Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa từ thực tiễn xét xử tại tỉnh Bình Dương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:134

Thêm vào BST

Báo xấu

61
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu tổng quát của đề tài là nhằm làm rõ, đánh giá các quy định của pháp luật và thực tiễn xét xử tại Tòa án về hợp đồng mua bán hàng hóa, từ đó, đưa ra các kiến nghị, định hướng nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật và nâng cao hiệu quả của công tác giải quyết các tranh chấp về hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân dân tỉnh Bình Dương trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa từ thực tiễn xét xử tại tỉnh Bình Dương

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT HUỲNH NGỌC CHUNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA TỪ THỰC TIỄN XÉT XỬ TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8380107 LUẬN VĂN THẠC SĨ BÌNH DƯƠNG - 2023
ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT HUỲNH NGỌC CHUNG PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA TỪ THỰC TIỄN XÉT XỬ TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG CHUYÊN NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8380107 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. DƯƠNG ANH SƠN BÌNH DƯƠNG - 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu khoa học của cá nhân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Dương Anh Sơn. Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo. Ngoài ra, trong luận văn còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả khác, cơ quan tổ chức khác đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc. Tôi chịu trách nhiệm về tính chính xác và trung thực của luận văn này. Bình Dương, ngày........tháng……năm 2023 Tác giả Huỳnh Ngọc Chung i
LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại Trường Đại học Thủ Dầu Một, tác giả đã nhận được sự quan tâm từ Ban giám hiệu nhà trường, Viện Đào tạo Sau đại học và quý thầy Cô giảng viên. Tác giả xin gửi đến quý thầy cô lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc. Tác giả trân trọng cảm ơn PGS.TS. Dương Anh Sơn là người hướng dẫn khoa học đã tận tình hướng dẫn tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn này. Tác giả gửi lời cảm ơn chân thành đến các đơn quan, đơn vị, cá nhân đã phối hợp, hỗ trợ, cung cấp số liệu phục vụ nghiên cứu đề tài luận văn. Với thời gian nghiên cứu còn hạn chế, luận văn không tránh khỏi những thiếu sót, tác giả mong nhận được các ý kiến đóng góp từ các quý thầy cô. Bình Dương, ngày…....tháng……năm 2023 Tác giả Huỳnh Ngọc Chung ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Nguyên nghĩa 1 BLDS Bộ luật Dân sự 2 BLTTDS Bộ luật Tố tụng dân sự 3 CTCP Công ty cổ phần 4 HĐMBHH Hợp đồng mua bán hàng hóa 5 HĐXX Hội đồng xét xử 6 LTM Luật Thương mại 7 TA Tòa án 8 TNHH Trách nhiệm hữu hạn iii
MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN……………………………………………………………….. i LỜI CẢM ƠN…………………………………………………..……………….ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT………………………………...………………...iii MỞ ĐẦU…………………………………………………………………………1 1. Lý do thực hiện đề tài………………………………………………………... 1 2. Mục tiêu, nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu…………………………………….3 3. Tổng quan tình hình nghiên cứu……………………………………………. 4 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu……………………………………………... 8 5. Phương pháp nghiên cứu……………………………………………………. 9 6. Đóng góp của nghiên cứu…………………………………………………….10 7. Bố cục của luận văn…………………………………………………………..10 Chương 1 LÝ LUẬN VỀ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA TẠI TÒA ÁN……………………………………………………………………………. 11 1.1. Khái quát về hợp đồng mua bán hàng hóa………………………………. 11 1.1.1. Khái niệm hợp đồng mua bán hàng hóa………………………….…………...11 1.1.2. Đặc điểm của hợp đồng mua bán hàng hóa trong thương mại………….....13 1.2. Khái quát về tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa.................................. 19 1.2.1. Khái niệm tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa………………………...19 1.2.2. Đặc điểm tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa………………………..21 1.2.3. Nguyên nhân phát sinh tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa…………24 iv
1.3. Khái quát về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân ..............................................................................................27 1.3.1. Khái niệm, đặc điểm của phương thức giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa bằng Tòa án…................................................................................27 1.3.2. Ưu điểm và hạn chế của phương thức giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa bằng Tòa án…………………………………….………………...….28 1.3.3. Các hình thức giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa khác ngoài Tòa án ………………………………………………………..………………………..…30 1.3.4. Ý nghĩa của việc giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án…………………………………………………………………….……35 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1...................................................................................36 Chương 2 THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VÀ TÌNH HÌNH GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƯƠNG………….……………………………….37 2.1. Một số quy định của pháp luật hiện hành về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án……………………………………...…………….37 2.1.1. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa của Tòa án..........................................................................................................................37 2.1.2. Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương……………………………………..…………………..43 2.2. Tình hình giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương từ năm 2017 đến năm 2022………………………………48 2.3. Thực tiễn giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương ………………………….……………….……………….50 2.4. Những vướng mắc, bất cập trong quá trình giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương……. ……………..…56 v
2.4.1. Những vướng mắc, bất cập trong việc áp dụng các quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa………………………………... 56 2.4.2. Vấn đề năng lực của Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân còn nhiều hạn chế…………..……………………………………………...……………………... .64 2.4.3. Về cơ sở vật chất tại Tòa án …………………………………………………….67 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2……………………………………………………...68 Chương 3 ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG……………………………….69 3.1. Phương hướng hoàn thiện các quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án………………………………………………69 3.2. Các giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật và nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án………………....…….70 3.2.1. Giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án…………………………………………......70 3.2.2. Nâng cao năng lực của Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân………………..…..73 3.2.3. Tăng cường cơ sở vật chất cho Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Bình Dương………………………………………………………………………….…….…...75 3.2.4. Một số giải pháp khác………………………………………………….…..……76 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3………………………………………………….…...77 KẾT LUẬN CHUNG…………………………………………………………..78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………...…………….vii vi
MỞ ĐẦU 1. Lý do thực hiện đề tài Việt Nam trong quá trình đổi mới chuyển từ nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu sang nền kinh tế thị trường, mở cửa hội nhập với kinh tế quốc tế, đã đạt được những bước tiến đáng kể. Cùng với sự phát triển về kinh tế, các giao dịch, hoạt động thương mại ngày càng trở nên phổ biến, đa dạng trong đời sống. Trao đổi mua bán hàng hóa được xem là một bộ phận chủ yếu của hoạt động thương mại, là cầu nối giữa sản xuất và tiêu dùng. Hoạt động mua bán hàng hóa được mở rộng và phát triển với sự gia tăng về số lượng, chất lượng hàng hóa, hình thức của hàng hóa, cũng như số lượng người tham gia hoạt động kinh doanh với nhau. Ngày nay, hoạt động mua bán hàng hóa không chỉ diễn ra ở phạm vi một quốc gia mà còn mở rộng ra cả các quốc gia khác nhau trên toàn thế giới, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong nước, cũng như phát triển quan hệ kinh tế giữa các quốc gia. Khi các bên tiến hành hoạt động mua bán hàng hóa có thể thỏa thuận bằng lời nói, bằng văn bản hoặc được xác lập bằng hành vi cụ thể, được gọi là hợp đồng mua bán hàng hóa. Hợp đồng mua bán hàng hóa là sự thỏa thuận giữa bên mua và bên bán nhằm đạt được lợi ích mà mỗi bên hướng đến khi thiết lập giao dịch với nhau. Việc nắm vững, hiểu rõ các quy định của pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa sẽ giúp các chủ thể kinh doanh ký kết và thực hiện hợp đồng được thuận lợi và hiệu quả. Tuy nhiên, trên thực tế còn khá nhiều trường hợp các bên tỏ ra lúng túng khi thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa, dẫn đến những tranh chấp đáng tiếc xảy ra. Các tranh chấp ngày một tăng về số lượng và sự phức tạp của từng vụ việc, đòi hỏi phải có một hệ thống pháp luật điều chỉnh toàn diện, cơ chế giải quyết tranh chấp nhanh gọn, để không ảnh hưởng đến uy tín của doanh nghiệp và hoạt động kinh doanh của các bên. Pháp luật Việt Nam quy định các hình thức giải quyết tranh chấp trong kinh doanh thương mại nói chung và đối với hợp đồng mua bán hàng hóa nói riêng bao gồm thương lượng, hòa giải, Trọng tài thương mại và Tòa án. Ở mỗi phương thức 1
giải quyết tranh chấp đều có những ưu điểm và hạn chế riêng. Các bên cân nhắc để lựa chọn hình thức giải quyết tranh chấp phù hợp nhằm tháo gỡ một cách có hiệu quả những mâu thuẫn, bất đồng xảy ra. Và một trong những lựa chọn thường được các bên áp dụng khi tranh chấp phát sinh là thông qua Tòa án. Bởi Tòa án là cơ quan tài phán quốc gia, quá trình giải quyết tranh chấp được tiến hành theo trình tự, thủ tục nghiêm ngặt, chặt chẽ. Bản án hay quyết định của Tòa án về vụ việc tranh chấp nếu các bên không tự nguyện thực hiện, sẽ được đảm bảo thi hành bằng sức mạnh cưỡng chế của Nhà nước. Nhưng bên cạnh ưu điểm, phương thức giải quyết bằng Tòa án cũng tồn tại một số bất cập như thủ tục thiếu linh hoạt, thời gian giải quyết kéo dài, nguyên tắc xét xử công khai có thể ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp khi bí mật kinh doanh bị tiết lộ, cũng làm cho các doanh nghiệp băn khoăn trong việc lựa chọn. Bình Dương là một tỉnh thuộc miền Đông Nam bộ, nằm trong Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Bình Dương được xem là một trong các tỉnh đang có tốc độ kinh tế phát triển khá mạnh mẽ, thu hút nguồn vốn nước ngoài năng động, một trung tâm công nghiệp với nhiều khu công nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Theo đó, hoạt động mua bán hàng hóa tại tỉnh Bình Dương vô cùng phát triển, kéo theo các tranh chấp về hợp đồng mua bán hàng hóa diễn ra nhiều và phức tạp hơn. Vì vậy, việc giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán thông qua Tòa án có ý nghĩa rất quan trọng nhằm đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của các bên trong hợp đồng, tạo môi trường kinh doanh an toàn, lành mạnh cho các chủ thể kinh doanh. Bằng việc chọn đề tài luận văn “Pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa từ thực tiễn xét xử tại tỉnh Bình Dương”, tác giả mong muốn nghiên cứu một cách có hệ thống và đầy đủ những quy định của pháp luật Việt Nam về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án, đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật và các khó khăn, vướng mắc phát sinh trong quá trình giải quyết. Thông qua đó, đề ra các giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện những quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng 2
hóa tại Tòa án, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế tại tỉnh Bình Dương nói riêng và cả nước nói chung. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu: 2.1. Mục tiêu nghiên cứu 2.1.1. Mục tiêu tổng quát Mục tiêu nghiên cứu tổng quát của đề tài là nhằm làm rõ, đánh giá các quy định của pháp luật và thực tiễn xét xử tại Tòa án về hợp đồng mua bán hàng hóa, từ đó, đưa ra các kiến nghị, định hướng nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật và nâng cao hiệu quả của công tác giải quyết các tranh chấp về hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân dân tỉnh Bình Dương trong thời gian tới. 2.1.2. Mục tiêu cụ thể - Làm rõ các vấn đề pháp lý của hợp đồng mua bán hàng hóa, tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa một cách có hệ thống trên cơ sở phân tích những quy định của pháp luật, thực tiễn xét xử tại Tòa án. - Phân tích thực trạng áp dụng các quy định pháp luật trong thực tiễn xét xử các vụ việc về tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án, chỉ ra những bất cập, vướng mắc, khó khăn trong quá trình giải quyết. - Đưa ra các khuyến cáo hữu ích cho các bên khi xác lập hợp đồng mua bán hàng hóa; rút kinh nghiệm giải quyết và xử lý cho công tác xét xử trong các tranh chấp liên quan đến hợp đồng mua bán hàng hóa. - Đề ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện hơn nữa pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa bằng Tòa án ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được mục tiêu trên, luận văn đi vào thực hiện ba nhiệm vụ chính để làm sáng tỏ được mục đích nghiên cứu. 3
Thứ nhất, tìm hiểu và phân tích khái niệm, đặc điểm của hợp đồng mua bán hàng hóa, tranh chấp về hợp đồng mua bán hàng hóa. Làm rõ vấn đề lý luận của các phương thức giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa. Thứ hai, phân tích các quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa và thực trạng áp dụng pháp luật trong thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương, chỉ ra những vấn đề phát sinh và bất cập về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án. Thứ ba, đưa ra những đề xuất, kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án. 2.3. Câu hỏi nghiên cứu Để đáp ứng được mục tiêu và nhiệm vụ đề ra, luận văn sử dụng các câu hỏi nghiên cứu sau: - Tranh chấp về hợp đồng mua bán hàng hóa phát sinh từ những nguyên nhân nào? - Thực tiễn áp dụng pháp luật để giải quyết các tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án như thế nào? - Những vướng mắc, khó khăn nào phát sinh trong quá trình áp dụng pháp luật vào thực tiễn giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án? - Các giải pháp, kiến nghị nào để hoàn thiện quy định của pháp luật và nâng cao hiệu quả giải quyết các tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án? 3. Tổng quan tình hình nghiên cứu Qua nghiên cứu, tác giả nhận thấy vấn đề giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án không phải là vấn đề mới trong hoạt động nghiên cứu, bằng chứng là đã có các công trình nghiên cứu có liên quan như sau: 3.1. Luận án, Luận văn - Võ Sỹ Mạnh (2015), “Vi phạm cơ bản hợp đồng theo Công ước Viên năm 1980 về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế và định hướng hoàn thiện các quy 4
định có liên quan của pháp luật Việt Nam”, Luận án Tiến sĩ Luật học, Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh. Luận án đã nghiên cứu những vấn đề liên quan đến vi phạm cơ bản, là các quy định của Công ước Viên và pháp luật Việt Nam về vi phạm cơ bản hợp đồng, về các chế tài được áp dụng khi có sự vi phạm cơ bản hợp đồng. Luận án nghiên cứu sự vi phạm hợp đồng từ phía người bán và người mua trong hợp đồng mua bán hàng hóa nói chung và hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế nói riêng. Những án lệ, những vụ tranh chấp cũng như thực tiễn xét xử các của Tòa án và Trọng tài của một số quốc gia là thành viên của Công ước Viên. Ngoài ra, luận án còn phân tích những khó khăn trong việc áp dụng các quy định về vi phạm cơ bản của pháp luật Việt Nam so với quy định của Công ước Viên. - Trương Thị Hà (2015), “Giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa theo thủ tục sơ thẩm tại Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn đã nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống từ quy định của pháp luật đến thực trạng, các giải pháp hoàn thiện và nâng cao việc giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa theo thủ tục sơ thẩm. Tuy nhiên, luận văn này được nghiên cứu trước thời điểm Bộ luật Dân sự năm 2015, Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành ra đời. Cho nên, những khuyến nghị và giải pháp trong luận văn và một số đề xuất đã không còn phù hợp với tình hình hiện nay. - Trương Thị Thùy Dương (2018), “Hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật Việt Nam”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Huế. Luận văn đã nghiên cứu các quy định của pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa, thực tiễn áp dụng pháp luật về hợp đồng mua bán hàng hóa tại Việt Nam, các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật thương mại về hợp đồng mua bán hàng hóa, nâng cao hiệu quả việc thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, luận văn này chỉ nghiên cứu hợp đồng mua bán hàng hóa trong nước, các nội dung chủ thể, điều khoản của hợp đồng, hình thức hợp đồng, chưa nghiên cứu về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế. 5
- Nguyễn Minh Hoàng Vương (2020), “Giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa từ thực tiễn xét xử sơ thẩm của Tòa án nhân dân Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Viện Hàn Lâm khoa học xã hội Việt Nam. Luận văn đã nghiên cứu, phân tích một số vấn đề lý luận và quy định của pháp luật Việt Nam về giải quyết các tranh chấp trong hợp đồng mua bán hàng hóa bằng con đường Tòa án, đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết các tranh chấp thương mại. Tuy nhiên, luận văn này chỉ nghiên cứu thực trạng áp dụng pháp luật và thực tiễn xét xử sơ thẩm tại Tòa án nhân dân Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh, chưa nghiên cứu trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp tại cấp phúc thẩm. 3.2. Sách tham khảo - Đỗ Văn Đại (2010), “Các biện pháp xử lý việc không thực hiện đúng hợp đồng”, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia. Tác giả đã đề cập đến khái niệm về vi phạm cơ bản hợp đồng và cho rằng chỉ nên coi những vi phạm có ảnh hưởng đến hợp đồng mới là cơ bản, việc xác định tính chất nghiêm trọng của hành vi vi phạm hợp đồng là phụ thuộc hoàn cảnh cụ thể và khi có tranh chấp Tòa án sẽ tự xác định. - Đỗ Văn Đại (2014), “Luật Hợp đồng Việt Nam - Bản án và Bình luận bản án tập 2”, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia. Trên cơ sở tuyển chọn, trích dẫn các bản án có tính điển hình, tác giả tập trung phân tích, bình luận vấn đề pháp lý cơ bản của pháp luật hợp đồng Việt Nam, có so sánh, tham chiếu với những nội dung tương ứng của pháp luật quốc tế và pháp luật nhiều quốc gia khác. Qua đó, tác giả đưa ra một số đánh giá, kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật hợp đồng tại Việt Nam. - Nguyễn Thị Dung và Tập thể giảng viên Bộ môn Luật Thương mại Trường Đại học Luật Hà Nội (2017), “Luật kinh tế chuyên khảo”, Nhà xuất bản Lao động. Nội dung sách đã trình bày bao quát toàn bộ các vấn đề cơ bản quan trọng nhất trong hệ thống pháp luật kinh tế, cung cấp những kiến thức pháp luật cơ bản và cần thiết cho thực tiễn kinh doanh và thực tiễn quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh. 6
3.3. Bài viết tạp chí - Đỗ Văn Đại (2011), “Hướng tới sự thống nhất pháp luật về xử lý vi phạm hợp đồng ở Việt Nam”, Kỷ yếu Hội thảo “Hoàn thiện các báo cáo rà soát Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư, Luật Thương mại” do VCCI phối hợp với Văn phòng Chính phủ tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh, ngày 24/8/2011. Bài viết đã chỉ ra những bất cập trong việc áp dụng chế tài tạm ngừng thực hiện hợp đồng theo quy định tại Điều 308 Luật Thương mại và quyền hoãn thực hiện hợp đồng của bên mua theo quy định tại khoản 2 Điều 415 Bộ luật Dân sự năm 2005, vì những khó khăn trong việc xác định cái gọi là vi phạm cơ bản hợp đồng - điều kiện để áp dụng chế tài tạm ngừng thực hiện hợp đồng theo quy định của Luật Thương mại. - Lê Thị Hải Ngọc, Phạm Lê Nhật Hoàng (2020), “Thực trạng pháp luật về trách nhiệm cung cấp thông tin hàng hóa của tổ chức, cá nhân kinh doanh và một số giải pháp hoàn thiện”, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 42/2020, Tr.70- 78. Bài viết đã phân tích về thông tin hàng hóa, về trách nhiệm cung cấp thông tin hàng hóa của cá nhân, tổ chức kinh doanh, thực tiễn thi hành pháp luật và đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về trách nhệm cung cấp thông tin hàng hóa của tổ chức, cá nhân kinh doanh đối với người tiêu dùng. - Đoàn Đức Lương (2020), “Áp dụng Bộ luật Dân sự và Luật Thương mại trong quan hệ hợp đồng”, Tạp chí Pháp luật và Thực tiễn, (43): 1-11. Bài viết đã phân tích vấn đề chọn luật áp dụng trong hợp đồng, thời điểm chọn luật áp dụng khi xác lập hợp đồng để làm căn cứ phát sinh các quyền và nghĩa vụ hoặc để giải quyết tranh chấp, hình thức chọn luật của các chủ thể, Bộ luật Dân sự hay Luật Thương mại áp dụng để giải quyết tranh chấp có phụ thuộc thẩm quyền giải quyết vụ án dân sự hay vụ án kinh doanh thương mại. - Đinh Văn Cường (2020), “Thực trạng pháp luật và một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật về chế tài phạt vi phạm, bồi thường thiệt hại do vi phạm hợp đồng thương mại và mối quan hệ giữa hai chế tài”, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, số (03). Bài viết tập trung phân tích thực trạng pháp luật và mối quan hệ giữa chế tài phạt 7
vi phạm và bồi thường thiệt hại, qua đó đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật về vấn đề này. Các công trình nghiên cứu nêu trên làm sáng tỏ các vướng mắc, khó khăn trong quá trình giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân. Không những vậy, các công trình nghiên cứu cũng phân tích nguyên nhân dẫn đến tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa và giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án. Tuy nhiên, việc nghiên cứu đề tài pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa vẫn là cấp thiết, bởi lẽ các quy định pháp luật về vấn đề này vẫn còn nhiều bất cập, chưa thực sự phù hợp với tình hình thực tiễn. Đồng thời, luận văn của tôi đi sâu tìm hiểu và nghiên cứu vấn đề giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa từ thực tiễn xét xử tại tỉnh Bình Dương là có tính đặc thù và cá biệt, chưa nêu ra được trong các công trình nghiên cứu gần đây. Tác giả đề tài mong muốn góp phần làm rõ hơn những vấn đề lý luận cơ bản về tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa, chỉ ra những bất cập của hợp đồng mua bán hàng hóa các chủ thể kinh doanh mắc phải khi xác lập và thực hiện hợp đồng. Thực trạng áp dụng pháp luật khi giải quyết các tranh chấp phát sinh từ hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án và đề xuất định hướng, giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quy định của pháp luật Việt Nam về việc giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án. Luận văn phân tích thực tiễn xét xử các vụ việc tranh chấp phát sinh từ hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn không nghiên cứu toàn bộ các quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa, mà chỉ tập trung nghiên cứu trong quá 8
trình giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương còn có những vướng mắc, bất cập, khó khăn gì trong thực tiễn áp dụng pháp luật. 5. Phương pháp nghiên cứu Để làm rõ các vấn đề nghiên cứu, về mặt phương pháp luận, luận văn được hoàn thành trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và nhà nước ta về phát triển kinh tế xã hội, về xây dựng và hoàn thiện pháp luật trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Về mặt phương pháp cụ thể, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu như tổng hợp, thống kê, phân tích, khảo sát và điều tra, cụ thể như sau: Phương pháp phân tích và tổng hợp: Đây là hai phương pháp nghiên cứu quan trọng của luận văn, được sử dụng trong tất cả các chương của luận văn, nhằm phân tích, đánh giá các quy định pháp luật và thực tiễn xét xử các tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa. Phương pháp tổng hợp còn được sử dụng để tổng hợp và đúc kết những kết quả của quá trình nghiên cứu. Tại Chương 1: Tác giả tập trung sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu. Tác giả sử dụng phương pháp này để nghiên cứu các văn bản pháp luật có liên quan đến cơ sở lý luận các vấn đề về hợp đồng mua bán hàng hóa, tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa; các đề tài khoa học, chương trình, dự án, các bài báo đăng trên các tạp chí khoa học chuyên ngành. Đồng thời, tác giả còn sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp nêu lên cơ sở lý thuyết để khái quát thành những quan điểm, luận điểm làm nền tảng lý luận cho luận văn. Tại Chương 2: Tác giả sử dụng phương pháp khảo sát, điều tra, thống kê và phân tích bản án. Tác giả sử dụng phương pháp này chủ yếu tại chương 2 của luận văn, các số liệu thu thập, điều tra được tổng hợp, phân tích làm cơ sở đánh giá thực trạng, qua đó đánh giá về hiệu quả và hạn chế để đưa ra những giải pháp giải quyết các vấn đề một cách cụ thể. 9
Tại Chương 3: Tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu, phương pháp phân tích để đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật trong thực tiễn giải quyết tranh chấp tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương. 6. Đóng góp của nghiên cứu - Ý nghĩa lý luận: Trên cơ sở phân tích các quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án, những ưu điểm, hạn chế khi lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp thông qua Tòa án, để góp phần bổ sung và phát triển lý luận về vai trò của pháp luật và áp dụng pháp luật trong giải quyết các tranh chấp về hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân. - Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn đã đưa ra những bất cập trong quá trình áp dụng các quy định của pháp luật hiện hành, đồng thời nêu ra một số trường hợp điển hình về tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa, từ đó làm cơ sở đưa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện quy định pháp luật trong thời gian tới. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung Luận văn bao gồm ba chương: Chương 1: Lý luận về hợp đồng mua bán hàng hóa và giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án. Chương 2: Thực tiễn áp dụng pháp luật và tình hình giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại Tòa án nhân dân tỉnh Bình Dương. Chương 3: Định hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa tại tỉnh Bình Dương. 10
Chương 1 LÝ LUẬN VỀ HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG MUA BÁN HÀNG HÓA TẠI TÒA ÁN 1.1. Khái quát về hợp đồng mua bán hàng hóa 1.1.1. Khái niệm hợp đồng mua bán hàng hóa Hoạt động mua bán hàng hóa là một hoạt động trung tâm trong giao lưu thương mại, có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Hoạt động này diễn ra hàng ngày, xung quanh chúng ta. Đây là một hoạt động thương mại được diễn ra giữa một bên bán hàng và một bên mua hàng hóa. Trong quan hệ mua bán hàng hóa, các bên thường giao kết với nhau bằng các thỏa thuận, thể hiện dưới hình thức pháp lý nhất định là hợp đồng mua bán hàng hóa. Hợp đồng được hiểu là sự thỏa thuận giữa các chủ thể nhằm xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ trong những quan hệ xã hội cụ thể. Sự thỏa thuận được hình thành từ hai phía, theo đó một bên đưa ra đề nghị giao kết hợp đồng và một bên chấp nhận đề nghị giao kết đó. Đề nghị giao kết và chấp nhận đề nghị giao kết được coi là điều kiện cần và đủ để hình thành nên hợp đồng. Đã có nhiều định nghĩa về hợp đồng được pháp luật các quốc gia trên thế giới đưa ra như sau: “Hợp đồng là sự thỏa thuận theo đó một hoặc nhiều người cam kết với một hoặc nhiều người khác về việc chuyển giao một vật, làm hoặc không làm một việc nào đó” (Điều 1101 Bộ luật dân sự Pháp năm 1804). “Hợp đồng được thừa nhận như một sự thỏa thuận được giao kết bởi hai hoặc nhiều người về việc phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt các quyền và nghĩa vụ dân sự” (Điều 420 Bộ luật Dân sự Liên Bang Nga)1. Tại Việt Nam, từ điển luật học đưa ra khái niệm về hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên có tư cách pháp nhân hoặc giữa những người có đầy đủ năng 1 Phạm Văn Tuyết (2020). Hợp đồng có được coi là nguồn của luật dân sự hay không - các quan điểm và bình luận, Tạp chí Khoa học Kiểm sát (6), tr. 33. 11
lực hành vi nhằm xác lập, thay đổi, phát triển hay chấm dứt quyền, quyền lợi và nghĩa vụ của mỗi bên2. Theo quy định thì có nhiều loại hợp đồng. Hợp đồng phải được thể hiện bằng văn bản, hợp đồng phải có chữ ký đầy đủ của những người có thẩm quyền của các bên. Tuy nhiên, về mặt pháp lý thì khái niệm về hợp đồng như trên là chưa đầy đủ. Bộ luật Dân sự năm 2015 đã quy định hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự3. Đây là điểm mới quan trọng, đáng chú ý, khái niệm “hợp đồng” của Bộ luật Dân sự năm 2015 thay thế cho khái niệm “hợp đồng dân sự” của Bộ luật Dân sự năm 2005 đã mở rộng phạm vi đối tượng áp dụng, làm tăng tính khả thi, minh bạch trong thực tiễn áp dụng. Yếu tố cơ bản nhất của hợp đồng là thể hiện sự thỏa hiệp giữa các bên với nhau, tuân theo nguyên tắc được gọi là nguyên tắc hiệp ý. Khi giao kết hợp đồng, các bên được tự do thỏa thuận, bàn bạc các nội dung trong hợp đồng, xác định phạm vi quyền và nghĩa vụ của các bên. Nhưng tự do hợp đồng không phải là tự do tuyệt đối mà phải tuân theo quy định của pháp luật, tôn trọng đạo đức, trật tự xã hội, trật tự công cộng. Mua bán hàng hóa là việc trao đổi hàng hóa giữa bên có hàng hóa và bên có nhu cầu mua hàng hóa trên cơ sở tự nguyện, bình đẳng, tự do thỏa thuận theo ý chí của các bên. Luật Thương mại năm 2005 ghi nhận mua bán hàng hóa là hoạt động thương mại, theo đó bên bán có nghĩa vụ giao hàng, chuyển quyền sở hữu hàng hóa cho bên mua và nhận thanh toán; bên mua có nghĩa vụ thanh toán cho bên bán, nhận hàng và quyền sở hữu hàng hóa theo thỏa thuận4. Mặc dù, Luật Thương mại năm 2005 có một chương quy định về mua bán hàng hóa (chương II), nhưng lại không đưa ra định nghĩa về hợp đồng mua bán 2 Từ điển luật học - Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa (2010), tr. 231. 3 Điều 385 Bộ luật Dân sự năm 2015. 4 Khoản 8 Điều 3 Luật Thương mại năm 2005. 12