Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam: Chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại Việt Nam (khảo sát qua Truyền kì mạn lục, Lan Trì kiến văn lục)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của luận văn là nhằm tìm hiểu chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại cụ thể qua những tập truyện Truyền kì mạn lục, Lan Trì kiến văn lục để qua đó thấy được vai trò của các tác giả Nguyễn Dữ, Vũ Trinh trong việc vận dụng sáng tạo các giá trị truyền thống và cũng thấy được sự phát triển của truyện truyền kì trung đại Việt Nam. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam: Chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại Việt Nam (khảo sát qua Truyền kì mạn lục, Lan Trì kiến văn lục)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC NGUYỄN THỊ LAN PHƯƠNG CHỦ ĐỀ TÌNH YÊU NAM NỮ TRONG TRUYỆN TRUYỀN KÌ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM (KHẢO SÁT QUA TRUYỀN KÌ MẠN LỤC, LAN TRÌ KIẾN VĂN LỤC) LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM THÁI NGUYÊN - 2017
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC NGUYỄN THỊ LAN PHƯƠNG CHỦ ĐỀ TÌNH YÊU NAM NỮ TRONG TRUYỆN TRUYỀN KÌ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM (KHẢO SÁT QUA TRUYỀN KÌ MẠN LỤC, LAN TRÌ KIẾN VĂN LỤC) Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã ngành: 60.22.01.21 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS VŨ THANH THÁI NGUYÊN - 2017
i LỜI CẢM ƠN Trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Vũ Thanh, người đã tận tình hướng dẫn, khích lệ, động viên trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy, cô trong Trường Đại học khoa học- Đại học Thái Nguyên đã tận tình dìu dắt, truyền dạy kiến thức, tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu đề tài Để có kết quả này tôi cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Sở giáo dục tỉnh Quảng Ninh, Trường THPT Bãi Cháy, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, các bạn lớp Văn học Việt Nam K9D đã luôn ủng hộ, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua. Vì những điều kiện chủ quan và khách quan luận văn chắc chắn sẽ còn nhiều thiếu sót, chúng tôi rất mong nhận được sự chỉ bảo cùng những ý kiến đóng góp của quý thầy cô và các bạn. Thái Nguyên, ngày 15 tháng 5 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Lan Phương
ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. i MỤC LỤC ..................................................................................................................ii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Lịch sử vấn đề ..................................................................................................... 4 3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu ................................................................... 12 4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu ............................................................. 13 5. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 13 6. Cấu trúc của luận văn........................................................................................ 14 7. Đóng góp của luận văn ..................................................................................... 14 Chương 1. THỂ LOẠI TRUYỀN KÌ VÀ CHỦ ĐỀ TÌNH YÊU NAM NỮ TRONG TRUYỆN TRUYỀN KÌ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM ............................. 15 1.1. Thể loại truyện truyền kì và chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại ................................................................................................................ 15 1.1.1. Sơ lược về truyện truyền kì .................................................................... 15 1.1.2. Chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại Việt Nam ............ 17 1.2. Sơ lược về Truyền kì mạn lục và Lan trì kiến văn lục trong tiến trình phát triển của truyền kì trung đại Việt Nam ................................................................. 23 1.2.1. Truyền kì mạn lục................................................................................... 23 1.2.2. Lan Trì kiến văn lục ............................................................................... 30 Tiểu kết Chương 1 ..................................................................................................... 37 Chương 2. NỘI DUNG PHẢN ÁNH CHỦ ĐỀ TÌNH YÊU NAM NỮ TRONG TRUYỆN TRUYỀN KÌ (QUA TRUYỀN KÌ MẠN LỤC, LAN TRÌ KIẾN VĂN LỤC) ..................................................... 38 2.1. Biểu hiện của chủ đề tình yêu nam nữ ........................................................... 38 2.1.1. Biểu hiện của chủ đề tình yêu nam nữ trong Truyền kì mạn lục ............ 38 2.1.2. Biểu hiện của chủ đề tình yêu nam nữ trong Lan Trì kiến văn lục ........ 41 2.2. Sự vận động của chủ đề tình yêu nam nữ qua hai tập truyện ........................ 45
iii 2.3. Ý nghĩa chủ đề tình yêu nam nữ đối với sự phát triển thể loại ...................... 55 Tiểu kết Chương 2 ..................................................................................................... 58 Chương 3. NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN CHỦ ĐỀ TÌNH YÊU NAM NỮ TRONG TRUYỆN TRUYỀN KÌ (QUA TRUYỀN KÌ MẠN LỤC VÀ LAN TRÌ KIẾN VĂN LỤC)......................................................... 59 3.1. Kết cấu nghệ thuật của truyện có chủ đề tình yêu nam nữ ............................ 59 3.1.1. Kiểu kết cấu truyện mang chủ đề tình yêu nam nữ ................................ 59 3.1.2. Sự biến chuyển của yếu tố kỳ ảo và yếu tố thực .................................... 60 3.1.3. Sự giảm tải dần kiểu kết cấu biền văn xen vận văn và Lời bình cuối truyện 67 3.2. Không gian, thời gian nghệ thuật................................................................... 69 3.2.1. Không gian nghệ thuật ........................................................................... 69 3.2.2. Thời gian nghệ thuật ............................................................................... 73 3.3. Nghệ thuật xây dựng nhân vật ....................................................................... 79 3.3.1. Miêu tả ngoại hình nhân vật nam và nữ ................................................. 79 3.3.2. Miêu tả đời sống nội tâm ........................................................................ 81 3.3.3. Tính cách nhân vật ................................................................................. 85 3.4. Ngôn ngữ nghệ thuật...................................................................................... 89 3.4.1. Ngôn ngữ trần thuật ................................................................................ 89 3.4.2. Ngôn ngữ miêu tả ................................................................................... 91 Tiểu kết Chương 3 ..................................................................................................... 93 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 99
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Lý do khoa học Văn học là trong những loại hình nghệ thuật có từ rất sớm, gắn bó thiết thân với đời sống tinh thần của con người ngay từ thuở xa xưa. Dù dưới hình thức nào thì nó vẫn là sự phản ánh thế giới khách quan qua thế giới chủ thể của nghệ sĩ. Tác phẩm nghệ thuật chân chính là sự giãi bày những tình cảm, những khát vọng sâu xa của nhà văn trước cuộc đời, trước những vấn đề có ý nghĩa thân thiết đối với con người. Con người với tất cả niềm vui, nỗi buồn, tâm tư khát vọng, thành đạt hay khổ đau luôn luôn là đối tượng trung tâm của văn học, là mối quan tâm hàng đầu của nghệ sĩ chân chính. Tình yêu thương đối với con người là nguồn động lực căn bản nhất thúc đẩy ngòi bút của mọi nhà văn chân chính. Nhà văn Nga Tolstoi đã từng viết: “Một tác phẩm nghệ thuật là kết quả của tình yêu”. Còn Goethe thì nói: “Những điều đầu tiên mà thiên nhiên cần là tình yêu nồng nàn đối với cuộc sống”. nữ văn sĩ Pháp Elsa Trisolet thì diễn tả tình yêu ấy bằng hình ảnh thật cụ thể: “Nhà văn là người cho máu”. Đó là một tình yêu bao gồm cả sự hi sinh to lớn. Tác phẩm chân chính đúng là sản phẩm của trí tuệ, trái tim, mồ hôi và cả nước mắt của người nghệ sĩ, là kết quả của quá trình nếm trải, nung nấu, cảm xúc dào dạt - cái mà người ta gọi là cảm hứng trong sáng tạo nghệ thuật. Để thấy được vị trí, vai trò rất quan trọng của văn học đối với quá trình hình thành và hoàn thiện phẩm chất đạo đức và nhân cách của con người có tác dụng đặc biệt trong việc bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm, nhân cách đạo đức cho các thế hệ công dân. Bên cạnh đó đặc trưng của văn học là: “Văn dĩ tải đạo”, “Văn dĩ minh đạo” nó đòi hỏi văn nghệ sĩ không chỉ chuyên chở trong tác phẩm của mình những chuẩn mực đạo đức nhân cách của đạo làm người mà phải sáng tạo nên những hình tượng nghệ thuật có sức rung động, cảm hóa mạnh mẽ, cổ vũ con người vươn tới sự hoàn thiện nhân cách, đạo đức, lối sống theo quy luật của tình cảm, của cái đẹp. Vì thế nghiên cứu văn học quan trọng nhất vẫn là tìm hiểu nội dung và hình thức của tác phẩm, để thấy được các giá trị quan trọng được văn học hướng đến, đặc biệt chúng sẽ được thể hiện rõ nét và sâu sắc nhất khi nói về cuộc sống và tình cảm của con người. Chúng ta có thể thấy điều
2 này trong giai đoạn Phục hưng của văn học thế giới. Ở Việt Nam giai đoạn văn học trung đại cũng không nằm ngoài qui luật đó, do vậy có thể nói văn học trung đại Việt Nam là giai đoạn nở rộ nhiều hình tượng, chủ đề, nổi bật trong đó là chủ đề tình yêu nam nữ. Xét trong toàn bộ tiến trình văn học dân tộc, văn học trung đại Việt Nam có một vị trí đặc biệt quan trọng. Văn học trung đại Việt Nam phát triển liền mạch từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX đã góp vào nền văn học nước nhà đầy đủ các thể loại với các tác phẩm, tác giả nổi tiếng. Trong đó các thể loại văn xuôi (truyện, kí, tiểu thuyết chương hồi…) có nhiều đóng góp to lớn, đặc biệt là thể loại truyện truyền kì - một trong những thể loại góp phần tạo dựng vị trí của văn xuôi trung đại Việt Nam. Dẫu rằng tên gọi thể loại này chỉ xuất hiện trong văn học viết trung đại, tồn tại và phát triển đến hết thời kì văn học trung đại, nhưng sự đóng góp của truyền kì cho sự phát triển chung của loại hình tự sự trong văn học trung đại Việt Nam nói riêng và văn học Việt Nam nói chung là không thể phủ nhận. Các tác phẩm truyền kì nổi tiếng của các tác giả tên tuổi như Thánh Tông di thảo (Lê Thánh Tông - (?), Truyền kì mạn lục (Nguyễn Dữ), Truyền kì tân phả (Đoàn Thị Điểm), Lan Trì kiến văn lục (Vũ Trinh) là những cứ liệu không thể bỏ qua khi xem xét sự phát triển về nội dung, nghệ thuật của văn học Việt Nam ở các giai đoạn khác nhau. Nói cách khác, nghiên cứu về truyền kì, qua những tác phẩm tiêu biểu, ta phần nào thấy được diện mạo nền văn học Việt Nam ở cả hai mặt nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật. Tác phẩm đặt nền móng xác định vai trò, vị trí của thể loại này chính là Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ - đỉnh cao của sự phát triển thể loại và cuối cùng là Lan Trì kiến văn lục của Vũ Trinh. Đó là những tập truyện có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển của thể loại truyện truyền kì trung đại Việt Nam. Đọc truyện truyền kì, từ Truyền kì mạn lục đến Lan Trì kiến văn lục ta đều có thể bắt gặp những nhân cách cao thượng đáng quý, những con người vì dân trừ hại, đặc biệt là những người phụ nữ tài sắc, tiết nghĩa, thủy chung. Trong đó vị trí, vai trò của chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì bên cạnh các chủ đề khác như: chủ đề yêu nước, phê phán giai cấp thống trị, ca ngợi bản lĩnh, phẩm chất kẻ sĩ, ca ngợi người phụ nữ, đó là một cách tân mới mẻ của truyện truyền kì. Chủ đề tình yêu nam nữ là
3 chủ đề mang tính đặc trưng của truyện truyền kì thể hiện bước tiến phát triển của văn học dân tộc. 1.2. Lý do thực tiễn Các tác phẩm thuộc thể loại truyện truyền kì được đưa vào giảng dạy trong chương trình phổ thông chiếm số lượng không nhỏ. Trong chương trình trung học cơ sở ở lớp 6 với tác phẩm Con hổ có nghĩa (Lan Trì kiến văn lục - Vũ Trinh), Chuyện người con gái Nam Xương (Truyền kì mạn lục - Nguyễn Dữ) và trung học phổ thông ở lớp 10 với tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên (Truyền kì mạn lục - Nguyễn Dữ). Là một giáo viên môn Ngữ văn, tôi nhận thấy rằng việc nghiên cứu thể loại truyền kì và vị trí của thể loại này trong tiến trình phát triển của văn học Việt Nam sẽ giúp ích cho công tác giảng dạy văn học ở trường phổ thông. Thực tế nghiên cứu sẽ giúp chúng tôi có cái nhìn vừa toàn diện, vừa cụ thể chi tiết về thể loại này, lấy đó làm cơ sở cho việc tìm hiểu, giảng dạy các tác phẩm truyền kì trong chương trình ngữ văn ở các cấp học. Qua đó, có thể giúp các em học sinh thấy được cái hay, cái đẹp của văn chương trung đại (vốn không phải là một điều dễ dàng) qua một thể loại cụ thể và trân trọng hơn văn học dân tộc mình. Bên cạnh đó việc đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn hiện nay thực chất là đổi mới cách dạy và học, không chỉ tập trung vào nội dung một tác phẩm mà dạy theo thể loại, thi pháp nhằm hình thành và rèn luyện kĩ năng đọc hiểu các loại văn bản. Các tác phẩm truyền kì trung đại ngoài việc thể hiện nội dung, nghệ thuật còn là những vấn đề mà các tác giả gửi gắm vào tác phẩm thông qua chủ đề. Nhằm phục vụ, nâng cao năng lực nghiên cứu và giảng dạy. Nhận thức được vai trò quan trọng của thể loại truyền kì trong sự phát triển của văn học Việt Nam, niềm yêu thích đối với thể loại này và từ yêu cầu thực tế công tác, tôi chọn đề tài “Chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại Việt Nam (khảo sát qua Truyền kì mạn lục, Lan Trì kiến văn lục)” làm đề tài luận văn tốt nghiệp cao học của mình với mong muốn có thể góp chút hiểu biết của mình vào việc tìm hiểu văn học nước nhà và khơi gợi sự hứng thú của mọi người trong việc tìm hiểu về thể loại truyền kì. Từ đó sẽ có thêm những công trình nghiên cứu khoa học có giá trị về thể loại này.
4 2. Lịch sử vấn đề Truyện truyền kì có nguồn gốc ngoại lai nhưng trên hành trình phát triển gần mười thế kỷ, thể loại này đã chứng tỏ sự gắn kết sâu sắc với hiện thực lịch sử dân tộc và số phận con người Việt. Từ những ngày đầu hiện diện cho tới các chặng đường sau này, diện mạo của thể loại không ngừng thay đổi, từ tính chất, phạm vi hiện thực được phản ánh cho đến phương thức tổ chức tác phẩm, cách thức sử dụng cái kỳ ảo để truyền dẫn những thông điệp nhân sinh. Nó gắn liền với những bước chuyển của tư duy nghệ thuật, những khác biệt trong bức tranh hiện thực cũng như nhu cầu của con người ở các thời đại khác nhau. Với những thành tựu kết tinh của văn xuôi tự sự trung đại Việt Nam, truyện truyền kỳ đã được chú ý từ sớm và thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu. Trong truyện truyền kì các tác giả đã thể hiện nhiều chủ đề khác nhau, trong đó chủ đề tình yêu nam nữ là một cảm hứng chủ đạo trong rất nhiều truyện truyền kì. Đây là chủ đề thu hút nhiều nhà nghiên cứu mà cụ thể là trong Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ và Lan Trì kiến văn lục của Vũ Trinh. 2.1. Nghiên cứu chủ đề tình yêu trong tiến trình vận động của truyện truyền kì trung đại Việt Nam Truyện truyền kì ngay từ khi ra đời đã gây sự chú ý của độc giả và giới nghiên cứu, đã có nhiều công trình nghiên cứu về các phương diện khác nhau trong các tác phẩm cụ thể của thể loại này. Con người trong tác phẩm cũng là một đề tài quan trọng hấp dẫn giới nghiên cứu với nhiều chủ đề khác nhau. Trong đó chủ đề cơ bản được thể hiện trong những tác phẩm truyền kì chính là tình yêu. Tuy nhiên tình yêu quê hương, đất nước được giới khoa học lâu nay để tâm nhiều hơn, còn tình yêu nam nữ chỉ được nhắc đến trong các nghiên cứu chung, tổng hợp. Qua tìm hiểu, chúng tôi nhận thấy đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về những tác phẩm cụ thể thuộc thể loại truyền kì, từ Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục, Truyền kì tân phả đến Lan Trì kiến văn lục với những đóng góp quan trọng về nội dung tư tưởng cũng như hình thức nghệ thuật của thể loại.
5 Từ đầu thế kỉ XX đến nay, các sáng tác truyền kì nói riêng, thể loại truyền kì nói chung nhận được nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu phê bình văn học hơn. Khi điều kiện nghiên cứu hiện thời đã thuận lợi hơn, khi nhu cầu tìm về những tác phẩm nổi tiếng của thời trung đại để xem xét giá trị của chúng trong nền văn học ngày càng cao hơn thì những công trình khoa học về các tác phẩm truyền kì và thể loại truyền kì xuất hiện nhiều hơn như: - Nguyễn Cẩm Thuý (1983), Vũ Trinh và Kiến văn lục, Nghiên cứu văn học, số 1. - Nguyễn Phạm Hùng (1987), Tìm hiểu khuynh hướng sáng tác trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ (Tạp chí văn học số 7) - Trần Thị Băng Thanh (1989), Vũ Trinh và Lan trì kiến văn lục trong dòng truyện ngắn truyền kì Việt Nam, Tạp chí văn học số 4. - Nguyễn Phạm Hùng - Truyền kỳ mạn lục - một thành tựu của truyện ký văn học viết bằng chữ Hán (Văn học Việt Nam, NXB Giáo dục, 2001) - Bùi Duy Tân - Bàn thêm về tác giả, tác phẩm Truyền kì mạn lục (Tạp chí văn học số 10/ 2002) - Nguyễn Đăng Na (2006), Truyền kì mạn lục dưới góc độ so sánh văn học (Con đường giải mã văn học trung đại, NXB Giáo dục, 2006) - Phạm Tuấn Vũ - Đóng góp của Nguyễn Dữ cho thể loại truyền kì Đông Á (Trang điện tử của Viện Văn học, tháng 10, 2006) - Đoàn Lê Giang - Bước tiến của thể loại truyện ngắn truyền kì Việt Nam qua Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ (Báo cáo nghiên cứu khoa học trường Cao đẳng sư phạm Bà Rịa Vũng Tàu, 2007) Ngoài ra, còn có những bài viết, những công trình nghiên cứu về các tác phẩm truyền kì khác như: - Lê Văn Hùng - Đoàn Thị Điểm và Truyền kì tân phả (Tạp chí Văn hóa Nghệ An tháng 9 - 2010) - Đoàn Lê Giang - Vũ nguyệt vật ngữ của Ued Akanari và Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ (Trang điện tử trường ĐHKHXHNV, Khoa Văn học và Ngôn ngữ, tháng 01, 2010)
6 - Lại Văn Hùng - Bàn góp về tiếp thu và đổi mới trong Truyền kì mạn lục (Trang điện tử Khoa Ngữ Văn trường Đại học Sư phạm TpHCM, tháng 12, 2011) - Trần Thị Băng Thanh và Bùi Thị Thiên Thai - Mối liên hệ giữa Truyền kì tân phả và lễ hội văn hóa dân gian (Trang điện tử của Viện văn học, tháng 8, 2011) Những bài báo, công trình nghiên cứu kể trên chủ yếu xem xét từng tác phẩm truyền kì cụ thể trên những phương diện, góc nhìn khác nhau như: so sánh tác phẩm với những tác phẩm khác cùng thể loại, sự đóng góp của tác phẩm đối với sự phát triển của thể loại, ảnh hưởng của văn hóa, văn học dân gian đến tác phẩm truyền kì…Với chúng tôi, những công trình, bài báo này tuy chưa cung cấp một cái nhìn toàn diện về chủ đề tình yêu nam nữ của truyện truyền kì trong tiến trình phát triển của văn học Việt Nam nhưng đã cho chúng tôi những gợi ý quý báu cho nội dung của luận văn này. Trong thế kỉ XX, XXI, ở các công trình liên quan đến văn học trung đại, thể loại truyền kì nói chung đã được chú ý hơn so với trước đó. Xem xét thể loại truyền kì trong tiến trình phát triển của văn học Việt Nam nói chung, văn học trung đại nói riêng, những nhà phê bình, nghiên cứu đã thật sự dành sự quan tâm xứng đáng cho thể loại này. Chúng ta có thể tìm thấy trong các công trình Lịch sử văn học Việt Nam (NXB Khoa học xã hội, 1980), Thi pháp văn học trung đại Việt Nam (Trần Đình Sử, NXB ĐHQGHN, 2005), Văn học trung đại Việt Nam dưới góc nhìn văn hóa (Trần Nho Thìn, NXB GD, 2008) và những trang viết về thể loại truyền kì. Những phần về Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục trong chương XIV (Văn học viết từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII) và chương XVI (Truyền kì mạn lục và những thành tựu của văn xuôi chữ Hán) trong Lịch sử văn học Việt Nam, về truyện truyền kì (Chương IV: Thể loại truyện chữ Hán, Thi pháp văn học trung đại Việt Nam), về thi pháp truyện ngắn trung đại Việt Nam (Phần một: Một số vấn đề lí luận của văn học trung đại nhìn từ góc độ văn hóa, Văn học trung đại Việt Nam dưới góc nhìn văn hóa) tuy không nhiều nhưng cũng giúp chúng tôi tham khảo được nhiều nội dung quan trọng liên quan đến đề tài luận văn. Một công trình quy mô, có hệ thống về truyền kì đó chính là Nguyễn Huệ Chi với tuyển tập Truyện truyền kì Việt Nam quyển 2 và quyển 3 (Nxb Giáo dục, 1999). Đây là một công trình không chỉ cung cấp cho người đọc những truyện truyền kì cụ thể mà
7 còn qua đó thấy được đặc điểm của thể loại này. Công trình của tác giả Nguyễn Huệ Chi chính là một trong những nguồn tư liệu quan trọng cho luận văn của chúng tôi. Chính từ công trình này, chúng tôi có thể hình dung ra sự phát triển của thể loại truyền kì qua các thời kì, giai đoạn, cũng như có cái nhìn rõ ràng, đầy đủ hơn về đặc điểm của thể loại này. Cùng với Nguyễn Huệ Chi, tác giả Vũ Thanh cũng quan tâm đến truyền kì với nhiều công trình nghiên cứu về thể loại này như: Dư ba của truyện truyền kì, chí quái trong văn học hiện đại Việt Nam (in trong Những vấn đề lí luận và lịch sử văn học - Kỉ yếu hội thảo của Viện văn học năm 2001), Thể loại truyện kì ảo Việt Nam thời trung đại - quá trình nảy sinh và phát triển đến đỉnh điểm trong công trình Văn học Việt Nam thế kỉ X- XIX - những vấn đề lí luận và lịch sử (Nxb Giáo dục, 2007), Truyền kì mạn lục trong cuốn Truyện ngắn Việt Nam: Lịch sử - Thi pháp - Chân dung (Nxb Đại học Quốc gia, 2005)… Tác giả Bùi Thanh Truyền lại thể hiện sự quan tâm của mình đối với thể loại truyện kì ảo, truyền kì với những công trình về thể loại này trong văn học hiện đại qua các bài viết: Sự hồi sinh của yếu tố kì ảo trong văn xuôi đương đại Việt Nam (luận văn Thạc sĩ trường Đại học Sư phạm Huế), Truyện kì ảo trong đời sống văn học Việt Nam… Các tác giả Nguyễn Đăng Na, Lã Nhâm Thìn, Đinh Thị Khang: Văn học trung đại Việt Nam, tập 1 (Nxb Đại học sư phạm, 2006) cũng đã đề cập đến thể loại truyền kì như là một thể loại tiêu biểu của văn học trung đại giai đoạn thế kỉ XV - XVI. Bên cạnh đó, Nguyễn Đăng Na cũng là tác giả chủ biên tuyển tập Văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung đại, (Nxb Giáo dục, 1999). Những bài viết, công trình này đã mang đến cho chúng tôi những ý tưởng quý giá để hoàn thiện nội dung luận văn về những biểu hiện chủ đề tình yêu nam nữ của thể loại truyền kì, sự phát triển của chủ đề này trong văn xuôi tự sự trung đại. Như vậy, tất cả các công trình trên, dù ít, dù nhiều cũng đã cung cấp cho chúng tôi những tư liệu đáng quý để góp phần hoàn thành luận văn. Tuy nhiên, điểm qua đôi nét chúng tôi nhận thấy mặc dù các tác phẩm truyền kì nổi tiếng đều nhận được nhiều sự quan tâm của người nghiên cứu phê bình văn học nhưng chưa có công trình nghiên cứu cụ thể nào về chủ để tình yêu nam nữ trong truyền kì qua Truyền kì mạn lục và Lan Trì kiến văn lục. Đây là một trong những nguyên nhân thúc đẩy chúng tôi chọn đề tài cho luận văn cao học chuyên ngành Văn học Việt Nam của mình.
8 2.2. Nghiên cứu chủ đề tình yêu trong Truyền kì mạn lục, Lan Trì kiến văn lục 2.2.1. Truyền kì mạn lục Truyền kì mạn lục có những đóng góp to lớn đối với sự phát triển của văn xuôi trung đại nói chung và thể loại truyền kì nói riêng. Ngay từ thời trung đại, Truyền kì mạn lục đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau. Nhiều tác giả Nho học đã thể hiện sự quan tâm đến thể loại truyền kì qua những sáng tác truyền kì cụ thể. Vũ Khâm Lân, Lê Quý Đôn, Phan Huy Chú đều đã dành nhiều ưu ái cho Truyền kì mạn lục. Vũ Khâm Lân trong Bạch Vân Am cư sĩ phả kí coi Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ là một “thiên cổ kì bút”. Lê Quý Đôn trong Kiến văn tiểu lục ca ngợi Truyền kì mạn lục là “lời lẽ thanh tao, tốt đẹp, người bấy giờ lấy làm ngợi khen”. Phan Huy Chú khen rằng Truyền kì mạn lục là “áng văn hay của bậc đại gia”. Trong Lịch triều hiến chương loại chí, Phan Huy Chú nhận xét về Truyền kì tân phả: “Lời văn hoa lệ nhưng khí chất yếu ớt, không bằng văn của Nguyễn Dữ”. Như vậy các tác giả trước thế kỉ XX quan tâm đến thể loại truyền kì qua các tác phẩm truyền kì cụ thể và về một phương diện nào đó như văn phong, ngôn từ, chủ đề, đề tài, hình tượng nhân vật. Trong đó những câu chuyện viết về tình yêu cũng là một chủ đề được quan tâm nhiều nhất. Trong phần mở dầu cuốn Tổng tập tiểu thuyết chữ Hán Việt Nam tập 1 có viết: “Đáng chú ý là những cuộc tình ái vượt rào… Hầu như đây là mảnh đất riêng cho tiểu thuyết truyền kì với những mối tình giữa người và yêu tinh, người và ma quái, người và thần nữ…” [21, tr.35]. Bước sang thế kỉ XX Truyền kì mạn lục thu hút nhiều nhà nghiên cứu hiện đại. Nhà nghiên cứu Bùi Kỷ trong Truyền kỳ mạn lục với Lời giới thiệu Truyền kỳ mạn lục (bản dịch của Trúc Khê Ngô Văn Triện xuất bản năm 1940) đứng trên lập trường nhà Nho để nhìn nhận nhân vật đã bàn về vấn đề tình yêu trong truyện. Ông cho rằng: “Truyện 3 (Chuyện cây gạo), cũng như truyện 5 (Chuyện kỳ ngộ ở Trại Tây), truyện 11 (Chuyện yêu quái ở Xương Giang) có ý bài xích những thói đắm đuối trong vòng tình dục của bọn thiếu niên”. “Bọn thiếu niên” mà ông muốn nói đến ở đây là nhân vật nam và nữ. Giáo sư Bùi Duy Tân trong bài nghiên cứu Truyền kỳ mạn lục, một thành tựu của truyện ký văn học viết bằng chữ Hán cũng cho rằng những hành động táo bạo và phóng túng của kiểu người phụ nữ như Nhị Khanh trong “Chuyện cây gạo”, Đào Hồng Nương, Liễu Nhu Nương trong “Chuyện kỳ ngộ
9 ở Trại Tây” là “Thật xa lạ với quan niệm lành mạnh về cuộc sống, về tình yêu nam nữ trong truyện Nôm bình dân, trong văn nghệ dân gian. Đối với những truyện này, Nguyễn Dữ đã có lời bình để phê phán những quan niệm đồi trụy và khẳng định lại những giáo điều về đức hạnh, tiết nghĩa. Sự phê phán và khẳng định đó xuất phát từ thái độ bảo thủ của Nho giáo, nhưng xét về mặt khách quan thì cũng phù hợp với cuộc đấu tranh để giữ gìn phẩm giá con người” [26, tr. 519]. Như vậy ông vẫn đứng trên lập trường truyền thống để thể hiện thái độ phê phán những người phụ nữ dám chủ động đi tìm tình yêu và hạnh phúc ái ân, không sống theo chuẩn mực của đạo đức Nho gia. Có những nhà nghiên cứu thì cho rằng việc thể hiện tình yêu gắn với dục tính trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ đã thể hiện quan niệm mới về con người của ông và đem đến cho tác phẩm giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc. Nhà nghiên cứu Trần Đình Sử trong Về con người cá nhân trong văn học Việt Nam đã nhận định “Nếu nói con người trong thơ thiền Lý- Trần, thơ Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, bên cạnh lý tưởng cao thượng là lý tưởng thoát tục, diệt dục, thuần khiết, trong sáng, thì với Truyền kỳ mạn lục đã gặp một thế giới những con người sống trong bể dục, tình dục” [24, tr. 616]. Đánh giá của Trần Đình Sử nghiêng về phía ngợi ca khi ông cho rằng: “Khuynh hướng của tác giả là khuyến thiện, trừng ác, đề cao công đức, lên án vật dục, tình dục, theo tư tưởng Tống Nho: diệt nhân dục, tồn thiên lý. Nhưng mặt khác, cái “dục” của cá nhân tự do trong tình yêu nam nữ, tuy không được thừa nhận trong các lời bình, nhưng lại được miêu tả như những cuộc tình kỳ ngộ lãng mạn đáng nhớ và như thế Truyền kỳ mạn lục là một cái mốc mới trong quan niệm về tự do cá nhân khi thể hiện “tình dục”, “vật dục” này”. Năm 1999 cũng tiếp nhận Thánh Tông di thảo và Truyền kì mạn lục ở góc độ thi pháp học Trần Đình Sử có nhận xét rằng: “Cái gọi là truyền kì chủ yếu là cái kì trong tình yêu nam nữ, trong thế giới thần linh ma quỷ. Các mô típ như người lấy tiên, người lấy ma, người có phép biến hoá, nhiều truyện đóng khung trong một giấc mơ, một cuộc kì ngộ, một cuộc trò chuyện” [24, tr. 351]. Nhà nghiên cứu Nguyễn Phạm Hùng trong bài viết Tìm hiểu khuynh hướng sáng tác trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ cho rằng chỉ có Truyền kỳ mạn lục mới viết nên "những câu chuyện tình đã làm xôn xao cả cõi trần thế, cả chốn thuỷ cung, và cả nơi thiên giới" [11, tr. 117]. PGS.TS Đinh Thị Khang trong bài So sánh chuyện tình
10 giữa Người và Hồn ma trong “Tiễn đăng tân thoại” và “Truyền kỳ mạn lục” (Tạp chí nghiên cứu văn học, tháng 4 năm 2007) không thể không nói rằng: “nhà văn họ Nguyễn đã thể hiện trong sáng tác của mình một sự đồng cảm, ngợi ca tình yêu - hạnh phúc trần thế, tự nhiên của con người, của tuổi trẻ vượt qua khỏi sự ràng buộc của quan niệm, tập tục, đạo đức, lễ nghi phong kiến…, phản ánh một góc nhìn mang tư tưởng nhân văn”[22, tr. 135]. PGS. TS Trần Nho Thìn cũng đã chỉ ra hai mặt của việc thể hiện vấn đề dục tính trong tư tưởng Nguyễn Dữ: “Một mặt, tác giả say sưa tả mối tính lãng mạn, sức mạnh mê hồn của sắc đẹp và tài thơ của Hàn Than, nhưng mặt khác lại có ý phê phán gay gắt sự nguy hại của sắc đẹp phụ nữ đối với nam giới”. “Phải chăng lời bình là cách tác giả che giấu ý đồ thực của mình nhằm ca ngợi tình yêu nam nữ. Phải chẳng tác giả không lên án người phụ nữ trong những cuộc tình này? Thật khó trả lời một chiều, đơn giản. Nhưng chỉ biết, nhân chuyện kể về sự gian dâm của những người đàn ông mà tác giả có cố chuyển vào truyện những diễn ngôn táo bạo về tình dục nam nữ” [36, tr. 399]. Bên cạnh những công trình của các nhà nghiên cứu, phê bình, còn có rất nhiều các khóa luận tốt nghiệp, công trình luận văn, của sinh viên và học viên cao học tìm hiểu về Truyền kỳ mạn lục như: tìm hiểu hình tượng nhân vật: hình tượng nho sĩ, ma quái, người phụ nữ, hay tìm hiểu Truyền kì mạn lục trong mối quan hệ với văn học dân gian…Như vậy Truyền kì mạn lục là tác phẩm được giới nghiên cứu dày công đào sâu tìm hiểu một cách kĩ lưỡng trên nhiều phương diện. 2.2.2. Lan Trì kiến văn lục Lan trì kiến văn lục của Vũ Trinh được đánh giá là một tác phẩm có vị trí quan trọng trong tiến trình phát triển của văn xuôi tự sự trung đại Việt Nam - tác phẩm tạo nên một bước chuyển biến lớn của thể loại cả về nội dung và nghệ thuật. Đay là tập truyện tiêu biểu cho xu hướng cách tân của thời đại và cũng gây được sự chú ý cho giới nghiên cứu. Ở thế kỉ XIX, trong lời tựa ở đầu sách các tác giả như: Ngô Thì Hoàng, Tín Như Thị, Trần danh Lưu có đề cập đến hoàn cảnh ra đời, giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Tín Như Thị nhận định: “Tôi đọc sách này có được thu hoạch sâu sắc. Truyện Ca nữ họ Nguyễn, truyện Liên Hồ quận công thương giai nhân chẳng gặp thời, cũng là ngụ lời than tài tử số phận lạ lùng. Truyện Người đàn bà
11 trinh tiết ở Thạch Thán, truyện Người con gái trinh liệt ở Cổ Trâu, biểu dương tiết lớn của bậc quần thoa, cũng có thể gửi gắm nỗi đau bất hạnh của kẻ trung thần. Cá, hổ có nghĩa hiệp; gà, chó ấy thân người. Trong căn phòng nhỏ, cầm quyển sách lặng lẽ nghĩ suy, cảm thấy tâm thần khoan khoái như trong điện Phật, ngồi nghe bậc cao tăng thuyết pháp, sách bổ ích cho đời đâu phải nhỏ?” [44, tr.19]. Trần Danh Lưu viết: “Sách của thầy lại là những điều tai mắt ngày nay được nghe, được thấy. Đường đời nguy hiểm, trộm cướp đầy đường, ma ác quỷ thiêng không phải là hư ảo. Mày râu chững chạc, thê thiếp yêu chiều, nữ biến thành nam không phải là lạ! Truyện Ca kỹ họ Nguyễn, truyện Liên Hồ quận công thì phấn hồng tơi tả, bụi vàng vùi thân, đọc truyện khiến người ta thương xót thở than cho người bạc mệnh. Truyện Người đàn bà trinh tiết ở Thạch Thán, truyện Người con gái trinh liệt ở Cổ Trâu thì nêu gương tiết nghĩa bào vệ cương thường, có thể trở thành lời dạy luân lý hàng ngày” [44, tr. 22]. Trong bài viết “Vũ Trinh và Lan Trì kiến văn lục trong dòng truyện truyền kì Việt Nam” đăng trên Tạp chí văn học số 4-1994 của nhà nghiên cứu Trần Thị Băng Thanh có khẳng định về nội dung của Lan Trì kiến văn lục “Là đề cao lòng nhân hậu vị tha, đề cao tình yêu thuỷ chung, niềm khao khát hạnh phúc lứa đôi, tình mẫu tử thiêng liêng” [29, tr. 34]. Cũng trong Từ điển văn học (bộ mới), tác giả Nguyễn Huệ Chi cho rằng chủ đề nổi rõ nhất của Lan Trì kiến văn lục là trình bày hiện tượng phá vỡ “khuôn phép” của những con người thời đại. Sự phá vỡ này có thể theo chiều hướng thoái hóa, làm cho con người tàn bạo, mất hết nhân tính… nhưng sự phá vỡ cũng theo chiều hướng tích cực, ở đó con người thường bị đặt trong những tình huống căng thẳng, đầy bi kịch và chính là trong cuộc vật lộn cay đắng ấy, họ đã có dịp bộc lộ những phẩm chất cao quý, những tình cảm rất người. Tác giả khẳng định: “Trên phương diện này, ngòi bút Vũ Trinh tỏ ra rất trân trọng, yêu mến lạ thường. Đặc biệt trong số những con người được tác giả dành trọn niềm yêu mến thì người phụ nữ chiếm phần lớn nên cũng có thể nói, đề tài chiếm ưu thế trong tập truyện là nói về số phận, vẻ đẹp và sức sống của người phụ nữ” [10, tr. 2039].
12 Bên cạnh đó còn có các nhà nghiên cứu hiện đại cũng quan tâm đến Lan Trì kiến văn lục: Nguyễn Cẩm Thuý, Nguyễn Đăng Na, Vũ Thanh… và rất nhiều luận văn, luận án tìm hiểu nghiên cứu. PGS. TS Nguyễn Đăng Na trong Văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung đại, tập 1, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1997 đề cập đến Lan Trì kiến văn lục có xu hướng của thế sự. PGS. TS Vũ Thanh trong “Những biến đổi trong nghuyên tắc tự sự của truyện truyền kì Việt Nam” in trong Tự sự học, một số vấn đề lí luận và lịch sử, phần 2 do Trần Đình Sử chủ biên, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội, 2008, cũng đề cập đến đề tài thế sự trong Lan Trì kiến văn lục. Qua tìm hiểu, chúng tôi nhận thấy đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về những tác phẩm cụ thể thuộc thể loại truyền kì, từ Truyền kì mạn lục đến Lan Trì kiến văn lục nhưng hầu như chưa có một công trình nghiên cứu cụ thể về chủ đề tình yêu của thể loại này trong tiến trình lịch sử văn học Việt Nam, với những đóng góp quan trọng về nội dung tư tưởng cũng như hình thức nghệ thuật của thể loại. Số lượng công trình khoa học hay những bài viết nghiên cứu, những luận văn, luận án tìm hiểu về truyện truyền kì trên những phương diện khác nhau khá lớn như tìm hiểu về hình tượng nhân vật, truyện truyền kì trong mối quan hệ với văn học dân gian… Trong khi các bài viết nghiên cứu về chủ đề tình yêu nam nữ của thể loại này trong tiến trình văn học trung đại Việt Nam nói riêng chưa nhiều. Vì thế, trong khuôn khổ tài liệu mà tôi có được, tôi vô cùng trân trọng những ý kiến, đề xuất khoa học của những người đi trước. Những tài liệu quý giá trên sẽ là những định hướng cho tôi trong việc tìm hiểu vẻ đẹp tình yêu trong các tác phẩm mà tôi tiếp nhận được. 3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là việc tìm hiểu chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại Việt Nam, khảo sát qua hai tập truyện Truyền kì mạn lục, Lan Trì kiến văn lục. 3.2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu của luận văn là nhằm tìm hiểu chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại cụ thể qua những tập truyện Truyền kì mạn lục, Lan Trì kiến văn lục để qua đó thấy được vai trò của các tác giả Nguyễn Dữ, Vũ Trinh trong việc vận dụng sáng tạo các giá trị truyền thống và cũng thấy được sự phát triển của truyện truyền kì trung đại Việt Nam.
13 4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu 4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu - Luận giải các vấn đề lí luận và thực tiễn liên quan đến đề tài: Thể loại truyện truyền kì và chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại Việt nam. Nội dung và nghệ thuật của chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại Việt Nam (qua Truyền kì mạn lục, Lan Trì kiến văn lục) 4.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi đã sử dụng phối hợp những phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp loại hình học: được dùng để xem xét các tác phẩm truyền kì dựa trên đặc điểm loại hình tự sự của văn học trung đại để từ đó thấy được đóng góp của thể loại này đối với sự phát triển về nội dung, hình thức nghệ thuật của văn xuôi tự sự trung đại. - Phương pháp so sánh: được sử dụng để xem xét vai trò của truyền kì như cầu nối giữa văn học dân gian và văn học viết, bên cạnh đó còn nhằm chứng minh truyền kì đã thể hiện rõ chủ đề tình yêu nam nữ và là một bước tiến của văn xuôi tự sự trung đại so với những tác phẩm xuất hiện trước đó. - Phương pháp phân tích - tổng hợp: trong quá trình hoàn thành luận văn, để làm rõ cho những nhận định của mình, chúng tôi sử dụng phương pháp phân tích những tác phẩm truyền kì cụ thể, từ đó cũng tổng hợp, khái quát lại trên cơ sở đã phân tích để có cái nhìn khách quan, chính xác. - Phương pháp văn học sử: chúng tôi dùng phương pháp này để tìm hiểu quá trình phát triển của lịch sử văn học Việt Nam trung đại cùng quá trình phát triển của thể loại truyền kì. 5. Phạm vi nghiên cứu 5.1. Phạm vi nội dung Trong giới hạn của đề tài, chúng tôi chỉ xin tìm hiểu: Chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại Việt Nam (khảo sát qua Truyền kì mạn lục, Lan trì kiến văn lục). 5.2. Phạm vi tư liệu Luận văn tập trung vào hai tập truyện Truyền kì mạn lục, Lan Trì kiến văn lục cụ thể khảo sát khoảng 10 truyện liên quan đến đề tài trong hai tập truyện. Ngoài ra chúng tôi còn tìm hiểu một số tài liệu có liên quan đến truyện truyền kì
14 trung đại Việt Nam như: bối cảnh lịch sử xã hội, cuộc đời sự nghiệp của các tác giả, những tư tưởng ảnh hưởng đến tác phẩm, thể loại truyện truyền kì, các tập truyện truyền kì trung đại Việt Nam 6. Cấu trúc của luận văn Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo gồm có 3 chương: Chương 1: Thể loại truyền kì và chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại Việt Nam Chương 2: Nội dung phản ánh chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại (qua Truyền kì mạn lục, Lan Trì kiến văn lục) Chương 3: Nghệ thuật thể hiện chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại (qua Truyền kì mạn lục, Lan Trì kiến văn lục) trên phương diện nghệ thuật 7. Đóng góp của luận văn Đã có nhiều công trình nghiên cứu về các tác phẩm truyền kì tiêu biểu như: Truyền kì mạn lục, Truyền kì tân phả hay Thánh Tông di thảo, Lan Trì kiến văn lục… nhưng hầu như chưa có công trình nghiên cứu về chủ đề tình yêu nam nữ. Với luận văn này, người viết mong muốn góp một cái nhìn khách quan, toàn diện hơn về thể loại này trong việc đánh giá giá trị nội dung, nghệ thuật của thể loại đối với sự phát triển của văn học trung đại nói riêng và văn học Việt Nam nói chung. Hiểu thêm về nội dung của thể loại truyền kì sẽ giúp ích cho việc tìm hiểu, phân tích từng tác phẩm cụ thể của thể loại, đồng thời hiểu thêm về lịch sử phát triển của văn học dân tộc, ảnh hưởng qua lại giữa các bộ phận văn học (văn học dân gian và văn học viết). Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách hệ thống chủ đề tình yêu nam nữ, một trong những chủ đề tiêu biểu và cơ bản của truyện truyền kì Việt Nam trung đại qua hai tác phẩm tiêu biểu: Truyền kì mạn lục và Lan Trì kiến văn lục. Người viết sẽ chỉ ra những giá trị nội dung và nghệ thuật trong các truyện truyền kì trung đại Việt Nam thể hiện chủ đề tình yêu nam nữ, từ đó góp phần khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của thể loại và những đóng góp của truyện truyền kỳ vào sự phát triển của văn học dân tộc. Đó là một dịp để người viết rèn luyện khả năng thao tác nghiên cứu khoa học, cũng là cơ hội để người viết mở rộng thêm kiến thức, khả năng cảm thụ, phân tích, bình giá văn chương của bản thân.
15 Chương 1 THỂ LOẠI TRUYỀN KÌ VÀ CHỦ ĐỀ TÌNH YÊU NAM NỮ TRONG TRUYỆN TRUYỀN KÌ TRUNG ĐẠI VIỆT NAM 1.1. Thể loại truyện truyền kì và chủ đề tình yêu nam nữ trong truyện truyền kì trung đại 1.1.1. Sơ lược về truyện truyền kì Trong văn học Việt Nam trung đại, văn xuôi nghệ thuật xuất hiện muộn hơn so với thơ phú và các thể loại văn học chức năng khác. Sự hình thành và phát triển của văn xuôi thể hiện sự trưởng thành của tư duy nghệ thuật, là bước tiến lớn của văn học dân tộc. Truyện truyền kì chính là một trong những thể loại quan trọng nhất của văn xuôi trung đại, những thành tựu nghệ thuật của thể truyện này đã góp phần làm nên diện mạo cơ bản của bộ phận văn xuôi tự sự. 1.1.1.1. Khái niệm truyện truyền kì Truyện truyền kì có nguồn gốc từ truyện kể dân gian Trung Quốc, sau đó được các tác giả ghi chép lại, nâng cao thành một thể loại văn học. Từ điển thuật ngữ văn học định nghĩa truyền kì là “thể loại tự sự ngắn cổ điển của văn học Trung Quốc thịnh hành ở thời Đường (…) Kì có nghĩa là không có thực, nhấn mạnh tính chất hư cấu”. Các tác giả Từ điển văn học (bộ mới) giới thuyết về khái niệm này đầy đủ, chi tiết hơn: “Một hình thức văn xuôi tự sự Trung Quốc, bắt nguồn từ truyện kể dân gian, sau các nhà văn nâng lên thành văn chương bác học, sử dụng các môtip kì quái, hoang đường lồng vào trong cốt truyện có ý nghĩa trần thế (…) Tuy nhiên trong truyện bao giờ cũng có nhân vật là người thật và chính nhân vật mang hình thức phi nhân thì cũng chỉ là sự cách điệu, phóng đại của tâm lí, tính cách một loại người nào đấy, và vì thế truyện truyền kì mang đậm yếu tố nhân bản, có giá trị nhân bản sâu sắc” [10, tr. 447]. Như vậy, định nghĩa về thể loại này khá thống nhất. Nhìn chung, các nhà nghiên cứu đều thống nhất truyền kì là một thể loại văn xuôi tự sự thời trung đại được đặc trưng bởi tính chất hư cấu, kì lạ trong nhân vật, cốt truyện, nhằm phản ánh hiện thực.