Luận văn Thạc sĩ Luật Kinh tế: Pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Lào Cai

Chia sẻ: Bobietbo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

63
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn "Pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Lào Cai" là làm rõ những vấn đề lý luận liên quan đến pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai và đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại đất đai tại tỉnh Lào Cai trong thời gian qua, Luận văn đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường giải quyết khiếu nại đất đai có hiệu quả tại tỉnh Lào Cai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Kinh tế: Pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Lào Cai

NGUYỄN VIẾT HƯNG * PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI ĐẤT ĐAI VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TỈNH LÀO CAI * NĂM 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI ĐẤT ĐAI * NĂM 2022 VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TỈNH LÀO CAI Chuyên ngành: Luật Kinh tế NGUYỄN VIẾT HƯNG HÀ NỘI - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI ĐẤT ĐAI VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TỈNH LÀO CAI Chuyên ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8380107 Họ tên học viên: Nguyễn Viết Hưng Người hướng dẫn: GS. TS. Nguyễn Thị Mơ HÀ NỘI - 2022
1 LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tác giả. Các số liệu, kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. TÁC GIẢ Nguyễn Viết Hưng
2 LỜI CẢM ƠN Tác giả xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo Trường Đại học Ngoại Thương, nhất là các cán bộ, giảng viên Khoa sau Đại học đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tác giả hoàn thành luận văn này. Đặc biệt, tác giả xin trân trọng cảm ơn cô giáo hướng dẫn GS-TS. Nguyễn Thị Mơ đã rất tận tâm hướng dẫn, hỗ trợ tác giả hoàn thành luận văn. Tác giả cũng xin trân trọng cảm ơn Thanh tra tỉnh Lào Cai, Sở Tài Nguyên và Môi trường tỉnh Lào Cai, UBND thành phố Lào Cai và các huyện Sa Pa, Bảo Thắng, Bảo Yên của tỉnh Lào Cai, Thư viện Trường Đại học Ngoại Thương đã quan tâm giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi, cung cấp các thông tin cần thiết, hỗ trợ tác giả trong việc thu thập số liệu, tài liệu trong quá trình thực hiện luận văn. Xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã đồng hành, chia sẻ khó khăn và động viên tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn!
3 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT HCNN Hành chính nhà nước KNTC Khiếu nại tố cáo SDĐ Sử dụng đất UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa
4 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Tổng hợp khiếu nại, kiến nghị, phản ánh liên quan đến đất đai trên địa bàn tỉnh Lào Cai từ năm 2016-2020 ............................................................................... 50 Bảng 2.2: Tổng hợp khiếu nại, kiến nghị, phản ánh về đất đai thuộc thẩm quyền giải quyết của UBND 05 huyện ở tỉnh Lào Cai từ năm 2016-2020 ................................. 55
5 TÓM TẮT KẾT QUẢ LUẬN VĂN Với tên đề tài là “Pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Lào Cai”, việc thực hiện luận văn đã đạt được một số kết quả sau đây: - Về lý luận: Trên cơ sở làm rõ khái niệm và đặc điểm của khiếu nại về đất đai và giải quyết khiếu nại về đất đai, luận văn cũng đã nêu được khái niệm, đặc điểm của pháp luật Việt Nam về khiếu nại đất đai. Đặc biệt, luận văn nêu rõ được nội dung của pháp luật về khiếu nại đất đai, trong đó nhấn mạnh hai nội dung chủ yếu của pháp luật về khiếu nại đất đai. Đó là thẩm quyền giải quyết khiếu nại về đất đai và trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại về đất đai. - Về thực tiễn: Trên cơ sở đánh giá thực trạng khiếu nại về đất đai và giải quyết khiếu nại về đất đai tại tỉnh Lào Cai, luận văn chỉ ra những bất cập của pháp luật, những khó khăn trong việc thực hiện pháp luật về khiếu nại đất đai tại tỉnh Lào Cai, chỉ ra nguyên nhân của những yếu kém trong công tác giải quyết khiếu nại đất đai tại tỉnh Lào Cai trong thời gian vừa qua. Từ đó, luận văn đề xuất phương hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật và giải pháp tăng cường hiệu quả giải quyết khiếu nại về đất đai tại tỉnh Lào Cai trong thời gian tới. - Về kết cấu: Luận văn được kết cấu thành 3 chương. Chương 1 giải quyết về lý luận; Chương 2 phân tích thực trạng và Chương 3 đề xuất giải pháp cụ thể. Với 3 chương như vậy, luận văn đã đạt được mục đích nghiên cứu nêu tại trang 3 là làm rõ những vấn đề lý luận liên quan đến khiếu nại đất đai, đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại đất đai tại tỉnh Lào Cai và đề xuất giải pháp tăng cường giải quyết hiệu quả các khiếu nại đất đai tại tỉnh Lào Cai trong thời gian tới.
6 MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN…………………………………………………………….............1 LỜI CẢM ƠN………………………………………………………………………..2 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT……………………………………….............3 DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH, BẢNG……………………………………………….4 TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN………………………………5 MỞ ĐẦU ...................................................................................................................8 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI ĐẤT ĐAI ..................................................................14 1.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VỀ KHIẾU NẠI ĐẤT ĐAI VÀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI ................................................................................. 14 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của khiếu nại về đất đai ........................................ 14 1.1.2. Khái niệm, đặc điểm về giải quyết khiếu nại đất đai ............................ 196 1.2. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ NỘI DUNG CỦA PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI ĐẤT ĐAI ......................................................................... 23 1.2.1. Khái niệm pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai ............................... 23 1.2.2. Đặc điểm của pháp luật giải quyết khiếu nại đất đai .............................. 24 1.2.3. Nội dung của pháp luật giải quyết khiếu nại đất đai ............................... 25 Kết luận Chương 1 .................................................................................................36 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI VÀ THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI ĐẤT ĐAI TẠI TỈNH LÀO CAI GIAI ĐOẠN 2016-2020 .................................................................................. 37 2.1. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI ĐẤT ĐAI .......... 37 2.1.1. Những bất cập trong quy định về khiếu nại............................................ 37 2.1.2. Những bất cập về giải quyết khiếu nại đất đai........................................ 40 2.2. THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI TẠI TỈNH LÀO CAI GIAI ĐOẠN 2016-2020 .............................................................................. 45 2.2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và thực trạng khiếu nại về đất đai tại tỉnh Lào Cai .................................................................................................... 45
7 2.2.1.1 Khái quát về đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội tỉnh Lào Cai và sự ảnh hưởng đến công tác giải quyết khiếu nại về đất đai.......................................... 45 2.2.2. Những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân trong giải quyết khiếu nại về đất đai ở tỉnh Lào Cai ................................................................. 51 2.2.2.1. Những kết quả đạt được trong giải quyết khiếu nại về đất đai ở tỉnh Lào Cai và nguyên nhân ......................................................................................... 51 Kết luận chương 2 ................................................................................................ 699 Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI ĐẤT ĐAI VÀ TĂNG CƯỜNG HIỆU QUẢ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI TẠI TỈNH LÀO CAI..................................70 3.1. PHƯƠNG HƯỚNG BẢO ĐẢM GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI Ở TỈNH LÀO CAI .................................................................................................. 70 3.1.1. Quán triệt quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước về công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo .............................................................. 70 3.1.2. Giải quyết khiếu nại về đất đai là nhiệm vụ quan trọng góp phần ổn định chính trị, phát triển kinh tế địa phương; bảo đảm các quyền của công dân trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa .............. 71 3.1.3. Giải quyết khiếu nại về đất đai phải gắn với việc đổi mới, xây dựng đội ngũ, thực hiện chế độ đãi ngộ với cán bộ làm công tác tham mưu giải quyết khiếu nại, tố cáo .............................................................................................. 72 3.1.4. Giải quyết khiếu nại về đất đai ở tỉnh Lào Cai phải bảo đảm đúng pháp luật, phải gắn liền với việc kiểm tra, tổ chức thi hành pháp luật về Đất đai, pháp luật về khiếu nại, tố cáo................................................................................... 72 3.2. CÁC GIẢI PHÁP ......................................................................................... 75 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật .............................................................. 75 3.2.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả việc giải quyết khiếu nại về đất đai tại tỉnh Lào Cai ......................................................................................................... 788 Kết luận Chương 3 .................................................................................................87 KẾT LUẬN ........................................................................................................... 888 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 899
8 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Khiếu nại là một trong những hình thức đặc biệt quan trọng để Nhân dân thực hiện quyền dân chủ trực tiếp của mình. Quyền khiếu nại được quy định trong Hiến pháp 2013: “Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phải tiếp nhận, giải quyết khiếu nại, tố cáo” và được cụ thể hoá trong Luật Khiếu nại 2011. Thông qua hoạt động khiếu nại, cá nhân, tổ chức có thể tự bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình bị quyết định hành chính, hành vi hành vi hành của cơ quan hành chính nhà nước xâm hại. Hiện nay, việc khiếu nại của công dân diễn ra trong nhiều lĩnh vực, có diễn biến phức tạp, ảnh hưởng không nhỏ đến an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội cũng như sự phát triển kinh tế xã hội. Trong đó, khiếu nại về đất đai xảy ra khá phổ biến, có xu hướng ngày càng tăng về số lượng và có tính chất phức tạp về nội dung. Tính chất phức tạp của các khiếu nại về đất đai bắt nguồn từ những xung đột gay gắt về lợi ích kinh tế, từ việc quản lý thiếu hiệu quả của cơ quan nhà nước có thẩm quyền và cả sự hạn chế của hệ thống chính sách, pháp luật về đất đai… Giải quyết khiếu nại nói chung, giải quyết khiếu nại về đất đai nói riêng trở thành chủ đề nóng đối với nhiều địa phương trong cả nước. Lào Cai là tỉnh vùng cao biên giới, được tái lập từ năm 1991, sau 30 năm đã có những bước chuyển mình rõ rệt, trở thành đầu tàu kinh tế của cả vùng Tây Bắc. So với các địa phương khác trong cả nước, Lào Cai là một tỉnh mới, đang trong quá trình xây dựng và phát triển, số lượng các vụ việc khiếu nại liên quan đến tranh chấp chấp đất đai, đền bù giải phóng mặt bằng diễn ra ở hầu khắp các huyện trong toàn tỉnh. Việc giải quyết khiếu nại ở các huyện trên địa bàn tỉnh thời gian qua bảo đảm đúng quy định pháp luật, các đơn thư được xem xét thấu tình đạt lý, nhiều vụ việc xảy ra được giải quyết ngay từ cơ sở; đã hạn chế được việc xảy ra những điểm “nóng” về khiếu nại phức tạp, đơn thư vượt cấp giảm, góp phần bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở địa phương.
9 Tuy nhiên, trong thực tế hoạt động giải quyết khiếu nại về đất đai thời gian qua vẫn còn một số hạn chế như: Lượng đơn thư khiếu nại có xu hướng tăng lên, trong đó vẫn còn khiếu nại vượt cấp. Công tác giải quyết đơn thư khiếu nại, đặc biệt là các vụ tranh chấp về đất đai của Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) thành phố Lào Cai và các huyện còn tồn đọng, kéo dài, chưa thực hiện nghiêm túc việc đối thoại với công dân khi giải quyết khiếu nại lần đầu, một số vụ việc giải quyết còn thiếu tính thuyết phục, chưa tạo được sự đồng thuận của công dân… Việc nghiên cứu, tìm hiểu thực tiễn pháp luật giải quyết khiếu nại nói chung, giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai của tỉnh Lào Cai nói riêng là điều cần thiết để tìm ra những nguyên nhân và đề xuất giải pháp hiệu quả phù hợp với tình hình địa phương, góp phần hoàn thiện pháp luật về đất đai trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả lựa chọn vấn đề “Pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Lào Cai” làm luận đề tài cho văn Thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Giải quyết khiếu nại nói chung và giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai nói riêng là vấn đề khó và phức tạp nên luôn thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà khoa học pháp lý, cũng như cán bộ, công chức làm công tác thực tiễn. Tính đến nay, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như: - “Khiếu nại, tố cáo hành chính và giải quyết khiếu nại, tố cáo hành chính ở Việt Nam hiện nay” - Thanh tra Chính phủ. - “Giải quyết khiếu kiện hành chính trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam”(Luận án Tiến sĩ Luật học của tác giả Nguyễn Danh Tú, Hà Nội, 2013). - “Cơ chế giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam hiện nay: Khả năng và sự lựa chọn” tác giả Trương Đắc Linh, trong sách “Tài phán hành chính trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền và hội nhập quốc tế ở Việt Nam hiện nay”,
10 PGS, TS. Nguyễn Như Phát và PGS, TS. Nguyễn Việt Hương (đồng chủ biên), Nxb Khoa học xã hội, 2010. - Luận văn thạc sĩ Đặng Anh Tuấn, Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai - Qua thực tiễn tỉnh Thái Nguyên, năm 2010. - Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thế Thuấn, Tăng cường hiệu lực của pháp luật trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân Việt Nam hiện nay, năm 2011. - Luận văn thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Hằng, Giải quyết khiếu nại về đất đai tại khu công nghiệp của các cơ quan hành chính nhà nước ở tỉnh Bắc Giang, năm 2011. - Luận văn thạc sĩ Trần Văn Sơn, Tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa trong hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo của các cơ chế hành chính nhà nước hiện nay, năm 2011. - Nguyễn Ngọc Linh, Thực thi pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo về đất đai trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh, năm 2015. - Bùi Tiến Hưng, Thực thi chính sách giải quyết khiếu nại, tố cáo về lĩnh vực đất đai tại thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh (giai đoạn 2011-2016), năm 2018. - Nguyễn Thị Hoàng Yến (2010), “Hoàn thiện pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính trong lĩnh vực đất đai ở Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ Luật, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh. - Quách Thị Hồng Ngân (2017), “Cơ cơ lý luận và thực tiễn giải quyết khiếu nại về đất đai của Uỷ ban nhân dân cấp huyện tại tỉnh Lào Cai”, Luận văn Thạc sĩ Luật, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Nhìn chung, những công trình trên mới chỉ đề cập đến vấn đề khiếu nại, những vướng mắc trong việc giải quyết khiếu nại đất đai một cách chung chung. Chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu thực tiễn áp dụng pháp luật giải quyết khiếu nại đất đai tại tỉnh Lào Cai. Trong khi đó, thực tiễn giải quyết khiếu nại về đất đai ở tỉnh Lào Cai đang đặt ra nhiều vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu để bảo đảm hiệu quả giải quyết khiếu nại nói chung, giải quyết khiếu nại về đất đai nói riêng trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Chính vì vậy, việc nghiên cứu đề tài có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu
11 sắc. Những công trình khoa học, những bài viết có liên quan là những tài liệu tham khảo có giá trị để nghiên cứu và hoàn thiện đề tài luận văn này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận liên quan đến pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai và đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại đất đai tại tỉnh Lào Cai trong thời gian qua, Luận văn đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường giải quyết khiếu nại đất đai có hiệu quả tại tỉnh Lào Cai. 3.2. Nhiệm vụ Để thực hiện mục đích nghiên cứu trên, luận văn có những nhiệm vụ sau: - Làm rõ khái niệm về khiếu nại, đặc điểm của khiếu nại đất đai; Khái niệm pháp luật giải quyết khiếu nại đất đai, đặc điểm và nội dung của pháp luật giải quyết khiếu nại đất đai. - Đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai tại tỉnh Lào Cai: Kết quả đạt được (ưu điểm) và hạn chế, chỉ ra những nguyên nhân của ưu điểm và các hạn chế. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật giải quyết khiếu nại về đất đai và tăng cường giải quyết khiếu nại về đất đai có hiệu quả tại tỉnh Lào Cai. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề liên quan đến khiếu nại đất đai; pháp luật về khiếu nại đất đai và giải quyết khiếu nại đất đai tại tỉnh Lào Cai. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận văn tập trung phân tích 2 nội dung cơ bản của pháp luật về khiếu nại đất đai là thẩm quyền giải quyết khiếu nại đất đai và trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại về đất đai.
12 - Về không gian: Luận văn nghiên cứu giải quyết khiếu nại đất đai trong phạm vi tỉnh Lào Cai. - Về thời gian: Khi đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại tại tỉnh Lào Cai, luận văn lấy mốc thời gian từ năm 2016 đến 2020. Lý do lấy năm 2016 làm mốc đánh giá thực trạng vì người viết muốn phân tích thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai ở Lào Cai trong 5 năm trước đây để có cơ sở đề xuất giải pháp. Khi đưa ra phương hướng và giải pháp, luận văn đề xuất giải pháp đối với tỉnh Lào Cai từ nay cho đến 2026 và xa hơn, đến năm 2030. 5. Phương pháp nghiên cứu của luận văn Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước và pháp luật nói chung, về giải quyết khiếu nại và giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai nói riêng. Đặc biệt là những quan điểm về quyền con người, về cải cách hành chính và xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa (XHCN) của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân… Để giải quyết các vấn đề thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài, trong quá trình nghiên cứu đề tài tác giả sẽ sử dụng những phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: - Phương pháp phân tích, tổng hợp được tác giả sử dụng tại chương 1 để phân tích khái quát các vấn đề lý luận liên quan đến khiếu nại đất đai và pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai. - Phương pháp hệ thống hoá, phân tích và phương pháp so sánh luật học được áp dụng tại Chương 2 để chỉ ra thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai và thực tế áp dụng pháp luật của UBND cấp huyện tại tỉnh Lào Cai. - Phương pháp lịch sử đòi hỏi nghiên cứu hoạt động giải quyết khiếu nại về đất đai của UBND cấp huyện tại tỉnh Lào Cai phải đặt trong bối cảnh lịch sử cụ thể. Do vậy mỗi một tiêu chí đánh giá ưu điểm, hạn chế của hoạt động giải quyết khiếu nại về đất đai của UBND cấp huyện tại tỉnh Lào Cai chỉ được xem xét một cách toàn diện, đầy đủ khi đặt chúng trong một hoàn cảnh lịch sử cụ thể.
13 - Phương pháp thống kê được sử dụng khi đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai của UBND cấp huyện tại tỉnh Lào Cai Ngoài ra, trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả cũng sử dụng phương pháp so sánh, phương pháp khảo sát thực tế hoạt động giải quyết khiếu nại về đất đai của UBND một số huyện trên địa bàn tỉnh Lào Cai. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương. Chương 1: Một số vấn đề lý luận liên quan đến pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai Chương 2: Thực trạng giải quyết khiếu nại đất đai tại tỉnh Lào Cai Chương 3: Phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật về giải quyết khiếu nại đất đai và tăng cường giải quyết khiếu nại đất đai hiệu quả tại tỉnh Lào Cai
14 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN LIÊN QUAN ĐẾN PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI ĐẤT ĐAI 1.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VỀ KHIẾU NẠI ĐẤT ĐAI VÀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của khiếu nại về đất đai 1.1.1.1. Khái niệm khiếu nại về đất đai Để hiểu rõ khái niệm và bản chất của khiếu nại về đất đai, trước hết cần hiểu rõ về khiếu nại - Khái niệm khiếu nại Khiếu nại là một hiện tượng xã hội được hiểu theo nhiều góc độ, trong tiếng Latinh, khiếu nại (complaint) có nghĩa là việc phản ứng, phàn nàn bất bình của chủ thể nào đó đối với vấn đề có liên quan đến lợi ích của mình. Dưới góc độ xã hội, khiếu nại được hiểu là hiện tượng phát sinh trong đời sống xã hội, là sự phản ứng có tính tự nhiên của một chủ thể đối với hành vi của chủ thể khác khi họ cho rằng hành vi đó không phù hợp với các chuẩn mực, quy tắc trong đời sống cộng đồng, xâm phạm đến quyền và lợi ích của mình. Dưới góc độ chính trị - pháp lý, khiếu nại được coi là một nội dung quyền tự do, dân chủ của công dân được Nhà nước ghi nhận và đảm bảo thực hiện bằng pháp luật. Khiếu nại là phương tiện để công dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội, phản ánh giá trị của nền dân chủ của một quốc gia. Trong mối quan hệ giữa Nhà nước - chủ thể quản lý với công dân - đối tượng quản lý thì khiếu nại là sự phản ứng của đối tượng quản lý đối với chủ thể quản lý về hoạt động quản lý của nhà nước, của nhân viên nhà nước. Do đó, khiếu nại là kênh thông tin ngược của đối tượng quản lý với chủ thể quản lý về những tồn tại khuyết điểm của hệ thống quản lý nhà nước. Thông qua khiếu nại và giải quyết khiếu nại, nhà nước kiểm tra, giám sát hoạt động của bộ máy và hoàn thiện hoạt động quản lý của mình. Khiếu nại là một kênh thông tin có giá trị chân thực, khách quan phản ánh hoạt động của bộ máy nhà nước.
15 Theo Từ điển Tiếng Việt: “Khiếu nại là thắc mắc, đề nghị xem xét lại những kết luận, quyết định do cấp có thẩm quyền đã làm, đã chuẩn y” (Nguyễn Như Ý,1999, tr.904). Theo sách 3450 thuật ngữ pháp lý phổ thông: “Khiếu nại là việc yêu cầu cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội hoặc người có chức vụ giải quyết việc vi phạm các quyền hoặc lợi ích hợp pháp của bản thân người khiếu nại hay người khác” (Nguyễn Ngọc Điệp 2008, tr.29). Khiếu nại là một trong những quyền cơ bản của công dân đã được Hiến pháp ghi nhận: “Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân” (Điều 30, Hiến pháp 2013). Khiếu nại được xem như là một phản ứng của con người trước một quyết định, một hành vi nào đó mà chủ thể khiếu nại cho rằng quyết định hay hành vi đó là không phù hợp với các quy tắc, chuẩn mực trong đời sống cộng đồng, xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Cụ thể hóa quyền khiếu nại của công dân, Khoản 1, Điều 2 của Luật Khiếu nại năm 2011 quy định: “Khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức theo thủ tục do Luật này quy định, đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc quyết định kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình”. Từ những quan điểm trên, có thể thấy rằng khiếu nại là đề nghị của cá nhân, cơ quan, tổ chức chịu tác động trực tiếp của quyết định hành chính hay hành vi hành chính của cơ quan, tổ chức hoặc người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại. Ở đây có thể hiểu, khiếu nại là quyền, là hành vi của các chủ thể như cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân. Hoạt động giải quyết khiếu nại là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước và chỉ được thực hiện bởi người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định. Quyền khiếu nại của công dân xuất hiện trong mối liên hệ với quá trình thực hiện chức năng quản lý nhà nước. Khi công dân thực hiện quyền khiếu nại chính là quá trình cung cấp cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền các tài liệu, chứng cứ về sự vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân từ phía cơ quan và người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước.
16 - Khái niệm khiếu nại về đất đai Thời gian gần đây, tình hình khiếu nại của công dân có những diễn biến phức tạp, đặc biệt là trong lĩnh vực quản lý về đất đai. Khiếu nại liên quan đến lĩnh vực đất đai của công dân phát sinh ở hầu khắp các địa phương và có chiều hướng gia tăng, tính chất ngày càng phức tạp. Ở nhiều nơi, khiếu nại liên quan đến lĩnh vực đất đai trở thành các “điểm nóng”, các cuộc khiếu nại đông người xuất hiện ngày càng nhiều. Để luật hóa và phát huy quyền khiếu nại của công dân, Luật Đất đai năm 1993 thừa nhận giá trị quyền sử dụng đất và công nhận các quyền sử dụng cho người sử dụng đất, mở rộng quyền dân chủ của người sử dụng đất trong công tác thu hồi đất và công tác bồi thường, hỗ trợ - tái định cư. Trên cơ sở đó, Luật Đất đai năm 2013 tiếp tục khẳng định các quyền của người sử dụng đất. Trên cơ sở các văn bản luật đó đã tạo cơ sở hành lang pháp lý cho các quyền khiếu nại của công dân về đất đai. Luật Đất đai không đưa ra khái niệm khiếu nại về đất đai nhưng từ khái niệm về khiếu nại nêu trên, người viết cho rằng khiếu nại về đất đai là việc công dân - người có quyền sử dụng đất hợp pháp đề nghị cơ quan quản lý nhà nước về đất đai giải quyết các chính sách, chế độ liên quan đến quyền sử dụng đất do có sự vi phạm quyền này. 1.1.1.2. Đặc điểm của khiếu nại về đất đai - Đặc điểm về chủ thể có quyền khiếu nại: Chủ thể có quyền khiếu nại về đất đai là các chủ thể có quyền sử dụng đất. Người sử dụng đất được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất, nhận chuyển quyền sử dụng đất theo quy định của Luật Đất đai 2013, bao gồm: “Tổ chức trong nước gồm cơ quan nhà nước, đơn vị vũ trang nhân dân, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức kinh tế, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, tổ chức sự nghiệp công lập và tổ chức khác theo quy định của pháp luật về dân sự (sau đây gọi chung là tổ chức); Hộ gia đình, cá nhân trong nước (sau đây gọi chung là hộ gia đình, cá nhân); Cộng đồng dân cư gồm cộng đồng người Việt Nam sinh sống trên cùng địa bàn thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc, tổ dân
17 phố và điểm dân cư tương tự có cùng phong tục, tập quán hoặc có chung dòng họ; Cơ sở tôn giáo gồm chùa, nhà thờ, nhà nguyện, thánh thất, thánh đường, niệm phật đường, tu viện, trường đào tạo riêng của tôn giáo, trụ sở của tổ chức tôn giáo và cơ sở khác của tôn giáo; Tổ chức nước ngoài có chức năng ngoại giao gồm cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan lãnh sự, cơ quan đại diện khác của nước ngoài có chức năng ngoại giao được Chính phủ Việt Nam thừa nhận; cơ quan đại diện của tổ chức thuộc Liên hợp quốc, cơ quan hoặc tổ chức liên chính phủ, cơ quan đại diện của tổ chức liên chính phủ; Người Việt Nam định cư ở nước ngoài theo quy định của pháp luật về quốc tịch; Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài gồm doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp liên doanh, doanh nghiệp Việt Nam mà nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần, sáp nhập, mua lại theo quy định của pháp luật về đầu tư”. (Điều 5, Luật Đất đai 2013) Quyền khiếu nại của các chủ thể sử dụng đất được quy định tại Điều 204, Luật Đất đai năm 2013. - Đặc điểm về người bị khiếu nại: Người bị khiếu nại là cơ quan quản lý nhà nước được giao quản lý về đất đai. Theo quy định tại Điều 24, Điều 25 – Luật Đất đai 2013; Điều 4, Nghị định 43/2014/NĐ-CP ngày 15/05/2014 của Chính phủ về thi hành Luật Đất đai; Khoản 3, Điều 2 Nghị định 01/2017/NĐ-CP ngày 06/01/2017 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 43/2014/NĐ-CP, các cơ quan chuyên ngành quản lý đất đai hiện nay ở Việt Nam bao gồm: Thứ nhất: Bộ tài nguyên và Môi trường là cơ quan của Chính phủ thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tài nguyên đất, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, môi trường, khí tượng, thuỷ văn, đo đạc bản đồ trong phạm vi cả nước và quản lý các dịch vụ công trong quản lý và sử dụng đất. Thứ hai: Sở tài nguyên và Môi trường là cơ quan quản lý đất đai ở tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có chức năng quản lý và đo đạc bản đồ, đồng thời chịu sự lãnh đạo về mặt chuyên môn của Bộ tài nguyên và môi trường. Thứ ba: Phòng tài nguyên và Môi trường là cơ quan quản lý đất đai ở huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có chức năng quản lý nhà nước về đất đai và lĩnh vực môi trường.
18 Cơ quan tài nguyên và môi trường ở địa phương bao gồm Sở Tài nguyên và Môi trường, Phòng Tài nguyên và Môi trường và Văn phòng đăng ký đất đai được giao thực hiện một số nhiệm vụ trong quản lý nhà nước về đất đai. Thứ tư: Cán bộ địa chính cấp xã là người giúp Uỷ ban nhân dân cấp xã, phường, thị trấn trong công tác quản lý đất đai. Cán bộ địa chính cấp xã do Uỷ ban nhân dân cấp huyện bố trí. - Đặc điểm về đối tượng khiếu nại: Đối tượng của khiếu nại về đất đai là các quyết định hành chính, hành vi hành chính về quản lý đất đai. Khi các chủ thể có quyền sử dụng đất cho rằng cơ quan, cá nhân có thẩm quyền ban hành quyết định hành chính, có hành vi hành chính xâm phạm các quyền và lợi ích hợp pháp của mình thì có quyền khiếu nại, yêu cầu chấm dứt, thu hồi, huỷ bỏ quyết định hành chính, hành vi hành chính đó và bồi thường thiệt hại xảy ra nếu có. Sự việc dẫn đến khiếu nại về đất đai thường xuất phát từ việc bảo vệ quyền lợi của cá nhân, tổ chức về quyền sử dụng đất họ đang sử dụng. Đối tượng khiếu nại về đất đai liên quan đến các nội dung: + Khiếu nại về thu hồi, bồi thường, hỗ trợ tái định cư Việc thu hồi đất nhằm mục đích thực hiện các chính sách phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên, trong thực tế việc bồi thường, hỗ trợ tái định cư cho các chủ thể có đất bị thu hồi gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Nhiều dự án chưa sắp xếp khu tái định cư hoặc chưa giải quyết tái định cư đã quyết định thu hồi đất ở. Một số trường tiền bồi thường không đủ để mua nhà ở mới tại chính khu tái định cư. Giá đất bồi thường đôi khi thấp hơn giá đất cùng loại trên thị trường, đặc biệt là đối với đất nông nghiệp trong khu vực đô thị, khu dân cư nông thôn…. Các quy định của pháp luật về đất đai để giải quyết vấn đề tái định cư tương đối đầy đủ nhưng các địa phương thực hiện chưa tốt dẫn đến tình trạng khiếu nại kéo dài. + Khiếu nại về việc cấp, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất Đây là loại khiếu nại phổ biến nhất hiện nay. Nguyên nhân phát sinh loại khiếu nại đất đai này một phần xuất phát từ cơ quan có thẩm quyền quản lý đất đai: Cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất sai sót về tên người sử dụng, sơ đồ thửa