Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực

Chia sẻ: Tiểu Ngư | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:233

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về quản lý bồi dưỡng giáo viên, đánh giá năng lực và đánh giá quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông, luận án đề xuất giải pháp quản lý bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TIẾNG ANH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 9 14 01 14 HÀ NỘI – 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ THU PHƯƠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TIẾNG ANH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 9 14 01 14 Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. NGUYỄN ĐỨC CHÍNH PGS. TS. NGUYỄN KHẮC BÌNH HÀ NỘI – 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án “Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả Nguyễn Thị Thu Phương i
LỜI CẢM ƠN Luận án này đã không thể hoàn thành nếu thiếu sự hướng dẫn, cổ vũ động viên và hỗ trợ của nhiều cá nhân và tổ chức. Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và lời cảm ơn sâu sắc tới GS.TS. Nguyễn Đức Chính và PGS.TS Nguyễn Khắc Bình, hai người Thầy đã nhiệt tình hướng dẫn, động viên giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và viết luận án này. Những nhận xét và đánh giá của các Thầy, đặc biệt là những gợi ý về hướng giải quyết vấn đề trong suốt quá trình nghiên cứu, thực sự là những bài học vô cùng quý giá đối với tôi không chỉ trong quá trình viết luận án mà cả trong hoạt động nghiên cứu sau này. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn chân thành đến tập thể cán bộ, viên chức Trường Đại học Giáo dục đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi nghiên cứu và học tập tại Trường. Tôi xin chân thành cảm ơn Quý Thầy, Cô, Anh, Chị đang công tác tại các Bộ, Sở, Phòng Giáo dục và Đào tạo, các trường trung học phổ thông tại thành phố Hà Nội, thành phố Vĩnh Phúc và thành phố Quảng Ninh đã giúp đỡ, góp ý, tư vấn và cung cấp thông tin cho tôi trong quá trình nghiên cứu lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh. Tôi cũng xin cảm ơn các Thầy, Cô giáo và đồng nghiệp ở Trường trung học phổ thông Thăng Long, Hà Nội, nơi tôi đang công tác, các Anh, Chị là những nghiên cứu sinh trong lớp QH-2014-S đã dành nhiều tình cảm, chia sẻ, giúp đỡ, động viên tôi trong những ngày học tập, nghiên cứu. Lời cảm ơn cuối cùng, cũng là lời cảm ơn đặc biệt nhất, tôi xin gửi đến những người thân trong gia đình, những người đã luôn sát cạnh, tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thể hoàn thành luận án này. Xin chân thành cảm ơn tình cảm của mọi người đã dành cho tôi! Tác giả Nguyễn Thị Thu Phương ii
MỤC LỤC Trang Lời cam đoan ........................................................................................................... i Lời cảm ơn ............................................................................................................. ii Mục lục .................................................................................................................. iii Danh mục các hình, bảng, biểu đồ ......................................................................... x MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BỒI DƯỠNG VÀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TIẾNG ANH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ............ 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.......................................................................... 9 1.1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề năng lực, năng lực ngôn ngữ và năng lực giao tiếp, tiếp cận phát triển, bồi dưỡng theo tiếp cận năng lực ..................................... 9 1.1.1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề năng lực .................................................... 9 1.1.1.2. Tổng quan nghiên cứu vấn đề năng lực ngôn ngữ và năng lực giao tiếp .............................................................................................................................. 15 1.1.1.3. Tổng quan nghiên cứu về tiếp cận phát triển, vấn đề bồi dưỡng giáo viên theo tiếp cận năng lực giao tiếp............................................................................ 18 1.1.2. Tổng quan nghiên cứu vấn đề quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên ...... 20 1.2. Những vấn đề lý luận về quản lý, bồi dưỡng, quản lý hoạt động bồi dưỡng .............................................................................................................................. 24 1.2.1. Quản lý và quản lý giáo dục....................................................................... 24 1.2.1.1. Quản lý .................................................................................................... 24 1.2.1.2. Quản lý giáo dục ..................................................................................... 26 1.2.2. Bồi dưỡng và bồi dưỡng giáo viên ................................................................28 1.2.2.1. Bồi dưỡng, hoạt động bồi dưỡng............................................................. 28 1.2.2.2. Bồi dưỡng giáo viên ................................................................................ 31 iii
1.2.3. Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên ........................................................32 1.3. Giáo dục trung học phổ thông trong hệ thống giáo dục quốc dân .................. 33 1.3.1. Khái quát về trường trung học phổ thông ......................................................33 1.3.2. Nội dung giáo dục phổ thông theo hướng đổi mới căn bản, toàn diện.........34 1.3.3. Tiếng Anh và giáo viên tiếng Anh trong giáo dục trung học phổ thông ......35 1.3.3.1. Môn tiếng Anh trong chương trình giáo dục trung học phổ thông ............35 1.3.3.2. Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông ..................................................36 1.4. Chuẩn năng lực tiếng Anh và bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực ...........................................................................................................38 1.4.1. Chuẩn năng lực tiếng Anh theo khung chuẩn châu Âu.................................38 1.4.2. Đặc thù của năng lực giao tiếp bằng ngoại ngữ - mối quan hệ giữa năng lực ngôn ngữ và năng lực văn hoá trong năng lực giao tiếp (ngữ năng) .....................40 1.4.3. Bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực ................43 1.5. Các thành tố của hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh ........................ 45 1.5.1. Mục tiêu bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông .45 1.5.2. Nội dung bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh .....................................................47 1.5.3. Hình thức tổ chức, phương thức bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh .............. 47 1.5.4. Đánh giá kết quả bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh. .............................................49 1.5.5. Tự bồi dưỡng .......................................................................................................49 1.5.6. Mối quan hệ giữa đào tạo và bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh...........................50 1.6. Nội dung quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực ................................................... 51 1.6.1. Tổ chức đánh giá trình độ hiện tại, xác định nhu cầu bồi dưỡng và lập kế hoạch bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực .................................................................................................... 51 1.6.2. Tổ chức thiết kế chương trình bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực..................................................................................................... 52 iv
1.6.3. Tổ chức triển khai các hình thức bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực..................................................................................................... 54 1.6.4. Đánh giá kết quả hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực……………………………....... 54 1.6.5. Tăng cường chính sách, cơ chế tạo động lực cho hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh ......................................................................................................... 55 1.6.6. Tổ chức hoạt động tự bồi dưỡng của giáo viên tiếng Anh nhằm phát triển năng lực ........................................................................................................................... 56 1.6.7. Quản lý các lực lượng tham gia bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh .................. 57 1.7. Các yếu tố tác động đến quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực ............................. 58 1.7.1. Yếu tố khách quan......................................................................................... 58 1.7.1.1. Hội nhập quốc tế về giáo dục .................................................................... 58 1.7.1.2. Giao lưu, quảng bá văn hóa và ảnh hưởng tích cực ................................. 59 1.7.1.3. Sự quốc tế hóa tiếng Anh .......................................................................... 59 1.7.1.4. Nguồn học liệu mở, phong phú ................................................................. 60 1.7.2. Yếu tố chủ quan ............................................................................................ 61 1.7.2.1. Thay đổi trong và ngoài nhà trường ......................................................... 61 1.7.2.2. Nhu cầu học tập, tự bồi dưỡng của giáo viên........................................... 62 1.7.2.3. Môi trường học tiếng Anh ......................................................................... 63 1.7.2.4. Các chế độ, chính sách .............................................................................. 64 Kết luận chương 1.................................................................................................. 66 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG VÀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TIẾNG ANH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC .................... 68 2.1. Giới thiệu nghiên cứu thực trạng ......................................................................... 68 2.1.1. Mục đích nghiên cứu thực trạng ....................................................................... 68 v
2.1.2. Đối tượng, phạm vi và thời gian khảo sát.................................................... 68 2.1.3. Nội dung và phương pháp nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực………………………………………………………………………………..70 2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng ...................................................................... 74 2.2.1. Đánh giá độ tin cậy của thang đo ............................................................... 74 2.2.2. Thực trạng nhận thức về mức độ cần thiết của hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông .................................................. 76 2.2.3. Thực trạng đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên tiếng Anh về mức độ cần thiết của một số nội dung bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực .......................................................................... 78 2.2.4. Thực trạng đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên tiếng Anh về lợi ích của hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực .......................................................................................................... 80 2.2.5. Thực trạng bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực ........................................................................................... 83 2.2.5.1. Thực trạng về tần suất tham gia các khóa bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông ........................................................................... 83 2.2.5.2. Thực trạng những khó khăn giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông gặp phải khi tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ…85 2.2.6. Thực trạng quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực ....................................................................... 88 2.2.6.1. Thực trạng đánh giá các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh .................................................................................................................. 88 2.2.6.2. Thực trạng quản lý nhiệm vụ tự bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông ................................................................................................. 90 2.2.6.3. Thực trạng sắp xếp, đánh giá và sử dụng giáo viên tiếng Anh các trường vi
trung học phổ thông ................................................................................................. 92 2.3. Nhận xét và đánh giá chung về quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực .............................. 93 2.3.1. Điểm mạnh ................................................................................................ 94 2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân ............................................................................ 95 Kết luận chương 2 ................................................................................................... 99 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN TIẾNG ANH CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ........................................................ 100 3.1. Những định hướng xác lập các giải pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực…...…………………………………………………………………………100 3.2. Nguyên tắc xây dựng các giải pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực............... 101 3.3. Các giải pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục ...................................................................................................................... 103 3.3.1. Tổ chức nâng cao nhận thức về quản lý hoạt động bồi dưỡng của cán bộ quản lý giáo dục và hoạt động bồi dưỡng và tự bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực .............................................................................. 103 3.3.2. Nhóm giải pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh hướng tới sự phát triển năng lực bền vững.................................................................... 107 3.3.2.1. Tổ chức xác định nhu cầu bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh .....................107 3.3.2.2. Lập kế hoạch bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh .........................................108 3.3.2.3. Tổ chức xác định nội dung, hình thức bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh .110 3.3.2.4. Tổ chức phân cấp quản lý bồi dưỡng.......................................................123 3.3.2.5. Lựa chọn đơn vị, chuyên gia, cộng tác viên bồi dưỡng tiếng Anh ........129 vii
3.3.2.6. Điều chỉnh các điều kiện chủ quan, khách quan ảnh hưởng phục vụ công tác bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh ........................................................................132 3.3.2.7. Tổ chức kiểm tra, đánh giá kết quả bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh ......135 3.3.2.8. Sử dụng kết quả bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh.....................................137 3.3.3. Quản lý hoạt động tự bồi dưỡng và phát triển năng lực giáo viên tiếng Anh ............................................................................................................................ 139 3.3.3.1. Quản lý hoạt động tự xác định nhu cầu và lập kế hoạch bồi dưỡng của giáo viên tiếng Anh ........................................................................................................140 3.3.3.2. Chỉ đạo, định hướng nội dung tự bồi dưỡng và phát triển năng lực. .....142 3.3.3.3. Chỉ đạo bộ phận kiểm tra, giám sát và hỗ trợ hoạt động tự bồi dưỡng .143 3.3.3.4. Thanh tra định kỳ và đột xuất việc thực hiện nhiệm vụ tự bồi dưỡng ...145 3.3.3.5. Tổ chức để giáo viên tiếng Anh báo cáo kết quả tự bồi dưỡng, đánh giá và khen thưởng kịp thời ..............................................................................................146 3.4. Quản lý sắp xếp, đánh giá và sử dụng giáo viên tiếng Anh ........................ 148 3.4.1. Lập kế hoạch sắp xếp, sử dụng giáo viên tiếng Anh .................................149 3.4.2. Đánh giá và sử dụng giáo viên tiếng Anh theo năng lực ...........................151 3.4.3. Sử dụng theo nguyện vọng của giáo viên tiếng Anh .................................153 3.4.4. Sử dụng theo cơ cấu và đề nghị của tổ bộ môn..........................................154 3.4.5. Sử dụng theo yêu cầu của nhà trường .........................................................155 3.4.6. Sử dụng theo yêu cầu, quy hoạch của cán bộ quản lý ...............................156 3.4.7. Kết hợp các biện pháp trên ..........................................................................157 3.5. Tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp.......................................... 158 3.5.1. Kết quả khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp nhằm quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực . 159 3.5.1.1. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các giải pháp nhằm quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực .......................159 viii
3.5.1.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các giải pháp nhằm quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực .......................161 3.5.2. Thực nghiệm giải pháp: Xác định nội dung bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh .................................................................................................................................163 3.5.2.1. Mục đích thực nghiệm..............................................................................163 3.5.2.2. Nhiệm vụ và nội dung thực nghiệm ...................................................... 163 3.5.2.3. Đối tượng thực nghiệm ......................................................................... 163 3.5.2.4. Thời gian thực nghiệm .......................................................................... 164 3.5.2.5. Quá trình tổ chức thực nghiệm.............................................................. 164 3.5.2.6. Kết quả thực nghiệm và nhận định, đánh giá ....................................... 165 Kết luận chương 3.................................................................................................171 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .....................................................................172 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ...........................................................177 TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................178 DANH MỤC PHỤ LỤC ....................................................................................... P1 ix
DANH MỤC CÁC HÌNH, BẢNG, BIỂU ĐỒ DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Mô hình năng lực ASK ........................................................................... 11 Hình 1.2. Mô hình năng lực tảng băng trôi ............................................................ 11 Hình 1.3. Quan niệm năng lực giao tiếp của Canale và Swain ............................. 16 Hình 1.4. Hoạt động quản lý ................................................................................... 25 Hình 1.5. Mối quan hệ giữa các chức năng quản lý............................................... 26 Hình 1.6. Mô hình năng lực giao tiếp theo Guy ..................................................... 41 Hình 2.1. Quy trình khảo sát ................................................................................... 73 x
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Mẫu khách thể khảo sát .......................................................................... 72 Bảng 2.2. Độ tin cậy thang đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên tiếng Anh về mức độ cần thiết của một số nội dung bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh ................ 74 Bảng 2.3. Hệ số tương quan giữa từng biến và tổng thang đo đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên tiếng Anh về mức độ cần thiết của một số nội dung bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông ............................................ 74 Bảng 2.4. Độ tin cậy của thang đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên tiếng Anh về lợi ích của hoạt động bồi dưỡng và phát triển năng lực giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông ..................................................................................... 75 Bảng 2.5. Hệ số tương quan giữa từng biến và tổng thang đo đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên tiếng Anh về lợi ích của hoạt động bồi dưỡng và phát triển năng lực giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông ............................. 75 Bảng 2.6. Đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên tiếng Anh về mức độ cần thiết của một số nội dung bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh ............................................. 78 Bảng 2.7. Đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên tiếng Anh về lợi ích của hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh....................................................................... 81 Bảng 2.8. Tần suất giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông tham gia các khóa bồi dưỡng .................................................................................................. 83 Bảng 2.9. Đánh giá các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông ...................................................................... 89 Bảng 2.10. Đánh giá các biện pháp quản lý nhiệm vụ tự bồi dưỡng của giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông ............................................................. 91 Bảng 2.11. Đánh giá các biện pháp quản lý sắp xếp, đánh giá và sử dụng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông ............................................................. 92 Bảng 3.1. Đánh giá tính cấp thiết của các giải pháp nhằm quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực..............................159 Bảng 3.2. Đánh giá tính khả thi của các giải pháp nhằm quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực..............................161 xi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Mẫu khách thể khảo sát ...................................................................... 72 Biểu đồ 2.2. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về mức độ cần thiết của hoạt động bồi dưỡng và phát triển năng lực giáo viên tiếng Anh ......................... 76 Biểu đồ 2.3. Đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên tiếng Anh về mức độ cần thiết của một số nội dung bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh..................................... 78 Biểu đồ 2.4. Đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên tiếng Anh về lợi ích của hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh .............................................................. 81 Biểu đồ 2.5. Tần suất giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông tham gia các khóa bồi dưỡng ............................................................................................ 84 Biểu đồ 2.6. Những khó khăn giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông gặp phải khi tham gia các khóa bồi dưỡng ............................................................. 86 Biểu đồ 2.7. Đánh giá các biện pháp quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông ...................................................................... 89 Biểu đồ 2.8. Đánh giá các biện pháp quản lý nhiệm vụ tự bồi dưỡng của giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông ............................................................. 91 Biểu đồ 2.9. Đánh giá các biện pháp quản lý sắp xếp, đánh giá và sử dụng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông ..................................................... 93 Biểu đồ 3.1. Đánh giá tính cấp thiết của các giải pháp nhằm quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực..............................160 Biểu đồ 3.2. Đánh giá tính khả thi của các giải pháp nhằm quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực..............................162 xii
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sự nghiệp giáo dục đào tạo là sự nghiệp chung của Đảng, Nhà nước và toàn xã hội nhưng người trực tiếp thực hiện nhiệm vụ là nhà giáo. Hai trong số các nhân tố then chốt quyết định chất lượng giáo dục chính là thầy cô giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Thầy cô giáo có trách nhiệm truyền bá cho thế hệ trẻ lý tưởng đạo đức chân chính, hệ thống các giá trị, tinh hoa văn hóa của dân tộc và nhân loại, bồi dưỡng cho họ những phẩm chất cao quý và năng lực sáng tạo phù hợp với sự phát triển và tiến bộ của xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh: “Nhiệm vụ giáo dục là rất quan trọng và vẻ vang, nếu không có thầy giáo thì không có giáo dục…không có giáo dục, không có cán bộ thì không nói gì đến kinh tế - văn hóa”. [51] Nghị quyết 29 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI đã xác định: “Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo. Xây dựng quy hoạch, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng và hội nhập quốc tế. Thực hiện chuẩn hóa đội ngũ nhà giáo theo từng cấp học và trình độ đào tạo”. [2] Trong bối cảnh toàn cầu hóa, nền kinh tế tri thức và các cuộc cách mạng công nghiệp, công nghệ, sáng tạo và đổi mới diễn ra nhanh chóng, ngoại ngữ là chìa khóa giúp người sử dụng lĩnh hội, nghiên cứu, áp dụng những tri thức quốc tế mới, tiếp cận với những nền văn hóa khác nhau, tận dụng nhiều cơ hội để phát triển và hội nhập. Hội nhập quốc tế đã trở thành chủ trương lớn và chính sách phát triển kinh tế, xã hội của Việt Nam trong suốt những năm qua. Việc giao lưu, hội nhập với thế giới đã đem lại cho đất nước nhiều cơ hội và cả thách thức. Để chắt lọc được những tinh hoa, tiến bộ và hợp tác hiệu quả, chúng ta phải sử dụng ngoại ngữ như một công cụ hữu hiệu, để có thể hiểu, vận dụng vào xây dựng và phát triển đất nước. Hội nhập còn mở ra cánh cửa cho nguồn nhân lực Việt Nam, khi học sinh từ bậc phổ thông đến đại học, sau đại học có nhiều cơ hội ra nước ngoài học tập bằng 1
nguồn tài trợ. Tuy nhiên, cơ hội trước mắt là một chuyện, còn nắm bắt lại là một chuyên khác. Để đạt được cơ hội, buộc học sinh - sinh viên phải hiểu được thế giới cần gì, nhà tài trợ cần gì, các chuyên gia, giáo sư nước ngoài dạy gì, nghiên cứu gì, nhằm mục đích gì... Người lao động, nhất là lao động làm cho các doanh nghiệp nước ngoài hoặc đi xuất khẩu lao động và nhất là sinh viên dù học ngành gì thì ngoại ngữ luôn là yếu tố ưu tiên quan trọng. Nếu ngoại ngữ không được yêu cầu xây dựng từ nhỏ, thì học sinh, người lao động vẫn thất bại trên núi cơ hội. Để đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển, Đề án dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân của Việt Nam đã được xác định với mục tiêu chung: “Đổi mới toàn diện việc dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân, triển khai chương trình dạy và học ngoại ngữ mới ở các cấp học, trình độ đào tạo…” [20]. Tuy nhiên, sự vội vã, chuẩn bị chưa đầy đủ và lúng túng khi triển khai Đề án; tình trạng thiếu đồng bộ của các địa phương; khoảng cách giữa các mục tiêu và thực trạng của chất lượng dạy và học tiếng Anh ở Việt Nam; tính chưa hiệu quả và lãng phí của các hoạt động đã làm xáo trộn không ít cả hệ thống giáo dục, dù những lợi ích mà đề án sẽ đem lại cho toàn xã hội nếu thành công là không thể phủ nhận. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành thông tư khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc dùng cho Việt Nam [10]. Theo đó, giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông được yêu cầu đạt bậc 5/6, tức là đạt chuẩn C1. Giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông, ngoài việc đảm bảo đạt được các tiêu chí trong chuẩn C1 theo khung năng lực, còn cần phải am hiểu về phong tục, tập quán, văn hóa, đất nước, con người nước Anh để cùng chia sẻ, trao đổi, hướng dẫn và tổ chức cho học sinh học tập, nghiên cứu; giúp cho học sinh có thể so sánh, đối chiếu để thấy mặt tích cực, bản sắc và giá trị của dân tộc mình và của các nước nói tiếng Anh. Hai trong số các nguyên nhân dẫn đến tính chưa hiệu quả trong dạy học ngoại ngữ ở bậc giáo dục phổ thông của nước ta thuộc về chương trình và giáo viên tiếng Anh. Bất cập lớn nhất hiện nay là thiếu giáo viên có đủ năng lực, kinh nghiệm, sự linh hoạt, sáng tạo và đam mê nghề nghiệp để giảng dạy hiệu quả. Chuẩn nghề nghiệp giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông đã nêu: “Chuẩn nghề nghiệp giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông là hệ thống phẩm chất, năng lực mà giáo 2
viên cần đạt được để thực hiện nhiệm vụ dạy học và giáo dục học sinh trong các cơ sở giáo dục phổ thông” “Làm căn cứ để cơ sở giáo dục phổ thông đánh giá phẩm chất, năng lực chuyên môn, nghiệp vụ của giáo viên; xây dựng và triển khai kế hoạch bồi dưỡng phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên đáp ứng mục tiêu giáo dục của nhà trường, địa phương và của ngành giáo dục.”. [14] Luâ ̣t giáo du ̣c nêu rõ “Nhà giáo giữ vai trò quyế t định trong việc đảm bảo chất lượng giáo dục. Nhà giáo phải không ngừng học tập, rèn luyê ̣n, nêu gương tố t cho người học. Nhà nước tổ chức đào tạo, bồ i dưỡng nhà giáo, có chính sách bảo đảm các điề u kiện cầ n thiết về vật chấ t và tinh thầ n để nhà giáo thực hiê ̣n nhiê ̣m vụ của mình…"” [55]. Việc bồi dưỡng, phát triển giáo viên tiếng Anh là một trong những mục tiêu và động lực phát triển nhà trường. Tăng cường xây dựng chất lượng giáo viên tiếng Anh và cán bộ quản lý giáo dục một cách toàn diện theo tiếp cận phát triển năng lực là nhiệm vụ vừa đáp ứng yêu cầu trước mắt, vừa mang tính chiến lược lâu dài nhằm thực hiện thành công chiến lược phát triển giáo dục và chấn hưng đất nước. Thực hiện nhiệm vụ dạy học tiếng Anh đang đặt lên vai giáo viên trung học phổ thông những yêu cầu, thách thức mới về năng lực và trách nhiệm lớn hơn. Mỗi thầy giáo, cô giáo căn cứ vào các tiêu chí về kiến thức và kỹ năng theo chuẩn để phấn đấu nâng cao năng lực nghề nghiệp. Để đáp ứng các yêu cầu trên, các cấp quản lý nhà nước về giáo dục và các cơ sở giáo dục đã và đang xây dựng và thực hiện kế hoạch bồi dưỡng phát triển năng lực cho giáo viên tiếng Anh. Đây là nhiệm vụ quan trọng, là khâu then chốt trong công cuộc đổi mới giáo dục nói chung và dạy học ngoại ngữ nói riêng. Bên cạnh những kết quả đạt được, hiện tại cũng đang có những khó khăn lớn nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới dạy học ngoại ngữ, nhất là trong việc tiếp tục xây dựng và phát triển giáo viên tiếng Anh có đủ năng lực; công tác bồi dưỡng và quản lý hoạt động bồi dưỡng cần được đánh giá, hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả và chất lượng công tác bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh đáp ứng yêu cầu nâng chất lượng học ngoại ngữ của mỗi trường. Một trong những hướng nhằm mở rộng, nhất là nâng cao chất lượng dạy ngoại ngữ trong các trường trung học phổ thông một cách vững chắc cần phải đổi mới quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh 3
theo tiếp cận phát triển năng lực. Xuất phát từ ý nghĩa và tính cấp thiết nêu trên, tác giả chọn đề tài luận án nghiên cứu: “Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực”. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về quản lý bồi dưỡng giáo viên, đánh giá năng lực và đánh giá quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông, luận án đề xuất giải pháp quản lý bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực 4. Câu hỏi nghiên cứu Hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh trong bối cảnh đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và hội nhập đang đặt ra cho các nhà quản lý những vấn đề gì? Và có thể nghiên cứu cấu trúc năng lực giao tiếp cần có trong bối cảnh mới làm cơ sở đề xuất các giải pháp quản lý hoạt động này nhằm giải quyết những vấn đề đó không? 5. Giả thuyết khoa học Tiếng Anh là công cụ giao tiếp quan trọng cho mọi công dân trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập. Đối với thế hệ trẻ của Việt Nam, tiếng Anh lại càng quan trọng, không chỉ trong cơ hội tìm kiếm việc làm, trở thành công dân toàn cầu mà đặc biệt quan trọng trong khởi nghiệp, sáng tạo, đáp ứng yêu cầu của các cuộc cách mạng công nghiệp. Tuy nhiên, trình độ tiếng Anh của học sinh Việt Nam hiện nay cũng rất đáng lo ngại. Một trong nhiều nguyên nhân của tình hình này là giáo viên tiếng Anh bộc lộ nhiều bất cập trong cả trình độ chuyên môn cũng như nghiệp vụ sư phạm. Nếu nghiên cứu năng lực đặc thù của giáo viên tiếng Anh bao gồm năng lực văn hóa, năng lực ngôn ngữ và các năng lực khác, xác lập được khung chuẩn năng lực tiếp cận chuẩn quốc tế và dựa vào chức năng nhiệm vụ của các cấp quản lý và 4
tiếp cận theo quá trình bồi dưỡng cũng như năng lực đầu ra của người học sau các khóa bồi dưỡng, có thể đề xuất các nội dung, giải pháp quản lý bồi dưỡng giáo viên, góp phần nâng cao trình độ giáo viên cũng như chất lượng của quá trình dạy học tiếng Anh. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu Xây dựng cơ sở lý luận về bồi dưỡng giáo viên Việt Nam và quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực. Khảo sát và đánh giá thực trạng về hoạt động bồi dưỡng và quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh trường trung học phổ thông theo tiếp cận năng lực. Đề xuất các giải pháp nhằm đổi mới công tác quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông giai đoạn hiện nay. Kiểm chứng tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp được đề xuất. Thực nghiệm một số nội dung của các giải pháp đề xuất trong luận án. 7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu Luận án khảo sát cán bộ quản lý, chuyên viên Sở giáo dục và Phòng giáo dục, giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông chủ yếu ở 3 tỉnh thành Hà Nội, Vĩnh Phúc và Quảng Ninh. Thời gian khảo sát, phỏng vấn: Từ tháng 12/2015 đến tháng 10/2019 8. Phương pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp luận Tiếp cận quan điểm hệ thống: Tiếp cận quan điểm hệ thống xem xét đối tượng nghiên cứu như một bộ phận của hệ thống toàn vẹn, vận động và phát triển thông qua việc giải quyết mâu thuẫn nội tại. Bồi dưỡng giáo viên và quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực luôn có mối quan hệ với các yếu tố khác trong sự phát triển của trường trung học phổ thông. Thông qua việc nghiên cứu để phát hiện ra những yếu tố mang tính bản chất của công tác bồi dưỡng và phát triển giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông. Tiếp cận theo lí thuyết phát triển nguồn nhân lực: Nguồn nhân lực có chất lượng là nguồn lực chính quyết định quá trình phát triển của tổ chức, là yếu tố quyết định việc khai thác, sử dụng, bảo vệ và tái tạo các nguồn lực khác trong tổ chức vì 5
nguồn nhân lực có tri thức có tiềm năng, ưu thế nổi bật ở chỗ nó không bị cạn kiệt nếu được bồi dưỡng đúng, khai thác và sử dụng hợp lý. Qua đây cho thấy, lấy quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông theo tiếp cận phát triển năng lực sẽ làm cơ sở cho công tác tuyển chọn, quy hoạch sử dụng, đánh giá, đào tạo, phát triển giáo viên tiếng Anh nói chung và thu hút, trọng dụng người có tài năng nói riêng nhằm tạo động lực làm việc, nâng cao năng suất, hiệu quả hoạt động của tổ chức và là yêu cầu cấp thiết trong quá trình đổi mới căn bản toàn diện nền giáo dục ở nước ta giai đoạn hiện nay. Tiếp cận năng lực: Xem xét quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông nhằm hướng tới việc nâng cao và phát triển năng lực, chuyên môn nghiệp vụ nói chung và năng lực giao tiếp, năng lực văn hóa nói riêng. Tiếp cận phức hợp: Tính phức hợp được hiểu như là những gì liên kết lại với nhau, đan dệt cùng nhau. Tính phức hợp liên quan đến khối lượng khổng lồ những tương tác giữa các bộ phận cấu thành dị biệt, gắn bó hữu cơ với nhau, tạo nên “tấm dệt chung” không thể phân cách và quy giản được. Phương pháp tiếp cận phức hợp là cách nghiên cứu đối tượng cùng một lúc bằng nhiều cách tiếp cận, nhiều lí thuyết, bình diện, tầng bậc khác nhau, để phát hiện được nhiều mối liên hệ, tính chất khác nhau của đối tượng, nhằm hiểu bản chất của đối tượng chính xác hơn. Tiếp cận quan điểm lịch sử: Xem xét đối tượng trong một quá trình phát triển, từ quá khứ đến hiện tại, từ đào tạo ban đầu đến việc bồi dưỡng trong quá trình dạy học, từ đó nhằm phát hiện ra những mối liên hệ đặc trưng về quá khứ - hiện tại - tương lai của đối tượng thông qua những phép suy luận biện chứng, logic. 8.2. Phương pháp nghiên cứu 8.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, hệ thống hóa các công trình nghiên cứu về bồi dưỡng và quản lý hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực, xây dựng khung lý luận cho luận án. 8.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp điều tra viết Khảo sát trên đối tượng cán bộ quản lý các trường, chuyên viên Sở và Phòng 6