Luận án Tiến sĩ Quản lý Kinh tế: Quan hệ hợp tác giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững: Nghiên cứu trường hợp tại tỉnh Lâm Đồng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:194

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận án là xác định các bên liên quan tham gia hợp tác trong PTDLNT. Xác định các hình thức hợp tác và vai trò của HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững. Xác định và giải thích được các nhân tố thúc đẩy và hạn chế HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững. Xác định và giải thích được các yếu tố để hợp tác thành công trong PTDLNT theo hướng bền vững. Đề xuất khung nghiên cứu về quan hệ HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý Kinh tế: Quan hệ hợp tác giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững: Nghiên cứu trường hợp tại tỉnh Lâm Đồng

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ---------------- NGUYỄN THỊ THANH NGÂN QUAN HỆ HỢP TÁC GIỮA CÁC BÊN LIÊN QUAN TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH NÔNG THÔN THEO HƢỚNG BỀN VỮNG: NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP TẠI TỈNH LÂM ĐỒNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH QUẢN LÝ KINH TẾ HÀ NỘI, NĂM 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ---------------- NGUYỄN THỊ THANH NGÂN QUAN HỆ HỢP TÁC GIỮA CÁC BÊN LIÊN QUAN TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH NÔNG THÔN THEO HƢỚNG BỀN VỮNG: NGHIÊN CỨU TRƢỜNG HỢP TẠI TỈNH LÂM ĐỒNG CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ (KINH TẾ DU LỊCH) MÃ SỐ: 9340410 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. ĐỒNG XUÂN ĐẢM 2. PGS.TS. PHẠM HỒNG LONG HÀ NỘI, NĂM 2021
1 LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày ... tháng ... năm .... Nghiên cứu sinh
2 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được luận án là sự nỗ lực không ngừng, công phu, nghiêm túc của bản thân tác giả và sự hỗ trợ của rất nhiều người. Qua đây, tôi xin được bày tỏ những lời tri ân trân trọng nhất để cảm ơn đến tất cả những người đã luôn bên tôi, hỗ trợ tôi để tôi có thể hoàn thành được luận án này: Trước hết, em xin được gửi lời tri ân sâu sắc nhất đến giảng viên hướng dẫn 1 TS. Đồng Xuân Đảm – Viện trưởng Viện đào tạo quốc tế, Trường Đại học Kinh tế quốc dân và giảng viên hướng dẫn 2 PGS.TS. Phạm Hồng Long – Trưởng Khoa Du lịch Trường Đại học KHXH & NV Hà Nội. Bằng sự hướng dẫn trách nhiệm, những chỉ dẫn rất sâu sắc, luôn tạo điều kiện giúp đỡ, động viên của các Thầy đã giúp em có thể hoàn thành được luận án này. Em xin chân thành biết ơn Trường Đại học Kinh tế quốc dân, Viện Đào tạo Sau đại học, PGS.TS Phạm Trương Hoàng, Trưởng Khoa Du lịch và Khách sạn, các giảng viên trong Khoa đã đóng góp nhiều nội dung quý báu cho luận án trong suốt thời gian em theo học tại Trường. Tác giả xin gửi lời trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Du lịch Trường Đại học Đà Lạt đã luôn tạo điều kiện trong công việc giúp tôi hoàn thành nghiên cứu này. Tác giả xin gửi lời cảm ơn đến Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lâm Đồng, phòng Văn hóa Thông tin các huyện Lâm Hà và Lạc Dương, chủ các nhà vườn, trang trại, đại diện các doanh nghiệp, các trưởng nhóm cồng chiêng, người dân,… đã rất nhiệt tình hỗ trợ tác giả trong quá trình thu thập dữ liệu phỏng vấn để có thể hoàn thành luận án này. Với tất cả tình yêu thương và lòng biết ơn, tác giả xin gửi lời cảm ơn đến những người thân yêu Chồng, Bố, Mẹ, Anh, Chị, Em, các con, các cháu. Nhờ có sự hỗ trợ cả về vật chất và tinh thần trong chặng đường dài gian khó theo học để tác giả hoàn thành được luận án này. Cuối cùng, tôi gửi lời cảm ơn đến những người bạn thân thiết luôn động viên, quan tâm, thúc giục để tôi có thể hoàn thành luận án này. Hà Nội, ngày … tháng… năm … Nghiên cứu sinh
3 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..........................................................................................................1 LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................2 MỤC LỤC ......................................................................................................................3 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................................6 DANH MỤC BẢNG ......................................................................................................7 DANH MỤC HÌNH .......................................................................................................8 CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU ...............................................................9 1.1. Sự cần thiết nghiên cứu ......................................................................................9 1.1.1. Về lý luận .................................................................................................................. 9 1.1.2. Về thực tiễn.............................................................................................................11 1.2. Mục tiêu nghiên cứu..........................................................................................14 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu tổng quát ..............................................................................14 1.2.2. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể ...................................................................................14 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ...........................................................................................14 1.4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................15 1.5. Ý nghĩa nghiên cứu của luận án ......................................................................15 1.5.1. Ý nghĩa về mặt lý luận ...........................................................................................15 1.5.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn ........................................................................................16 1.6. Kết cấu của luận án ...........................................................................................16 TÓM TẮT CHƢƠNG 1 ..............................................................................................18 CHƢƠNG 2: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT ...............19 2.1. Tổng quan nghiên cứu ......................................................................................19 2.1.1. Các nghiên cứu về du lịch nông thôn ....................................................................19 2.1.2. Các nghiên cứu về phát triển du lịch nông thôn bền vững ..................................23 2.1.3. Các nghiên cứu về hợp tác giữa các bên liên quan ..............................................28 2.1.4. Hợp tác giữa các bên liên quan và phát triển du lịch nông thôn bền vững.........32 2.2. Cơ sở lý thuyết về du lịch nông thôn ...............................................................34 2.2.1. Khái niệm du lịch nông thôn .................................................................................34 2.2.2. Đặc điểm du lịch nông thôn...................................................................................37 2.2.3. Các loại hình du lịch nông thôn.............................................................................39 2.3. Cơ sở lý thuyết về hợp tác giữa các bên liên quan .........................................42 2.3.1. Khái niệm hợp tác ..................................................................................................42 2.3.2. Vai trò của hợp tác giữa các bên liên quan ...........................................................45 2.4. Nghiên cứu lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder theory) ......................47
4 2.5. Đề xuất khung nghiên cứu lý thuyết................................................................ 50 TÓM TẮT CHƢƠNG 2 ..............................................................................................52 CHƢƠNG 3: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................53 3.1. Thiết kế nghiên cứu ...........................................................................................53 3.1.1. Phương pháp nghiên cứu trường hợp (Case study)..............................................53 3.1.2. Giới thiệu địa bàn nghiên cứu ...............................................................................56 3.1.3. Xác định các bên tham gia trong hợp tác và quy mô mẫu...................................58 3.1.4. Thu thập dữ liệu......................................................................................................64 3.2. Phân tích dữ liệu................................................................................................ 67 3.3. Tính hợp lý và độ tin cậy của dữ liệu nghiên cứu ..........................................70 TÓM TẮT CHƢƠNG 3 ..............................................................................................72 CHƢƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................................73 4.1. Bối cảnh nghiên cứu ..........................................................................................73 4.1.1. Bối cảnh nghiên cứu tại huyện Lạc Dương ..........................................................73 4.1.2. Bối cảnh nghiên cứu tại huyện Lâm Hà ...............................................................75 4.2. Các hình thức hợp tác và vai trò của hợp tác giữa các bên liên quan trong PTDLNT....................................................................................................................78 4.2.1. Các hình thức hợp tác các bên liên quan ..............................................................78 4.2.2. Vai trò của quan hệ hợp tác giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn ....................................................................................................................................84 4.3. Các nhân tố ảnh hƣởng đến hợp tác giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn theo hƣớng bền vững tại huyện Lâm Hà ................................ 87 4.3.1. Các nhân tố thúc đẩy hợp tác giữa các bên liên quan ..........................................87 4.3.2. Các nhân tố cản trở hợp tác giữa các bên liên quan .............................................96 4.3.3. Hợp tác các bên liên quan cho phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững .................................................................................................................................103 4.4. Các nhân tố ảnh hƣởng đến hợp tác giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn theo hƣớng bền vững tại huyện Lạc Dƣơng .........................106 4.4.1. Các nhân tố thúc đẩy hợp tác các bên liên quan.................................................106 4.4.2. Các nhân tố cản trở hợp tác các bên liên quan ...................................................120 4.4.3. Hợp tác các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững tại huyện Lạc Dương ............................................................................................129 4.5. So sánh và tổng hợp kết quả nghiên cứu ..........................................................136 4.5.1. Các bên liên quan tham gia trong hợp tác phát triển du lịch nông thôn ...........136 4.5.2. Các hình thức hợp tác và vai trò hợp tác giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn ............................................................................................................138
5 4.5.3. Các nhân tố thúc đẩy quan hệ hợp tác giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững .............................................................................140 4.5.4. Các nhân tố cản trở hợp tác giữa các bên liên quan theo hướng bền vững ......141 4.5.5. Những yếu tố để hợp tác thành công cho phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững ..............................................................................................................144 TÓM TẮT CHƢƠNG 4 ............................................................................................146 CHƢƠNG 5: THẢO LUẬN VÀ CÁC HÀM Ý NGHIÊN CỨU ...........................147 5.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu...........................................................................147 5.1.1. Các bên liên quan du lịch phù hợp tham gia hợp tác trong PTDLNT theo hướng bền vững ..........................................................................................................................147 5.1.2. Đa dạng các hình thức và xây dựng lộ trình hợp tác giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững.......................................................148 5.1.3. Hợp tác thành công giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững ......................................................................................................149 5.1.4. Phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững ............................................150 5.1.5. Đề xuất khung nghiên cứu về quan hệ hợp tác giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững ...............................................................151 5.2. Khuyến nghị cho tổng thể .................................................................................154 5.3. Các hàm ý nghiên cứu .......................................................................................154 5.3.1. Nâng cao nhận thức các bên liên quan về hợp tác và phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững ......................................................................................................154 5.3.2. Trao quyền và xây dựng năng lực hợp tác, đặc biệt đối với cộng đồng địa phương.............................................................................................................................155 5.3.3. Củng cố niềm tin giữa các bên liên quan ............................................................156 5.3.4. Tăng cường cam kết trong hợp tác giữa các bên liên quan ...............................157 5.3.5. Dung hòa hợp tác và cạnh tranh giữa các bên liên quan ...................................158 5.4. Những hạn chế và gợi ý nghiên cứu tiếp theo...............................................158 TÓM TẮT CHƢƠNG 5 ............................................................................................160 KẾT LUẬN ................................................................................................................161 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ...................163 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................164 PHỤ LỤC ...................................................................................................................180 Phụ lục 1: Dàn bài phỏng vấn ..................................................................................180 Phụ lục 2: Danh sách ngƣời tham gia phỏng vấn ...................................................190
6 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Thuật ngữ Diễn giải tiếng Việt Diễn giải tiếng Anh CĐĐP Cộng đồng địa phương CQĐP Chính quyền địa phương DLNT Du lịch nông thôn DNDL Doanh nghiệp du lịch HTCBLQ Hợp tác giữa các bên liên quan IUCN Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế The Japan International Cooperation JICA Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản Agency Tổ chức Hợp tác và phát triển Organization for Economic OECD kinh tế Cooperation and Development PTBV Phát triển bền vững PTDL Phát triển du lịch PTDLBV Phát triển du lịch bền vững PTDLNT Phát triển du lịch nông thôn UBND Ủy ban nhân dân United Nations Educational Tổ chức Giáo dục, Khoa học và UNESCO Scientific and Cultural Văn hóa Liên Hiệp Quốc Organization UNWTO Tổ chức du lịch thế giới Sở VH, TT & DL Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch VQG Vườn quốc gia WTTC Hội đồng du lịch và lữ hành thế giới WWF Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Thế giới World Wildlife Fund
7 DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Tổng hợp khái niệm du lịch nông thôn .........................................................36 Bảng 2.2: Phân biệt du lịch nông thôn và du lịch đô thị ...............................................38 Bảng 2.3: Phân biệt du lịch nông nghiệp và du lịch nông thôn ...................................................40 Bảng 2.4: Các loại hình du lịch nông thôn ....................................................................41 Bảng 3.1: Lý do chọn địa bàn nghiên cứu .....................................................................54 Bảng 3.2: So sánh những đặc điểm đặc trưng của hai địa bàn nghiên cứu ...................57 Bảng 3.3: Mô tả các bên liên quan tham gia phỏng vấn ...............................................63 Bảng 3.4: Ví dụ về định nghĩa các mã khi phân tích.....................................................68 Bảng 4.1: Tổng hợp các những hạn chế hợp tác giữa các bên liên quan trong PTDLNT tại hai huyện ...............................................................................................143
8 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Khái quát các loại hình du lịch nông thôn .....................................................42 Hình 2.2: Khung nghiên cứu đề xuất.............................................................................51 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu .....................................................................................53 Hình 3.2: Mã hóa và tổ chức dữ liệu .............................................................................70 Hình 4.1: Một số hoạt động du lịch huyện Lạc Dương .................................................75 Hình 4.2: Dệt lụa và hàng lưu niệm từ tổ kén ...............................................................76 Hình 4.3: Một số hoạt động du lịch tại huyện Lâm Hà .................................................77 Hình 4.4: Biệt thự và bộ sưu tầm nhạc cụ của các trưởng nhóm cồng chiêng ............122 Hình 4.5: Đồ thị các nhân tố thúc đẩy quan hệ hợp tác giữa các bên liên quan trong PTDLNT ....................................................................................................141 Hình 4.6: Các nhân tố hạn chế quan hệ hợp tác giữa các bên liên quan trong PTDLNT .....142 Hình 5.1: Khung nghiên cứu về hợp tác giữa các bên liên quan trong PTDLNT theo hướng bền vững .........................................................................................153
9 CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Sự cần thiết nghiên cứu 1.1.1. Về lý luận Phát triển du lịch nông thôn (PTDLNT) nói chung và PTDLNT bền vững nói riêng đang ngày càng được chú ý quan tâm hơn của nhiều nhà nghiên cứu (Lane, 1994; Gartner, 2005; Cawley và Gillmor, 2008; Aylward và Kelliher, 2009; Ertuna và Kirbas, 2012; Ghader và Henderson, 2012; Ghasemi và Hamzah, 2014; Adeyinka-Ojoa và cộng sự, 2014; Fun và cộng sự, 2014; Lo và cộng sự, 2014). PTDLNT có sự khác biệt so với một số loại hình du lịch khác. Du lịch nông thôn (DLNT) được tổ chức ở phạm vi lãnh thổ vùng nông thôn (Lane 1994, OECD, 1994; Briedenhann và Wickens; 2004; Sharpley và Jepson, 2011; Chuang, 2013) và thường gắn với các điều kiện hạn chế nhất định (khoảng cách, cơ sở hạ tầng, nhân lực,...). Do đó các bên liên quan tham gia trong PTDLNT cũng rất đa dạng, nhiều thành phần khác nhau và năng lực tham gia (hiểu biết, nhận thức, trình độ, kỹ năng,...) cũng khác nhau (Lane, 1994; OECD, 1994; Jamal và Getz, 1995; Aas và cộng sự, 2005; D'Angella và Go, 2009; Fong và Lo, 2015). Đây cũng là điều kiện thuận lợi và cũng là thách thức của quá trình hợp tác trong PTDLBV (Jamal và Getz, 1995; Byrd, 2007). Nhiều nghiên cứu đã xác nhận phát triển bền vững (PTBV) là quan điểm, mục tiêu và là phương pháp tối ưu để đạt được lợi ích cân bằng tốt nhất cho các bên tham gia và cho điểm đến về kinh tế, văn hóa-xã hội và môi trường (WTO, 2004, Choi và Murray, 2010; Fons và cộng sự, 2011; Fun và cộng sự, 2014; Kadi và cộng sự, 2015, García, 2015). Một số nghiên cứu chỉ ra để PTDLBV cần có thêm yếu tố quan trọng nữa là thúc đẩy sự tham gia và hợp tác giữa các bên liên quan (HTCBLQ) (Jamal và Getz, 1995; Zach và Racherla, 2011; Kadi và cộng sự, 2015; Fong và Lo, 2015). Do đó, hợp tác như là một nhân tố cơ bản cho sự PTBV của điểm đến, đặc biệt trong các quốc gia đang phát triển (Aas và cộng sự, 2005; Byrd, 2007; Ritchie và Sheehan, 2010; Wondirad và cộng sự, 2020). HTCBLQ có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nói chung và PTDL nói riêng. Khi có hợp tác, lợi ích được chia sẻ cho cả cá nhân và tập thể (Jamal và Getz, 1995, Yuksel và cộng sự, 1999, Andereck và Vogt 2000, Wang và Xiang, 2007) và hợp tác sẽ giúp tổng hợp các nguồn lực, giúp các thành viên cùng nhau làm việc và có thể mang đến lợi ích lớn hơn (Jamal và Getz 1995, Maiden, 2008). Nhờ vào hợp tác, bên yếu thế sẽ có cơ hội, có quyền đóng góp ý kiến trong quá trình hoạch định chính sách du lịch, được tham gia bình đẳng hơn, nhờ vậy các chủ thể sẽ hiểu nhau
10 hơn và lợi ích chia sẻ công bằng hơn, hoặc hợp tác có thể giảm thiểu hoặc tránh được các xung đột hoặc mâu thuẫn đối lập giữa các bên (Yuksel, Bramwell và cộng sự, 1999). Hợp tác cũng giúp xây dựng kho tàng kiến thức về hiểu biết, chia sẻ thông tin, giúp đỡ lẫn nhau và nâng cao khả năng tham gia của các bên liên quan (Bramwell và Sharman, 1999; Dredge 2006, Presenza và Cipollina, 2009; Lemmetyinen và Go, 2009; Arnaboldi và Spiller, 2011) và nâng cao khả năng ra quyết định (Yuksel và cộng sự, 1999). Tuy nhiên, HTCBLQ không dễ thực hiện vì quan hệ đó rất phức tạp và phụ thuộc vào nhiều bên liên quan (Yodsuwan, 2010). Một số nghiên cứu đã chỉ ra các nhân tố ảnh hưởng đến quan hệ hợp tác. Bramwell và Sharman (1999) đã nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến HTCBLQ. Theo đó, các nhân tố bao gồm phạm vi của đối tác, mức độ tương tác giữa các đối tác thích hợp (tần xuất hoạt động) và mức độ đồng thuận các vấn đề quan trọng. Vernon và cộng sự (2005) đã kế thừa nghiên cứu của Bramwell và Sharman (1999) về hợp tác cho thực hiện chính sách, và bổ sung các nhân tố rào cản ảnh hưởng đến PTDLBV, bao gồm tầm quan trọng của quản trị khu vực công trong thúc đẩy đổi mới hợp tác, sự tham gia công bằng và vai trò của các thành viên, thời gian hợp tác. Theo đó, sự mất cân bằng quyền lực thường tập trung vào những nhà cầm quyền ảnh hưởng đến quá trình hợp tác và làm hạn chế khả năng tham gia của các bên liên quan. Fyall và cộng sự (2003) đã cho rằng sự tham gia trong HTCBLQ có thể tạo ra cả các quan hệ tích cực và xung đột. Do đó, các bên liên quan du lịch nên xây dựng niềm tin và sự tôn trọng lẫn nhau, nếu không đạt được thì hợp tác sẽ thất bại (Robert và Simpson, 1999). Trong nghiên cứu của mình, Wondrad và cộng sự (2020) đã ứng dụng phương pháp nghiên cứu định tính để chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến HTCBLQ trong PTDL sinh thái, và tập trung vào CQĐP cấp vùng và địa phương; CĐĐP và DNDL sinh thái tư nhân và tổ chức phi chính phủ. Nghiên cứu đã chỉ ra mười nhân tố cản trở HTCBLQ tại miền Nam Ethiopia. Theo đó, các nhân tố bao gồm 1) công tác quản trị du lịch không đầy đủ, 2) hạn chế nhận thức của các bên liên quan về hợp tác, 3) nền tảng văn hóa xã hội, 4) hạn chế nguồn lực, 5) thiếu niềm tin, hiểu biết lẫn nhau, 6) thiếu thảo luận hiệu quả và hạn chế giao tiếp, 7) hạn chế về quy mô của khu vực du lịch sinh thái, CĐĐP ít quan tâm và quy mô doanh nghiệp nhỏ, 8) mất cân bẳng lợi ích và cạnh tranh không lành mạnh, 9) xung đột quyền lực và 10) xung đột giữa các bộ tộc. Nghiên cứu của Ma và cộng sự (2020) đã sử dụng nghiên cứu định tính với phương pháp phỏng vấn bán cấu trúc và quan sát không tham dự về quan hệ hợp tác hoặc đối đầu trong thu hồi đất đai cho PTDLNT, giữa bộ ba mối quan hệ gồm CQĐP, người dân địa phương và các nhà phát triển với tư cách là các bên liên quan thu hồi đất cho PTDLNT. Kết
11 quả nghiên cứu đã chỉ ra có sự liên minh giữa CQĐP và nhà phát triển trong quá trình thu hồi đất đai vì lợi ích đan xen còn người dân địa phương không tìm được liên minh chống lại những sự thu hồi này và họ chính là đối tượng dễ bị tổn thương trước sự PTDLNT. Nhìn chung, các nghiên cứu cho thấy, mặc dù HTCBLQ giúp thúc đẩy lợi ích và nhiều cơ hội cho PTDLBV, nhưng không dễ dàng hình thành các nhóm hợp tác và đạt được sự đồng thuận về sự bền vững bởi mỗi bên liên quan có quan điểm và sự quan tâm khác nhau. Ở trong nước, nghiên cứu của Nguyễn Thị Bích Thủy (2017) đã xác định mối quan hệ hợp tác cho PTDLBV tại điểm đến Đà Nẵng, tập trung vào loại hình du lịch biển mà không phải là DLNT. Một số nghiên cứu về bên liên quan trong lĩnh vực tranh chấp đất đai (Nguyễn Văn Thắng, 2017), hoặc sự tham gia của người dân vào chính sách công dưới ảnh hưởng của mạng xã hội (Huỳnh Ngọc Chương, 2016). Có thể thấy nghiên cứu về quan hệ hợp tác trong PTDL theo hướng bền vững ở nước ta vẫn còn rất mới mẻ. Do đó, hướng nghiên cứu này còn nhiều khuyết thiếu về nội dung, địa bàn và kết quả nghiên cứu. Như vậy có thể thấy, phần lớn các nghiên cứu trước đây về HTCBLQ đều chỉ rõ tầm quan trọng của hợp tác (Byrd, 2007; Franco và Estevão; 2010; Jung và cộng sự, 2015; Hu và cộng sự, 2019) và một số nhân tố thúc đẩy hoặc cản trở sự hợp tác (Wondirad và cộng sự, 2020; Ma và cộng sự, 2020). Như vậy, phần lớn các nghiên cứu chủ yếu tập trung vào các nội dung riêng lẻ về hợp tác mà thiếu đi các nghiên cứu mang tính tổng hợp do đó các nghiên cứu đã không giải thích thỏa đáng và đầy đủ về quan hệ HTCBLQ. Đồng thời, sự khác biệt trong tư duy và chuẩn mực giá trị của các bên, đặc biệt trong điều kiện hợp tác có người dân tộc thiểu số còn ít được khai thác, đặc biệt trong bối cảnh điểm đến DLNT. Ngoài ra, hợp tác trong điều kiện trình độ kinh tế, nhận thức còn hạn chế và thể chế xã hội chủ nghĩa như ở nước ta thì chưa được nghiên cứu kỹ. Hơn nữa, nghiên cứu này sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính vì nghiên cứu này tập trung vào nghiên cứu nhận thức, hiểu biết của các bên liên quan về quan hệ hợp tác giữa họ, nên phương pháp định tính được sử dụng là phù hợp với hướng nghiên cứu của đề tài. 1.1.2. Về thực tiễn Trên thế giới, quá trình PTDLNT khá lâu dài, chẳng hạn từ những năm 1950 tại Pháp (Fleischer và Pizam, 1997) hoặc năm 1980 tại Mỹ (Wilson và cộng sự, 2001). Theo Wilson và cộng sự (2001), ban đầu do khủng hoảng nông nghiệp đã dẫn tới chuyển dịch cơ cấu kinh tế các vùng nông thôn bằng các hoạt động phi nông nghiệp. Đây là một trong
12 những chiến lược PTDLNT để gia tăng thu nhập cho người nông dân và duy trì sự phát triển kinh tế nông thôn (Wilson và cộng sự, 2001). Ở giai đoạn đầu, DLNT được phát triển chủ yếu dưới hình thức PTDL tại các trang trại, nông trại với việc tổ chức sắp xếp lại các hoạt động sản xuất gắn với thu hút du khách đến tham quan trải nghiệm. PTDLNT đã mang lại thu nhập, tạo ra công ăn việc làm và giúp tiêu thụ nông sản cho người dân tham gia vào hoạt động du lịch (OECD, 1994; Fleischer và Pizam, 1997; Wilson và cộng sự, 2001; Sharpley, 2002; Su, 2011). Do tầm quan trọng về kinh tế và xã hội nên PTDLNT bắt đầu từ Châu Âu đã lan tỏa phạm vi toàn thế giới với sự hỗ trợ của chính phủ về các chính sách ở tầm vĩ mô như quy hoạch, tài chính, luật pháp, thương mại và quảng cáo (Wilson và cộng sự, 2001; Su, 2011). Ở nhiều quốc gia, sáng kiến PTDLNT đã được đưa ra bởi chính phủ (Wilson và cộng sự, 2001). Năm 1950, Chính phủ Pháp đã có sáng kiến về dự án ―nhà nghỉ nông thôn‖ để giảm tỷ lệ dân di cư từ vùng nông thôn đến các trung tâm đô thị. Ở các vùng nông thôn của nước Anh, chính phủ đầu tư phát triển công viên và lâu đài như nền tảng hạ tầng cho DLNT và đã hỗ trợ tài chính cho nông dân. Ở Mỹ, Chính phủ đã khuyến khích người nông dân xem du lịch trang trại như là phương tiện để gia tăng thu nhập và hỗ trợ cho họ thiết lập các trang trại du lịch (Fleischer và Pizam, 1997). Như vậy, có thể nhận thấy đối với các quốc gia phát triển, PTDLNT có vai trò rất quan trọng, đồng thời PTDLNT cũng luôn nhận được sự quan tâm đầy đủ về chính sách từ Chính phủ giúp thúc đẩy phát triển kinh tế tại các vùng nông thôn. Tại Việt Nam, xuất phát từ lợi thế phát triển kinh tế nông thôn để nâng cao đời sống người dân, hiện nay Đảng và Nhà nước ta đặc biệt chú trọng. Từ đó, PTDLNT được nhận thức ngày càng có vị trí quan trọng trong phát triển kinh tế vùng nông thôn. Mặc dù DLNT là một thị trường du lịch nhỏ nhưng lại có đóng góp lớn cho phát triển kinh tế vùng nông thôn như tạo ra việc làm, bảo tồn giá trị văn hóa, tạo ra các công việc với kỹ năng mới, giúp giảm di cư nông thôn, tạo sức sống mới cho nền kinh tế nông thôn. Theo Tổng cục Thống kê (2017), dân số của vùng nông thôn 60,8 triệu người, chiếm 64,9%, so với dân số thành thị 32,9 triệu người, chiếm 35,1%. Ở khu vực nông thôn, người lao động thiếu việc làm là 1.63%, tỷ lệ thất nghiệp là 5,85%. Kinh tế nông thôn có nhiều thành tựu nhưng cũng là vùng dễ bị tổn thương trước tác động của thiên tai, dịch bệnh, diễn biến bất lợi của thị trường trong và ngoài nước và những tác động của con người. Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế tại các vùng nông thôn trên thế giới và tại Việt Nam cần được nghiên cứu liên tục. Thời gian qua, nhiều mô hình DLNT cũng đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả ở nhiều vùng nông thôn nước ta như tại An Giang, Cần Thơ, Long An, Sóc Trăng (du lịch miệt vườn), Đà Nẵng, Quảng Nam (du lịch nông nghiệp, du lịch làng nghề), Lào Cai (du lịch cộng đồng –
13 DLCĐ)... là những bằng chứng thuyết phục có ý nghĩa cho PTDLNT tại nhiều tỉnh thành của cả nước. Bên cạnh những lợi thế có được, PTDL vùng nông thôn, đặc biệt đối với các vùng dân tộc thiểu số và miền núi ở nước ta có rất nhiều khó khăn và thách thức và cần được xem xét thấu đáo, như vị trí kém thuận lợi, hệ thống cơ sở hạ tầng chưa được đồng bộ, trình độ sản xuất hàng hóa và hạn chế khả năng tiếp cận thị trường, bị tách biệt bởi yếu tố ngôn ngữ và văn hóa, tỷ lệ di cư khỏi địa phương thấp, phần nhiều người dân có trình độ văn hóa thấp... Những khó khăn về nhận thức của người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số là nguyên nhân quan trọng đòi hỏi cách tiếp cận khác biệt trong thúc đẩy hợp tác. PTDLNT cần xác định các bên chủ lực, đặc biệt vai trò người dân địa phương, trong đó người dân tộc thiểu số cần được chú trọng. Do đó, trong quá trình PTDLNT, đặc biệt phát triển tại vùng có đồng bào dân tộc thiểu số, rất cần thiết nghiên cứu đến yếu tố nhận thức và hiểu biết của họ và những trở ngại trong quá trình triển khai PTDLNT. Đồng thời, từ nhận thức, tư duy của các bên liên quan sẽ nhận diện các yếu tố thúc đẩy, hạn chế quá trình hợp tác cho PTDL vùng nông thôn. Tại tỉnh Lâm Đồng, DLNT đã được khai thác tại một số huyện như Lạc Dương, Đức Trọng, Lâm Hà, Đơn Dương, Di Linh, Bảo Lộc, các xã vùng ven TP. Đà Lạt và đã hình thành một số tuyến DLNT nhất định, tuy nhiên mức độ PTDL tại các huyện chưa đồng đều. Thực tế cho thấy quan hệ HTCBLQ đóng vai trò quan trọng thúc đẩy PTDLNT. Hiện nay, PTDLNT tỉnh Lâm Đồng thiếu kế hoạch, chính sách làm cơ sở cho phát triển. Phần lớn các điểm đến DLNT do các nông hộ tự phát và đưa vào thành sản phẩm du lịch. Sự tham gia của các bên liên quan trong PTDLNT chưa đầy đủ và vai trò của họ không được phát huy tối đa dẫn đến lợi ích thấp. Nếu chỉ có các chủ thể riêng lẻ, độc lập trong khai thác PTDLNT thì khó kiểm soát những tác động tiêu cực từ du lịch. Bởi vậy, xác định cụ thể các bên liên quan, nhận thức của họ trong hợp tác PTDLNT theo hướng bền vững tại tỉnh Lâm Đồng rất cần nghiên cứu làm sáng tỏ, đặc biệt trong bối cảnh vùng nông thôn có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số tham gia vào hoạt động du lịch. Chính vì thế HTCBLQ sẽ tổng hợp được các nguồn lực thúc đẩy PTDLNT, giải quyết được nhiều tồn tại của vùng nông thôn và thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn. Do đó có thể khẳng định, quan hệ hợp tác đóng vai trò rất quan trọng trong PTDLNT. Đây cũng là vấn đề cấp thiết cho việc PTBV vùng nông thôn hiện nay, đặc biệt vùng nông thôn miền núi tỉnh Lâm Đồng đang gắn với ―Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới‖ của địa phương. Tóm lại, từ nghiên cứu lý luận và thực tiễn cho thấy, cơ sở lý thuyết về DLNT
14 và HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững vẫn chưa nhận được sự quan tâm đầy đủ làm nền tảng cho triển khai thực tiễn. Xuất phát từ những lý do trên, tôi quyết định chọn đề tài ―Quan hệ hợp tác giữa các bên liên quan trong phát triển du lịch nông thôn theo hướng bền vững: Nghiên cứu trường hợp tại tỉnh Lâm Đồng‖ làm đề tài nghiên cứu luận án của mình. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu tổng quát Nghiên cứu về HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững từ đó đề xuất các hàm ý nhằm nâng cao hiệu quả HTCBLQ nhằm thúc đẩy PTDLNT theo hướng bền vững tại tỉnh Lâm Đồng. 1.2.2. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể Để đạt được mục tiêu nghiên cứu tổng quát ở trên, các mục tiêu nghiên cứu cụ thể bao gồm: • Xác định các bên liên quan tham gia hợp tác trong PTDLNT. • Xác định các hình thức hợp tác và vai trò của HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững. • Xác định và giải thích được các nhân tố thúc đẩy và hạn chế HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững. • Xác định và giải thích được các yếu tố để hợp tác thành công trong PTDLNT theo hướng bền vững. • Đề xuất khung nghiên cứu về quan hệ HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu Câu 1: Các bên liên quan tham gia hợp tác trong PTDLNT là ai? Câu 2: Có những hình thức hợp tác và vai trò của HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững như thế nào? Câu 3: Các nhân tố nào thúc đẩy và hạn chế HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững? Nó được thể hiện cụ thể hoặc có ý nghĩa như thế nào tại điểm đến vùng nông thôn? Câu 4: Cần những yếu tố nào để hợp tác thành công trong PTDLNT theo hướng bền vững?
15 1.4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quan hệ HTCBLQ tại tỉnh Lâm Đồng trong PTDLNT theo hướng bền vững. Phạm vi không gian nghiên cứu: bao gồm các huyện Lạc Dương và Lâm Hà tỉnh Lâm Đồng. Phạm vi thời gian nghiên cứu: dữ liệu sơ cấp và thứ cấp được thu thập trong 5 năm gần đây nhất. 1.5. Ý nghĩa nghiên cứu của luận án 1.5.1. Ý nghĩa về mặt lý luận Luận án đã tổng quan, hệ thống và làm rõ các vấn đề lý luận về DLNT, PTDLNT theo hướng bền vững. Tại Việt Nam, PTDLNT đã diễn ra ở nhiều địa phương, tuy nhiên thiếu hẳn nghiên cứu xây dựng nền tảng lý thuyết làm cơ sở các hướng nghiên cứu về sau. Luận án đã đánh giá được quan hệ hợp tác, vai trò của quan hệ HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững. Luận án đã xác định các bên liên quan phù hợp cho HTCBLQ trong PTDLNT, các nhân tố ảnh hưởng đến quan hệ HTCBLQ trong PTDLNT tại tỉnh Lâm Đồng. Đồng thời, luận án cũng xác định được các yếu tố để hợp tác thành công cho PTDLNT theo hướng bền vững tại tỉnh Lâm Đồng. Trên cơ sở áp dụng nền tảng lý thuyết các bên liên quan, luận án đã đề xuất khung nghiên cứu về HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững. Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính thông qua nghiên cứu trường hợp (case study) tại hai huyện điển hình của tỉnh Lâm Đồng với kỹ thuật chọn mẫu có mục đích kết hợp chọn mẫu quả bóng tuyết. Dữ liệu thu thập được từ phỏng vấn được mã hóa phục vụ cho việc giải thích dữ liệu có độ tin cậy và độ phù hợp cao. Cho đến nay, hầu hết các luận án trong nước mà tác giả tiếp cận được trong lĩnh vực kinh tế đều thực hiện phương pháp định lượng hoặc kết hợp định tính và định lượng với các hàm số thống kê để giải thích kết quả nghiên cứu qua những con số. Trong khi đó, nghiên cứu này chỉ thực hiện phương pháp định tính để nghiên cứu khám phá về quan hệ HTCBLQ tại vùng nông thôn và dữ liệu được giải thích dưới dạng từ, ngữ. Để giải thích dữ liệu rất khó khăn vì nếu không hiểu sâu sắc tình huống, bối cảnh để kể lại một bức tranh chân thực về HTCBLQ tại
16 vùng nông thôn thì có thể sẽ dẫn đến giải thích dữ liệu không phù hợp, giảm ý nghĩa của thông tin có được và ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu. 1.5.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn Thứ nhất, kết quả nghiên cứu đã xác định quan hệ HTCBLQ từ đó đề xuất các hàm ý nghiên cứu thúc đẩy quan hệ HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững tại Lâm Đồng. Thứ hai, kết quả nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức của các bên liên quan về vai trò của quan hệ HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững. Trên cơ sở đó góp phần giúp các nhà quản lý du lịch và hoạch định chính sách có những giải pháp thiết thực và phù hợp để thúc đẩy quan hệ hợp tác trong PTDLNT theo hướng bền vững. Đối với CQĐP cần hiểu rõ những lợi ích của quan hệ hợp tác trong PTDLNT theo hướng bền vững để từ đó chủ động có những định hướng chính sách, giải pháp nhằm hỗ trợ DNDL cũng như CĐĐP trong việc chia sẻ và đảm bảo lợi ích, sự tham gia bình đẳng trong sử dụng tài nguyên vùng nông thôn; lập kế hoạch xây dựng và triển khai chính sách trong PTDLNT gắn với phát triển kinh tế nông nghiệp và Chương trình nông thôn mới được đồng bộ, bền vững. Đối với doanh nghiệp ở nông thôn cần nâng cao nhận thức về vai trò là chủ thể kết nối các bên liên quan để gia tăng giá trị nông sản, sản xuất theo tiêu chuẩn an toàn đảm bảo sức khỏe cho người tiêu dùng, bảo vệ môi trường cảnh quan vùng nông thôn, thu hút du khách đến tham quan trải nghiệm. Còn với người dân địa phương nâng cao nhận thức về sự tham gia chủ động, thúc đẩy hợp tác để khai thác, bảo tồn, phát huy các giá trị tài nguyên du lịch hướng đến PTBV để mang lại lợi ích về vật chất, tinh thần cho bản thân và gia đình. Đồng thời kết quả nghiên cứu cũng góp phần nâng cao hiểu biết, nhận thức của các chủ thể khác (nhà nghiên cứu, người làm dự án, khách du lịch,...) về HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững. 1.6. Kết cấu của luận án Luận án bao gồm 5 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Giới thiệu nghiên cứu Trong chương này tập trung vào các lý do chọn vấn đề nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu, xác định câu hỏi nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu và đóng góp của đề tài. Chương 2: Tổng quan nghiên cứu và cơ sở lý thuyết Trong chương này tổng quan các nghiên cứu về DLNT, PTDLNT bền vững, tính bền vững trong PTDLNT, quan hệ HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền
17 vững, lý thuyết ứng dụng nghiên cứu và xác định các nhân tố ảnh hưởng đến quan hệ HTCBLQ, các yếu tố để hợp tác thành công trong PTDLNT theo hướng bền vững, từ đó nghiên cứu cơ sở lý thuyết về DLNT và hợp tác trong PTDLNT theo hướng bèn vững và phương pháp nghiên cứu đề tài. Chương 3: Phương pháp nghiên cứu Nội dung chương này tập trung làm rõ lý do lựa chọn phương pháp nghiên cứu trường hợp với nghiên cứu định tính thay vì nghiên cứu định lượng và làm rõ quy trình nghiên cứu đề tài, độ tin cậy và phù hợp của dữ liệu nghiên cứu. Chương 4: Kết quả nghiên cứu Dựa trên kết quả phỏng vấn bán cấu trúc các bên liên quan, dữ liệu được tổng hợp phục vụ cho việc giải thích kết quả nghiên cứu đề tài. Nội dung chương này tập trung vào nghiên cứu hai trường hợp điển hình về hợp tác trong PTDLNT tại hai huyện Lạc Dương và Lâm Hà. Trên cơ sở đó, kết quả nghiên cứu được so sánh và tổng hợp làm cơ sở cho thảo luận và đề xuất khung nghiên cứu ở chương 5. Chương 5: Thảo luận và các hàm ý nghiên cứu Chương này tập trung vào thảo luận kết quả nghiên cứu, trên cơ sở đó đề xuất khung nghiên cứu và những hàm ý nghiên cứu để thúc đẩy quan hệ HTCBLQ trong PTDLNT theo hướng bền vững tại tỉnh Lâm Đồng.
18 TÓM TẮT CHƢƠNG 1 Chương 1 tập trung vào những vấn đề cơ bản, điều kiện tiền đề định hướng cho nghiên cứu các chương sau. Nội dung đầu tiên chương 1 đề cập đến tính cấp thiết của nghiên cứu cả về lý luận và thực tiễn. Về lý luận đã đề cập đến PTDLNT và vai trò của HTCBLQ. Đồng thời, về lý luận cũng đề cập đến các kết quả nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến HTCBLQ cả trên thế giới và trong nước. Trên cơ sở đó, đã xác định hướng nghiên cứu này còn nhiều khuyết thiếu về nội dung, địa bàn và kết quả nghiên cứu và hợp tác trong điều kiện trình độ kinh tế, nhận thức còn hạn chế và thể chế xã hội chủ nghĩa như ở nước ta thì chưa được nghiên cứu kỹ. Về thực tiễn, nội dung này đã giới thiệu về PTDLNT trên thế giới, tại Việt Nam và tại tỉnh Lâm Đồng, và cũng đã luận giải đặc điểm PTDLNT vùng dân tộc thiểu số có những khó khăn về nhận thức là nguyên nhân quan trọng đòi hỏi cách tiếp cận khác biệt trong thúc đẩy hợp tác. HTCBLQ sẽ tổng hợp được các nguồn lực thúc đẩy PTDLNT, giải quyết được nhiều tồn tại của vùng nông thôn và thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn. Theo đó, mục tiêu nghiên cứu (tổng quát và cụ thể) được xác lập, trên cơ sở đó hình thành các câu hỏi nghiên cứu phù hợp, đồng thời, tập trung vào đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án. Chương này cũng làm sáng tỏ ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài và xác định kết cấu của luận án gắn với các nội dung nghiên cứu tiếp theo.