Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực trong các khu công nghiệp - trường hợp khảo sát trên địa bàn tỉnh Đồng Nai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:359

Thêm vào BST

Báo xấu

53
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh "Các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực trong các khu công nghiệp - trường hợp khảo sát trên địa bàn tỉnh Đồng Nai" trình bày các nội dung chính sau: Xác định các yếu tố tác động đến CLNNL trong các KCN của tỉnh Đồng Nai; Đánh giá tổng quan CLNNL trong các KCN của tỉnh Đồng Nai; Đề xuất một số hàm ý đối với các doanh nghiệp, các cấp chính quyền, cơ sở đào tạo nhằm nâng cao CLNNL cho các KCN tỉnh Đồng Nai và cả nước.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực trong các khu công nghiệp - trường hợp khảo sát trên địa bàn tỉnh Đồng Nai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC LẠC HỒNG ĐOÀN MẠNH QUỲNH CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC KHU CÔNG NGHIỆP - TRƯỜNG HỢP KHẢO SÁT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Đồng Nai – Năm 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC LẠC HỒNG ĐOÀN MẠNH QUỲNH CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC KHU CÔNG NGHIỆP - TRƯỜNG HỢP KHẢO SÁT TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐỒNG NAI Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 9340101 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS NGUYỄN THANH LÂM Đồng Nai – Năm 2022
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình do chính tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của người hướng dẫn khoa học. Tất cả những nội dung kế thừa, tham khảo từ những tài liệu khác được trích dẫn đầy đủ, chính xác và ghi nguồn cụ thể trong mục tài liệu tham khảo. Nghiên cứu sinh Đoàn Mạnh Quỳnh
ii TÓM TẮT Trong nghiên cứu này, tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp định tính và nghiên cứu định lượng nhằm mục tiêu là xác định các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực trong các khu công nghiệp – trường hợp khảo sát trên địa bàn tỉnh Đồng Nai, mức độ ảnh hưởng, vai trò của từng yếu tố cũng như mối quan hệ giữa các yếu tố này. Trên cơ sở đó đề xuất một số hàm ý giúp doanh nghiệp cũng như chính quyền các cấp có thể vận dụng trong việc đổi mới công tác quản trị nguồn nhân lực, đề ra chủ trương, chính sách cũng như, xây dựng kế hoạch, chiến lược cho việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho doanh nghiệp nói riêng và các khu công nghiệp nói chung, từ đó phát triển các khu công nghiệp, phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu của tác giả đã góp phần tiếp tục khẳng định các thang đo của các nghiên cứu trước; đồng thời, có thảo luận và điều chỉnh thang đo cho phù hợp với điều kiện thị trường nghiên cứu là các khu công nghiệp của tỉnh Đồng Nai. Cụ thể, đối với thang đo chính quyền địa phương, thang đo về khu công nghiệp, thang đo về phát triển kinh tế - xã hội đã điều chỉnh so với thang đo gốc theo hướng nghiên cứu phù hợp với tình hình và đặc thù các khu công nghiệp của tỉnh Đồng Nai. Đối với thang đo vị thế kinh tế - xã hội được nghiên cứu phát triển mới trên cơ sở thang đo về vị thế - chất lượng cho phù hợp với thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao và đã đổi thành thang đo về vị thế kinh tế - xã hội và kiểm định đều đạt yêu cầu, có tác động đến chất lượng nguồn nhân lực. Kết quả nghiên cứu cho thấy cảm nhận của người lao động về vị thế kinh tế - xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thông qua việc thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao một cách nhanh chóng, qua đó có ý nghĩa lớn góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của địa phương. Luận án đã xác định 7 yếu tố và đo lường mức độ tác động của từng yếu tố đến chất lượng nguồn nhân lực trong các khu công nghiệp, đồng thời đề xuất các hàm ý nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các khu công nghiệp, góp phần phát triển các khu công nghiệp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của địa phương và quốc gia.
iii LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cố NGND.TS Đỗ Hữu Tài, PGS. TS Nguyễn Thanh Lâm, quý Thầy đã tận tình hướng dẫn và hỗ trợ tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận án. Luận án này sẽ không được hoàn thành nếu không có hai Thầy. Tôi cũng chân thành cảm ơn TS Nguyễn Văn Tân đã nhiệt tình định hướng, góp ý để tôi hoàn thành luận án của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Thầy, Cô và Các Anh/Chị Khoa Sau đại học của Trường Đại học Lạc Hồng đã tạo điều kiện để tôi học tập, nghiên cứu trong suốt thời gian vừa qua. Tôi xin cảm ơn bạn bè, quý đồng nghiệp đặc biệt là quý bạn bè, đồng nghiệp ở Sài Gòn, TP.Biên Hòa, Bình dương, đã giúp đỡ và chia sẻ những khó khăn trong quá trình đi học và nghiên cứu. Tôi cũng xin cảm ơn Anh/Chị quản lý ở các doanh nghiệp, sở ban ngành, người lao động đã trả lời bảng khảo sát, góp ý thêm cho tôi trong quá trình khảo sát và thu thập số liệu. Tôi xin cảm ơn Phòng Quan hệ doanh nghiệp, các cựu sinh viên, sinh viên Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai đã hỗ trợ, giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra khảo sát, thu thập dữ liệu. Cuối cùng, Tôi muốn gửi lời cảm ơn đến gia đình, đã luôn ủng hộ, tạo điều kiện và chia sẻ những khó khăn để tôi có thể hoàn thành Luận án. Xin trân trọng cảm ơn!
iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN...........................................................................................................i TÓM TẮT .................................................................................................................... ii LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. iii MỤC LỤC ....................................................................................................................iv DANH MỤC BẢNG ................................................................................................. viii DANH MỤC HÌNH .....................................................................................................ix DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC .....................................................................................x DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................................xi CHƯƠNG 1 ................................................................................................................... 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU .................................................................................... 1 1.1 Sự cấp thiết của đề tài ............................................................................................ 1 1.2 Tổng quan nghiên cứu ngoài nước và trong nước............................................... 3 1.2.1 Tổng quan các nghiên cứu ngoài nước ................................................................. 3 1.2.2 Tổng quan các nghiên cứu trong nước ................................................................ 10 1.2.3 Khoảng trống trong nghiên cứu .......................................................................... 15 1.3 Mục tiêu - Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................ 17 1.3.1 Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................ 17 1.3.1.1 Mục tiêu tổng quát ............................................................................................ 17 1.3.1.2 Mục tiêu cụ thể ................................................................................................. 17 1.3.2 Câu hỏi nghiên cứu.............................................................................................. 18 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 18 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................... 18 1.4.2 Đối tượng khảo sát .............................................................................................. 18 1.4.3 Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 18 1.5 Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 19 1.5.1 Nghiên cứu định tính ........................................................................................... 19 1.5.2 Nghiên cứu định lượng ........................................................................................ 19 1.6 Những đóng góp của luận án ............................................................................... 20 1.6.1 Đóng góp về mặt khoa học .................................................................................. 20
v 1.6.2 Đóng góp về mặt thực tiễn ................................................................................... 21 1.7 Kết cấu của luận án .............................................................................................. 22 Tóm tắt chương 1 ........................................................................................................ 23 CHƯƠNG 2 ................................................................................................................. 24 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ............................................ 24 2.1 Cơ sở lý thuyết ...................................................................................................... 24 2.1.1. Khái niệm và vai trò của khu công nghiệp ......................................................... 24 2.1.1.1 Khái niệm khu công nghiệp .............................................................................. 24 2.1.1.2 Vai trò của khu công nghiệp: ........................................................................... 24 2.1.2 Khái niệm về vốn nhân lực .................................................................................. 26 2.1.3 Khái niệm nguồn nhân lực................................................................................... 27 2.1.4 Khái niệm chất lượng nguồn nhân lực ................................................................ 30 2.1.5 Các chỉ số phản ánh chất lượng nguồn nhân lực ................................................ 32 2.1.5.1 Cơ cấu nguồn nhân lực .................................................................................... 32 2.1.5.2 Trình độ và kỹ năng của nguồn nhân lực ......................................................... 34 2.1.5.3 Thể lực của nguồn nhân lực ............................................................................. 35 2.1.5.4 Thái độ và tác phong lao động ......................................................................... 36 2.1.6 Lý thuyết nền ........................................................................................................ 38 2.1.6.1 Lý thuyết thể chế (Institutional theory) ............................................................ 38 2.1.6.2 Lý thuyết phụ thuộc nguồn lực (Resource-based theory) ................................. 40 2.1.6.3 Lý thuyết Vị thế - Chất lượng (Theory of status – quality) .............................. 43 2.1.6.4 Lý thuyết tính chính đáng (Legitimacy theory) ................................................ 46 2.1.7 Các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực trong các khu công nghiệp ...................................................................................................................................... 48 2.1.7.1 Chính quyền trung ương ................................................................................... 59 2.1.7.2 Môi trường kinh tế - xã hội và tự nhiên: .......................................................... 60 2.1.7.3 Chính quyền địa phương .................................................................................. 62 2.1.7.4 Phát triển kinh tế - xã hội địa phương.............................................................. 65 2.1.7.5 Khu công nghiệp ............................................................................................... 66 2.1.7.6 Doanh nghiệp trong khu công nghiệp .............................................................. 70 2.1.7.7 Vị thế kinh tế - xã hội ........................................................................................ 73 2.2. Giả thuyết nghiên cứu ......................................................................................... 74
vi 2.2.1 Mối quan hệ giữa chính quyền trung ương và chất lượng nguồn nhân lực ........ 74 2.2.2 Mối quan hệ giữa yếu tố Môi trường kinh tế - xã hội và tự nhiên với chất lượng nguồn nhân lực ............................................................................................................. 75 2.2.3 Mối quan hệ giữa yếu tố Chính quyền địa phương với chất lượng nguồn nhân lực ...................................................................................................................................... 76 2.2.4 Mối quan hệ giữa yếu tố Phát triển kinh tế - xã hội địa phương và chất lượng nguồn nhân lực ............................................................................................................. 77 2.2.5 Mối quan hệ giữa yếu tố Khu công nghiệp và chất lượng nguồn nhân lực ........ 78 2.2.6 Mối quan hệ giữa yếu tố Doanh nghiệp trong khu công nghiệp và chất lượng nguồn nhân lực ........................................................................................................................ 78 2.2.7 Mối quan hệ giữa yếu tố Chính quyền địa phương và vị thế kinh tế - xã hội địa phương .......................................................................................................................... 79 2.2.8 Mối quan hệ giữa yếu tố Phát triển kinh tế - xã hội địa phương và Vị thế kinh tế- xã hội địa phương ......................................................................................................... 80 2.2.9 Mối quan hệ giữa yếu tố Khu công nghiệp và Vị thế kinh tế- xã hội địa phương 80 2.2.10 Mối quan hệ giữa yếu tố Doanh nghiệp trong khu công nghiệp và Vị thế kinh tế - xã hội địa phương ......................................................................................................... 81 2.2.11 Mối quan hệ giữa yếu tố Vị thế kinh tế - xã hội địa phương và chất lượng nguồn nhân lực ........................................................................................................................ 81 2.3 Mô hình nghiên cứu .............................................................................................. 82 Tóm tắt chương 2 ........................................................................................................ 83 CHƯƠNG 3 ................................................................................................................. 84 THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU........................................................................................ 84 3.1 Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 84 3.2 Quy trình nghiên cứu ........................................................................................... 84 3.2.1 Bước 1: Nghiên cứu định tính ............................................................................. 84 3.2.2 Bước 2: Nghiên cứu định lượng sơ bộ ................................................................ 86 3.2.3 Bước 3: Nghiên cứu định lượng chính thức ........................................................ 86 3.2.4 Bước 4: Thảo luận kết quả nghiên cứu ............................................................... 92 3.3 Kết quả nghiên cứu định tính xây dựng thang đo ............................................. 93 3.3.1 Thang đo chính quyền trung ương ...................................................................... 93 3.3.2 Thang đo môi trường kinh tế - xã hội và tự nhiên ............................................... 95
vii 3.3.3 Thang đo chính quyền địa phương ...................................................................... 97 3.3.4 Thang đo phát triển kinh tế - xã hội địa phương ............................................... 100 3.3.5 Thang đo khu công nghiệp ................................................................................ 102 3.3.6 Thang đo doanh nghiệp trong khu công nghiệp ................................................ 105 3.3.7 Thang đo vị thế kinh tế - xã hội ......................................................................... 107 3.3.8 Thang đo chất lượng nguồn nhân lực ............................................................... 111 3.4 Nghiên cứu định lượng sơ bộ ............................................................................. 113 3.4.1 Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu định lượng sơ bộ ........................................... 113 3.4.2 Kiểm định thang đo sơ bộ bằng phân tích độ tin cậy Cronbach’s Alpha ......... 114 3.4.3 Kết luận về kết quả nghiên cứu sơ bộ ................................................................ 118 Tóm tắt chương 3 ...................................................................................................... 120 CHƯƠNG 4 ............................................................................................................... 121 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ....................................................... 121 4.1 Tình hình kinh tế - xã hội tỉnh Đồng Nai và thực trạng lao động trong các khu công nghiệp tỉnh Đồng Nai....................................................................................... 121 4.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội tỉnh Đồng Nai 6 tháng đầu năm 2022 .................... 121 4.1.2 Tổng quan về các khu công nghiệp và tình hình đầu tư và sản xuất kinh doanh .................................................................................................................................... 123 4.1.3 Thực trạng tình hình lao động trong các khu công nghiệp của tỉnh Đồng Nai 129 4.2 Kết quả nghiên cứu............................................................................................. 135 4.2.1 Đặc điểm mẫu nghiên cứu ................................................................................. 135 4.2.2 Kết quả kiểm định thang đo bằng hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha .................. 136 4.2.3 Phân tích các nhân tố khám phá EFA ............................................................... 138 4.2.5 Kiểm định mô hình nghiên cứu và các giả thuyết ............................................. 146 4.2.5.1 Kiểm định mô hình nghiên cứu bằng cấu trúc SEM ....................................... 147 4.2.5.2 Kiểm định Bootstrap ....................................................................................... 148 4.2.5.3 Kiểm định giả thuyết nghiên cứu .................................................................... 149 4.3 Thảo luận kết quả nghiên cứu ........................................................................... 153 Tóm tắt Chương 4 ..................................................................................................... 156 CHƯƠNG 5 ............................................................................................................... 157 KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý .......................................................................................... 157 5.1 Kết luận nghiên cứu ........................................................................................... 157
viii 5.2 Hàm ý ................................................................................................................... 159 5.2.1 Hàm ý theo thống kê mô tả trung bình các thang đo ........................................ 160 5.2.2 Hàm ý về tương quan giữa vị thế kinh tế - xã hội địa phương và các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực. ........................................................................ 180 5.3 Ý nghĩa của nghiên cứu ...................................................................................... 183 5.3.1 Ý nghĩa về mặt lý thuyết..................................................................................... 183 5.3.2 Ý nghĩa về thực tiễn ........................................................................................... 184 5.4 Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu tiếp theo .......................................... 185 5.4.1 Hạn chế của đề tài ............................................................................................. 185 5.4.2 Hướng nghiên cứu tiếp theo .............................................................................. 185 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 2
ix DANH MỤC BẢNG Bảng 2. 1 Tổng hợp một số khái niệm về nguồn nhân lực ............................................29 Bảng 2. 2 Tổng hợp một số khái niệm về chất lượng nguồn nhân lực ..........................31 Bảng 2. 3 Các chỉ số phản ánh chất lượng nguồn nhân lực ..........................................37 Bảng 2. 4 Lược khảo các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực...................57 Bảng 2. 5 Giả thuyết nghiên cứu ...................................................................................82 Bảng 3. 1 Thang đo yếu tố Chính quyền trung ương ....................................................95 Bảng 3. 2 Thang đo yếu tố Môi trường kinh tế - xã hội và tự nhiên .............................97 Bảng 3. 3 Thang đo Chính quyền tỉnh Đồng Nai ........................................................100 Bảng 3. 4 Thang đo Phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Đồng Nai ....................................102 Bảng 3. 5 Thang đo Khu công nghiệp .........................................................................105 Bảng 3. 6 Thang đo doanh nghiệp trong khu công nghiệp..........................................107 Bảng 3. 7 Thang đo Vị thế kinh tế - xã hội .................................................................110 Bảng 3. 8 Thang đo Chất lượng nguồn nhân lực.........................................................113 Bảng 3. 9 Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu định lượng sơ bộ ....................................114 Bảng 3. 10 Đánh giá độ tin cậy thang đo Chính quyền trung ương ............................115 Bảng 3. 11 Đánh giá độ tin cậy thang đo Môi trường kinh tế - xã hội và tự nhiên .....115 Bảng 3. 12 Đánh giá độ tin cậy thang đo Chính quyền địa phương ............................115 Bảng 3. 13 Đánh giá độ tin cậy thang đo Phát triển kinh tế - xã hội địa phương .......116 Bảng 3. 14 Đánh giá độ tin cậy thang đo Khu công nghiệp ........................................116 Bảng 3. 15 Đánh giá độ tin cậy thang đo Doanh nghiệp trong khu công nghiệp........117 Bảng 3. 16 Đánh giá độ tin cậy thang đo Vị thế kinh tế - xã hội ................................117 Bảng 3. 17 Đánh giá độ tin cậy thang đo Chất lượng nguồn nhân lực........................118 Bảng 3. 18 Tổng hợp thang đo ....................................................................................118 Bảng 4. 1 Thống kê đầu tư hạ tầng các khu công nghiệp năm 2021 ...........................124 Bảng 4. 2 Số đơn vị đầu tư xây dựng nhà ở công nhân ...............................................125 Bảng 4. 3 Số doanh nghiệp hỗ trợ nhà ở, cho công nhân thuê nhà ở ..........................126 Bảng 4. 4 Số cơ sở giáo dục, công trình y tế phục vụ người lao động ........................126 Bảng 4. 5 Tổng quan tình hình lao động các khu công nghiệp Đồng Nai đến tháng 11/2021 ........................................................................................................................133
x Bảng 4. 6 Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu định lượng chính thức ............................135 Bảng 4. 7 Kết quả đánh giá độ tin cậy.........................................................................136 Bảng 4. 8 Kết quả KMO và Kiểm định Bartlett’s .......................................................139 Bảng 4. 9 Tóm tắt kết quả tổng phương sai giải thích.................................................139 Bảng 4. 10 Ma trận nhân tố .........................................................................................139 Bảng 4. 11 Kết quả KMO và Kiểm định Bartlett’s .....................................................140 Bảng 4. 12 Tóm tắt kết quả tổng phương sai giải thích...............................................140 Bảng 4. 13 Ma trận nhân tố .........................................................................................141 Bảng 4. 14 Hệ số tương quan giữa các nhân tố ...........................................................143 Bảng 4. 15 Độ tin cậy tổng hợp của các nhân tố .........................................................145 Bảng 4. 16 Kết quả ước lượng mối quan hệ nhân quả của mô hình ...........................148 Bảng 4. 17 Kết quả kiểm định Bootstrap (với 1.000 lần lặp) ......................................149 Bảng 4. 18 Kết quả kiểm định giá trị phân biệt các yếu tố trong mô hình ..................150 Bảng 4. 19 Kết quả khảo sát thực trạng “Vị thế kinh tế-xã hội” .................................152 Bảng 4. 20 Tổng hợp kết quả kiểm định các giả thuyết ..............................................153 Bảng 5. 1 Kết quả hệ số β ............................................................................................158 Bảng 5. 2 Thống kê mô tả thang đo Phát triển kinh tế - xã hội địa phương................160 Bảng 5. 3 Thống kê mô tả thang đo Môi trường kinh tế - xã hội và tự nhiên .............162 Bảng 5. 4 Thống mô tả thang đo Doanh nghiệp trong khu công nghiệp.....................163 Bảng 5. 5 Thống kê mô tả thang đo Vị thế kinh tế - xã hội địa phương .....................170 Bảng 5. 6 Thống kê mô tả thang đo Chính quyền trung ương ....................................172 Bảng 5. 7 Thống kê mô tả thang đo Chính quyền địa phương ....................................175 Bảng 5. 8 Thống kê mô tả thang đo Khu công nghiệp ................................................179
xi DANH MỤC HÌNH Hình 2. 1 Các yếu tố bên ngoài tác động đến chất lượng nguồn nhân lực ....................48 Hình 2. 2 Những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực trong DNNVV .....49 Hình 2. 3 Các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực.....................................50 Hình 2. 4 Một số chính sách nâng cao chất lượng nguồn nhân lực...............................51 Hình 2. 5 Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực .................................51 Hình 2. 6 Tác động của cụm công nghiệp đến CLNNL và hiệu quả hoạt động DN.....53 Hình 2. 7 Trình tự phát triển cụm ngành công nghiệp ..................................................54 Hình 2. 8 Ưu tiên của từng tác nhân ..............................................................................55 Hình 2. 9 Mô hình nghiên cứu đề xuất ..........................................................................83 Hình 3. 1 Quy trình nghiên cứu .....................................................................................85 Hình 4. 1 Kết quả phân tích CFA ................................................................................144 Hình 4. 2 Kết quả SEM của Mô hình cấu trúc tuyến tính chuẩn hoá ..........................147
xii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Cụm từ tiếng Việt Cụm từ tiếng Anh AN - An ninh BMI - Chỉ số khối lượng cơ thể Body Mass Index BQL - Ban quản lý CLNNL - Chất lượng nguồn nhân lực Công ty CP - Công ty cổ phần CP - Cổ phần CPI - Chỉ số đánh giá năng lực cạnh tranh CT - Công ty DN - Doanh nghiệp DNVN - Doanh nghiệp Việt Nam DNNN - Doanh nghiệp nước ngoài ĐH - Đại học THPT - Trung học phổ thông GDvàĐT - Giáo dục và Đào tạo - Hệ số mức độ mất bình đẳng trong GINI Gini coefficient phân phối thu nhập HDI - Chỉ số phát triển con người Human Development Index HĐ - Hoạt động KCN - Khu công nghiệp KD - Kinh doanh KT - Kinh tế KT-XH - Kinh tế - Xã hội LĐ - Lao động - Các mục tiêu phát triển thiên niên Millennium Development MDGs kỷ Goals - Chiến lược phát triển nguồn nhân National Human Resources NHRD lực quốc gia Development
xiii Từ viết tắt Cụm từ tiếng Việt Cụm từ tiếng Anh NL - Nhân lực NNL - Nguồn nhân lực NSNN - Ngân sách nhà nước Organization for Economic - Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh OECD Cooperation and tế Development PT - Phát triển QĐ - Quyết định SK - Sức khỏe SX - Sản xuất SXKD - Sản xuất kinh doanh TB - Trung bình TC - Tổ chức TNHH - Trách nhiệm hữu hạn TP - Thành phố TT - Trật tự UBND - Ủy ban nhân dân United Nation Fund UNFPA - Quỹ Dân số Liên hiệp quốc Population Agency - Phòng thương mại và công nghiệp Vietnam chamber of VCCI Việt Nam commerce and industry VH - Văn hóa VN - Việt Nam WB - Ngân hàng thế giới World Bank WEF - Diễn đàn kinh tế thế giới World Economic Forum WHO - Tổ chức y tế thế giới World Health Organization XDCB - Xây dựng cơ bản XH - Xã hội YT - Y tế
1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU Giới thiệu Chương 1 trình bày tổng quát về “Các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực trong các khu công nghiệp – trường hợp khảo sát trên địa bàn tỉnh Đồng Nai”; tính cấp thiết của đề tài, tiếp đến lược khảo các công trình nghiên cứu để làm rõ những vấn đề liên quan, xác định khoảng trống, từ đó xác định mục tiêu, đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu. 1.1 Sự cấp thiết của đề tài Nguồn nhân lực là một trong những nguồn lực, nguồn tài nguyên giữ vai trò quyết định đến sự tồn tại và phát triển bền vững của bất kỳ một tổ chức hay một quốc gia. Nguồn lực tài chính mạnh, hay hệ thống phương tiện, kỹ thuật hiện đại đến đâu cũng là vô nghĩa nếu không có nguồn nhân lực có kỹ năng, có chuyên môn cao. Vai trò quan trọng của nguồn nhân lực đã được minh chứng và khẳng định qua nhiều công trình nghiên cứu ở nhiều nước và được chứng thực qua hoạt động kinh tế - xã hội của xã hội loài người qua các giai đoạn lịch sử. Romer (1986), Squire (1993), Schultz (1999), Bassanini và Scarpetta (2002), Shishkina N.V. (2020) đã cho thấy nguồn nhân lực trở thành yếu tố quan trọng quyết định đến sự tăng trưởng kinh tế và giảm nghèo. Bối cảnh thực tiễn, Đồng Nai là tỉnh công nghiệp với 31 khu công nghiệp đang hoạt động, nhiều nhất trong cả nước. Đến tháng 11/2021, các khu công nghiệp (KCN) của tỉnh Đồng Nai thu hút 2.011 dự án, bao gồm 1.377 dự án có vốn đầu tư nước ngoài (thuộc 43 quốc gia và vùng lãnh thổ) và 634 dự án trong nước; tổng số lao động làm việc tại các doanh nghiệp trong các KCN là 607.502 người (chiếm hơn 30% lao động trong các DN của tỉnh), lao động là người nước ngoài có 7.856 người. Hàng năm, tỉnh Đồng Nai đã thu hút một lượng lớn vốn đầu tư trong và ngoài nước vào các KCN, riêng năm 2021 đầu tư (cấp mới, tăng vốn) 1.059,8 triệu USD và 2.837,6 tỷ đồng, thu hút thêm hằng chục nghìn lao động (Ban quản lý các KCN, 2021), đóng góp trên 50% ngân sách của tỉnh và là 1 trong 5 tỉnh có nguồn thu lớn nhất cho ngân sách nhà nước từ các KCN trên cả nước. Các KCN đã cho thấy rõ vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội, thúc đẩy tiến bộ khoa học, công nghệ, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao đời sống của người dân địa phương, khu vực và cả nước. Tuy nhiên, nguồn nhân lực trong cả nước nói chung còn thể hiện hạn chế, khó
2 khăn trong thu hút, trong việc đào tạo cũng như sử dụng nguồn nhân lực (Lê Lan Hương và c.s., 2021), thiếu về số lượng và hạn chế về chất lượng (Vũ Thị Mai Oanh, 2011), vấn đề đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực còn khá nhiều bất cập: trình độ qua đào tạo còn thấp và mất cân đối, thiếu chuyên môn, hạn chế kỹ năng hành nghề, mất cân đối giữa các ngành nghề …. cho nên chưa theo kịp quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa của đất nước (Nguyễn Lộc và c.s., 2010; Nguyễn Giác Trí, 2014). Cụ thể: Lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ từ sơ cấp trở lên của cả nước đến quý II năm 2021 chiếm tỷ lệ là 26,1%, năm 2020 là 23,6% (Tổng cục Thống kê, 2020, 2021); nhiều doanh nghiệp thiếu hụt lao động lại đang gặp khó khăn trong việc tuyển dụng lao động kỹ thuật cao, nhất là nhóm doanh nghiệp FDI xuất khẩu với gần 75% cho rằng đang khó khăn trong tuyển dụng nhân lực (VCCI, 2021), cũng như thực trạng về nguồn nhân lực của các doanh nghiệp trong các KCN ở tỉnh Đồng Nai đang tồn tại những khó khăn, bất cập như chất lượng nguồn nhân lực chưa cao, sự thiếu cân đối giữa các thành phần lao động, nguồn nhân lực thiếu sức cạnh tranh trong khu vực; phân tích từ dữ liệu các báo cáo về tình hình kinh tế - xã hội các KCN tỉnh Đồng Nai 2019 -2021 cho thấy cơ cấu lao động trong các KCN tỷ lện lớn là lao động phổ thông, sơ cấp trên 65%; nhiều doanh nghiệp đang thiếu nhân lực sau dịch Covid-19, tổng số lao động các KCN của tỉnh giảm 28.521 người so với năm 2020 (Ban Quản lý các KCN, 2021). Những điều này, đã tác động tiêu cực đến việc triển khai và thực thi chính sách phát triển các KCN, phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Trong khi quá trình công nghiệp hóa và hội nhập kinh tế quốc tế diễn ra nhanh chóng, việc hình thành khối cộng đồng Đông Nam Á năm 2015, Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do EU - Việt Nam (EVFTA) lần lượt có hiệu lực ngày 14/1/2019 và ngày 1/8/2020 với những quy định và tiêu chuẩn về lao động trong thương mại, nhất là Việt Nam đang ở “thời kỳ dân số vàng” (Lê Doãn Sơn, 2018; Nguyễn Thị Vân, 2010; Nguyễn Ngọc Vinh, 2012) cùng với nhiều dự án trọng điểm của quốc gia mang tầm quốc tế đã và sẽ được triển khai trên địa bàn tỉnh Đồng Nai như Dự Cảng hàng không Quốc tế Long Thành đang triển khai, Dự án Cảng thủy – nội địa Cái Mép, Dự án Cao tốc Long Thành - Dầu Giây, Dự án Cao tốc Đồng Nai – Bà Rịa Vũng Tàu … cùng với đề án quy hoạch phát triển vệ tinh vành đai kinh tế quanh TP Hồ Chí Minh, trong đó có tỉnh Đồng Nai, đã mở ra nhiều cơ hội nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức cho tỉnh Đồng Nai trong việc phải
3 sớm có những giải pháp để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng theo các tiêu chuẩn quốc tế. Đặc biệt quy hoạch tổng thể giai đoạn 2021-2030, tỉnh Đồng Nai hiện có 40 KCN, gồm 31 KCN đang hoạt động, 1 KCN chưa hoàn thiện cơ sở hạ tầng, 08 KCN sẽ đi vào hoạt động chậm nhất là năm 2030. Bên cạnh đó sự đẩy mạnh triển khai ứng dụng của khoa học công nghệ 4.0, công nghệ kỹ thuật số, dịch vụ kỹ thuật cao đã đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cũng như bổ sung nguồn nhân lực để đáp ứng nhu cầu của tỉnh cũng như các KCN của tỉnh Đồng Nai và đây được xem là một trong những tiền đề quan trọng tạo động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội của Đồng Nai, của khu vực Đông Nam bộ và cả nước nói chung. Bối cảnh lý thuyết, dưới góc độ chuyên sâu, tác giả qua lược khảo hơn 150 tài liệu, công trình khoa học của các tác giả trong và ngoài nước hiện chưa thấy có nghiên cứu chuyên sâu nào xác định và hệ thống các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực trong các KCN của tỉnh Đồng Nai để làm cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc đề ra các hàm ý giúp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các KCN của tỉnh Đồng Nai. Do đó, việc để xác định, phân tích, làm rõ và đo lường mức độ tác động của các yếu tố đến chất lượng nguồn nhân lực trong các KCN của tỉnh Đồng Nai là thật sự cấp thiết, vì vậy tác giả đã lựa chọn đề tài “Các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực trong các khu công nghiệp– trường hợp khảo sát trên địa bàn tỉnh Đồng Nai” để nghiên cứu. 1.2 Tổng quan nghiên cứu ngoài nước và trong nước 1.2.1 Tổng quan các nghiên cứu ngoài nước Đến nay, đã có nhiều nghiên cứu liên quan về các yếu tố tác động đến chất lượng nguồn nhân lực (CLNNL) ở những phạm vi, lĩnh vực, quy mô, phương diện khác nhau. Các nghiên cứu kết hợp khảo sát, tổng hợp, thống kê với việc mô hình phân tích kinh tế lượng, tiến hành kiểm định kết hợp phân tích hồi quy hay sử dụng các nguyên lý về toán học, các ngành khoa học để làm các chỉ tiêu đo lường CLNNL và thu thập dữ liệu nhận diện các yếu tố tác động đến CLNNL ở phạm vi khu vực, địa phương trong đó đặc biệt quan tâm đến vai trò của giáo dục đến CLNNL, đến phát triển kinh tế - xã hội như: Khan (2005) cho thấy tác động của các biến chính sách, thể chế, trình độ giáo dục và thể lực của nguồn nhân lực (NNL) đối với tăng trưởng kinh tế của các nước có
4 mức thu nhập trung bình và thấp trong giai đoạn 1980-2002 bằng các mô hình phân tích kinh tế lượng để đánh giá sự tương quan giữa vốn con người và sự tăng trưởng kinh tế của các nước đó. Cụ thể, tốc độ tăng trưởng hàng năm GDP thực tế bình quân đầu người chịu tác động bởi các chỉ số: (1) Tỷ lệ đầu tư/GDP, (2) Thu nhập khởi điểm tại năm 1980, (3) Chất lượng thể chế, (4) Số năm đi học trung bình, (5) Tỷ lệ học Trung học cơ sở, (6) Tỷ lệ biết chữ của người học, và (7) Tuổi thọ. Dựa trên kết quả hồi quy, Khan (2005) đã kết luận: trình độ giáo dục và thể lực (sức khỏe) của nguồn nhân lực tác động đến mức gia tăng thu nhập bình quân đầu người; do đó, Chính phủ cần có chiến lược, tập trung nguồn lực nhiều hơn đến giáo dục đào tạo để nâng cao CLNNL, để thúc đẩy kinh tế tăng trưởng đạt được mức cao và bền vững hơn. Kết quả này tuy thực hiện trước đây nhưng hiện vẫn như phù hợp ở nhiều quốc gia thu nhập thấp và trung bình trong đó có Việt Nam. Cũng như để có được lợi thế cạnh tranh, Raymond (2013) chỉ ra rằng cần: hoàn thiện giáo dục chính thống tại các trường đại học, đánh giá được thực trạng NNL, các kỹ năng xã hội, cộng tác của NNL, kinh nghiệm làm việc. Cùng quan điểm xác định tầm quan trọng của giáo dục đến NNL (Zhang và Kong, 2010) qua việc phân tích dữ liệu kinh tế vĩ mô từ 1979-2004 của Trung Quốc cho thấy sự bình đẳng trong giáo dục (đo bằng hệ số GINI) có mối tương quan thuận chiều với tăng trưởng kinh tế (đo bằng TFP- Total Factor Productivity); sự bình đẳng trong giáo dục sẽ gia tăng sự tích lũy cũng như tối ưu hoá tư bản nhân lực, nâng cao kết quả của đầu tư vào giáo dục, cải thiện các quan hệ kết nối xã hội, gia tăng hiệu quả của TFP và theo Campbell và Kuncel (2001) đào tạo là cách can thiệp thông dụng nhất đến việc nâng cao CLNNL. Cùng quan điểm đó Pebrida Saputri và c.s (2020) qua nghiên cứu đã xác định vai trò trọng của đào tạo đối với CLNNL và sự thành công của một doanh nghiệp có thể được nhìn thấy bởi chất lượng của những nhân viên làm việc trong đó thông qua kết quả đào tạo và bồi dưỡng năng lực, tập trung vào kiến thức, kỹ năng nhằm nâng cao hiệu quả làm việc của đội ngũ lao động. Trong khi Altinok (2007) đã sử dụng các chỉ tiêu về kỹ thuật, các môn khoa học để đo lường CLNNL và thu thập dữ liệu trong giai đoạn 1960-2005 của 120 quốc gia đã cho thấy có sự tác động của CLNNL đến tăng trưởng kinh tế; đồng thời cũng cho thấy chất lượng giáo dục có ảnh hưởng quyết định đối với CLNNL và tính bền vững của phát triển kinh tế- xã hội mỗi quốc gia. Na Zong (2022), tiến hành nghiên cứu đánh giá CLNNL toàn doanh nghiệp (EHRQA: enterprise-wide human resource quality assessment) bằng việc áp dụng thuật
5 toán phân tích dữ liệu gốc cho việc đánh giá và thiết lập chi phí NNL, cho thấy CLNNL toàn doanh nghiệp phụ thuộc vào các yếu tố như nguồn lực tài chính, danh tiếng, độ tuổi nhân viên, cơ cầu bằng cấp, chính sách giới thiệu NNL địa phương và một số tiêu chí khác. Schultz (1961) đã cho thấy nền kinh tế phụ thuộc vào giáo dục bởi vì nó phụ thuộc vào năng suất của đội ngũ lao động và các hệ thống trang thiết bị, kỹ thuật; trong khi năng suất lao động lại phụ thuộc vào vấn đề giáo dục để hình thành ra NNL có chất lượng. Cùng quan điểm đó, Hanushek E.A. (2013) cho thấy việc tập trung vào NNL giúp các nước đang phát triển thúc đẩy kinh tế tăng trưởng, nhiều nước trong số này đã đạt được nhiều tiến bộ đáng ghi nhận trong việc thu hẹp khoảng cách với các nước phát triển về giáo dục và nhấn mạnh đến tầm quan trọng của kỹ năng nhận thức đối với phát triển kinh tế; các nước chậm và đang phát triển sẽ khó cải thiện nền kinh tế nếu không cải tiến chất lượng trường học để nâng cao CLNNL. Còn theo Debnath (2014) nền kinh tế dựa trên nền tảng tri thức trong khu vực Đông Nam Á, một số vấn đề lớn liên quan đến sự phát triển của giáo dục và NNL đã được xem xét cẩn thận, theo đó bất kỳ nền kinh tế dựa vào tri thức cũng cần NNL có tri thức và điều này đòi hỏi chất lượng giáo dục của xã hội phải trong trạng thái động và cạnh tranh để phát triển. Cụ thể, các nền kinh tế dựa trên tri thức tiên tiến như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore… đã và đang rất thành công trong việc thúc đẩy nền giáo dục cũng như nâng cao CLNNL. Nhiều quốc gia có dân số hạn chế đã và đang cố gắng thu hút NNL có trình độ nước ngoài như là nguồn lực bổ sung để bổ sung và gia tăng nhân lực cần thiết cho sự các hoạt động kinh tế - xã hội. Saharuddin và c.s. (2019) cho thấy có sự ảnh hưởng đáng kể giữa việc cải thiện CLNNL đối với việc cải thiện hiệu suất của đội ngũ lao động cũng như có mối quan hệ chặt chẽ giữa việc cải thiện CLNNL đối với việc cải thiện hiệu suất của nhân viên đều thông qua các biến số giáo dục, y tế, thu nhập. Các công trình khoa học trên đã làm rõ một số yếu tố tác động đến CLNNL nói chung và mối quan hệ thuận chiều giữa CLNNL với tăng trưởng của nền kinh tế; hiệu suất làm việc, với sự phát triển của một doanh nghiệp, một quốc gia, trong đó chú trọng xác định tầm quan trọng của giáo dục đào tạo đến CLNNL. Đây là những cơ sở khoa học và thực tiễn góp phần bổ sung, làm rõ thêm đề tài tác giả nghiên cứu. Tuy nhiên, ở góc độ chuyên sâu, các công trình trên chưa làm rõ các yếu tố về môi trường kinh tế -