ thể để phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế và đất nước. Trong phạm vi cả nước, ở từng địa phương khác nhau, do đặc điểm địa lý và điều kiện kinh tế mà mức sống của người dân và tỷ lệ hộ nghèo cũng khác nhau. Theo kết quả khảo sát của Bộ Lao động – Thương binh và xã hội (LB- TB&XH), đầu giai đoạn 2011-2015 Việt Nam có trên 3 triệu hộ nghèo, chiếm tỷ lệ 14,20% so tổng số hộ dân và trên 1,6 triệu hộ cận nghèo, chiếm tỷ lệ 7,49% so tổng số hộ dân. Tại một số vùng khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) ở Tây Bắc, Tây Nguyên và khu vực miền núi ở một số tỉnh miền Trung có những huyện, xã tỷ lệ hộ nghèo còn trên 50% hộ nghèo, thậm chí có một số địa phương trên 70%. Số lượng hộ nghèo trong vùng đồng bào dân tộc ít người chiếm khoảng 50% tổng số hộ nghèo của cả nước. Vì vậy, việc giảm tỷ lệ hộ nghèo, giảm khoảng cách chênh lệch về giàu – nghèo giữa các vùng miền, giữa các địa phương, giữa thành thị và nông thôn là nhiệm vụ trọng yếu của Đảng và Nhà nước. Trên thế giới đã có rất nhiều nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm về vai trò của hệ thống tài chính vi mô (TCVM) và tín dụng vi mô (TDVM) đối với chương trình giảm nghèo của quốc gia tuy nhiên các nghiên cứu này chưa đánh giá cụ thể về tác động của TDVM đối với người nghèo ở các khía cạnh là gia tăng thu nhập, hiệu quả sử dụng vốn vay (việc trả nợ đúng hạn) và khả năng tiếp cận các nguồn vốn tín dụng do đó việc lựa chọn để thực hiện đề tài luận án nhằm mục đích đánh giá tác động tín dụng của ngân hàng Chính sách xã hội (CSXH) Việt Nam đối với người nghèo ở các khía cạnh nêu trên.
15 Ngân hàng CSXH Việt Nam được thành lập theo Quyết định số 131/2002/QĐ- TTg ngày 04/10/2002 của Thủ tướng chính phủ để cho vay hộ nghèo và các đối tượng chính sách (ĐTCS) khác thực hiện Nghị định số 78/2002/NĐ-CP ngày 04/10/2002 của chính phủ. Trải qua các giai đoạn thực hiện chương trình giảm nghèo, theo đánh giá của các bộ, ngành, các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương các cấp và bản thân người nghèo thì tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đã tác động tích cực đối với người nghèo và được xem là một trong những giải pháp chủ lực, góp phần mang lại thành công cho chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới vì vậy chúng ta phải tăng cường tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo để góp phần giảm nghèo nhanh và bền vững ở Việt Nam đến năm 2020. Với mục đích đánh giá chính xác, toàn diện và khách quan tác động của tín dụng ngân hàng CSXH đối với người nghèo và từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo nhằm không ngừng gia tăng thu nhập, khả năng tiếp cận các nguồn vốn tín dụng cho người nghèo, góp phần nâng cao cuộc sống của người nghèo, giảm tỷ lệ hộ nghèo và mang lại thành công cho 2 chương trình mục tiêu quốc gia: giảm nghèo và xây dựng nông thôn mới, thực hiện đảm bảo an sinh xã hội (ASXH) ở Việt Nam chính vì vậy tôi chọn đề tài: “Tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo” làm đề tài nghiên cứu của mình. 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1.1. Mục tiêu tổng quát: Việc thực hiện đề tài luận án nhằm đạt được mục tiêu tổng quát sau đây: Nghiên cứu tác động tín dụng của ngân hàng CSXH đối với người nghèo ở Việt Nam trong việc gia tăng thu nhập, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay (việc trả nợ vay đúng hạn) và khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng ngân hàng CSXH. 1.2.1.2. Mục tiêu cụ thể: Việc thực hiện đề tài luận án nhằm đạt được 4 mục tiêu cụ thể sau đây: (1) Đánh giá tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo thông qua việc gia tăng thu nhập.
16 (2) Đánh giá tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo thông qua hiệu quả sử dụng vốn vay thể hiện qua việc trả nợ vay đúng hạn. (3) Đánh giá khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng ngân hàng CSXH của người nghèo. (4) Đề xuất các giải pháp tăng cường tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo. 1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu: Mục tiêu nghiên cứu của đề tài luận án được trả lời bằng các câu hỏi sau đây: (1) Tín dụng ngân hàng CSXH Việt Nam có tác động đến việc gia tăng thu nhập của người nghèo hay không? (2) Tín dụng ngân hàng CSXH Việt Nam có tác động đến hiệu quả sử dụng vốn (việc trả nợ vay đúng hạn) của người nghèo hay không? (3) Các yếu tố nào ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận các nguồn vốn tín dụng CSXH cho người nghèo? (4) Giải pháp cơ bản nào góp phần tăng cường tín dụng ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo để gia tăng thu nhập, trả nợ vay đúng hạn và gia tăng khả năng tiếp cận các nguồn vốn tín dụng CSXH? 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo trong mối quan hệ về gia tăng thu nhập, tăng cường khả năng trả nợ vay đúng hạn và khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng ngân hàng CSXH cho người nghèo. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu 1.3.2.1. Về không gian: Nghiên cứu tác động tín dụng của ngân hàng CSXH đối với người nghèo ở Việt Nam. 1.3.2.2. Về thời gian: Số liệu được sử dụng trong giai đoạn 2011 – 2016. 1.4. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp cả 2 phương pháp nghiên cứu định tính và phân tích định lượng để phân tích, đánh giá tác động tín dụng ngân
17 hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo qua 3 mô hình nghiên cứu là mô hình đánh giá tác động của tín dụng ngân hàng CSXH đến việc gia tăng thu nhập của người nghèo, mô hình ước lượng tác động tín dụng của ngân hàng CSXH đến việc trả nợ vay đúng hạn của người vay và mô hình đánh giá khả năng tiếp cận các nguồn vốn tín dụng CSXH của người nghèo. 1.4.1. Phương pháp định tính Thực hiện nghiên cứu bằng phương pháp định tính để đánh giá tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo dựa trên 3 mô hình nghiên cứu (đánh giá việc gia tăng thu nhập, hiệu quả sử dụng vốn vay (việc trả nợ vay đúng hạn) và khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng ngân hàng CSXH của người nghèo) được dựa trên các nghiên cứu của Duvendack và cộng sự (2011) về bằng chứng tác động của TCVM trên hạnh phúc của người nghèo, Stewart và cộng sự (2010) về tác động của TCVM đối với người nghèo và Stewart và cộng sự (2012) về TDVM, tiết kiệm vi mô và cho thuê vi mô có phục vụ cho tài chính hộ gia đình một cách hiệu quả. Tác giả thực hiện phỏng vấn trực tiếp đối với 4 chuyên gia trong lĩnh vực giảm nghèo và 6 nhóm khách hàng vay vốn ngân hàng CSXH. 1.4.2. Phương pháp định lượng Thực hiện nghiên cứu bằng phân tích định lượng để đánh giá tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo. Luận án xây dựng 3 mô hình nghiên cứu để đánh giá tác động tín dụng của ngân hàng CSXH đến gia tăng thu nhập, đến hiệu quả sử dụng vốn vay (việc trả nợ vay đúng hạn) và khả năng tiếp cận các nguồn vốn tín dụng CSXH của người nghèo. Số liệu nghiên cứu được điều tra, khảo sát với mẫu đại biểu là 1.994 hộ gia đình nghèo vay vốn ngân hàng CSXH. 1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 1.5.1. Ý nghĩa khoa học Thông qua việc vận dụng kết quả triển khai các chương trình tín dụng ưu đãi của chính phủ và việc xây dựng, kiểm định 3 mô hình nghiên cứu, luận án cho thấy tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo trong việc gia tăng thu nhập và sử dụng vốn vay hiệu quả (trả nợ vay đúng hạn). Đồng thời chỉ ra khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng ngân hàng CSXH của người nghèo.
18 1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn Đóng góp thêm một số giải pháp khả thi cho việc tăng cường tín dụng ngân hàng CSXH nhằm gia tăng thu nhập, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay (trả nợ vay đúng hạn) và mở rộng khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng ngân hàng CSXH cho người nghèo. 1.6. Những điểm mới của luận án: Luận án có những điểm mới so với các nghiên cứu trước đây là: (1) Luận án nghiên cứu tác động của tín dụng ngân hàng CSXH đối với người nghèo ở Việt Nam mà các nghiên cứu trước đây chưa thực hiện. (2) Luận án xây dựng đồng thời 3 mô hình nghiên cứu (đánh giá việc gia tăng thu nhập, việc trả nợ vay đúng hạn và khả năng tiếp cận các nguồn vốn tín dụng của người nghèo) để đánh giá tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo. 1.7. Kết cấu của luận án Luận án gồm 6 chương. Chương 1: Giới thiệu luận án tiến sĩ kinh tế với các nội dung như: Sự cần thiết và lý do chọn đề tài, mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài, những điểm mới và kết cấu luận án. Chương 2: Tổng quan tình hình nghiên cứu và lược khảo các công trình nghiên cứu liên quan đến tác động của tín dụng đối với người nghèo theo các chương trình giảm nghèo và theo các vấn để xã hội. Chương 3: Cơ sở lý thuyết về tác động của tín dụng ngân hàng CSXH đối với người nghèo và mô hình nghiên cứu với các nội dung là: Giới thiệu về tín dụng ngân hàng thương mại và tín dụng ngân hàng CSXH, lý thuyết về TDVM đối với người nghèo với các nghiên cứu lý thuyết và thực nghiệm, tác động của TDVM đối với người nghèo, mô hình nghiên cứu, kinh nghiệm tăng cường TDVM đối với người nghèo ở một số quốc gia trên thế giới và bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam. Chương 4: Thực trạng tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo với các nội dung như: Tổng quan về ngân hàng CSXH, thực trạng
19 nghèo đói và chương trình giảm nghèo giai đoạn 2011-2015 của Việt Nam, thực trạng tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo. Chương 5: Khảo sát, kiểm định mô hình nghiên cứu về tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo với các nội dung như: nghiên cứu sơ bộ, nghiên cứu chính thức và đánh giá chúng về tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo. Chương 6: Giải pháp tăng cường tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo với các nội dung như: Định hướng, mục tiêu và chỉ tiêu giảm nghèo bền vững ở Việt Nam đến năm 2020, định hướng phát triển ngân hàng CSXH đến năm 2020 và các giải pháp tăng cường tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo. Kết luận chương 1 Chương 1 đã cho chúng ta thấy những nội dung của luận án tiến sĩ kinh tế như: sự cần thiết và lý do chọn đề tài, mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài, những điểm mới và kết cấu luận án. Từ những nội dung trong chương 1, chúng ta đã thấy rõ mục tiêu nghiên cứu của luận án về tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo ở Việt Nam, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của việc nghiên cứu của việc nghiên cứu tác động tín dụng của ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo và những điểm mới mà các nghiên cứu trước đây chưa thực hiện.
20 Chương 2 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ LƯỢC KHẢO CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN TÁC ĐỘNG CỦA TÍN DỤNG ĐỐI VỚI NGƯỜI NGHÈO Chương 1 đã giới thiệu cho chúng ta các nội dung chính của luận án tiến sĩ kinh tế. Để có cơ sở cho việc đánh giá tác động tín dụng ngân hàng CSXH Việt Nam đối với người nghèo, chương 2 sẽ giới thiệu tổng quan tình hình nghiên cứu và lược khảo những công trình nghiên cứu chủ yếu liên quan đến tác động của tín dụng đối với người nghèo trên thế giới và Việt Nam. Thời gian gần đây, trên thế giới và ở Việt Nam đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về tác động của TCVM, TDVM đối với chương trình giảm nghèo và các vấn đề xã hội ở mỗi quốc gia. Tuy nhiên, phần lớn các nghiên cứu chủ yếu tập trung đánh giá vai trò của hệ thống TCVM, TDVM đối với giảm nghèo và chưa đánh giá cụ thể tác động của TDVM đối với người nghèo thể hiện qua việc gia tăng thu nhập, hiệu quả sử dụng vốn vay (trả nợ vay đúng hạn) và khả năng tiếp cận các nguồn vốn tín dụng của người nghèo. Dưới đây là những công trình nghiên cứu chủ yếu liên quan đến tác động của tín dụng đối với người nghèo theo các chương trình giảm nghèo và theo các vấn đề xã hội. 2.1. Theo các chương trình giảm nghèo Thứ nhất, Imai và cộng sự (2002) thực hiện nghiên cứu về TCVM và nghèo đói: Một quan điểm vĩ mô. Nghiên cứu được thực hiện dựa trên dữ liệu của 48 quốc gia đang phát triển vào thời điểm 2007 và được hồi quy theo mô hình OLS và 2SLS với các kết quả là: (1) Nghiên cứu cho thấy mối quan hệ giữa tổng doanh số cho vay bình quân đầu người của các tổ chức TCVM (MFI), sự tiếp cận cộng đồng (số người vay tích cực) và chỉ số nghèo đói (FGI): Tổng doanh số cho vay bình quân đầu người tăng thì chỉ số nghèo đói giảm. (2) Phát triển tài chính mà đặc biệt là gia tăng tỷ trọng tín dụng có vai trò quan trọng đối với tốc độ tăng trưởng GDP của mỗi quốc gia vì nó giúp cho người dân, người nghèo gia tăng đầu tư và gia tăng thu nhập và khi chính