Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Nhân vật anh hùng văn hóa trong truyện kể dân gian về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI<br /> <br /> ĐẶNG THỊ LAN ANH<br /> <br /> NHÂN VẬT ANH HÙNG VĂN HÓA<br /> TRONG TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VỀ THỜI KỲ<br /> VĂN LANG - ÂU LẠC<br /> Chuyên ngành: Văn học dân gian<br /> Mã số: 62.22.01.25<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN<br /> <br /> NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:<br /> PGS.TS LÊ TRƢỜNG PHÁT<br /> <br /> HÀ NỘI, 2016<br /> <br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> Tôi xin cam đoan rằng:<br /> - Luận án Tiến sĩ này là kết quả nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng<br /> dẫn của người hướng dẫn khoa học, chưa từng được công bố trong các công<br /> trình nghiên cứu của ai khác.<br /> - Luận án đã được tiến hành nghiên cứu một cách nghiêm túc, cầu thị.<br /> Tác giả Luận án<br /> <br /> Đặng Thị Lan Anh<br /> <br /> KÍ HIỆU VIẾT TẮT<br /> <br /> TCN<br /> <br /> :<br /> <br /> Tr<br /> <br /> :<br /> <br /> Nxb<br /> <br /> :<br /> <br /> Trước Công nguyên<br /> trang<br /> Nhà xuất bản<br /> <br /> KHXH : Khoa học xã hội<br /> HN<br /> <br /> :<br /> <br /> Hà Nội<br /> <br /> GS<br /> <br /> :<br /> <br /> Giáo sư<br /> <br /> PGS<br /> <br /> :<br /> <br /> Phó Giáo sư<br /> <br /> Tp HCM: Thành phố Hồ Chí Minh<br /> VHTT<br /> <br /> :<br /> <br /> Văn hóa thông tin<br /> <br /> VHTTTT: Văn hóa thông tin thể thao<br /> VHNT :<br /> <br /> Văn hóa nghệ thuật<br /> <br /> ĐTKH :<br /> <br /> Đề tài khoa học<br /> <br /> ĐHQG :<br /> <br /> Đại học Quốc gia<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> Trang<br /> MỞ ĐẦU .................................................................................................................................. 1<br /> 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................................. 1<br /> 2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 2<br /> 3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................................. 3<br /> 4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................................... 4<br /> 5. Đóng góp mới của luận án .................................................................................................. 4<br /> 6. Cấu trúc của luận án ............................................................................................................ 5<br /> Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN..... 6<br /> 1.1. Tổng quan lịch sử vấn đề ................................................................................................. 6<br /> 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới về hình tượng nhân vật anh hùng<br /> văn hóa trong folklore ............................................................................................................. 6<br /> 1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam về nhân vật anh hùng văn hóa<br /> và truyện kể dân gian về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc. ........................................................ 12<br /> 1.2. Tổng quan về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc ................................................................... 19<br /> 1.2.1. Thư tịch và việc xác định niên đại, cương vực lãnh thổ thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .. 19<br /> 1.2.2. Tên gọi Văn Lang - Âu Lạc ........................................................................................ 24<br /> 1.2.3. Đặc điểm văn hóa vật chất - xã hội - tinh thần thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc ...............25<br /> 1.3. Tổng quan truyện kể dân gian về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc ................................. 32<br /> 1.3.1 Giới thuyết về truyện kể dân gian .............................................................................. 32<br /> 1.3.2. Cơ sở lịch sử - văn hóa của sự hình thành và phát triển dòng truyện kể<br /> dân gian về nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc............................... 39<br /> 1.3.3. Diện mạo truyện kể dân gian về nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ<br /> Văn Lang - Âu Lạc ................................................................................................................. 41<br /> 1.4. Tổng quan về nhân vật anh hùng văn hóa trong truyện kể dân gian ........................ 43<br /> 1.4.1. Quan niệm về nhân vật anh hùng văn hóa ............................................................... 44<br /> 1.4.2. Nguồn gốc và những kiến giải về mẫu hình nhân vật anh hùng văn hóa<br /> trong folklore............................................................................................................................ 46<br /> 1.4.3. Phân loại nhân vật anh hùng văn hóa ...................................................................... 50<br /> 1.5. Tổng quan một số vấn đề lý luận .................................................................................. 51<br /> Tiểu kết chương 1 .................................................................................................................. 53<br /> <br /> Chƣơng 2. CẤU TRÖC VÀ MOTIF VÕNG ĐỜI CỦA NHÂN VẬT ANH HÙNG<br /> VĂN HÓA TRONG TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VỀ THỜI KỲ<br /> VĂN LANG - ÂU LẠC ....................................................................................................... 54<br /> 2.1. Cấu trúc vòng đời của nhân vật anh hùng văn hóa trong truyện kể dân gian<br /> về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .............................................................................................. 54<br /> 2.1.1. Cổ mẫu anh hùng văn hóa trong thần thoại: Nguồn cội của cấu trúc hình tượng<br /> nhân vật anh hùng văn hóa trong truyện kể dân gian về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc........54<br /> 2.1.2. Khảo sát cấu trúc vòng đời của nhân vật anh hùng văn hóa qua một số<br /> truyện kể dân gian tiêu biểu về thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .............................................. 62<br /> 2.2. Kiến giải những motif tiêu biểu trong cấu trúc vòng đời của nhân vật anh hùng<br /> văn hóa..................................................................................................................................... 75<br /> 2.2.1. Nhóm motif liên quan đến nguồn gốc thần bí; sự sinh nở kỳ lạ và thời thơ ấu<br /> trong chu trình vòng đời của người anh hùng văn hóa (từ điểm 1 đến điểm 9)..............75<br /> 2.2.2. Nhóm motif liên quan đến hành trạng và chiến công trong chu trình vòng đời<br /> của người anh hùng văn hóa (từ điểm 10 đến điểm 17) ................................................85<br /> 2.2.3. Nhóm motif liên quan đến cái chết và sự hóa thân trong chu trình vòng đời<br /> của người anh hùng văn hóa (từ điểm 18 đến điểm 22) ................................................97<br /> Tiểu kết chương 2 .................................................................................................................. 99<br /> Chƣơng 3. HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT ANH HÙNG VĂN HÓA THỜI KỲ<br /> VĂN LANG - ÂU LẠC TRONG TÍN NGƢỠNG, LỄ HỘI, PHONG TỤC ......... 100<br /> 3.1. Hình tượng nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc trong<br /> tín ngưỡng dân gian .....................................................................................................100<br /> 3.1.1. Mối quan hệ giữa tín ngưỡng dân gian với truyện kể về nhân vật anh hùng<br /> văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc .............................................................................100<br /> 3.1.2. Dấu tích anh hùng văn hóa trong một số tín ngưỡng dân gian tiêu biểu ..............103<br /> 3.2. Hình tượng nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc trong lễ hội ..... 119<br /> 3.2.1. Khái quát về việc phụng thờ nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang<br /> - Âu Lạc qua khảo sát lễ hội ........................................................................................119<br /> 3.2.2. Dấu tích anh hùng văn hóa trong một số lễ hội tiêu biểu .................................121<br /> 3.3. Hình tượng nhân vật anh hùng văn hóa thời kỳ Văn Lang - Âu Lạc trong<br /> phong tục tập quán .......................................................................................................134<br /> 3.3.1. Khái quát về phong tục tập quán Việt Nam.......................................................134<br /> <br />