Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Tomhum999 Tomhum999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:100

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn sẽ góp phần làm rõ những vấn đề cơ bản để bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân TP. HCM nhằm chỉ ra những hạn chế, những khó khăn trong việc bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính và đưa ra phương hướng và giải pháp bảo đảm bảo vệ tốt quyền của công dân trong tố tụng hành chính.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ………../……… …../….. HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN ĐỨC THẮNG BẢO ĐẢM QUYỀN CÔNG DÂN TRONG TỐ TỤNG HÀNH CHÍNH CỦA TÕA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2020 TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2020 i
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ………../……… …../….. HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN ĐỨC THẮNG BẢO ĐẢM QUYỀN CÔNG DÂN TRONG TỐ TỤNG HÀNH CHÍNH CỦA TÕA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính MÃ SỐ: 8 38 01 02 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. NGUYỄN THỊ PHƢỢNG TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2020 TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2020 ii
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu được nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, xác thực, và luận văn này chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình trước nhà trường và quy định của pháp luật. TP. Hồ Chí Minh, ngày …… tháng 05 năm 2020 Tác giả Nguyễn Đức Thắng i
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm trân trọng nhất, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới Ban giám đốc, Khoa sau đại học, các thầy, cô giáo Học viện Hành chính Quốc gia đã tận tình, chu đáo giảng dạy và truyền đạt kiến thức trong thời gian tác giả học tập, nghiên cứu tại trường. Đặc biệt, xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Thị Phượng vì sự tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Xin cảm ơn các thầy, cô giáo trong Hội đồng chấm luận văn Thạc sĩ có những ý kiến nhận xét xác đáng, quý báu giúp tôi có điều kiện hoàn thiện tốt hơn những nội dung của luận văn trong tương lai. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận văn Nguyễn Đức Thắng ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................... iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................... vi LỜI NÓI ĐẦU .............................................................................................. 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CÔNG DÂN TRONG TỐ TỤNG HÀNH CHÍNH CỦA TÕA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH........................................................... 9 1.1. Khái quát về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh .............................................. 9 1.1.1 Khái niệm về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh ................................... 9 1.1.2 Nguyên tắc bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh ................................. 12 1.2. Phương thức bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. ........................................... 21 1.2.1. Bảo đảm quyền công dân trong Hiến pháp và pháp luật tố tụng hành chính .......................................................................................... 21 1.2.2 Bảo đảm quyền công dân thông qua tổ chức bộ máy Toà hành chính Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh .............................. 24 1.2.3 Bảo đảm quyền công dân qua cơ chế giám sát, kiểm tra ........... 27 1.3. Điều kiện bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội khác............................................................... 30 1.3.1. Điều kiện bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính về chính trị ................................................................................................ 30 iii
1.3.2. Điều kiện bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính về kinh tế .................................................................................................. 32 1.3.3. Điều kiện bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính về văn hoá - xã hội, phong tục tập quán .................................................... 34 Tiểu kết chƣơng 1 ........................................................................................ 35 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM QUYỀN CÔNG DÂN TRONG TỐ TỤNG HÀNH CHÍNH CỦA TÕA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH........................................................................................... 37 2.1. Tổ chức và hoạt động của Tòa hành chính cũng như ý thức, năng lực của công dân Thành phố Hồ chí Minh trong việc bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính ......................................................... 37 2.1.1 Về tổ chức Tòa án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh .............. 37 2.1.2 Về nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án hành chính Thành phố Hồ Chí Minh trong việc bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính .................................................................................................... 38 2.1.3. Ý thức và năng lực tự bảo đảm quyền của công dân TP Hồ Chí Minh trong tố tụng hành chính........................................................... 41 2.2. Thực trạng bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính tại Tòa án nhân dân TP. HCM..................................................................... 43 2.2.1 Thực trạng bảo đảm quyền công dân trong các vụ án hành chính ở Thành phố Hồ Chí Minh .................................................................. 43 2.2.2 Thực trạng bảo đảm quyền công dân của Tòa hành chính nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh .............................................................. 46 2.3. Đánh giá chung về bảo đảm quyền công dân của Tòa hành chính Thành phố Hồ Chí Minh......................................................................... 52 2.3.1. Những kết quả đạt được và nguyên nhân ................................. 52 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trên ....... 53 iv
Tiểu kết chƣơng 2 ....................................................................................... 71 CHƢƠNG 3: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUYỀN CÔNG DÂN TRONG TỐ TỤNG HÀNH CHÍNH TẠI TÕA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH......................................................... 72 3.1 Phương hướng bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Tòa án ............................................................................................... 72 3.1.1 Đổi mới công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật .... 72 3.1.2 Tăng cường hoạt động giám sát của các cơ quan, tổ chức và nhân dân trong hoạt động tố tụng hành chính của Tòa án ................ 72 3.1.3 Bảo đảm việc tranh tụng trong tố tụng hành chính ................... 73 3.2. Giải pháp bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Tóa án nhân dân thành phố Hồ Chí Minh ............................................. 73 3.2.1. Sửa đổi, bổ sung hệ thống pháp luật về quyền công dân và pháp luật về tố tụng hành chính .................................................................. 73 3.2.2. Nâng cao chất lượng giải quyết các vụ án của thẩm phán tòa hành chính Tòa án nhân dân TP HCM .............................................. 80 3.2.3. Nâng cao vai trò của các cơ quan có liên quan trong tố tụng hành chính .......................................................................................... 81 3.2.4. Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động tố tụng hành chính . 82 3.2.5. Bảo đảm các bản án hành chính có hiệu lực pháp luật được thi hành trong thực tế ............................................................................... 85 Tiểu kết chƣơng 3 ....................................................................................... 86 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 90 v
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT 1. TTHC: Tố tụng hành chính 2. TP. HCM: Thành phố Hồ Chí Minh 3. VBQPPL: Văn bản quy phạm pháp luật 4. QCD: Quyền công dân 5. TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao 6. VKSNDTC: Viện kiểm sát nhân dân tối cao 7. VSKND: Viện kiểm sát nhân dân 8. UBND: Ủy ban nhân dân 9. VAHC: Vụ án hành chính 10. QĐHC: Quyết định hành chính 11. HVHC: Hành vi hành chính 12. QLNN: Quản lý nhà nước 13. THADS: Thi hành án dân sự 14. Giấy CNQSDĐ: Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất 15. XHCN: Xã hội chủ nghĩa vi
LỜI NÓI ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, quyền con người và bảo đảm quyền con người đã trở thành một vấn đề thu hút sự chú ý rộng rãi của dư luận quốc tế cũng như tại Việt Nam, bởi chiến tranh, nạn đói, bệnh tật, thiên tai, tệ nạn xã hội….đang ngày càng đe dọa đến quyền sống và những quyền cơ bản khác của con người. Chính vì vậy, mục tiêu chung của toàn xã hội là bảo đảm quyền con người, quyền công dân nhằm hướng đến phát triển toàn diện một đất nước công bằng, văn minh và tuân theo pháp luật. Việc bảo đảm các quyền con người, quyền công dân phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: kinh tế, chính trị, văn hóa, tư tưởng... trong đó nhà nước bảo đảm về mặt pháp lý, các cơ quan tố tụng bảo đảm thực thi pháp luật có hiệu quả là vấn đề cực kỳ quan trọng nhằm hướng đến nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Ở Việt Nam, để đảm bảo các quan hệ trong đời sống xã hội được ổn định và phát triển bền vững cần phải có pháp luật điều chỉnh các quan hệ của xã hội, vì vậy nhà nước ban hành các đạo luật để điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong đó thể hiện rõ trong các Hiến pháp từ những năm 1946, 1959, 1980, 1992 cho đến Hiến pháp năm 2013 đã đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò, trách nhiệm của Nhà nước trong việc tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm việc thực hiện các quyền con người, quyền công dân. Ngoài Hiến Pháp, các Bộ luật hình sự, Bộ luật dân sự, Bộ luật lao động, Luật đất đai, Luật Hôn Nhân Gia Đình, Luật hành chính…cũng được ban hành nhằm bảo vệ quyền con người và bảo vệ xã hội. Đồng thời, Nhà nước cũng ban hành các Bộ luật, Luật về hình thức trong quá trình giải quyết các tranh chấp của xã hội như: Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật tố tụng dân sự, Luật tố tụng hành chính…để giải quyết các vụ án được thống nhất và đúng với quy định của pháp luật. 1
Chính vì tầm quan trọng về quyền con người nên Luật tố tụng hành chính cũng được ra đời để đồng hành cùng Tòa hành chính với sự mệnh giải quyết các vụ án hành chính, tạo nên một thiết chế bảo vệ công dân, giúp nhà nước thực thi pháp luật trên một quy phạm đúng đắn. Tuy nhiên, bất kỳ một ngành luật nào khi ban hành cũng tồn tại nhiều bất cập và hạn chế nhất định, việc thi hành pháp luật cũng không tránh khỏi những sai phạm và cần phải qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung để hoàn thiện hơn, phù hợp hơn với các quan hệ xã hội tại mỗi thời đại. Trong tố tụng hành chính, khi giải quyết tranh chấp giữa một bên là cá nhân, cơ quan, tổ chức là bên khởi kiện hành chính, một bên là cơ quan nhà nước là người bị kiện hành chính đã làm ảnh hưởng đến quyền công dân mà nhà nước hiện nay chưa giải quyết triệt để, làm tăng nhiều gánh nặng về chi phí cho cá nhân, tổ chức và nhà nước. Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh là Tòa án cấp tỉnh, Thành phố trực thuộc trung ương, theo cơ cấu tổ chức thì có Tòa án hành chính là Tòa án chuyên trách có chức năng xét xử các vụ việc về hành chính. Đồng thời, TP. HCM cũng là một thành phố sôi động nhất Việt Nam, với dân số đông và nhiều tầng lớp xã hội, nhiều quan hệ xã hội….Vì vậy, tác giả đã mạnh dạn nghiên cứu đề tài “Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Tòa án nhân dân Tp.Hồ Chí Minh” . Xét thấy, cần nghiên cứu làm rõ và đi sâu phân tích những thực trạng, diễn biến của đảm bảo quyền công dân trong tố tụng hành chính tại Toà án nhân dân Tp.Hồ Chí Minh. Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính là thể hiện sự dân chủ, văn minh, tiến bộ của Luật tố tụng hành chính thông qua các quyền như: Quyền được yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, quyền được yêu cầu bồi thường thiệt hại do quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật gây, quyền quyết định và tự định đoạt của người khởi kiện, quyền tranh tụng, quyền tự bảo vệ hoặc nhờ luật sư hoặc người khác có đủ điều kiện 2
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình và một số quyền khác do pháp luật quy định. Tuy nhiên, lý thuyết và thực tiễn tại Tòa án nhân dân TP. HCM là hai việc khác nhau hoàn toàn, khi tác giả nghiên cứu đề tài này thì tác giả cũng đã có tham gia thực tiễn một, vài vụ án hành chính trong giai đoạn sơ thẩm tại Tòa án nhân dân TP.HCM thì phát hiện một số quyền của công dân không được bảo đảm và vi phạm trong quá trình tham gia vụ án hành chính như quyền được tiếp cận chứng cứ, quyền tranh tụng…Các quyền như trên bị ảnh hưởng nghiêm trọng, vì vậy làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân do nhà nước bảo vệ trong Hiến pháp. Hầu như các vụ án hành chính không được bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính. Từ thực tế như trên tác giả mạnh dạn cần thấy phải chọn đề tài để nghiên cứu, đồng thời có những đề xuất giải pháp để quyền công dân được đảm bảo trong tố tụng hành chính từ thực tiễn trong quá trình xét xử của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, hướng đến việc Cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung, rà soát lại toàn bộ văn bản pháp luật tố tụng hành chính để hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật nhằm bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính tại Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh một cách tốt nhất là một yêu cầu khách quan và cần thiết, có ý nghĩa cả về mặt nhận thức, lý luận và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu Hiện nay, trong bối cảnh đất nước đang đổi mới công nghiệp hóa, hiện đại hóa nên mỗi ngành luật đều phải tự trang bị những chính sách để điều chỉnh quan hệ xã hội, đồng thời mỗi người dân cũng tự “mặt áo giáp” để bảo vệ bản thân mình. Luật tố tụng hành chính cũng không ngừng sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện theo hướng “bảo vệ công lý và bảo đảm quyền con người”. 3
Bảo đảm về quyền con người là một lĩnh vực rất rộng, liên quan đến nhiều lĩnh vực khoa học nên những công trình nghiên cứu liên quan đến bảo đảm quyền con người trong tố tụng hành chính tại Toà án nhân dân Tp.Hồ Chí Minh còn hạn chế vì ít người nghiên cứu và đánh giá, vì vậy tác giả cũng hạn chế lượng thông tin cũng như nguồn thông tin. Trong đề tài này, tác giả đặc biệt tập trung nghiên cứu Luật tố tụng hành chính năm 2015, nghiên cứu báo cáo của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh qua các số liệu mà Toà án thụ lý, giải quyết, đồng thời tham khảo một số bài báo gần nhất với đề tài luận văn của tác giả, các bài viết như sau: “Những vướng mắc, bất cập luật tố tụng hành chính 2015” đăng trên trang Cổng thông tin Toà án Tỉnh Quảng Trị do tác giả Hoàng Đình Vương Vũ viết vào năm 2016, bài báo của Tạp chí pháp luật Việt Nam với nội dung “Tố tụng hành chính: Vướng mắc từ những quy định… mù mờ” và bài báo “Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính ở nước ta” do tác giả Dương Thị Tươi – Viện nhà nước và pháp luật chính trị Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh được đăng trên báo Tài chính ngày 22/9/2017 và tham khảo một số sách, báo về đảm bảo quyền con người trong tố tụng hành chính đã được đăng tải trên các diễn đàn như: Tạp chí pháp luật về quyền con người số 03/2019 (ngày 18/12/2019); Tạp chí pháp luật về quyền con người số 02/2018 (ngày 15/08/2018). Trước hết là bài viết: “Những vướng mắc, bất cập luật tố tụng hành chính 2015” đăng trên trang Cổng thông tin Toà án Tỉnh Quảng Trị do tác giả Hoàng Đình Vương Vũ viết vào năm 2016, tác giả đã nghiên cứu những mặc đạt được của bài viết trên như: về việc xác định người bị kiện trong vụ án hành chính, về thẩm quyền của Toà án nhân dân cấp tỉnh tại Khoản 8 Điều 32 Luật tố tụng hành chính 2015, về vướng mắc thời hạn chuẩn bị xét xử, về đại diện trong tố tụng hành chính được quy định tại Điều 60 Luật tố tụng hành 4
chính 2015 và tác giả nghiên cứu một số kiến nghị của bài viết như trên. Tuy nhiên bài viết nêu trên còn hạn chế vì chưa phân tích rõ việc bảo đảm các các nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn đến việc hạn chế những vướng mắc, bất cập của Luật tố tụng hành chính 2015. Thứ hai, đối với bài viết “Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính ở nước ta” do tác giả Dương Thị Tươi – Viện nhà nước và pháp luật chính trị Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh được đăng trên báo Tài chính ngày 22/9/2017, tác giả đã nghiên cứu một số giải pháp chung để bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính. Mặc hạn chế của bài viết trên chưa phân tích các quyền mà công dân được quy định trong Luật tố tụng hành chính, chưa làm rõ các nguyên tắc để bảo đảm quyền công dân và các điều kiện để bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính. Mặc dù các bài viết như trên đã nghiên cứu đều xoay quanh bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính, nhưng chưa có một bài viết nào viết riêng về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính tại Tòa án nhân dân Tp.Hồ Chí Minh, các quyền của công dân được ghi nhận trong Luật tố tụng hành chính, các phương thức bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính, đồng thời chỉ ra rõ hạn chế và nguyên nhân của hạn chế bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính. Việc nghiên cứu các văn bản pháp luật, các số liệu báo cáo của Toà án nhân dân Tp. Hồ Chí Minh và các bài báo như trên nhằm mục đích tham khảo của tác giả để nghiên cứu chuyên sâu đối với đề tài luận văn của tác giả. Đồng thời, tác giả định hướng việc bảo đảm quyền công dân tại Toà án Tp.Hồ Chí Minh và đưa ra các giải pháp bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính tại Tòa án nhân dân Tp.Hồ Chí Minh. Luận văn với đề tài “Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh” trên cơ sở kế thừa và phát 5
huy những thành công của các công trình nghiên cứu trước đó để nghiên cứu một cách toàn diện cả về lý luận và thực tiễn các quy định của pháp luật về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính nhằm đưa ra những giải pháp hiệu quả về việc bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Tòa án nói chung và tại Toà án nhân dân Tp. Hồ Chí Minh nói riêng. Đồng thời, luận văn sẽ tiếp tục nghiên cứu sâu rộng hơn những vấn đề mà các công trình nghiên cứu đã nêu theo hướng nhằm hoàn thiện hơn các quy định trong việc bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính nước ta hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn - Mục đích: Đề xuất một số giải pháp bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính hiện nay nhằm sửa đổi, bổ sung luật tố tụng hành chính. - Nhiệm vụ: + Làm rõ cơ sở lý luận và pháp lý về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính. + Phân tích, đánh giá thực trạng về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính hiện nay tại Tòa án nhân dân Tp.Hồ Chí Minh. Qua đó, chỉ ra những kết quả đạt được; những hạn chế, bất cập và nguyên nhân của thực trạng nhằm bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính; + Đề xuất phương hướng và giải pháp bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn - Đối tượng nghiên cứu là hoạt động bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính hiện nay qua thực tiễn của Toà án Nhân dân TP. HCM. Phạm vi nghiên cứu: + Về nội dung: Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân TP. HCM. 6
+ Không gian: Tại Tòa án nhân dân TP. HCM. + Thời gian: Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính được giới hạn từ 2015 đến năm 2019. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận Chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của triết học Mác -Lênin; quan điểm của Đảng, tư tưởng Hồ Chí Minh về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính. Đây là những phương pháp luận khoa học được sử dụng xuyên suốt trong toàn bộ luận văn để đánh giá khách quan hệ thống pháp luật trong việc bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính. - Các phương pháp nghiên cứu cụ thể: + Phương pháp phân tích và tổng hợp. + Phương pháp so sánh. + Phương pháp thống kê, phương pháp khát quát. + Phương pháp tổng kết kinh nghiệm. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Về mặt lý luận: Kết quả nghiên cứu của Luận văn sẽ góp phần làm rõ những vấn đề cơ bản để bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân TP. HCM nhằm chỉ ra những hạn chế, những khó khăn trong việc bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính và đưa ra phương hướng và giải pháp bảo đảm bảo vệ tốt quyền của công dân trong tố tụng hành chính. Về mặt thực tiễn: Luận văn sau khi được nghiệm thu sẽ là tài liệu tham khảo cho Toà án nhân dân TP. HCM, mà cụ thể là Toà hành chính Toà án nhân dân TP. HCM. Với những ý kiến đóng góp của tác giả về phương hướng và giải pháp bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính, phần nào đã góp ý kiến vào dự luật sắp tới liên quan đến Luật Tố tụng hành chính. 7
Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung Luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp lý về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 2: Thực trạng bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. Chương 3: Phương hướng và giải pháp bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính tại Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh. 8
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CÔNG DÂN TRONG TỐ TỤNG HÀNH CHÍNH CỦA TÕA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 1.1. Khái quát về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh 1.1.1 Khái niệm về bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh Khái niệm về tố tụng hành chính Khái niệm Tố tụng hành chính là khái niệm còn khá mới trong hoạt động tư pháp ở Việt Nam về cả phương diện lý luận và thực tiễn. Để tìm hiểu về tố tụng hành chính, chúng ta cần phải hiểu rõ những quan niệm về hoạt động tài phán nói chung và tài phán hành chính nói riêng bởi giữa chúng có mối quan hệ mật thiết, tương hỗ lẫn nhau. Tố tụng hành chính được xem là một dạng của hoạt động tài phán. Thuật ngữ “tài phán” có nguồn gốc từ tiếng Latinh là “jurisdictio”, trong tiếng Anh là từ “jurisdiction”. Theo nghĩa rộng thì tài phán là quyền lực của chính phủ trong việc xem xét tính đúng sai của các hoạt động diễn ra trên phạm vi lãnh thổ nhất định; theo nghĩa hẹp thì thuật ngữ này dùng để chỉ thẩm quyền của Tòa án trong việc xem xét, đánh giá và ra các phán quyết đối với vụ việc cụ thể và với các đối tượng xác định (Bryan A.Garner, Black’s Law Dictionary, tr 85, 1999). Theo khái niệm này thì tài phán được hiểu bao gồm hoạt động giải quyết tranh chấp của Tòa án và hoạt động giải quyết tranh chấp thuộc thẩm quyền của cơ quan hành chính. [7]. Ở Việt Nam, trước khi Tòa hành chính được thành lập (01-7-1996) thì vấn đề giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với các quyết định hành chính, hành vi 9
hành chính của cơ quan công quyền đã được quan tâm ở mức độ nhất định. Tuy nhiên do chịu ảnh hưởng của mô hình hệ thống pháp luật cũng như tư tưởng lập pháp xã hội chủ nghĩa trước đây nên trong thời kỳ này pháp luật nước ta chỉ thừa nhận các tranh chấp hành chính như những khiếu nại thông thường, được giải quyết theo thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính mà không được giải quyết theo thủ tục tố tụng tại Tòa án. Ngày 28/10/1995, Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, khoá IX, kỳ họp thứ 8 đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật tổ chức Toà án nhân dân, trong đó Toà án nhân dân được trao chức năng xét xử các vụ án hành chính. Theo đó, hệ thống Toà hành chính đã được thành lập bên cạnh các Toà chuyên trách khác của Tòa án nhân dân như: Toà kinh tế, Toà lao động, Toà dân sự, Toà hình sự. Đây có thể coi là sự chuyển biến căn bản về tư tưởng lập pháp trong việc giải quyết các tranh chấp hành chính ở nước ta, là dấu mốc đánh dấu sự ra đời của ngành luật hành chính ở Việt Nam. Như vậy, mô hình tài phán hành chính ở Việt Nam không theo mô hình của các quốc gia thuộc hệ thống Common Law, cũng không hoàn toàn giống các quốc gia thuộc hệ thống Civil Law. Chúng ta thừa nhận cơ chế giải quyết tranh chấp hành chính bằng thủ tục tố tụng, tuy nhiên không thành lập một hệ thống Tòa án hành chính độc lập mà thành lập các Tòa hành chính với tư cách là tòa chuyên trách thuộc hệ thống Tòa án nhân dân. Có thể khái quát rằng, Tố tụng hành chính là toàn bộ hoạt động của Tòa án, Viện kiểm sát, người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng, của cá nhân, của cơ quan Nhà nước và tổ chức có quyền và nghĩa vụ liên quan trong việc giải quyết vụ án hành chính, cũng như trình tự do pháp luật quy định đối với việc khởi kiện, thụ lý, giải quyết vụ án hành chính và thi hành bản án, quyết định của Tòa án về vụ án hành chính được giải quyết bởi Tòa 10
hành chính nằm trong hệ thống Tòa án nhân dân theo một cơ chế riêng được điều chỉnh bởi ngành luật Tố tụng hành chính. Khái niệm bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính Trước yêu cầu thể chế hóa các chủ trương cải cách tư pháp của Đảng, chúng ta thấy rằng, Nhà nước ta đang ngày càng quan tâm đến công dân tại nước mình, đảm bảo một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, Nhà nước của dân, do dân, vì dân, yêu cầu cụ thể hóa các quy định tại Hiến pháp 2013 và để đáp ứng đòi hỏi từ thực tiễn, hệ thống pháp luật tố tụng hành chính theo thời gian đã từng bước hoàn thiện, có tính thống nhất ngày càng cao, ghi nhận và bảo đảm quyền con người, quyền công dân bằng pháp luật và bảo đảm quyền công dân trong lĩnh vực này được thực hiện trên thực tế. Hiến pháp 2013 đã khẳng định sứ mệnh cao quý, riêng có của Tòa án là “bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân”. [10] Pháp luật tố tụng hành chính – một lĩnh vực, một ngành luật khá mới mẻ trong hệ thống pháp luật Việt Nam được hình thành kể từ khi Tòa án có chức năng xét xử hành chính – xét xử đối với những tranh chấp hành chính giữa công dân, tổ chức với chính quyền hành chính. Theo đó, Tòa án nhân danh công lý và Nhà nước để phán xét về tính hợp pháp của quyết định hành chính, hành vi hành chính bị công dân, tổ chức khiếu kiện, thông qua đó để bảo đảm quyền công dân, quyền con người đã bị xâm hại bởi quyết định hành chính, hành vi hành chính của chính quyền hành chính. Đặc biệt trong Tố tụng hành chính nói riêng, bảo đảm quyền công dân trong TTHC là bảo đảm quyền công dân trong hoạt động tư pháp, là việc Nhà nước thiết lập các điều kiện, cơ chế pháp lý - tổ chức cần thiết nhằm ghi nhận, tôn trọng và thực hiện các quyền công dân trong quá trình giải quyết 11
các khiếu kiện hành chính bằng con đường tố tụng, thông qua hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân, theo một cơ chế riêng và được điều chỉnh bởi ngành luật tố tụng hành chính. Bảo đảm quyền công dân trong TTHC trước hết phải tạo điều kiện, tiền đề để công dân dễ dàng tiếp cận với Tòa án để tự bảo vệ các quyền của mình, mà họ cho rằng đã bị quyết định hành chính, hành vi hành chính xâm phạm. Mặt khác, phải tạo ra được điều kiện thuận lợi để công dân đối thoại, tranh luận với cơ quan, người có thẩm quyền ra quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu kiện, từ đó tạo được sự bình đẳng trong quan hệ tố tụng giữa cơ quan hành chính nhà nước và công dân. Vì vậy, bảo đảm quyền công dân trong TTHC còn được hiểu là bảo đảm dân chủ, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả trong quản lý nhà nước, cũng là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân trong tố tụng hành chính. 1.1.2 Nguyên tắc bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính của Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh Một trong những chức năng quan trọng và là tiêu chí đánh giá mức độ dân chủ của một Nhà nước, đó là việc tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền công dân. Đảng và Nhà nước ta chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân thì vấn đề bảo đảm quyền công dân phải được chú trọng hàng đầu, đặc biệt là trong các quan hệ tố tụng nói chung và tố tụng hành chính nói riêng. Bảo đảm quyền công dân trong tố tụng hành chính là bảo đảm quyền công dân trong hoạt động tư pháp, là việc Nhà nước thiết lập các điều kiện cần thiết nhằm tôn trọng và thực hiện các quyền công dân của các cá nhân trong việc giải quyết các khiếu kiện hành chính bằng con đường tố tụng. 12