Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam: Ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong thơ Nguyễn Duy

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài "Ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong thơ Nguyễn Duy" góp phần khẳng định sự đóng góp của thơ Nguyễn Duy đối với nền văn học Việt Nam hiện đại. Ngoài ra luận văn này sẽ giúp cho các giáo viên trong việc dạy học về thơ Nguyễn Duy trong nhà trường ở bậc trung học cơ sở. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết luận văn!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam: Ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong thơ Nguyễn Duy

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC ĐÀO THU THỦY ẢNH HƯỞNG CỦA THƠ CA DÂN GIAN TRONG THƠ NGUYỄN DUY LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Thái Nguyên – 2017
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC ĐÀO THU THỦY ẢNH HƯỞNG CỦA THƠ CA DÂN GIAN TRONG THƠ NGUYỄN DUY Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60 22 01 21 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS LƯU KHÁNH THƠ Thái Nguyên – 2017
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn đều trung thực và chưa từng được công bố ở bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2017 Tác giả luận văn
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Văn – Xã hội, Trường Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên và các Thầy, Cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập. Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên hướng dẫn – PGS.TS Lưu Khánh Thơ đã luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong suốt thời gian tác giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đã giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2017 Tác giả luận văn Đào Thu Thủy
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................ ii MỤC LỤC ...................................................................................................... iii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ....................................................................... 2 3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu ................................................................ 7 4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu ......................................................... 8 5. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 9 6. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 9 7. Đóng góp của luận văn ................................................................................ 10 Chương 1. ẢNH HƯỞNG CỦA THƠ CA DÂN GIAN TRONG THƠ VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KÌ VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG TẠO CỦA NHÀ THƠ NGUYỄN DUY .......................................................................... 11 1.1. Ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong thơ ca hiện đại Việt Nam............. 11 1.1.1 Ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong Thơ Mới: ................................... 12 1.1.2. Ảnh hưởng của thơ ca dân gian tới thơ ca thời kỳ kháng chiến chống Pháp ................................................................................................................. 15 1.1.3. Ảnh hưởng của thơ ca dân gian tới thơ ca thời kỳ kháng chiến chống Mỹ ................................................................................................................... 21 1.2. Hành trình sáng tạo và quan niệm sáng tác của nhà thơ Nguyễn Duy ... 25 1.2.1. Vài nét về tiểu sử của nhà thơ Nguyễn Duy ......................................... 25 1.2.2. Con đường sáng tạo của nhà thơ Nguyễn Duy ..................................... 27 1.2.3. Quan niệm sáng tác của nhà thơ Nguyễn Duy ...................................... 33 Chương 2. ẢNH HƯỞNG THƠ CA DÂN GIAN TRONG CẢM HỨNG THƠ NGUYỄN DUY .................................................................................... 37
iv 2.1. Cảm hứng thơ bắt nguồn từ tình yêu thiên nhiên đất nước, yêu làng quê thân thuộc ........................................................................................................ 37 2.1.1. Làng quê thân thuộc thấp thoáng bóng ca dao...................................... 37 2.1.2. Cảm hứng đến từ tình yêu và niềm tự hào về vẻ đẹp của mọi miền đất nước ................................................................................................................. 44 2.2. Cảm hứng thơ bắt nguồn từ vẻ đẹp của nghĩa tình thủy chung ............... 50 Chương 3. SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA THƠ CA DÂN GIAN TRONG NGHỆ THUẬT THƠ NGUYỄN DUY ........................................................ 63 3.1. Hình ảnh, biểu tượng thơ gần gũi với ca dao ........................................... 63 3.1.1. Biểu tượng con cò ................................................................................. 63 3.1.2. Biểu tượng trăng.................................................................................... 66 3.1.3. Biểu tượng cây tre ................................................................................. 69 3.1.4. Biểu tượng cỏ dại .................................................................................. 70 3.1.5. Biểu tượng gió ....................................................................................... 72 3.1.6. Biểu tượng bàn tay ................................................................................ 74 3.1.7. Biểu tượng chiếc áo.............................................................................. 75 3.1.8. Hình tượng con người trong thơ Nguyễn Duy ...................................... 79 3.2. Thể thơ lục bát.......................................................................................... 84 3.3. Ngôn ngữ thơ............................................................................................ 87 3.3.1. Ngôn ngữ thơ đậm chất ca dao ............................................................. 88 3.3.2 Lớp từ ..................................................................................................... 90 3.4. Giọng điệu ................................................................................................ 97 3.4.1. Giọng điệu thiết tha sâu lắng................................................................. 99 3.4.2. Giọng điệu lời ru ................................................................................. 102 3.4.3. Giọng điệu hài hước, trào lộng............................................................ 104 KẾT LUẬN .................................................................................................. 109 TÀI LIỆU THAM KHẢ ............................................................................. 111
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Có thể nói, ở bất cứ dân tộc nào thì văn học dân gian là bộ phận chính của nền văn học và văn hoá của dân tộc đó trong thời kì chưa có văn học viết. Đến khi văn học viết xuất hiện thì văn học dân gian cũng không phải vì thế mà bị triệt tiêu. Hai dòng văn học này vẫn tồn tại và phát triển song hành, có sự tác động tương hỗ lẫn nhau. Từ vốn văn học dân gian, chúng ta hiểu được truyền thống sáng tạo thẩm mỹ của các cộng đồng người trên lãnh thổ Việt Nam qua các thế hệ. Cũng từ mạch nguồn văn học dân gian nói chung và thơ ca dân gian nói riêng, chúng ta có thể chắt lọc những chất liệu quý để phục vụ cho quá trình sáng tạo mới. Trong văn học nói chung và đặc biệt trong thơ ca, có thể nói, không một người sáng tác nào lại không tiếp thu những dưỡng chất ngọt ngào từ suối nguồn thơ ca dân gian. Thành tựu của thơ ca dân gian ảnh hưởng rất lớn đến các sáng tác văn học viết, mà tiêu biểu là sáng tác của các nhà thơ như: Nguyễn Trãi, Lê Thánh Tông, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ, Hồ Xuân Hương, Tố Hữu, Nguyễn Bính, Nguyễn Duy... Với Nguyễn Duy, ảnh hưởng thơ ca dân gian được xem là một đặc điểm nổi bật làm nên một phong cách thơ độc đáo. Tìm hiểu ảnh hưởng văn thơ ca gian trong thơ Nguyễn Duy, vì vậy là một hướng đi có ý nghĩa để khám phá một phong cách thơ. 1.2. Thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ, Ngay từ những năm 70 của thế kỉ trước, Tên tuổi Nguyễn Duy đã được biết đến một cách ấn tượng với chùm thơ đạt giải và lời giới thiệu của nhà phê bình văn học Hoài Thanh. Sau đó là một sự nghiệp sáng tác không mệt mỏi, một quá trình tìm tòi đầy ý thức và trách nhiệm của người nghệ sĩ. Trong quá
2 trình ấy, Nguyễn Duy đã chọn cho mình con đường thơ riêng. Thơ ông có thiên hướng viết về những cái đời thường, bình dị, mộc mạc, gần gũi với cuộc sống làng quê, đậm hồn cốt dân gian. Đặc biệt, Nguyễn Duy dành phần lớn các sáng tác thơ cho thể thơ thuần dân tộc, thể thơ lục bát. Trong xu thế quốc tế hóa ngày nay, những thành công của thơ Nguyễn Duy gợi mở nhiều vấn đề có ý nghĩa lý luận trong việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc. 1.3. Đã có nhiều công trình khoa học đề cập đến thơ Nguyễn Duy song còn thiếu những nghiên cứu chuyên sâu về ảnh hưởng cụ thể của thơ ca dân gian đến sáng tác của “thi sĩ thảo dân” này. Ta có thể thấy được sự ảnh hưởng của những yếu tố thơ ca dân gian đã chiếm một vị trí đặc biệt trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Duy. Điều đó đã làm nên một phần phong cách sáng tác của nhà thơ, đồng thời góp dự một phần ấn tượng vào đời sống văn học nước nhà. 1.4. Thơ Nguyễn Duy, trong nhiều năm đã được chọn lựa và giới thiệu trong sách giáo khoa với những tác phẩm quen thuộc như: Tre Việt Nam – SGK Tiếng Việt lớp 4; Ánh Trăng - SGK Ngữ văn lớp 9, Đò Lèn – SGK Ngữ văn lớp 12. Tuy nhiên cả người dạy và người học đang gặp khó khăn trong việc nắm bắt đặc trưng của thơ Nguyễn Duy. Tìm hiểu ảnh hưởng thơ ca gian trong thơ Nguyễn Duy, do đó không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn có ý nghĩa thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy thơ Nguyễn Duy trong trường phổ thông. 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Sớm nổi tiếng từ những thập niên cuối thế kỉ 20, lại là người có bút lực dồi dào, đến nay, khối lượng sáng tác của Nguyễn Duy đã đạt đến con số gần 300 bài thơ, trong đó có nhiều bài thơ hay, không ít bài thu hút được sự chú ý của các nhà nghiên cứu phê bình. Dựa vào nguồn tư liệu bao quát được và phạm vi quan tâm của đề tài, chúng tôi điểm lại một số vấn đề nổi bật, làm cơ
3 sở cho việc khảo sát, phân tích ảnh hưởng thơ ca dân gian trong thơ Nguyễn Duy. Để tiện cho việc nghiên cứu, chúng tôi xin phép lược khảo các bài viết, các công trình nghiên cứu về tác giả Nguyễn Duy theo phạm vi đối tượng được thẩm bình. 2.1. Những bài viết, các công trình nghiên cứu về đời thơ Nguyễn Duy Nghiên cứu thơ Nguyễn Duy, Phạm Thu Yến đã đi sâu khai thác vấn đề Nguyễn Duy đã tiếp thu âm hưởng ca dao vào các sáng tác ở thể lục bát. Bàn về hình thức nghệ thuật thơ Nguyễn Duy trong cuốn Thơ lục bát Nguyễn Duy dưới góc độ ngôn ngữ, Hồ Văn Hải đã cũng dành nhiều dung lượng để viết vvề việc thơ lục bát Nguyễn Duy sử dụng nhiều chất liệu ngôn ngữ gần với “ngôn ngữ ca dao” và “ngôn ngữ đời thường” [27, 38]. (khẩu ngữ, thành ngữ, từ láy) và hình thức thơ lục bát. Tuy nhiên, do nhìn từ góc độ ngôn ngữ học, Hồ Hải mới chỉ tập trung khai thác về mặt thể loại chứ chưa khám phá về mặt nội dung tư tưởng. Nguyễn Quang Sáng trong bài viết Đi tìm tiềm lực trong thơ Nguyễn Duy, ông viết: “Thơ lục bát Nguyễn Duy không rơi vào tình trạng quen tay, nó có sự chuyển động biến đổi trên từng câu chữ”… nhà thơ rất khéo tay điều khiển từ [40, 30]. Và theo ông,“Thơ Nguyễn Duy đượm tính dân tộc và nhuần nhuyễn ngôn ngữ dân gian. Lời thơ đơn sơ, gần với khẩu ngữ, tư duy thơ thì hiện đại, hình thức thơ thì phảng phất phong vị cổ điển phương Đông” [42, 30] Với bài viết: Nguyễn Duy – thi sĩ thảo dân, [42] Tác giả Chu văn Sơn cũng đã đi tìm đặc trưng phong cách nghệ thuật Nguyễn Duy một cách công phu và bài bản, toàn diện. Trong đó, Chu Văn Sơn đặc biệt chú ý đến chất quê mộc mạc từ con người, đời sống đến thơ Nguyễn Duy Cũng viết về hành trình sáng tác của Nguyễn Duy, Đỗ Ngọc Thạch, trong bài Nguyễn Duy, hành trình từ truyền thống đến hiện đại
4 [44] đã dành nhiều đoạn nói riêng về thơ lục bát Nguyễn Duy và hồn quê trĩu nặng trong đó: “Những câu thơ nặng trĩu hồn quê, lay động tận trong sâu thẳm tâm linh và như từ lúc nào đưa người đọc trở về với bản ngã, với những gì con người nhất.” và “…Có thể nói, Nguyễn Duy đã khai thác được rất nhiều điều bí ẩn của thơ lục bát dân gian và đã một lần nữa khẳng định sức sống muôn đời của thể thơ lục bát !” Còn theo Vũ Văn Sỹ, trong bài Nguyễn Duy - người “thương mến đến tận cùng chân thật”, : “Trong những năm gần đây, khi mở rộng phạm vi giao tiếp của cái tôi trữ tình theo hướng hiện đại hóa không ít nhà thơ đi vào con đường hình thức, vô tình đẩy thơ vào tình trạng khó hiểu, bế tắc, Nguyễn Duy vẫn kiên trì lục bát một cách có hiệu quả, khai thác nguồn mạch dân gian, tập ca dao, lẩy ca dao để mở rộng tứ thơ hoặc thiết lập tứ Thơ Mới để dung nạp và đồng hóa chất liệu đa dạng tinh tế của đời sống” [43, 35] Trần Đăng Khoa trong Chân dung và đối thoại trên web site (annonnymous. Online) cho rằng “Sau kiệt tác Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du, những tưởng lục bát đã khép lại, không ai còn dám bén mảng đến chân cái toà lâu đài châu ngọc mà nội thất toàn gấm thêu ấy nữa. Nhưng đâu có phải. Nó còn mở bao nhiêu cánh cửa, hướng ra cõi vô biên. Lục bát còn thử thách bút lực các thi sĩ. Nói một cách thông thái như nhà văn Nguyễn Tuân: Anh là nhà thơ Việt Nam ư? Vậy anh hãy chiềng cho tôi mấy câu lục bát của anh, tôi sẽ nói ngay anh là hạng thi sĩ thế nào?” Bình luận về phong cách thơ Nguyễn Duy còn có nhiều bài viết khác của các tác giả như Nguyễn Bùi Vợi, Đỗ Minh Tuấn, Nguyễn Trọng Chức, Vũ Quần Phương, Lưu Trọng Văn, Văn Giá, Nhị Hà, Nguyễn Thị Bích Nga, Lê Quang Trang, Nguyễn Hoàng Sơn, Tế Hanh, Lê Giang, Lại Quang Ân… Từ nhiều cách tiếp cận khác nhau, nhưng các tác giả đều gặp nhau khi nhận ra cái thần của thơ Nguyễn Duy mang phong vị, hơi thở ca dao và gần gũi, dân dã
5 Lược khảo các bài nghiên cứu thơ Nguyễn Duy, có thể thấy, mỗi bài viết đều có cách nhìn, cách cảm riêng về thơ Nguyễn Duy. Điểm gặp gỡ ở các bài viết, dưới dạng này hay dạng khác, là khẳng định sự độc đáo, mộc mạc, chân quê trong thơ Nguyễn Duy. Các nhà nghiên cứ có vẻ khá nhất quán xem ông là một trong những nhà thơ thấm đậm chất dân gian của thơ ca Việt Nam hiện đại. Tuy nhiên, cho đến nay, những cộng trình nghiên cứu về ảnh hưởng của thơ ca dân gian đến thơ Nguyễn Duy còn chưa cụ thể, chi tiết và thiếu hệ thống. Từ nhận thức đó, chúng tôi thực hiện đề tài này với mong muốn đưa ra một cái nhìn hệ thống, toàn diện về ảnh hưởng thơ ca dân gian trong thơ lục bát Nguyễn Duy. Trong phạm vi hiểu biết của cá nhân tác giả, qua tìm tòi thu thập, tác giả cũng đã bắt gắp một số công trình nghiên cứu với cấp độ đề tài luận văn thạc sĩ. Cụ thể: - Ngô Thị Phương, Lục bát Nguyễn Duy nhìn từ thi pháp thể loại, luận văn thạc sĩ văn học, trường ĐH Sư phạm Hà Nội 2 - 2010 - Mai Thị Thủy Tiên, Thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Duy, Luận văn Thạc sĩ, trường Đh Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, 2009 - Chu Thị Hông Vân, Bản sắc dân tộc trong thơ Nguyễn Duy và Đồng Đức Bốn, Luận văn Thạc sĩ, trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn, Hà Nội 2014 2.2. Những bài bình luận về một tác phẩm thơ, một chùm hoặc một tập thơ Trước tiên, xin kể đến bài viết “Đọc một số bài thơ của Nguyễn Duy”, Hoài Thanh đã đặc biệt giới thiệu về thôn quê mộc mạc trong thơ Nguyễn Duy. Ông viết: “Thơ Nguyễn Duy đưa ta về một thế giới quen thuộc: một gốc sim, một bụi tre, một ổ rơm… Nguyễn Duy đặc biệt thấm thía cái cao đẹp của những con người, những cuộc đời cần cù, gian khổ, không tuổi, không tên. Đọc thơ Nguyễn Duy, thấy anh thường hay cảm xúc, suy nghĩ trước những
6 chuyện lớn, chuyện nhỏ xung quanh mình cái điều ở người khác chỉ có thể là chuyện thoáng qua thì ở anh nó lắng sâu và dường như dừng lại” [45, 38]. Ông nhận xét thơ Nguyễn Duy “đậm đà phong cách Việt Nam: Giọng thơ chân chất. Tình thơ chắc. Ý thơ sâu” [45, 38]. Trong bài Chợt ghi về mấy nhà thơ cùng thời, Nguyễn Trọng Tạo cũng đã nhận thấy nét duyên quê của hồn thơ Nguyễn Duy. Ông nhận định thơ Nguyễn Duy: “lành hiền, đằm thắm, đôn hậu”, và một “hồn thơ day dứt tình người” [52, 133]. Đọc bài thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy, trong Thơ Nguyễn Duy và Ánh trăng, Lê Quang Hưng phát hiện “những ẩn dụ, hoán dụ tuy vẫn mang dáng dấp ca dao nhưng hiệu quả thì hoàn toàn khác do cách nhìn, cách cảm của thế hệ Nguyễn Duy” [29, 13]. Theo Lê Quang Hưng, chất dân gian ấy “ngấm trong cả cách cảm lối nghĩ, trong quá trình “dàn dựng” hình tượng thơ” tạo nên một giọng thơ, hồn thơ gần gũi dân gian [29, 13]. Tất cả những cái đó hình thành nên phong cách vừa rất dân tộc, rất truyền thống lại vừa khá hiện đại, khá mới. Trên địa chỉ http://khoavanhoc.edu.vn/vh-dangian/1501-bai-tho-tre-vi- t-nam-c-a-nguy-n-duy, bài viết Bài thơ Tre Việt Nam của Nguyễn Duy, Nguyễn Hùng Vĩ viết: “Chất liệu của Nguyễn Duy là một chất giàu chất dân gian, mang tính biểu hiện cao kết hợp mô tả cụ thể. Thể lục bát được sử dụng (có biến tấu) là hẳn nhiên: đó là thể dân tộc, truyền thống. Nhưng, qua diễn đạt, trước hết ta thấy sung mãn những thành ngữ và kiểu nói thành ngữ dân gian… Mật độ kiểu thành ngữ là dày đặc trong một tác phẩm 15 cặp lục bát. Mức độ tập trung tín hiệu khiến bài thơ cứ như từ dân gian mọc ra một nòi tre quý giá đặc biệt. Vừa thân quen vừa kì diệu.”
7 Trên Báo Tổ quốc – báo điện tử của Bộ văn hhóa thể thao và du lich, trang Văn học quê nhà, http://toquoc.vn/van-chuong-va-du-luan/to-ngoc- thach-binh-tho-nguyen-duy-106000.html , Tô Ngọc Thạch bình thơ Nguyễn Duy: “Với hồn thơ đôn hậu, câu kết là câu ca dao quen thuộc, nghệ thuật chủ đạo là chất trữ tình đã được Nguyễn Duy dùng trong nhiều bài lục bát của anh như: “Áo trắng má hồng”, “Được yêu như thể ca dao”, “Nhìn từ xa... Tổ quốc”... Với con mắt tinh tường, cách dùng tượng hình, tượng thanh uyển chuyển đã tạo nên bài thơ khá gợi cảm được ngân vang một cách tự nhiên. “Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa” chưa phải là bài lục bát hay nhất của Nguyễn Duy, nhưng trong đó có những câu thơ “đinh”, sẽ tồn tại mãi với thời gian.” Những ý kiến của các nhà nghiên cứu đi trước là những gợi ý hết sức quý báu trong việc nhìn nhận, đánh giá về sự ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong thơ Nguyễn Duy. Mặt khác cũng đã xác định cho chúng tôi có một hướng nghiên cứu khi xử lý đề tài luận văn của mình 3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Luận văn khảo sát yếu tố thơ ca dân gian trong thơ Nguyễn Duy. Đối tượng chính là nghiên cứu toàn bộ thơ Nguyễn Duy trong các chặng đường sáng tác. Bên cạnh đó luận văn cũng sẽ khảo sát và tìm hiểu một số tập thơ của các tác giả khác, để từ đó có sự so sánh, đối chiếu nhằm làm nổi bật vấn đề trong từng khía cạnh của đề tài luận văn 3.2 Mục tiêu nghiên cứu Qua luận văn, chúng tôi muốn góp phần khẳng định sự đóng góp của thơ Nguyễn Duy đối với nền văn học Việt Nam hiện đại. Bản thân tôi cũng hy vọng qua luận văn này, sẽ giúp cho chính mình trong việc dạy học về thơ Nguyễn Duy trong nhà trường ở bậc THCS.
8 4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu 4.1. Nhiệm vụ Với việc nghiên cứu đề tài luận văn này, chúng tôi sẽ tìm hiểu và nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện, khái quát về sự ảnh hưởng của yếu tố dân gian trong thơ Nguyễn Duy – từ nội dung lẫn hình thức thể hiện và đi đến đánh giá tài năng nghệ thuật của Nguyễn Duy qua sáng tác trong từng giai đoạn. 4.2. Phương pháp nghiên cứu: Trong luận văn, chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp phân tích tổng hợp Giúp cho chúng tôi tiến hành việc phân tích các tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Duy – và chỉ ra sự ảnh hưởng thơ ca dân gian qua các sáng tác – từ đó, chúng tôi sẽ tổng hợp một cách khái quát với từng khía cạnh biểu hiện. Phương pháp so sánh Chúng tôi sử dụng phương pháp này để nêu bật được những khía cạnh đặc trưng riêng trong phong cách thể hiện về “sự ảnh hưởng của thơ ca dân gian” trong thơ Nguyễn Duy với một số nhà thơ khác. Phương pháp thi pháp học: Nghiên cứu hình thức nghệ thuật của tác phẩm văn học – đặt nó trong các mối quan hệ với nội dung; chỉ ra các đặc trưng của thơ Nguyễn Duy. Phương pháp thống kê phân loại Trên cơ sở thống kê, khảo sát, người viết phân loại cảm hứng, phân loại hình thức thể hiện theo những phương diện khác nhau. Từ đó nhận diện về những ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong thơ Nguyễn Duy. Phương pháp tiếp cận hệ thống: Mỗi tác phẩm, mỗi sự nghiệp sáng tác của tác giả đều bao gồm một hệ thống các yếu tố hợp thành một chỉnh thể nghiệ thuật. Do vậy, sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống giúp người viết có cái nhìn tổng thể, nhất quán.
9 5. Phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ một luận văn thạc sĩ, người viết chỉ giới hạn nghiên cứu ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong cảm hứng sáng tạo và trong một vài yếu tố hình thức thể hiện của nhà thơ. Quá trình khảo sát, phân tích, chúng tôi dựa trên 10 tập thơ của tác giả. Khi trích dẫn, người viết sử dụng văn bản tuyển tập “Nguyễn Duy, thơ” – NXB Hội Nhà văn – 2010 6. Cấu trúc của luận văn Chương 1. Ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong thơ Việt Nam qua các thời kì và hành trình sáng tạo của nhà thơ Nguyễn Duy 1.1. Ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong thơ Việt Nam qua các thời kì 1.2. Hành trình sáng tạo và qua niệm sáng tác của nhà thơ Nguyễn Duy Chương 2. Ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong cảm hứng thơ Nguyễn Duy 2.1. Cảm hứng về thế giới tự nhiên 2.2. Cảm hứng về đời sống con người Chương 3. Ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong nghệ thuật thơ Nguyễn Duy 3.1. Hình ảnh, biểu tượng thơ 3.2. Thể loại 3. 3. Ngôn ngữ thơ 3.4. Giọng điệu Kết luận Tài liệu tham khảo Phụ lục
10 7. Đóng góp của luận văn Luận văn khảo sát, phân tích ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong thơ Nguyễn Duy. Lần đầu tiên ảnh hưởng của thơ ca dân gian đến thơ ông được tìm hiểu một cách tòan diện và đầy đủ trong một hệ thống luận điểm được xác lập ở cả phần nội dung và hình thức thể hiện.
11 NỘI DUNG Chương 1. ẢNH HƯỞNG CỦA THƠ CA DÂN GIAN TRONG THƠ VIỆT NAM QUA CÁC THỜI KÌ VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG TẠO CỦA NHÀ THƠ NGUYỄN DUY 1.1. Ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong thơ ca hiện đại Việt Nam Văn học dân gian và văn học viết là hai hệ thống nghệ thuật độc lập nhưng không đối lập. Hai hệ thống này có mối quan hệ gắn bó, chặt chẽ với nhau một cách tự nhiên biện chứng. Trong quá trình tồn tại và phát triển, hai hệ thống này luôn ảnh hưởng tác động qua lại lẫn nhau xét cả trên phương diện lí luận và thực tiễn. Có thể nói, đây là vấn đề nghiên cứu thực sự có ý nghĩa khoa học trong tiến trình khám phá lịch sử văn học nói chung, lịch sử vận động của hai bộ phận văn học nói riêng. Từ trước đến nay, mối quan hệ giữa văn học dân gian và văn học viết đã thu hút sự chú ý của nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước. Sự quan tâm chú ý không chỉ trên phương diện lí luận mà đã có những khảo sát thực tế cụ thể, sinh động. Trên phương diện lí luận, các nhà khoa học đã xác định được mối quan hệ tự nhiên, gắn bó, tác động đa chiều, tất yếu diễn ra trong tiến trình lịch sử giữa hai bộ phận văn học này. Đi vào những khảo sát cụ thể, sự tác động của văn học dân gian đối với văn học viết và ngược lại đã được khảo cứu và lí giải khá sâu sắc ở một số công trình nghiên cứu. Tuy nhiên, có thể nói, mối quan hệ giữa văn học dân gian và văn học viết vẫn là mảnh đất màu mỡ chưa cày xới hết, đặc biệt ở mảng thơ ca. Là một bộ phận của văn học dân gian, thơ ca dân gian đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành và phát triển nền thơ ca dân tộc, là “cội nguồn, là bầu sữa mẹ nuôi dưỡng” nền thơ ca dân tộc. Tuy có những điểm khác nhau nhưng cả hai loại hình đều có chung một đối tượng phản ánh là hiện thực xã
12 hội. Có thể thấy được mối quan hệ của sự ảnh hưởng thơ ca dân gian đối với thơ ca dân tộc qua các thời kì, đặc biệt sự ảnh hưởng ấy càng trở nên đậm nét hơn trong thơ ca hiện đại, khi mà hệ thống thi pháp ước lệ của thơ ca trung đại không còn khống chế cảm xúc và cách biểu hiện của thi nhân. Đây là mối quan hệ tương tác hai chiều, nó phát triển song song tồn tại, gắn bó mật thiết với nhau. 1.1.1 Ảnh hưởng của thơ ca dân gian trong Thơ Mới: Sự cách tân thơ ca sôi nổi ở Việt Nam đầu thế kỉ XX đã tạo nên Thơ Mới. Phong trào Thơ Mới (1932 – 1945) thực sự đem lại “một cuộc cách mạng” với nhiều tên tuổi rạng ngời, mang phong cách dấu ấn riêng của nền thơ ca hiện đại Việt Nam: Thế Lữ, Lưu Trọng Lư, Xuân Diệu, Huy Cận, Chế Lan Viên, Hàn Mặc Tử, Nguyễn Bính… Bằng tài năng và sự sáng tạo nghệ thuật của mình, các nhà Thơ Mới đã tạo nên sự tiếp nối giữa thơ ca dân gian với thơ ca hiện đại trong nền văn học dân tộc Hoài Thanh đã đưa ra nhận định để khẳng định vị trí của Xuân Diệu: “nhà thơ mới nhất trong các nhà Thơ Mới” (Hoài Thanh). Thế nhưng cái mới ấy không phải chỉ đến từ trời Âu xa lạ mà còn đến từ chính những mộc mạc dân gian. Bằng chính ngòi bút của mình, ông đã chắt lọc những tinh túy nhất để tạo ra những vần thơ hay, tiêu biểu mang dáng dấp thơ ca dân gian. Điều đó, có thể bắt gặp trong những vần thơ hàm chứa hình ảnh về những làng quê nơi đồng bằng Bắc Bộ. Mây biếc về đâu bay gấp gấp Con cò trên ruộng cánh phân vân (Thơ duyên – Xuân Diệu) Nhà thơ đã vận dụng nhiều yếu tố truyền thống với cánh cò “bay lả bay la” vừa dìu dặt, êm ả, vừa trĩu nỗi lòng của ca dao, từ đó tái tạo lên những vần thơ chan chứa của lòng mình. Hình ảnh “con cò trên ruộng cánh phân vân”
13 trong thơ Xuân Diệu có sự tiếp nối và khác biệt giữa truyền thống và hiện đại. Nhà thơ Huy Cận trong sáng tác của mình cũng đã viết những câu Thơ Mới mang đậm bản sắc thôn quê với sự thanh tao trong trẻo của hương đồng gió nội: hoa dại, rơm khô, nắng vàng, gió thoảng… Để rồi hòa điệu ngân vang trong một sự xao xuyến khôn cùng trước những hoang sơ thôn dã: Một buổi trưa không biết ở thời nào Như buổi trưa nhè nhẹ trong ca dao Có cu gáy, có bướm vàng nữa chứ (Đi giữa đường thơm) Thơ Mới đã kế thừa và phát triển những đặc sắc của thơ ca dân gian. Vì vậy, nhiều nhà Thơ Mới trong sáng tác của mình, hình ảnh thôn quê được gợi lên với cảnh đẹp, tâm tình nơi thôn dã, thật gợi cảm, thiết tha. Hàn Mặc Tử cũng là một trong số thi nhân trên con đướng cách tân không quên tiếp nhận dòng chảy mát lành từ ca dao truyền thống. Hàn Mặc Tử có sự ảnh hưởng của lối thơ dân gian trong cách sử dụng cách tân lối hiệp vần liền để sáng tác những vần thơ đạt hiệu quả thẩm mỹ cao. Trong “Mùa xuân chín”, Hàn Mặc Tử viết: “Chị ấy năm nay còn gánh thóc Dọc bờ sông trắng, nắng chang chang.” Anh Thơ là tác giả những bức tranh quê thuộc vùng Kinh Bắc trước năm 1945. Sông mênh mông buồn mênh mông Đêm dài thăm thẳm buồn trông hướng nào Bức tranh quê được hiện lên sinh động trong khung cảnh quá gần gũi như chính cuộc sống thường ngày.
14 Nói đến chất dân gian trong Thơ Mới, ta sao có thể quên nhắc đến Đoàn Văn Cừ. Thơ của Đoàn Văn Cừ mang hơi thở cua ca dao với niềm vui ngày hội (Đêm hội, Chợ tết) . Trang thơ Đoàn Văn Cừ cũng để người đọc chúng ta đi vào đời sống ngày mùa – thôn quê trong một hình ảnh thực, tinh tế chứa đựng nhiều vẻ đẹp tính chất lãng mạn của quê hương đất nước. Từ Xuân Diệu, Huy Cận, Hàn Mặc Tử, Anh Thơ, Đoàn Văn Cừ…, các nhà thơ đều ít nhiều có sự ảnh hưởng của thơ ca dân gian. Nhưng có lẽ phải đến Nguyễn Bính ta mới lại thật sự cảm nhận được chất dân gian đủ đầy nhất. Sẽ không quá chút nào khi khẳng định Nguyễn Bính là nhà thơ dân gian hiện đại. Chính nhà phê bình văn học Hoài Thanh cũng từng say mê chất dân gian ấy trong thơ Nguyễn Bính mà khẳng định: “Giá Nguyễn Bính sinh ra ở thời trước, tôi chắc người đã làm những câu ca dao mà dân quê vẫn hát quanh năm” [46, 343]. Không nói về làng quê bằng cái nhìn của người thưởng lãm, Nguyễn Bính viết về nông thôn từ chính cách cảm, cách nghĩ, cách tỏ bày mộc mạc mà tha thiết của họ. Này là tình yêu vừa thiết tha vừa e lệ của cô thôn nữ: Em nghe họ nói mong manh Hình như học biết chúng mình với nhau (Chờ nhau) Này là những mong chờ, hờn tủi, những hờn trách xót xa : Chờ mãi anh sang, anh chẳng sang Thế mà hôm nọ hát bên làng Năm tao bảy tuyết anh hò hẹn Để cả mùa xuân cũng lỡ làng. (Mưa xuân) Viết về tình yêu đôi lứa, Nguyễn Bính cho ta cảm giác như lạc vào xứ sở của ca dao cổ tích dưới bóng tre thâm trầm cổ kính nghìn đời. Ở đó, những tình