Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ Văn học và Văn hoá Việt Nam: Nhân vật nữ trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:103

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn muốn hướng tới khám phá những điểm chung, điểm riêng, trong cách thức xây dựng nhân vật nữ ở tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú. Nhận diện các mô hình nhân vật nữ trong tiểu thuyết của nhà văn. Tập trung phân tích nhân vật nữ trên các bình diện khác nhau. Đi sâu tìm hiểu các thủ pháp nghệ thuật được sử dụng để xây dựng nhân vật nữ trong tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ Văn học và Văn hoá Việt Nam: Nhân vật nữ trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú

HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ THANH HÀ NHÂN VẬT NỮ TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN ĐÌNH TÚ LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HOÁ VIỆT NAM THÁI NGUYÊN - 2018
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––––––– NGUYỄN THỊ THANH HÀ NHÂN VẬT NỮ TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN ĐÌNH TÚ Ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 8.22.01.21 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HOÁ VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Cao Thị Hảo THÁI NGUYÊN - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài này là trung thực, khách quan và chưa được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào trước đây. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thanh Hà i
LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn và sự tri ân sâu sắc tới PGS.TS Cao Thị Hảo, người đã hướng dẫn tận tình, chu đáo, đầy trách nhiệm và có những chỉ dẫn khoa học giúp tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban chủ nhiệm, các thầy cô giáo Khoa Ngữ văn và Phòng đào tạo Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã tham gia giảng dạy, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành khóa học. Cuối cùng tôi xin được chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp những người đã luôn ở bên động viên, khuyến khích và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thanh Hà ii
MỤC LỤC Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Lịch sử vấn đề………………………………………………………………..3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 8 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................. 9 5. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 9 6. Đóng góp của luận văn .................................................................................. 10 7. Cấu trúc luận văn ........................................................................................... 10 NỘI DUNG ....................................................................................................... 11 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN CHUNG VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG TÁC CỦA NGUYỄN ĐÌNH TÚ......................................................... 11 1.1. Những vấn đề lí luận chung ........................................................................ 11 1.1.1. Khái niệm nhân vật văn học .................................................................... 11 1.1.2. Vai trò của nhân vật trong tác phẩm văn học .......................................... 13 1.1.3. Nhân vật trong tiểu thuyết ....................................................................... 14 1.2. Vấn đề nữ quyền trong văn học Việt Nam hiện đại ................................... 16 1.2.1. Vấn đề nữ quyền và văn hóa xã hội thời hiện đại ................................... 16 1.2.2. Quá trình phát triển vấn đề nữ quyền trong văn học Việt Nam đương đại và tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú ................................................................... 18 1.3. Tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú trong bối cảnh tiểu thuyết Việt Nam đương đại ........................................................................................................... 20 1.3.1. Khái quát chung về tiểu thuyết Việt Nam đương đại .............................. 20 1.3.2. Đóng góp của tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú ............................................ 27 iii
Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 34 Chương 2: NHÂN VẬT NỮ VỚI NHỮNG KHUÔN DIỆN ĐA DẠNG TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN ĐÌNH TÚ ........................................... 35 2.1. Nhân vật nữ với dục vọng bá chủ thế giới ngầm........................................ 35 2.1.1. Con đường đến với vị trí bá chủ thế giới ngầm ....................................... 35 2.1.2. Quyền năng của người phụ nữ trong thế giới ngầm ................................ 38 2.2. Người phụ nữ với khát vọng yêu và kiếm tìm hạnh phúc .......................... 42 2.3. Nhân vật nữ với hoàn cảnh sống đầy bi kịch thời hiện đại ........................ 48 2.3.1. Thiên tính nữ tiềm ẩn trong chân dung kẻ tội phạm ............................... 48 2.3.2. Quá trình đấu tranh để sinh tồn đầy bi kịch ............................................ 51 2.4. Người phụ nữ bị tha hóa bởi hoàn cảnh sống ............................................. 56 2.4.1. Những hoài nghi, vỡ mộng ...................................................................... 56 2.4.2. Lối sống buông thả, phó mặc .................................................................. 62 Tiểu kết chương 2 .............................................................................................. 66 Chương 3: MỘT SỐ PHƯƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN NHÂN VẬT NỮ TRONG TIỂU THUYẾT NGUYỄN ĐÌNH TÚ .............. 67 3.1. Xây dựng nhân vật qua miêu tả ngoại hình và nội tâm .............................. 67 3.1.1. Xây dựng nhân vật qua miêu tả ngoại hình ............................................. 67 3.1.2. Xây dựng nhân vật qua miêu tả nội tâm .................................................. 71 3.2. Xây dựng nhân vật qua ngôn ngữ nghệ thuật ............................................. 79 3.2.1. Ngôn ngữ thông tục, đời thường............................................................. 79 3.2.2. Ngôn ngữ mang màu sắc sex ................................................................. 84 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................. 88 KẾT LUẬN....................................................................................................... 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 92 iv
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Kết thúc cuộc kháng chiến chống đế quốc Mĩ, đất nước thống nhất bước vào giai đoạn xây dựng, phát triển trong quỹ đạo hòa bình, mở ra cho văn học những tiền đề mới nhưng cũng đem lại nhiều thách thức mới. Đó là thời kỳ con người “không tìm được sự tĩnh lặng của cuộc sống và tâm hồn trong mỗi âm thanh tích tắc của chiếc đồng hồ thời đại” [40, tr.61]. Để bắt nhịp, chuyển tải được cái phức tạp của sự thay đổi ấy, nền văn học Việt Nam đã có những bước chuyển mình rất mạnh mẽ được ghi nhận ở hầu hết các thể loại trong đó có tiểu thuyết. Tiểu thuyết được định nghĩa là “Tác phẩm tự sự cỡ lớn có khả năng phản ánh hiện thực đời sống ở mọi giới hạn không gian và thời gian” [18, tr.328]. Tiểu thuyết có khả năng khám phá cuộc sống ở nhiều chiều và nhiều khía cạnh đời tư khác nhau nên nó đi vào thượng tầng kiến trúc của văn học nghệ thuật như một xương sống vô cùng quan trọng. Tiểu thuyết chính là “hiện thân của cái phức tạp, cái đa dạng và phong phú” [70, tr.103]. Không ít nhà văn đặc biệt các nhà văn trẻ thế hệ 7x, 8x lựa chọn tiểu thuyết để thể nghiệm, tìm tòi và khẳng định cá tính sáng tạo của mình. Hiện nay tiểu thuyết đang được nghiên cứu dưới nhiều góc độ: đề tài, cốt truyện, ngôn ngữ… Và xu hướng tiếp cận từ phương diện nhân vật cũng mang lại nhiều khám phá thú vị đối với lĩnh vực tiểu thuyết đương đại hiện nay. Bởi qua đó, bạn đọc thấy được khuôn diện đời sống xã hội và tài năng nghệ thuật của nhà văn. 1.2. Bên cạnh thế hệ các nhà văn đã được khẳng định vai trò, vị thế vững chắc trên văn đàn, một đội ngũ các cây bút trẻ thuộc thế hệ 7x, 8x đã chấp nhận mạo hiểm, sẵn sàng thể nghiệm, làm mới tiểu thuyết ngay trong cuộc “trở dạ đau đớn” để sinh thành một loạt tiểu thuyết mới với lối viết mới, tư duy mới, cách khám phá mới. Mỗi người một vẻ, những cây bút trẻ đã tạo nên một không gian đa chiều cho văn học thời đại mới - thời kỳ hội nhập và toàn cầu hóa. Trong số các tác giả thế hệ 7x, 8x như Nguyễn Ngọc Tư, Nguyễn Ngọc Thuần, Đỗ Bích Thúy, Phong Điệp, Phạm Duy Nghĩa, Phạm Thị Hoài… Nguyễn Đình Tú nổi lên như một hiện tượng văn chương đầy triển vọng. Bốn 1
mươi mốt tuổi, Nguyễn Đình Tú đã trình làng tám tiểu thuyết. Ma Văn Kháng không ngần ngại khi khẳng định Nguyễn Đình Tú là “nhà tiểu thuyết lực lưỡng”, “một triển vọng đầy hứa hẹn của văn xuôi hiện nay” [dẫn theo 24, tr.9]. Đời sống đương đại vốn rất phức tạp, điều cốt lõi là nhà văn nói được gì giữa “đống hỗn độn” ấy của cuộc sống. Không phải ngẫu nhiên mà tiểu thuyết hôm nay luôn khiến cho người ta phải suy tư, và nhiều khi nó trở thành “Người bạn đồng hành chung thủy của con người, bảo vệ con người bằng việc thường xuyên nhắc nhở, thức tỉnh, tôn vinh những giá trị nhân văn” [70, tr. 100]. Tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú đã “thức tỉnh, tôn vinh những giá trị nhân văn” từ việc đi tìm và giải mã “cái tôi bí ẩn” bằng một lối viết đầy sáng tạo và mới mẻ, thể hiện được những trải nghiệm cũng như bản lĩnh của một cây bút sớm trưởng thành khi tuổi còn rất trẻ. Với kinh nghiệm vốn có của một người học luật, từng làm việc trong Viện kiểm sát cộng với tài năng của bản thân, Nguyễn Đình Tú đã khá nhạy bén khi khám phá, thể hiện những góc khuất của đời sống xã hội và con người thời hiện đại, đề cập đến thực trạng suy thoái, băng hoại đạo đức, nhân cách của con người, đặc biệt là ở giới trẻ bằng một hướng tiếp cận mới mà như nhà văn Chu Lai nói “không né tránh bất cứ thứ gì mà cuộc sống khuất lấp ngổn ngang đang phô bày”. Ngụp lặn trong đống “ngổn ngang”, “xô bồ”, những góc khuất của đời sống xã hội thời kì hiện đại, Nguyễn Đình Tú tập trung khai thác các hình tượng nhân vật đặc biệt là nhân vật nữ với nhiều khuôn diện khác nhau. 1.3. Nhà văn đã thể hiện được quan niệm nghệ thuật của mình về con người thông qua thế giới nhân vật. Đồng thời giúp người đọc nhận thấy tư tưởng, tình cảm, khát vọng mà nhà văn muốn truyền tải qua tác tấc phẩm của mình. Đọc các tiểu thuyết Hồ sơ một tử tù (2002), Bên dòng Sầu Diện (2006), Nháp (2007), Phiên bản (2009), Kín (2010), Hoang tâm (2013), Xác phàm (2014), Cô mặc sầu (2015) của Nguyễn Đình Tú, người đọc luôn bị ám ảnh bởi một thế giới nhân vật với nhiều giai tầng cứ vẫy vùng, ngụp lặn trong cái xã hội đầy rẫy những cám dỗ, những mảng tối - sáng tranh chấp, xô đẩy khiến họ luôn 2
bị rơi vào trạng thái mất phương hướng. Song có lẽ day dứt, ám ảnh hơn cả vẫn là các nhân vật thuộc giới nữ. Họ cũng đang phải đối diện với biết bao thử thách của cuộc sống, để rồi “vừa tự đập tan nát mình vỡ vụn, vừa ráng chịu đau đớn, tự tay “khâu vá” lại những mảnh vụn nát ấy cho lành lặn?” [51]. Hầu hết, nhân vật nữ chính hay phụ trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú tuy thân phận, vị thế, hoàn cảnh sống… khác nhau nhưng đều mang trong mình “bi kịch cơ bản hiện nay của tầng lớp thanh niên đô thị đương đại Việt Nam”. Tiếp xúc với các nhân vật nữ trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú, người đọc như được tiếp xúc trực tiếp với mặt trái của cuộc sống hiện thực. Và nhà văn muốn truyền tải những vấn đề nóng hổi của thời đại, những vấn đề không thể dửng dưng, lạnh lùng của xã hội Việt Nam cuối thế kỉ XX, đầu thế kỉ XXI, đó là “bi kịch của giới nữ” trước những mặt trái của cuộc sống với biết bao xô bồ, hỗn độn và cạm bẫy. Nguyễn Đình Tú đã không ngần ngại bóc trần những mảng tối trong góc khuất sâu thẳm nhất của đời sống tình cảm, tâm, sinh lí người phụ nữ để qua đó hiểu, cảm thông, trân trọng và mong muốn mọi người trong xã hội hãy có một cái nhìn khách quan, toàn diện về người phụ nữ Việt Nam trong thời kì mới. Với những lí do nêu trên, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài Nhân vật nữ trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú. Qua đó góp phần khẳng định giá trị tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú đồng thời gióng lên hồi chuông cảnh báo về lối sống cho thế hệ trẻ hôm nay. 2. Lịch sử vấn đề Vốn được học ngành luật, lại là nhà văn công tác trong quân đội cùng với sự quan sát tinh tường, phán đoán và lí giải sắc sảo, Nguyễn Đình Tú đã rèn cho mình một bản lĩnh khi viết văn. Những tiểu thuyết đầu tiên của Nguyễn Đình Tú đã thu hút nhiều sự quan tâm, chú ý của bạn đọc và giới phê bình ngay khi được công bố. Bên cạnh những ý kiến khen ngợi, đánh giá cao vẫn còn một số ý kiến chưa thực sự hài lòng với những gì mà Nguyễn Đình Tú đã mang lại cho văn học Việt Nam thời gian qua. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc dư luận về Nguyễn Đình Tú và tiểu thuyết của anh vẫn đang rất sôi nổi. Mặc dù còn 3
những ý kiến trái chiều, song những bài báo, những công trình nghiên cứu về Nguyễn Đình Tú đã góp phần khẳng định chỗ đứng của nhà văn trẻ này trong đời sống văn học hiện đại. Dù tiếp cận tiểu thuyết của anh dưới góc độ nào, chúng ta cũng không thể phủ nhận ý thức tìm tòi, quá trình lao động nghệ thuật nghiêm túc, những ý tưởng ấp ủ, trau chuốt của Nguyễn Đình Tú trong quá trình cách tân tiểu thuyết Việt Nam. Qua những lời giới thiệu tác phẩm, một số bài viết trên các trang tạp chí, website văn học, giới nghiên cứu, phê bình đã tập trung quan tâm nghiên cứu đề cập đến một số khía cạnh tiêu biểu của tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú như vấn đề thời đại mà nhà văn đặt ra trong tác phẩm, điểm nhìn trần thuật.v.v. Chẳng hạn, Trần Tố Loan trên cơ sở phân tích điểm nhìn nghệ thuật trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú đã kết luận: “Tiểu thuyết của anh thường sử dụng phối hợp điểm nhìn của người kể chuyện và nhân vật. Sự phối hợp giữa ngôi kể thứ nhất (xưng tôi) và thứ ba (xưng hắn, thị) khiến câu chuyện linh hoạt hơn” [38]. Nói về tiểu thuyết Nháp, nhà văn Chu Lai cho rằng : “Đó là quả đấm của nhịp điệu nhanh, mạnh, hiện đại, cuồng nộ, nhịp điệu của giới trẻ toàn cầu mà trong đó ta thấy cả bóng dáng của hiphop, của blog, của thủ thuật cắt dán tinh xảo, ẩn chìm, của nối mạng và án mạng, của các pha tình dục thẳng căng, của những cảnh đời dưới đáy thô rám đến nhợn người, của các tính cách nổi hằn, nổi mụn nhưng sau đó, cái kết tủa, điều lắng lại là tình yêu, tình bạn, tình đời thao thiết nhiều khi đến yếu đuối, bịn rịn” [33, tr.10]. Một số bài nghiên cứu đã đề cập đến thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú song mới tiếp cận ở việc nhìn nhận đánh giá khái quát chung về các nhân vật hoặc những nhận xét, đánh giá nhân vật trong một tác phẩm cụ thể. Hầu hết, các tác giả chưa đi sâu lí giải, khám phá những điểm nổi bật về hình ảnh người phụ nữ trong các tiểu thuyết của nhà văn này. Đoàn Minh Tâm có một phát hiện và nhận xét rất tinh tế về tiểu thuyết Nháp: “Các nhân vật trong Nháp chỉ có hành động và hành động. Qua hành động nhân vật tự bộc lộ bản thân mình. Độc giả tùy vào trình độ tri thức, vốn sống, sự hiểu biết của 4
mình để cảm nhận, đánh giá về tác phẩm theo những chiều kích đa dạng mà không phải chịu bất cứ một sự lệ thuộc nào. Đơn cử như vấn đề làm sao để hạnh phúc, con người phải làm gì để tìm được sự thanh thản cho tâm hồn, các nhân vật trong Nháp không tranh luận với nhau, mỗi người trong họ tự đi tìm câu trả lời cho mình” [50]. Khi đọc Phiên bản, Ma Văn Kháng cho rằng: “Thế giới tội phạm, một lát cắt của đời sống hiện thực! Xa lạ chăng chỉ là, ở nơi đây không có cái thường quy, cái phổ biến. Thống trị ở nơi đây là cái hỗn mang chi sơ, là những bản năng kinh thiên động địa, là cái ác độc, là thói tàn bạo thâm căn. Thế giới tội phạm, một bước lùi của lịch sử nhân loại!” [31]. Tác giả Đoàn Ánh Dương khẳng định: “Nguyễn Đình Tú không lập hồ sơ tội phạm bằng án tích mà chủ yếu bằng thương tích” hoặc “Không chú ý đi sâu xây dựng những tình huống, tình tiết giàu kịch tính, những hình ảnh li kì, gay cấn giống như tác phẩm trinh thám hay hồ sơ tội phạm thường thấy mà cố gắng đi vào thể hiện tâm trạng nhân vật, thái độ và cảm xúc của nhân vật trong cái nhìn hồi cố” [8]. Rõ ràng thành công của Nguyễn Đình Tú đã được khẳng định ở phương thức xây dựng nhân vật. Nguyễn Thị Minh Thái trong bài viết Kín - một dòng tiểu thuyết miên man đã nhấn mạnh: “Cuộc sống nhân vật tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú phải chăng như đóa sen đầu mùa hạ còn phong kín nhụy hương? Hay là viết về cuốn tiểu thuyết của Tú, phải chăng đến cuốn thứ năm, vẫn là một dòng chảy mải miết, miên man nhằm xâm nhập, thám hiểm vào tận ngóc ngách thế giới bên trong đầy hoang vu rợn ngợp, đầy khắc khoải, đan cài vô số chuyển động ngược chiều: các nhân vật trẻ của Tú vừa tự đập nát mình vỡ vụn, vừa ráng chịu đau đớn, tự tay “khâu vá” lại những mảnh giấy vụn ấy cho lành lặn?” [51]. Lê Quốc Hiếu đưa ra đánh giá Kín trong sự so sánh với các tiểu thuyết khác: “Nếu như ở Nháp ta thấy, có nồng nặc mùi sex, chuyện sex thì ở Phiên bản lại đề cập chủ yếu đến vấn đề bạo lực. Còn ở Kín, cuốn tiểu thuyết được trình làng gần đây nhất lại “dàn trải” ra nhiều vấn đề đang còn tồn tại một cách bức bối trong giơi trẻ đương đại như: sex, quần hôn, bụi đời, lên đồng, chuyện về mẫu 5
Liễu Hạnh… Tuy nhiên, từng đấy vấn đề trong Kín, theo tôi, cũng chỉ nhằm tập trung nổi bật lên vấn đề: thân phận lạc loài, hoang hoải đến hoài nghi vỡ mộng của giới trẻ trong xã hội hiện đại” [22]. Trên trang Thể thao & Văn hóa, Việt Quỳnh đưa ra nhận định về nhân vật khi đọc Hoang tâm: “Các nhân vật trong tiểu thuyết của anh có thể từ cuộc sống bước vào, cũng có thể là do anh sáng tạo ra, nhưng tựu trung, họ luôn mang nhiều bi kịch. Không đau đớn về thân thể cũng là tâm hồn, không thương tích trên người thì cũng thương tích về ký ức. Điểm giống nhau nữa, các nhân vật dù vẻ bề ngoài gai góc, thì bên trong vẫn mang cái âm tính giàu lãng mạn chất nữ, hay chiêm nghiệm, ưa phán xét, giải thích” [47]. Tác giả đã nhấn mạnh “cái âm tính” của nhân vật nữ nhưng chưa đi sâu phân tích kĩ vấn đề. Bên cạnh những bài giới thiệu, bài báo kể trên còn một số bài viết như: Nguyễn Đình Tú - nhà văn hai trong một (Bùi Việt Thắng); Không có “vùng cấm” trong tiểu thuyết trẻ (Bùi Việt Thắng); Nháp không chỉ là một thông điệp lạnh lùng (Võ Thị Xuân Hà); Văn chương sạch sẽ quá sẽ không còn đời sống (Sơn Huy); Trình ba Phiên bản về một con người (Thủy Anna); Nhà văn Nguyễn Đình Tú và tiểu thuyết Phiên bản: Tội ác mang gương mặt đàn bà (Hoài Hương); Hoàng Anh với Nháp hay là một sự xới xáo đáng ghi nhận; Lương Nguyên có Nháp với nỗi cô đơn và sex; Phạm Thùy Linh với Phiên bản góc tiếp cận nhân văn; Nguyễn Tuấn Anh với Phiên bản những mảng tối của cuộc đời; Nga Sơn với Phiên bản hay một cuộc vượt thoát để tìm về với bản ngã; Phong Lan với Nguyễn Đình Tú và hé lộ Kín; Tiểu Quyên với Kín những vòng tròn mồ côi; Dương Tử với Kín và nỗi hoang mang thời đại… Hầu hết các bài viết trên đã đề cập một số khía cạnh liên quan đến nhân vật trong tiểu thuyết của anh song vẫn là đánh giá, xem xét nhân vật trong một tác phẩm ở những khía cạnh như: Bản tính con người, con người trước sự tác động của hoàn cảnh, tính cách nhân vật, đời sống tâm lí, khát vọng tình dục, nguyên nhân phạm tội của con người… mà chưa có bài viết nào đi sâu tìm hiểu một cách hệ thống về nhân vật nữ trong tất cả các tiểu thuyết của nhà văn trẻ này. 6
Tuy nhiên, những bài viết trên cũng là những gợi ý đáng quý để tác giả luận văn có thêm cơ sở đi sâu tìm hiểu thế giới nhân vật nữ trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú. Nghiên cứu về tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú còn phải kể đến một số luận văn thạc sĩ như: Hiện thực trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú của Phạm Anh Hào; Tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú của Nguyễn Thị Bình; Tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú: sự dung hợp văn học đặc tuyển và văn học đại chúng của Tuấn Anh; Điểm nhìn nghệ thuật trong sáng tác của Nguyễn Đình Tú của Trần Tố Loan; Phản biện sex trong Nháp của Lê Nhật Tăng … Và đặc biệt là một số khóa luận đã nghiên cứu và ít nhiều đề cập đến một khía cạnh nào đó liên quan đến thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú như: Tạ Thị Lan Phương với đề tài: Nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú; Nhóm ngành khoa học xã hội với: Vấn đề thân phận con người trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú. Các khoá luận này đã tập trung khai thác quan niệm nghệ thuật về con người, các loại nhân vật, nghệ thuật xây dựng nhân vật, hoàn cảnh, số phận mang tính chất tổng thể, khái quát về nhân vật trong tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú. Tuy nhiên, vấn đề về kiểu nhân vật nữ, hoàn cảnh số phận, đời sống tâm, sinh lí, nghệ thuật xây dựng nhân vật nữ trong tiểu thuyết của nhà văn chưa được đề cập đến hoặc chưa khai thác, khám phá sâu. Những bài viết trên, ở một mức độ nhất định đều có xu hướng tìm ra những nét độc đáo ở các phương diện như: con người trước tác động của hoàn cảnh xã hội, con người bản năng, ý thức nhân phẩm, vấn đề tâm linh, điểm nhìn trần thuật, ngôn ngữ, hình tượng nhân vật… trong từng tiểu thuyết cụ thể. Đây là nguồn tư liệu tham khảo có ý nghĩa quý giá để chúng tôi triển khai đề tài nghiên cứu của mình. Ngoài ra, người thực hiện luận văn còn tham khảo một số bài phỏng vấn được đăng tải trên các trang web như: “Nháp không chỉ có sex và giết người” (eVan.com), “Tác phẩm của tôi không chỉ có bạo lực + sex” (eVan.com), “Bạn đọc sẽ không chết chìm trong Kín” (eVan.com), “Nguyễn Đình Tú: Văn học lặn vào trong ồn ã” (An ninh thế giới), Nguyễn Đình Tú không tránh sắc 7
dục trong sách mới (http://giaitri)… Thông qua các bài phỏng vấn, Nguyễn Đình Tú đã chia sẻ những vấn đề liên quan đến tác phẩm, quan niệm, tư tưởng của mình về cuộc đời, con người và văn học có chi phối tới sáng tác của anh. Tuy không trực tiếp bày tỏ quan niệm về việc xây dựng nhân vật nữ trong tiểu thuyết nhưng Nguyễn Đình Tú cũng cho thấy những quan điểm riêng về việc xây dựng nhân vật của mình. Và đây cũng là cơ sở quan trọng đối với tác giả luận văn khi tiến hành nghiên cứu đề tài này. Qua tìm hiểu các bài, các công trình nghiên cứu trên, chúng tôi nhận thấy các tác giả đã chỉ ra nét độc đáo và mới mẻ trong cách viết tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú. Một số bài viết đã đưa ra những nhận xét, đánh giá tinh tế, sâu sắc mang tính gợi mở về thế giới nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú song quả thực qua khảo sát, chúng tôi chưa thấy có công trình nghiên cứu hay bài viết nào đi sâu khám phá, tìm hiểu vấn đề nhân vật nữ trong tiểu thuyết của nhà văn này. Vì vậy, đề tài mà chúng tôi thực hiện không trùng lặp với những kết quả nghiên cứu trước đó. Trên cơ sở tiếp thu những ý kiến, đánh giá của các tác giả đi trước cùng với sự tìm hiểu của bản thân, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài Nhân vật nữ trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú. Hi vọng, luận văn sẽ góp thêm một cách kiến giải về hình tượng người phụ nữ trong xã hội hiện đại qua tiểu thuyết của nhà văn Nguyễn Đình Tú. Thông qua nghiên cứu này góp phần làm rõ hơn vai trò của Nguyễn Đình Tú trong quá trình cách tân, hiện đại hóa tiểu thuyết Việt Nam. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Nhân vật nữ trong tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu nhân vật nữ trong tám cuốn tiểu thuyết, cụ thể gồm các tiểu thuyết sau: Hồ sơ một tử tù (2002), Bên dòng Sầu Diện (2006), Nháp (2007), Phiên bản (2009), Kín (2010), Hoàng tâm (2013), Xác phàm (2014), Cô mặc sầu (2015). 8
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn muốn hướng tới khám phá những điểm chung, điểm riêng, trong cách thức xây dựng nhân vật nữ ở tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú. Nhận diện các mô hình nhân vật nữ trong tiểu thuyết của nhà văn. Tập trung phân tích nhân vật nữ trên các bình diện khác nhau. Đi sâu tìm hiểu các thủ pháp nghệ thuật được sử dụng để xây dựng nhân vật nữ trong tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Luận văn tập trung làm sáng tỏ những vấn đề lí luận chung về nhân vật văn học, nhân vật trong tiểu thuyết, chỉ ra những nét nổi bật về nhân vật nữ trong tiểu thuyết Việt Nam đương đại và nhân vật nữ trong tiểu thuyết của nhà văn Nguyễn Đình Tú. Tìm hiểu những đặc điểm và các phương diện nghệ thuật tiêu biểu trong việc xây dựng nhân vật nữ ở tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú. Từ đó cho thấy những đóng góp tiêu biểu của Nguyễn Đình Tú cho văn học Việt Nam đương đại 5. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài này chúng tôi sử dụng một số phương pháp nghiên cứu chính sau: 5.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp: Đây được xác định là phương pháp chủ đạo của đề tài. Trên cơ sở phân tích tám cuốn tiểu thuyết đã được chọn làm đối tượng nghiên cứu, chúng tôi sẽ tổng hợp để chỉ ra những đặc điểm nổi bật của nhân vật nữ trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú. 5.2. Phương pháp nghiên cứu thi pháp học: vận dụng lí thuyết thi pháp học về nghệ thuật xây dựng nhân vật để làm nổi bật đặc điểm của hệ thống nhân vật nữ trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú. 5.3. Phương pháp khảo sát - thống kê: Chúng tôi sử dụng phương pháp khảo sát - thống kê nhân vật nữ trong sáng tác của Nguyễn Đình Tú trên nhiều phương diện, để từ đó phân loại nhân vật, tìm hiểu thấu đáo hơn các đặc điểm của nhân vật nữ cũng như các thủ pháp nghệ thuật xây dựng nhân vật nữ trong tiểu thuyết của nhà văn. 9
5.4. Phương pháp hệ thống: Là một trong những yếu tố cấu thành chỉnh thể tác phẩm, nhân vật nữ được xem xét trong mối tương quan với cả hệ thống nhân vật, với cốt truyện, với giọng điệu, với hệ thống các yếu tố nghệ thuật thể hiện ngoại hình, nội tâm… Sử dụng phương pháp này giúp cho việc tìm hiểu nhân vật nữ trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú đạt đến cái nhìn sâu sắc và toàn diện hơn. 5.5. Phương pháp loại hình: sử dụng cách phân chia theo loại hình nhân vật để tìm ra những kiểu nhân vật nữ có đặc điểm chung trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú. 5.6. Phương pháp so sánh, đối chiếu: được sử dụng để khu biệt những đặc điểm của các nhân vật nữ trong tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú với nhân vật nữ của các nhà văn cùng thời. 6. Đóng góp của luận văn Đây là luận văn đầu tiên nghiên cứu một cách hệ thống và đầy đủ về thế giới nhân vật nữ trong tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú. Qua việc nghiên cứu, luận văn đã góp một góc tiếp cận mới đối với tiểu thuyết của Nguyễn Đình Tú thông qua thế giới nhân vật nữ. Từ đây khẳng định những đóng góp tiêu biểu và vị trí của nhà văn trong dòng chảy văn học Việt Nam đương đại. Việc nghiên cứu luận văn cũng góp phần khẳng định vị trí của dòng văn xuôi viết về vấn đề an ninh xã hội ở Việt Nam giai đoạn từ sau 1986 đến nay, trong đó Nguyễn Đình Tú là một cây bút tiêu biểu. 7. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phần Nội dung của luận văn gồm 03 chương: Chương 1: Những vấn đề lí luận chung và hành trình sáng tác của Nguyễn Đình Tú. Chương 2: Nhân vật nữ với những khuôn diện đa dạng trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú. Chương 3: Một số phương diện nghệ thuật thể hiện nhân vật nữ trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú. 10
NỘI DUNG Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN CHUNG VÀ HÀNH TRÌNH SÁNG TÁC CỦA NGUYỄN ĐÌNH TÚ 1.1. Những vấn đề lí luận chung 1.1.1. Khái niệm nhân vật văn học Tác phẩm văn học là thành quả của lao động sáng tạo nghệ thuật của nhà văn. Một tác phẩm văn học được tạo nên từ sự phức hợp của nhiều yếu tố trong đó không thể thiếu yếu tố nhân vật: “Văn học không thể thiếu nhân vật, bởi vì đó là hình thức cơ bản để qua đó văn học miêu tả thế giới một cách hình tượng” [39, tr.277]. Thật vậy, một tác phẩm văn học có thể có nhiều hoặc ít nhân vật nhưng không tác phẩm nào lại hoàn toàn không có nhân vật. Nhân vật luôn là trung tâm của sáng tác văn học, là hình chiếu tư tưởng và năng lực nghệ thuật của nhà văn, là hình thức cơ bản để văn học miêu tả thế giới một cách hình tượng. Chức năng của nó là khái quát những quy luật phong phú của cuộc sống con người, từ đó bộc lộ những hiểu biết, quan niệm và những trăn trở, ước mơ của người nghệ sĩ. Nhấn mạnh đến chức năng của nhân vật trong tác phẩm văn học, trong cuốn Từ điển văn học, các tác giả cho rằng nhân vật văn học có chức năng quan trọng trong việc thể hiện nội dung và hình thức của tác phẩm văn học: “Nhân vật là yếu tố cơ bản nhất trong tác phẩm văn học, tiêu điểm để bộc lộ chủ đề, tư tưởng chủ đề và đến lượt mình nó lại được các yếu tố có tính chất hình thức của tác phẩm tập trung khắc họa. Nhân vật do đó là nơi tập trung giá trị tư tưởng - nghệ thuật của tác phẩm văn học” [44, tr.86 ]. Nhân vật đóng vai trò là yếu tố hàng đầu của tác phẩm, là phương diện để nhà văn truyền tải tư tưởng, thể hiện cá tính sáng tạo của mình, đồng thời mang quan niệm có tính nghệ thuật của nhà văn về thời đại, đặc biệt trong các sáng tác thuộc thể loại tự sự. Trong cuốn 150 thuật ngữ văn học, tác giả Lại Nguyên Ân quan niệm: “Nhân vật văn học là một trong những khái niệm trung tâm để xem xét sáng tác của một nhà văn, một khuynh hướng, trường phái hoặc dòng phong cách. Nhân 11
vật văn học là hình tượng nghệ thuật về con người. Một trong những dấu hiệu về sự tồn tại toàn vẹn của con người trong nghệ thuật ngôn từ. Bên cạnh con người, nhân vật văn học có khi là các con vật, các loài cây, các sinh thể hoang đường được gán cho những đặc điểm giống con người” [2, tr.241]. Quan niệm này đã xem xét nhân vật trong mối tương quan với cá tính sáng tạo, phong cách nhà văn, khuynh hướng, trường phái văn học. Còn đây là cách nhìn nhận về nhân vật của nhà nghiên cứu Hà Minh Đức: “Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật mang tính ước lệ, đó không phải là sự sao chụp mọi chi tiết biểu hiện của con người mà chỉ là sự thể hiện con người qua những đặc điểm hình về tiểu sử, nghề nghiệp, tính cách… Và cần chú ý thêm một điều: thực ra khái niệm nhân vật thường được quan niệm với một phạm vi rộng hơn nhiều, đó không chỉ là con người, những con người có tên hoặc không tên, được khắc họa sâu đậm hoặc chỉ xuất hiện thoáng qua trong tác phẩm mà còn có thể là những sự vật, loài vật khác ít nhiều mang bóng dáng, tính cách con người… Cũng có khi đó không phải là những con người hoặc có liên quan tới con người, được thể hiện nổi bật trong tác phẩm” [14, tr.126]. Điểm qua một vài khái niệm trên, chúng ta thấy tuy nhìn nhận nhân vật ở nhiều khía cạnh khác nhau nhưng các nhà nghiên cứu, phê bình đều thống nhất rằng con người trong tác phẩm văn học chính là nhân vật văn học và nhân vật ấy là đứa con tinh thần của nhà văn, thể hiện quan niệm và lý tưởng thẩm mỹ của nhà văn về cuộc đời và con người. Nhân vật là đối tượng mà văn học miêu tả nhằm phản ánh đời sống hiện thực, là yếu tố cơ bản nhất của tác phẩm được xây dựng bằng những phương tiện nghệ thuật mang tính ước lệ thể hiện sự sáng tạo của nhà văn. Tuy nhân vật văn học phản ánh đời sống hiện thực nhưng không đồng nhất những con người có thật ngoài đời. Chúng có những đặc trưng nghệ thuật và được thể hiện trong tác phẩm bằng các phương tiện văn học thông qua lăng kính chủ quan của nhà văn, nhưng không vì thế mà nhân vật kém phần chân thật. Mỗi tác phẩm văn học, không thể thiếu nhân vật văn học bởi vì nó là phương tiện quan trọng nhất của tác phẩm quyết định phần lớn tới 12
các yếu tố như: cốt truyện, chi tiết, ngôn ngữ và thậm chí cả kết cấu. Với vị trí quan trọng ấy nhân vật trở thành đối tượng không thể bỏ qua khi tìm hiểu, nghiên cứu về một nhà văn nào đó. 1.1.2. Vai trò của nhân vật trong tác phẩm văn học Như trên đã phân tích, nhân vật không chỉ là tiêu chí đánh giá tài năng nghệ thuật của nhà văn, trong tác phẩm nhân vật còn là phương tiện khái quát hiện thực: “Chức năng của nhân vật là khái quát những quy luật của cuộc sống con người, thể hiện những hiểu biết, những ao ước và kì vọng về con người” [39, tr.279]. Nói cách khác nhân vật là phương tiện nghệ thuật để qua đó nhà văn khái quát các vấn đề đời sống và con người, là nơi để nhà văn gửi gắm những quan niệm, những băn khoăn, trăn trở trước các vấn đề cuộc sống. Nhân vật có vai trò quan trọng quyết định nội dung, tư tưởng của tác phẩm: “Thứ nhất, nhân vật là phương tiện quan trọng để nhà văn khái quát hiện thực đời sống. Hiện thực đời sống được tái hiện thông qua thế giới nghệ thuật người nghệ sĩ miêu tả trong tác phẩm mà nhân vật lại là yếu tố không thể thiếu trong thế giới nghệ thuật ấy. Thứ hai, nhân vật là phương tiện khái quát các tính cách, số phận con người và các quan niệm về chúng. Thứ ba, nhân vật là người dẫn dắt ta vào một thế giới đời sống. Nói khác đi, nó là công cụ, là chìa khóa để mở rộng các mảng đề tài mới, rộng lớn và sâu sắc. Thứ tư, nhân vật thể hiện tư tưởng, quan niệm nghệ thuật cũng như lý tưởng thẩm mỹ của tác giả về cuộc đời, con người: “Nhân vật văn học được sáng tạo ra, hư cấu để khái quát và biểu hiện tư tưởng, thái độ đối với cuộc sống. Ca ngợi nhân vật là ca ngợi đời, lên án nhân vật là lên án đời, xót xa cho nhân vật là xót xa cho đời. Do vậy tìm hiểu nhân vật là tìm hiểu cách hiểu về cuộc đời của tác giả đối với con người” [46, tr.16]. Đối với hình thức tác phẩm, nói như G. N. Pospelov thì: “Nhân vật là phương diện có tính thứ nhất trong hình thức tác phẩm. Nó quyết định phần lớn vừa cốt truyện, vừa lựa chọn chi tiết, vừa ngôn ngữ, vừa kết cấu” [15, tr.157]. 13
Có nghĩa là nhân vật đóng vai trò quyết định tạo nên mối liên kết giữa các yếu tố thuộc hình thức. Quả thật, trong quá trình tiếp xúc với tác phẩm, người đọc thường chú ý đến các nhân vật khi theo dõi diễn tiến của các sự kiện. Chính nhân vật là yếu tố quan trọng tạo nên tính hấp dẫn của câu chuyện được kể. Nhiều khi, người đọc chỉ mải mê theo dõi bước đi của nhân vật, sống cùng cảm xúc của nhân vật như chính mình đang trực tiếp tham gia đời sống của nhân vật. Thực tế chứng minh rằng, một tác phẩm văn chương được đánh giá là có giá trị, có chiều sâu, có sức sống lâu bền khi tác phẩm ấy khắc họa rõ nét, chân thực, sinh động hình tượng các nhân vật. Đặc biệt đối với thể loại tiểu thuyết, nhân vật có vai trò hết sức quan trọng, bởi tiểu thuyết là tác phẩm tự sự cỡ lớn có khả năng phản ánh hiện thực ở tất cả mọi giới hạn không gian và thời gian, tái hiện bức tranh hiện thực rộng lớn một cách bao quát, sinh động trên cả bề rộng lẫn chiều sâu của nó. Nhân vật trong tiểu thuyết là yếu tố đầu tiên của mọi sự sáng tạo nghệ thuật, là hạt nhân quan trọng để nhà văn giải quyết những vấn đề của xã hội. Tìm hiểu nhân vật, người đọc có thể thấy được thái độ, tình cảm, tư tưởng mà nhà văn gửi gắm trong tác phẩm. 1.1.3. Nhân vật trong tiểu thuyết Nếu như nhân vật là yếu tố quan trọng không thể thiếu trong tác phẩm văn học thì tiểu thuyết lại càng không thể không có nhân vật bởi nhân vật trong tiểu thuyết là linh hồn của tác phẩm. Với đặc trưng là “một thể loại lớn trong phương thức tự sự, có năng lực phản ánh hiện thực một cách bao quát và sinh động, tái hiện những bức tranh về đời sống thông qua những tính cách và hoàn cảnh điển hình rộng rãi” [4, tr.78] nên số lượng nhân vật trong tiểu thuyết thường nhiều và được các nhà văn kì công xây dựng, trau truốt, gọt giũa, để nhân vật trở nên hoàn thiện ở mọi phương diện từ ngoại hình, tính cách, phẩm chất đến thế giới nội tâm... Khẳng định vai trò của nhân vật trong tiểu thuyết, nhà văn Nguyễn Đình Thi cho rằng: “Vấn đề trung tâm của nghệ thuật viết tiểu thuyết là miêu tả con người và con đường đi của họ trong xã hội. Người viết tiểu thuyết nghĩ mọi vấn đề phải thông qua nhân vật, xuất phát từ nhân vật hơn 14