Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Các kiểu lô gích mờ trong tác phẩm của Nam Cao

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

84
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Các kiểu lô gích mờ trong tác phẩm của Nam Cao nêu lên lô gích mờ trong loại văn bản, lô gích mờ trong chuyện ngắn Chí Phèo của Nam Cao, tổng quan về những kiểu lô gích mờ trong tác phẩm của nhà văn Nam Cao, ý nghĩa văn hóa trong việc sử dụng các kiểu lô gích mờ của nhà văn Nam Cao.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Các kiểu lô gích mờ trong tác phẩm của Nam Cao

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH  ÑAØO MAÏNH TOAØ N CAÙC KIEÅU LOÂ GÍCH MÔØ TRONG TAÙC PHAÅM CUÛA NAM CAO LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH, 2004
PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI: Ngoân ngöõ khoâng nhöõng laø coâng cuï cuûa tö duy maø coøn laø coâng cuï giao tieáp quan troïng nhaát cuûa con ngöôøi. Vôùi hai chöùc naêng quan troïng ñoù, ngoân ngöõ ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng nghieân cöùu khoâng chæ cuûa ngoân ngöõ hoïc, taâm lyù hoïc, maø coøn laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa loâ gích hoïc… Ñaëc bieät laø töø khi caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc ñaõ thaáy ñöôïc nhöõng haïn cheá khi coi ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa mình thuaàn tuùy laø ngoân ngöõ “ trong baûn thaân noù vaø vì baûn thaân noù” (hieåu theo quan ñieåm cuûa F.de.Saussure). Treân theá giôùi, lieân tuïc xuaát hieän nhöõng höôùng nghieân cöùu môùi döôùi nhöõng goùc ñoä khaùc nhö: Traøo löu trieát hoïc phaân tích ngoân ngöõ, traøo löu trieát hoïc phaân tích loâ gích, ngöõ phaùp chöùc naêng… vôùi nhöõng teân tuoåi lôùn nhö: B.Russel, J.R.Austin, H.P.Grice, J.D.McCawley,M.A.K. Halliday… Nhöõng vaán ñeà maø nhöõng baäc thaày ngoân ngöõ aáy ñeå laïi cho chuùng ta tôùi nay vaãn laø nhöõng taøi saûn voâ giaù, trong nhöõng taøi saûn aáy coù lyù thuyeát veà loâ gích môø. Loâ gích môø (fuzzy logic) laø moät phoå nieäm ngoân ngöõ, noù laø moät vaán ñeà lyù thuù nhöng ñoàng thôøi cuõng cöïc kyø phöùc taïp, coù nhieàu khía caïnh teá nhò, gaây ra raát nhieàu tranh caõi trong giôùi ngoân ngöõ hoïc. Coù nhaø nghieân cöùu cho raèng ñaây laø vaán ñeà thuoäc ngoân ngöõ hoïc, thaäm chí phaûi laø vaán ñeà trung taâm cuûa ngoân ngöõ hoïc, coù ngöôøi laïi cho raèng noù thuoäc phaïm truø loâ gích thuaàn tuyù… Ngay trong quan ñieåm xeáp loâ gích môø vaøo lónh vöïc nghieân cöùu cuûa ngoân ngöõ hoïc thì cuõng coù nhaø nghieân cöùu xeáp noù vaøo boä moân ngöõ nghóa hoïc (Semantics) laïi coù nhaø nghieân cöùu xeáp noù vaøo ngöõ duïng hoïc (Pragmatics)… Chuùng toâi cho raèng loâ gích môø thuoäc veà giao dieän cuûa loâ gích hoïc vaø ngoân ngöõ hoïc, vaø caàn thieát phaûi coù moät quan ñieåm tieáp caän lieân ngaønh veà vaán ñeà naøy. Ñaây cuõng laø moät xu theá taát yeáu cuûa khoa hoïc ngaøy nay. Xuaát phaùt töø vaán ñeà coøn raát nhieàu phöùc taïp vaø gai goùc naøy chuùng toâi quyeát ñònh choïn ñeà taøi caùc kieåu loâ gích môø trong taùc phaåm cuûa Nam Cao. Qua vieäc thöïc hieän ñeà taøi, chuùng toâi hi voïng seõ heä thoáng ñöôïc nhöõng quan ñieåm cuûa giôùi nghieân cöùu Vieät ngöõ noùi rieâng vaø cuûa caùc nhaø nghieân cöùu theá giôùi noùi chung veà vaán ñeà loâ gích mô ø(döïa treân nhöõng taøi lieäu maø chuùng toâi coù ñöôïc). Böôùc ñaàu thöû öùng duïng lyù thuyeát naøy vaøo vieäc khaùm phaù taùc phaåm ngheä thuaät ngoân töø – moät höôùng tieáp caän môùi coù nhieàu trieån voïng trong töông
lai vaø hieän vaãn coøn laø moät khoaûng troáng chöa ñöôïc nghieân cöùu. Vôùi luaän vaên naøy, chuùng toâi hy voïng seõ phaàn naøo laáp ñöôïc khoaûng troáng ñoù. Ít ra, cuõng coù theå goùp ñöôïc moät kieán giaûi rieâng veà vaán ñeà naøy. Ñaây chính laø lyù do chuû yeáu thoâi thuùc chuùng toâi choïn ñeà taøi nghieân cöùu treân cho luaän vaên. 2. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ . Theo Nguyeãn Ñöùc Daân (1992), vieäc nghieân cöùu caâu mô hoà noùi chung vaø loâ gích môø noùi rieâng trong giai ñoaïn ñaàu laø chöa hoaøn toaøn taùch baïch vaø ñaõ ñöôïc tieán haønh töø raát sôùm treân theá giôùi qua caùc ngoân ngöõ thuoäc nhieàu loaïi hình khaùc nhau nhö: Tieáng Anh, tieáng Phaùp, tieáng Nga, tieáng Trung Quoác… Tieâu bieåu laø caùc coâng trình cuûa caùc taùc giaû:  W.Em pson. Baûy kieåu mô hoà. 1930 (ñaõ ñöôïc in 5 laàn tính tôùi 1992).  Yuen Ren Chao. 1959.  Uspen skij. Struktumaja tipologija jazykov. Moskva. 1965.  L. A. Zadeh. Lyù thuyeát veà taäp hôïp môø. 1965.  J.Kooij.Tính mô hoà trong ngoân ngöõ töï nhieân. (luaän aùn tieán só). 1971.  James. D. McMawley. Taát caû nhöõng gì maø caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc luoân luoân muoán bieát veà logic, nhöng ñaõ ngöôïng khoâng daùm hoûi. Chi cago. 1981... Vieäc nghieân cöùu naøy khoâng nhöõng ñaõ thu huùt söï chuù yù cuûa giôùi ngoân ngöõ hoïc maø coøn thu huùt söï quan taâm cuûa nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc giaûng daïy ngoaïi ngöõ, tin hoïc, loâ gích, bieân soaïn töø ñieån… Nhöõng coâng trình cuûa hoï ñaõ goùp phaàn khaúng ñònh raèng: Hieän töôïng mô hoà vaø söï toàn taïi moät loaïi loâ gích môø trong ngoân ngöõ laø moät vaán ñeà raát ñaùng phaûi löu taâm vì noù laø moät phoå nieäm ngoân ngöõ. Hoï baét ñaàu ñi vaøo mieâu taû (J. Kooij ), phaân loaïi (W.Em p son ), chæ ra tính taát yeáu vaø tieàm naêng lôùn lao cuûa xu theá tieáp caän döôùi goùc ñoä lieân ngaønh ( McCawley, L.A.Zadeh)… ÔÛ Vieät Nam, theo Hoà Leâ (1993) thì Hoaøng Pheâ laø ngöôøi ñaàu tieân giôùi thieäu vaø öùng duïng lyù thuyeát loâ gích môø vaøo vieäc nghieân cöùu tieáng Vieät. Quan ñieåm cuûa oâng theå hieän qua nhöõng baøi vieát ñaêng raûi raùc trong caùc baùo caùo khoa hoïc (1986), taïp chí ngoân ngöõ ( 1975, 1981, 1982, 1984, 1985),
ñaëc bieät laø qua coâng trình Loâ gíc ngoân ngöõ hoïc 1989. ( Nxb Ñaø Naüng taùi baûn naêm 2003 ). Baét ñaàu töø ñaây, chuùng toâi seõ döïa vaøo coâng trình 2003 ñeå nhaän xeùt quan ñieåm cuûa Hoaøng Pheâ veà loâ gích môø. Trong coâng trình (2003) oâng khaúng ñònh loâ gích môø trong lôøi khoâng hieám thaáy trong vaên baûn. OÂng vieát: “ Trong ngöõ nghóa cuûa töø, cuûa caâu/ lôøi, hieän töôïng ranh giôùi khoâng roõ raøng, döùt khoaùt laø töông ñoái phoå bieán” (Tr 68). OÂng giôùi thieäu lyù thuyeát taäp hôïp môø cuûa L.A.Zadeh vaø öùng duïng lyù thuyeát naøy vaøo phaân tích moät soá khaùi nieäm: Ít, nhieàu; Khoâng maáy ngöôøi bieát, nhieàu ngöôøi bieát, haàu nhö ai cuõng bieát; Treû, raát treû, khoâng treû vaø giaø, raát giaø; Coù khaû naêng, coù nhieàu khaû naêng, ít coù khaû naêng. Baèng vieäc söû duïng boán ñoà thò (xin xem phuï luïc 4), moät soá thuaät toaùn vaø caùc khaùi nieäm nhö: Taäp hôïp môø (fuzzy set), Taäp hôïp con môø trong taäp hôïp (fuzzy subset), Vuõ truï ñeà caäp (universe of discourse ), Töông thích (Compatible), Ñieåm vöôït tuyeán (Crossover point), Pheùp ngöng tuï (Conden sation) nhöõng khaùi nieäm treân ñaõ ñöôïc giaûi thích moät caùch saùng roõ. Qua vieäc phaân tích caùc ví duï, oâng ñaõ chöùng minh ñöôïc taàm quan troïng cuûa nhieàu yeáu toá hôïp thaønh caùch hieåu moät khaùi nieäm môø. Chaúng haïn trong ñoà thò 3, ngoaøi yeáu toá Tyû leä soá ngöôøi bieát so vôùi toång soá ngöôøi ñöôïc noùi ñeán thì caùc yeáu toá khaùc nhö : Con soá tuyeät ñoái (ngöôøi ñöôïc noùi ñeán cuõng nhö ngöôøi bieát), Vaán ñeà nhaän thöùc (bao goàm quan ñieåm, söï ñaùnh giaù), Yeâu caàu, Thang giaù trò, Hoaøn caûnh noùi naêng cuûa con ngöôøi… cuõng laø nhöõng ñieàu kieän quan troïng ñeå hieåu vaø lyù giaûi nhöõng khaùi nieäm môø nhö khoâng maáy ngöôøi bieát, nhieàu ngöôøi bieát, haàu nhö ai cuõng bieát. Cuõng trong coâng trình naøy, Hoaøng Pheâ coøn aùp duïng lyù thuyeát loâ gích môø ñeå khaûo saùt kieåu caâu P, tröø phi Q. Töø keát quaû khaûo saùt, oâng chæ ra aûnh höôûng quan troïng cuûa ngoân caûnh ñoái vôùi vieäc hieåu moät phaùt ngoân.(2003.Tr 79 -88). Hoaøng Pheâ cuõng coù yù kieán veà ranh giôùi giöõa ngöõ nghóa môø vaø nghóa mô hoà. OÂng vieát: Hieän töôïng ngöõ nghóa môø khaùc hieän töôïng nghóa mô hoà. Hieän töôïng ngöõ nghóa môø phaûn aùnh caùi môø trong nhaän thöùc cuûa con ngöôøi, vaø suy ñeán cuøng, phaûn aùnh caùi môø trong hieän thöïc khaùch quan. Môø nhöng vaãn chính xaùc: caøng phaûn aùnh ñuùng, trung thöïc caùi môø khaùch quan bao nhieâu thì ñoä chính xaùc caøn g cao baáy nhieâu. Traùi laïi, hieän töôïng mô hoà chæ laø rieâng cuûa ngoân ngöõ vaø cuûa nhaän thöùc, laø khuyeát ñieåm cuûa moät nhaän thöùc hoaëc cuûa moät caùch dieãn ñaït baèng ngoân ngöõ (tröø tröôøng hôïp mô hoà coá yù) khoâng phaân bieät roõ raøng giöõa nhöõng caùi thaät ra coù ranh giôùi döùt khoaùt.” (2003. Tr 74).
Coù theå noùi raèng nhöõng gôïi daãn coù tính chaát tieân phong cuûa Hoaøng Pheâ veà loâ gích môø ñaõ goùp phaàn kích thích, ñònh höôùng cho moät höôùng nghieân cöùu ngoân ngöõ môùi ôû Vieät Nam. Nguyeãn Ñöùc Daân cuõng laø moät nhaø nghieân cöùu coù nhieàu ñoùng goùp lôùn veà lyù thuyeát loâ gích môø ôû Vieät Nam. Nhöõng ñoùng goùp cuûa oâng theå hieän roõ neùt qua caùc coâng trình sau :  Loâ gích – Ngöõ nghóa – Cuù phaùp. 1987  Caâu sai vaø caâu mô hoà ( vieát chung vôùi Traàn Thò Ngoïc Lang ) 1992.  Tieáng Vieät ( duøng cho ñaïi hoïc ñaïi cöông ) 1998.  Loâ gích vaø tieáng Vieät. 1999.  Noãi oan thì, laø, maø. 2002. Trong nhöõng coâng trình treân thì coâng trình (1999) laø coâng trình theå hieän roõ nhaát quan ñieåm cuûa Nguyeãn Ñöùc Daân veà loâ gích môø. OÂng vieát: Loâ gích môø “ theå hieän caùc caáp ñoä vaø phaïm vi cuûa giaù trò chaân lyù” (Tr 107). Theo oâng, phaïm vi cuûa giaù trò chaân lyù trong loâ gích môø khaùc vôùi trong loâ gích truyeàn thoáng. Neáu loâ gích truyeàn thoáng chæ nhaän moät trong hai giaù trò sai (0) vaø ñuùng (1) thì trong loâ gích môø, phaïm vi cuûa giaù trò chaân lyù laïi dao ñoäng trong khoaûng ( 0, 1 ). OÂng neâu ví duï (1) Anh Ba ñöùng tröôùc ngoâi nhaø. (2) Laáy chai röôïu, roùt ra maáy ly roài chuùng ta noùi : (2a) Trong chai, röôïu coøn ñaày 9/ 10. Roùt tieáp ly nöõa, chuùng ta noùi : (2b). Trong chai, röôïu coøn ñaày 8/10. Quaù trình ñoù tieáp tuïc, chuùng ta ñöôïc haøng loaït caùc phaùn ñoaùn töông töï (2c). Trong chai, röôïu coøn ñaày 7/10. …. (2d). Trong chai, röôïu coøn ñaày 3/10. (2e). Trong chai, röôïu coøn ñaày 1/10. Theo oâng, caâu (1) seõ ñuùng trong tröôøng hôïp anh Ba ôû vò trí ñöôïc coi laø phía tröôùc cuûa ngoâi nhaø ( hieåu moät caùch töông ñoái ) vaø ôû moät khoaûng caùch nhaát ñònh vôùi ngoâi nhaø, chaúng haïn laø 5 m. Neáu anh Ba caùch ngoâi nhaø 500 m thì caâu (1) seõ sai. Coù moät vaán ñeà ñaët ra laø: Neáu khoaûng caùch töø anh Ba ñeán ngoâi nhaø taêng daàn, chaúng haïn: 20m - 50m - 100m - 200m… thì seõ coù nhöõng khoaûng caùch maø moät soá
ngöôøi cho raèng noùi nhö caâu (1) ñuùng, nhöng moät soá ngöôøi khaùc laïi cho raèng noùi nhö vaäy sai. Tyû leä naøy thay ñoåi theo khoaûng caùch, anh Ba caøng ñöùng gaàn nhaø thì tyû leä ngöôøi baûo ñuùng caøng nhieàu vaø tyû leä naøy seõ giaûm daàn khi anh Ba caøng caùch xa nhaø. Tính ñuùng (1), sai (0) trong caâu naøy laø khoâng roõ raøng. Noùi khaùc ñi laø ñöôïc xaùc ñònh moät caùch môø. Trong caâu (2), neáu chai röôïu vôi ñi tôùi moät möùc x% naøo ñoù thì ngöôøi ta seõ phaûi thay “coøn ñaày” baèng “chæ coøn”. Nhöng raát khoù xaùc ñònh caùi ranh giôùi x% aáy laø bao nhieâu. Nghóa laø seõ naûy sinh tình huoáng nhö caâu (1). Töùc laø tính ñuùng sai trong tröôøng hôïp naøy cuõng chæ laø töông ñoái, ñöôïc xaùc ñònh moät caùch môø xong vaãn ñuùng vôùi moät tyû leä naøo ñoù. Trong coâng trình (1999) Nguyeãn Ñöùc Daân coøn ñaët ra nhöõng vaán ñeà sau: Thöù nhaát, caùch hieåu vaø xaùc ñònh löôïng töø phaûi tuøy vaøo tình huoáng cuï theå ( Tr 107 ). OÂng ñöa ví duï vaø chöùng minh: (3). Moät soá hoïc sinh trong lôùp chuyeân toaùn naøy say meâ vaên hoïc. (4). Moät soá nhaø toaùn hoïc meâ vaên hoïc. (5). Nhieàu hoïc sinh trong lôùp chuyeân toaùn naøy say meâ vaên hoïc. (6). Nhieàu nhaø toaùn hoïc meâ vaên hoïc. OÂng ñaët ra vaán ñeà: Giôùi haïn treân cuûa moät soá laø bao nhieâu vaø giôùi haïn döôùi cuûa nhieàu laø bao nhieâu ? vaø khaúng ñònh raèng: Giôùi haïn ñoù seõ khaùc nhau tuyø tröôøng hôïp. Chaúng haïn trong caâu (3) “ moät soá < 15”, Trong caâu (4) “moät soá < 40”. Trong caâu (5) thì “ nhieàu > 15” nhöng ôû caâu (6) thì “ nhieàu > 40”. Thöù hai, oâng chæ ra raèng: Treân thöïc teá, coøn toàn taïi nhöõng caùch ñaùnh giaù khaùc nhau cho moät hieän töôïng môø (Tr 108). Chaúng haïn: Baèng vieäc khaûo saùt meänh ñeà “X thì cao” oâng ñaõ chöùng minh ñöôïc söï phaân chia chieàu cao cuûa con ngöôøi thaønh caùc thang ñoä nhö: Cöïc kì cao - raát cao – cao - khaù cao - hôi cao - trung bình – thaáp - raát thaáp… hoaëc thaønh hai giaù trò cao; thaáp hay baèng nhöõng chæ soá cuï theå nhö 1,58m; 1,65m; 1,70m… laø voõ ñoaùn. Bôûi vieäc xaùc ñònh tính töø cao cuõng chæ laø töông ñoái (do khoâng coù moät ñoái töôïng naøo cuï theå).Vaø keát quaû seõ laø khaùc nhau neáu ñoái töôïng khaûo saùt thuoäc veà nhöõng giôùi tính, ñoä tuoåi, daân toäc… khaùc nhau. OÂng keát luaän: “Töø moät caùi chuaån chieàu cao cho moät loaïi ñoái töôïng cuï theå naøo ñoù maø daãn tôùi söï xaùc ñònh veà möùc ñoä raát cao, khaù cao, cao, hôi thaáp, thaáp vaø raát thaáp cuõng cho loaïi ñoái töôïng ñoù”. (1999. Tr109)
Nguyeãn Ñöùc Daân coøn giôùi thieäu phöông phaùp ñaùnh giaù ñoä môø cuûa Zadh, Mc. Cawley, tieán haønh so saùnh, ñaùnh giaù öu, nhöôïc cuûa töøng phöông phaùp, chæ ra giôùi haïn, tieàm naêng cuûa töøng phöông phaùp trong thöïc tieãn. (chi tieát xin xem NÑD. 1999. Tr 110-113 ). Baøn veà phaïm vi cuûa giaù trò chaân lyù trong loâ gích môø oâng ñöa ra moät keát luaän quan troïng laø: “giaù trò chaân lyù cuûa moät phaùn ñoaùn tuy khoù coù theå xaùc ñònh chính xaùc baèng moät tyû leä cuï theå nhöng hoaøn toaøn coù theå xaùc ñònh trong moät phaïm vi naøo ñoù. (Tr.115) Chaúng haïn: (7). Treân moät soá phöông dieän, Nha Trang laø moät thaønh phoá ñeïp. (8). Treân haàu heát caùc phöông dieän, Ñaø Laït laø moät thaønh phoá ñeïp. (9). Ñaø Laït laø moät thaønh phoá ñeïp. (10). Paris laø moät thaønh phoá ñeïp. Caùc caâu (7, 8 ) cho thaáy: Ñeå ñaùnh giaù moät thaønh phoá ñeïp, ngöôøi ta coù nhieàu tieâu chí khaùc nhau. Vaø do vaäy, caùc caâu (9 ;10) caàn ñöôïc hieåu laø khoâng phaûi veà taát caû caùc tieâu chí cho moät thaønh phoá ñeïp thì Ñaø Laït vaø Paris ñeàu coù. Nhöõng caâu (9,10) thaät ra laø nhöõng phaùn ñoaùn veà loaïi coøn caùc caâu (7, 8) laø nhöõng phaùn ñoaùn veà phaïm vi. Nhö vaäy laø vôùi coâng trình (1999), Nguyeãn Ñöùc Daân cuõng ñaõ trôû thaønh moät nhaø nghieân cöùu coù ñoùng goùp raát lôùn veà lyù thuyeát loâ gích môø ôû Vieät Nam. Hoà Leâ laø nhaø nghieân cöùu ngoân ngöõ hoïc thöù ba ôû Vieät Nam ñeà caäp tôùi vaán ñeà loâ gích môø qua hai coâng trình:  Cuù phaùp tieáng Vieät quyeån III, cuù phaùp tình huoáng.1993.  Quy luaät ngoân ngöõ. Quyeån 2. Tính quy luaät cuûa cô cheá ngoân giao. 1996. Moät trong nhöõng noäi dung troïng taâm cuûa coâng trình (1993) laø vaán ñeà: khaû naêng chöùa loâ gích môø trong phaùt ngoân. Trong toång soá VI chöông cuûa coâng trình, oâng ñaõ daønh moät phaàn cuûa chöông VI ñeå baøn veà vaán ñeà loâ gích môø trong phaùt ngoân . Caùc vaán ñeà ñöôïc ñaët ra vaø giaûi thuyeát trong chöông VI cuûa coâng trình naøy laø: Phaïm vi cuûa caùc taäp hôïp môø; Vai troø cuûa caùc taäp hôïp môø trong phaùt ngoân; Moái lieân heä giöõa vieäc söû duïng loâ gích môø vôùi tính loät taû vaø tính haøm suùc trong phaùt ngoân. Veà vaán ñeà phaïm vi cuûa caùc taäp hôïp môø, oâng ñaõ chæ ra vaø chöùng minh raát thuyeát phuïc raèng: Danh töø, soá töø, tính töø, ñoäng töø, ñaïi töø, tình thaùi töø… ñeàu aån chöùa tieàm naêng taïo ra taäp hôïp môø beân caïnh nhöõng taäp hôïp toû.
Veà vai troø cuûa taäp hôïp môø trong phaùt ngoân oâng cuõng chæ ra raèng: trong loaïi phaùt ngoân phi nhaän thöùc nhö (Taâm ôi !; Ñau quaù !…) thì söï toàn taïi/ khoâng toàn taïi taäp hôïp môø khoâng coù lieân quan gì ñeán tính töông thích/ baát töông thích cuûa phaùt ngoân. Traùi laïi, trong loaïi phaùt ngoân nhaän thöùc nhö (Coù leõ noù muoán thi vaøo ñaïi hoïc kieán truùc…) thì söï toàn taïi/ khoâng toàn taïi taäp hôïp môø bieåu thò moät nhaän thöùc coù tính tuông thích hay baát töông thích veà nhöõng ñieàu maø ngöôøi phaùt ngoân phaûn aùnh, vaø coâng chuùng coù quyeàn xeùt veà tính töông thích/ baát töông thích aáy. Töông thích, baát töông thích trong phaùt ngoân ñöôïc oâng hieåu laø: Söï phuø hôïp/ khoâng phuø hôïp cuûa phaùt ngoân vôùi ngöõ huoáng; söï phuø hôïp/ khoâng phuø hôïp vôùi hieän töôïng ñöôïc phaûn aùnh (hieän töôïng môø; hieän töôïng toû, hay vöøa môø vöøa toû). Theo Hoà Leâ, vieäc söû duïng loâ gích môø coù lieân quan ôû moät möùc ñoä naøo ñoù ñeán tính loät taû vaø tính haøm suùc cuûa phaùt ngoân. Qua vieäc tìm hieåu lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà loâ gích môø, chuùng ta coù theå ruùt ra ñöôïc moät soá nhaän xeùt sau: Thöù nhaát, loâ gích môø laø moät phoå nieäm ngoân ngöõ, ñaõ ñöôïc tieán haønh tìm hieåu töø nhöõng thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû XX treân nhieàu cöù lieäu ngoân ngöõ thuoäc nhöõng loaïi hình khaùc nhau trong ñoù coù tieáng Vieät. Thöù hai, ôû nhöõng möùc ñoä vaø goùc ñoä khaùc nhau, vaán ñeà ñaõ ñöôïc nhaän dieän, khaûo saùt, mieâu taû, phaân loaïi vaø öùng duïng vaøo vieäc lyù giaûi ngoân ngöõ töï nhieân, ngoân ngöõ trong vaên baûn. Vaán ñeà loâ gích môø coøn ñöôïc öùng duïng vaøo coâng taùc bieân soaïn töø ñieån, ngoân ngöõ maùy, daïy vaø hoïc tieáng… Thöù ba, caùch hieåu veà loâ gích môø cuûa hoï veà cô baûn laø gioáng vôùi ñònh nghóa veà loâ gích môø trong töø ñieån cuûa Asher: Fuzzy logic: “A system of thought involving approximate reasoning in which truth values and quantifiers are seen as possibility distributions difined, eg., as ‘true’, ‘very true’, ‘many’, ‘not many’, etc.” ( Asher R. [ed] 1994. The Encyclopedia of Language and Linguistics. Oxford: Pergamon Press, tr. 5125, Volume 10). Taïm dòch: Loâ gích môø laø moät heä thoáng yù töôûng (suy nghó) lieân quan ñeán söï laäp luaän gaàn ñuùng trong ñoù caùc chaân giaù trò vaø soá löôïng ñöôïc xem xeùt nhö laø söï phaân boá caùc khaû naêng coù tính xaùc ñònh nhö ‘ñuùng’, ‘raát ñuùng’, ‘nhieàu’, ‘khoâng nhieàu’”…
Thöù tö, vaán ñeà naøy coøn phaûi tieáp tuïc ñöôïc ñaàu tö nghieân cöùu, hoaøn chænh heä thoáng thuaät ngöõ, phöông phaùp… Maët khaùc, caàn tieáp tuïc khaûo saùt theâm treân caùc cöù lieäu ngoân ngöõ môùi, döôùi nhieàu goùc ñoä khaùc nhau, trong ñoù coù ngoân ngöõ ngheä thuaät. 3. MUÏC ÑÍCH CUÛA LUAÄN VAÊN. Ngoaøi kyø voïng keá thöøa keát quaû nghieân cöùu cuûa nhöõng nhaø ngoân ngöõ hoïc ñi tröôùc, luaän vaên coøn nhaèm vaøo nhöõng muïc ñích sau: - Xaùc ñònh ranh giôùi giöõa loâ gích môø trong hieän thöïc vaø loâ gích môø trong tö duy. - Xaùc ñònh söï khaùc bieät giöõa loâ gích môø trong tö duy khoa hoïc, tö duy haønh chính vaø tö duy ngheä thuaät. - Tö duy ngheä thuaät raát ña daïng, goàm coù nhöõng loaïi nhö: Tö duy hoäi hoaï, tö duy aâm nhaïc, tö duy saân khaáu, tö duy vuõ ñaïo… vaø tö duy vaên hoïc. Tö duy vaên hoïc laïi phaân ra hai loaïi chính laø tö duy trong truyeän vaø tö duy trong thô. Muïc ñích cuûa luaän vaên laø xaùc ñònh baûn chaát cuûa loâ gích môø trong tö duy truyeän. Tieáp ñoù, phaûi tìm ra nhöõng kieåu loâ gích môø trong truyeän, taäp trung vaøo caùc kieåu loâ gích môø trong taùc phaåm cuûa Nam Cao. - Cuoái cuøng, phaûi ñöa ra nhöõng nhaän ñònh veà taùc duïng ngheä thuaät vaø yù nghóa vaên hoaù cuûa nhöõng kieåu loâ gích môø trong truyeän, laáy taùc phaåm cuûa Nam Cao laøm ñieåm töïa ñeå phaân tích. Qua ñoù coù theå lieân heä ñeán thöïc tieãn giaûng daïy vaên hoïc laâu nay, phaùt hieän nhöõng ñieåm thieáu soùt trong giaûng daïy vì chöa nhaän thöùc roõ vaø khai thaùc ñuùng nhöõng ñieåm teá nhò mang tính vaên hoaù- nhaân vaên trong loâ gích môø cuûa vaên hoïc. 4. PHAÏM VI VAØ NGUOÀN NGÖÕ LIEÄU CUÛA LUAÄN VAÊN. Nhö treân ñaõ noùi, luaän vaên seõ taäp trung phaân tích loâ gích môø trong taùc phaåm cuûa Nam Cao. Vì vaäy, phaïm vi cuûa luaän vaên cuõng seõ laø taát caû nhöõng tröôøng hôïp chöùa loâ gích môø trong nhöõng taùc phaåm aáy. Tuy nhieân, vôùi moät dung löôïng taùc phaåm khaù ñoà soä (treân naêm chuïc taùc phaåm vôùi caû ngaøn trang saùch) neân ñeå coù theå bao quaùt ñöôïc toaøn boä loâ gích môø trong moät khoái ngöõ lieäu ñoà soä nhö vaäy, luaän vaên seõ ñi vaøo ñieåm roài tieáp ñoù môùi toûa ra dieän. Ñieåm maø chuùng toâi choïn laø truyeän “Chí Pheøo”. Ñaây laø moät trong nhöõng truyeän ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu trong nhöõng naêm qua, phoå bieán roäng, coù soá trang vöøa phaûi (38 trang), khoâng quaù ngaén nhö truyeän “Ngheøo” chæ coù 06 trang, khoâng quaù daøi nhö
“Soáng moøn” tôùi 250 trang. Töø caùi ñieåm aáy, luaän vaên seõ coù cô sôû ñeå raø soaùt caùc tröôøng hôïp khaùc coù chöùa loâ gích môø trong nhöõng taùc phaåm khaùc cuûa Nam Cao. Nguoàn ngöõ lieäu maø luaän vaên söû duïng laø “Tuyeån taäp Nam Cao, taäp I, II, Nxb vaên hoïc, 2002”. 5. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU. Veà phöông phaùp nghieân cöùu, chuùng toâi chuû yeáu söû duïng nhöõng phöông phaùp sau:  Phöông phaùp phaân tích vaø mieâu taû ñoàng ñaïi.  Phöông phaùp so saùnh ñoái chieáu.  Phöông phaùp ñieàu tra thoáng keâ. 6. YÙ NGHÓA KHOA HOÏC VAØ THÖÏC TIEÃN CUÛA LUAÄN VAÊN. 6.1 YÙ nghóa khoa hoïc. Qua vieäc thöïc hieän luaän vaên, chuùng toâi hy voïng seõ tìm ra caùc loaïi loâ gích môø trong hieän thöïc cuõng nhö trong tö duy, vaø nhaát laø seõ xaùc ñònh ñöôïc caùc kieåu loâ gích môø trong tö duy vaên hoïc maø tieâu bieåu laø trong taùc phaåm cuûa Nam Cao. 6.2 YÙ nghóa thöïc tieãn . Keát quaû nghieân cöùu cuûa luaän vaên seõ goùp phaàn phuïc vuï cho coâng taùc bieân soaïn giaùo trình lyù luaän vaên hoïc, phöông phaùp phaân tích taùc phaåm vaên chöông, daïy vaø hoïc tieáng Vieät. Noù cuõng coù theå goùp phaàn môû roäng bieân ñoä nghóa vaø ñònh nghóa trong töø ñieån phoå thoâng, nhaát laø töø ñieån phoå thoâng loaïi lôùn. 7. BOÁ CUÏC CUÛA LUAÄN VAÊN. Ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, luaän vaên coøn coù caùc chöông sau: Chöông I: Loâ gích môø trong caùc loaïi vaên baûn. Chöông II: Loâ gích môø trong truyeän ngaén Chí Pheøo cuûa nhaø vaên Nam Cao. Chöông III: Toång quan veà nhöõng kieåu loâ gích môø trong taùc phaåm cuûa nhaø vaên Nam Cao Chöông IV: YÙ nghóa vaên hoaù trong vieäc söû duïng caùc kieåu loâ gích môø cuûa nhaø vaên Nam Cao. Luaän vaên coøn goàm caùc baûng phuï luïc sau:  Phuï luïc 1: Vaên baûn taùc phaåm “Tuyeân ngoân ñoäc laäp” cuûa Hoà Chuû Tòch.  Phuï luïc 2: Vaên baûn baøi baùo “Chuû nghóa tö baûn thaân höõu” cuûa Nguyeãn Só Duõng, baùo phaùp luaät Tp HCM 13/ 11/ 2003.
 Phuï luïc 3: Danh muïc caùc taùc phaåm cuûa Nam Cao phuïc vuï cho coâng taùc nghieân cöùu cuûa luaän vaên.  Phuï luïc 4: Moät soá ñoà thò trong coâng trình (2003) cuûa Hoaøng Pheâ.
CHÖÔNG I LOÂ GÍCH MÔØ TRONG CAÙC LOAÏI VAÊN BAÛN 1. Loâ gích môø trong hieän thöïc vaø trong tö duy Nhìn laïi lòch söû cuûa nhaân loaïi ta thaáy: Nhu caàu nhaän thöùc vaø lyù giaûi hieän thöïc khaùch quan (HTKQ) laø moät vaán ñeà coù tính lòch söû (töø ngaây thô, thuaàn phaùc tôùi tónh taïi roài bieän chöùng). Vaø töông öùng vôùi töøng giai ñoaïn ñoù laø caùc hình thöùc: Phi loâ gích, loâ gích hình thöùc löôõng trò (Aristote), loâ gích ña trò (J.Lu kasiewicz…), loâ gích môø (A.Zadeh…), loâ gích bieän chöùng (Marx, Engels, Lenin). Söï phaùt trieån ñi leân veà phöông phaùp nhaän thöùc vaø tö duy noùi treân theå hieän söï tieán boä cuûa loaøi ngöôøi ñoàng thôøi cuõng theå hieän tính hai maët cuûa HTKQ: Vöøa tónh taïi vöøa bieán chuyeån khoâng ngöøng. Cho neân, ñeå nhaän thöùc söï vaät chính xaùc, coù hieäu quaû chuùng ta vöøa phaûi taïm thôøi coâ laäp noù vöøa phaûi nhaän thöùc noù trong quaù trình phaùt trieån vôùi moái quan heä phöùc taïp voán coù cuûa noù. Vaø nhö vaäy, tö duy cuûa con ngöôøi khoâng nhöõng phaûi söû duïng tôùi phaùn ñoaùn, khaùi nieäm, suy luaän… maø coøn phaûi heát söùc linh hoaït. Thöïc tieãn ñaõ chöùng thöïc raèng: Chæ coù kieåu tö duy linh hoaït môùi coù theå naém baét söï vaät trong tính toaøn veïn, vaän ñoäng cuøng vôùi nhöõng moái quan heä cuûa noù. Loâ gích môø (fuzzy logic) ra ñôøi, cuøng vôùi loâ gích bieän chöùng chính laø nhöõng phöông phaùp tö duy linh hoaït nhaèm boå khuyeát cho loâ gích hình thöùc, laø moät trong nhöõng ñieàu kieän caàn ñeå nhaän thöùc HTKQ. Ra ñôøi töø loâ gích ba trò cuûa J.Lu kasiewicz (1920), E.L. Post (1921), B.So. Bocinski (1933), J. S. Lupecki (1938)… Loâ gích môø coøn coù nguoàn goác töø heä thoáng loâ gích boán trò cuûa Benap (1977). Ngöôøi coù coâng lôùn trong vieäc xaây döïng lyù thuyeát loâ gích môø laø nhaø toaùn hoïc ngöôøi Myõ Lotfi A. Sker. Zadeh… (xin xem laïi phaàn môû ñaàu). Theo noäi dung cuûa lyù thuyeát naøy thì moái quan heä, ranh giôùi giöõa nhöõng söï vaät, khaùi nieäm… trong HTKQ laø khoâng hoaøn toaøn roõ raøng, vöøa môø vöøa toû, chaúng haïn: Trong moät lôùp hoïc coù 30 hoïc sinh. Coù hoïc sinh nöõ, coù hoïc sinh nam. Coù hoïc sinh gioûi, khaù, trung bình, keùm. Hoïc sinh nöõ, chaúng haïn, laøm thaønh moät taäp hôïp, hoïc sinh khaù cuõng laøm thaønh moät taäp hôïp. Baát cöù hoïc sinh naøo cuõng hoaëc laø nöõ (laø moät phaàn töû cuûa hoïc sinh nöõ), hoaëc khoâng phaûi laø nöõ (ôû ngoaøi taäp hôïp naøy), cho neân taäp hôïp hoïc sinh nöõ coù bao nhieâu ngöôøi laø moät soá hoaøn toaøn xaùc ñònh (chaúng haïn laø 16). Nhöng khoâng phaûi baát cöù hoïc sinh naøo cuõng hoaëc laø khaù (laø moät phaàn töû cuûa taäp hôïp hoïc sinh khaù), hoaëc laø khoâng khaù (ôû ngoaøi taäp hôïp naøy), maø coù moät soá coù theå cho laø
khaù cuõng ñöôïc, maø cho laø gioûi, chöù khoâng phaûi chæ laø khaù cuõng ñöôïc. Vaø cuõng coù moät soá cho laø khaù cuõng ñöôïc, maø cho laø trung bình, chöù chöa laø khaù cuõng ñöôïc. Taäp hôïp hoïc sinh khaù coù bao nhieâu ngöôøi laø moät con soá khoâng theå xaùc ñònh döùt khoaùt. Noù laø moät taäp hôïp con môø trong taäp hôïp caùc hoïc sinh cuûa lôùp. Töông töï nhö vaäy, ranh giôùi giöõa caùc khaùi nieäm nhö Ñeïp, xaáu; Söôùng, khoå; Nhieàu, ít… trong thöïc tieãn cuõng ñöôïc xaùc ñònh moät caùch môø, tuyø thuoäc raát nhieàu ñieàu kieän, hoaøn caûnh khaùc nhau. Ñieàu naøy daãn tôùi moät heä quaû quan troïng laø: Tö duy, muoán phaûn aùnh ñuùng vaø trung thöïc noäi haøm vaø ngoaïi dieân cuûa nhöõng khaùi nieäm treân thì phaûi xaùc ñònh moät caùch môø vaø coù môø môùi ñuùng. Vaø nhö vaäy laø: Tö duy, vôùi ñaëc ñieåm môø coù cô sôû khaùch quan laø töø HTKQ môø vaø tính loâ gích - môø laø moät ñaëc tröng cuûa tö duy nhaân loaïi vaø khoâng coù caùch khaùi quaùt naøo saâu saéc baèng caùch khaùi quaùt môø. Vaên baûn laø saûn phaåm cuûa tö duy con ngöôøi, laø keát quaû cuûa quaù trình nhaän thöùc coù tính chuû quan cuûa con ngöôøi veà HTKQ, laø hieän thöïc tröïc tieáp cuûa tö töôûng neân veà maët lyù luaän noù phaûi haøm chöùa loâ gích môø. Leõ ñöông nhieân, tuøy vaøo töøng loaïi vaên baûn, tuøy vaøo taàm khaùi quaùt cuûa ngöôøi taïo vaên baûn, tuøy vaøo ñoái töôïng, muïc ñích, noäi dung, hoaøn caûnh, loaïi hình ngoân ngöõ… maø möùc ñoä ñaäm, nhaït coù khaùc nhau, hình thöùc ngoân töø coù khaùc nhau. Nhöõng muïc tieáp theo cuûa chöông naøy chuùng toâi seõ coá gaéng laøm saùng toû phaàn naøo nhöõng nhaän ñònh treân. 2. Toång luaän chung veà vaên baûn. Trong thöïc teá, coù khaù nhieàu quan nieäm khaùc nhau veà khaùi nieäm vaên baûn, ñaëc tröng cuûa vaên baûn, tieâu chí phaân loaïi vaên baûn… (xin xem Dieäp Quang Ban 1999; Traàn Ngoïc Theâm 2000…). Sau ñaây laø quan nieäm cuûa chuùng toâi veà nhöõng vaán ñeà treân: Vaên baûn (text) laø chænh theå cuûa moät saûn phaåm vieát ñeå dieãn ñaït troïn veïn yù kieán veà moät vaán ñeà hoaëc veà moät heä thoáng vaán ñeà naøo ñoù. Veà ñaëc tröng cuûa vaên baûn, chuùng toâi ñoàng yù vôùi nhöõng ñaëc tröng do Dieäp Quang Ban ñöa ra trong coâng trình (1999) nhöng coù boå sung theâm moät ñaëc tröng laø coù tính môø (veà cô sôû lyù luaän cuûa ñaëc tröng naøy xin xem muïc 1 cuûa chöông I).Vaø nhö vaäy vaên baûn seõ goàm nhöõng ñaëc tröng sau: (1) Coù ñích hay chuû ñònh cuûa ngöôøi noùi. (2) Coù ñeà taøi, chuû ñeà xaùc ñònh. (3) Coù tính maïch laïc vaø lieân keát.
(4) Goàm nhieàu caâu vaø phaùt ngoân noái tieáp. (5) Coù tính ñònh bieân. (6) Coù tính môø trong nhieàu tröôøng hôïp. (ñaëc tröng do chuùng toâi boå sung ). Veà phaân loaïi vaên baûn, chuùng toâi nhaát trí vôùi quan nieäm phaân chia vaên baûn thaønh 5 loaïi sau: (1) Vaên baûn chính luaän. (2) Vaên baûn haønh chính coâng vuï. (3) Vaên baûn khoa hoïc. (4) Vaên baûn ngheä thuaät. (5) Vaên baûn baùo chí thoâng tin. Ñeå laøm roõ ñieåm phoå quaùt cuûa loâ gích môø trong caùc loaïi vaên baûn, ñoàng thôøi chæ ra möùc ñoä, nhöõng ñieåm rieâng khaùc trong vieäc söû duïng loâ gích môø cuûa töøng loaïi vaên baûn chuùng toâi thaáy caàn thieát phaûi tieán haønh khaûo saùt vieäc söû duïng loâ gích môø trong moät soá vaên baûn thuoäc nhöõng theå loaïi vaên baûn noùi treân. Tuy nhieân, muïc ñích cuûa chuùng toâi trong chöông moät naøy khoâng nhaèm khaûo saùt kó löôõng taát caû caùc bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong töøng loaïi vaên baûn cuõng nhö thoáng keâ ñaày ñuû taát caû caùc kieåu daïng trong töøng loaïi vaên baûn trong caùc phong caùch ngoân ngöõ khaùc nhau vì ñoù laø coâng vieäc vöôït ra khoûi giôùi haïn cuûa luaän vaên cuõng nhö naêng löïc cuûa baûn thaân, caàn ñeán thôøi gian, söùc löïc vaø trí tueä cuûa nhieàu ngöôøi. Trong luaän vaên naøy, chuùng toâi chæ ñaët ra muïc ñích chöùng minh söï toàn taïi/ khoâng toàn taïi cuûa loâ gích môø trong caùc daïng vaên baûn, trong caùc phong caùch ngoân ngöõ khaùc nhau. Böôùc ñaàu chæ ra moät vaøi bieåu hieän cuûa chuùng trong caùc daïng vaên baûn, trong caùc phong caùch ngoân ngöõ aáy. Bôûi vaäy, ngöõ lieäu maø chuùng toâi khaûo saùt chaéc chaén seõ khoâng ñaày ñuû maø coù tính giôùi haïn trong moät soá vaên baûn thuoäc nhöõng phong caùch ngoân ngöõ khaùc nhau, thuoäc nhöõng phaân ngaønh cuûa nhöõng chuyeân ngaønh gioáng hoaëc khaùc nhau. 3. Moät soá bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong vaên baûn khoa hoïc Vaên baûn khoa hoïc (VBKH) laø moät kieåu vaên baûn duøng cho caùc muïc ñích dieãn ñaït chuyeân moân saâu. Noù coù nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät sau ñaây: - Duøng nhieàu thuaät ngöõ khoa hoïc, coù söï khaùi quaùt cao. - Caùc phaùt ngoân haøm chöùa nhieàu laäp luaän khoa hoïc, theå hieän chaát löôïng tö duy cao.
- Caâu ñieàu kieän -heä quaû vaø caâu gheùp ñöôïc söû duïng nhieàu, coù söï lieân heä giöõa caùc veá trong caâu vaø giöõa caùc phaùt ngoân vôùi nhau, theå hieän nhöõng luaän cöù khoa hoïc chaët cheõ. Vì vaäy, ñoä dö thöøa trong caùc phaùt ngoân noùi chung laø ít nhaát so vôùi ñoä dö thöøa trong caùc daïng vaên baûn khaùc. VBKH goàm coù hai caáp ñoä: - Caáp ñoä phoå thoâng. Chaúng haïn nhö SGK phoå thoâng, saùch phoå bieán kieán thöùc caùc loaïi… - Caáp ñoä chuyeân saâu. Chaúng haïn nhö nhöõng coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc chuyeân ngaønh, luaän vaên thaïc só, tieán só… Theo chuùng toâi, ñaây laø nhöõng vaên baûn ñieån hình nhaát cho daïng VBKH caàn ñöôïc khaûo saùt ñeå phaùt hieän vieäc söû duïng loâ gích môø trong dieãn ñaït, truyeàn taûi thoâng tin khoa hoïc. Theá nhöng, do giôùi haïn veà dung löôïng, chuùng toâi chæ tieán haønh choïn ngaãu nhieân moät soá vaán ñeà cô baûn hay moät soá ñoaïn, chöông, muïc trong moät soá coâng trình khoa hoïc xaõ hoäi (ngoân ngöõ hoïc) laøm ñoái töôïng ñeå khaûo saùt – moät lónh vöïc ñang coù söï xaâm nhaäp maïnh meõ cuûa nhieàu ngaønh khoa hoïc khaùc. Trong khi löïa choïn chuùng toâi coá gaéng tuyeån löïa nhöõng coâng trình, nhöõng chuyeân luaän coù uy tín, coù tieáng vang trong giôùi nghieân cöùu Vieät ngöõ hoïc, coù giaù trò khoa hoïc cao, taàm khaùi quaùt lôùn. Keát quaû xöû lyù cuûa chuùng toâi cho thaáy: Trong vaên baûn khoa hoïc cuõng tìm thaáy nhieàu bieåu hieän cuûa loâ gích môø nhö loâ gích môø ñònh danh, loâ gích môø khaùi quaùt… Chaúng haïn: ÔÛ lónh vöïc ngöõ phaùp (syntactics), Lónh vöïc thöôøng ñöôïc coi laø lónh vöïc cuûa nhöõng thao taùc coù tính hình thöùc thì nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø cuõng laø thöôøng gaëp, thöôøng thaáy. Ví duï nhö trong vieäc ñònh danh ñôn vò cô baûn, nhoû nhaát, coù nghóa, ñôn vò caáu taïo töø chung cho caû töø vöïng laãn ngöõ phaùp laø: Hình vò (Xonlxhev), ngöõ vò (Nguyeãn Kim Thaûn), nguyeân vò (Hoà Leâ), töø (Cao Xuaân Haïo)… ÔÛ vieäc ñònh danh ñôn vò cuù phaùp töông ñöông töø (phöùc taïp veà caáu truùc hôn töø) laø nhoùm töø, töø toå, cuïm töø, ngöõ … ÔÛ vieäc ñònh danh ñôn vò ôû caáp chuyeån tieáp laø cuù (Tröông Vaên Chình vaø Nguyeãn Hieán Leâ), meänh ñeà (Traàn Troïng Kim), töø toå töôøng thuaät, cuïm töø chuû vò (Nguyeãn Kim Thaûn), ngöõ ñoaïn thuyeát tính chöa keát thuùc ôû caáp ñoä chuyeån tieáp töø ngöõ sang caâu (Löu Vaân Laêng), tieåu cuù (Cao Xuaân Haïo)…. ÔÛ lónh vöïc ngöõ nghóa hoïc (Semantisc) nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø ñònh danh theå hieän ôû vieäc caáp cho nhöõng khaùi nieäm cô baûn lieân quan ñeán nghóa cuûa töø, cuûa caâu… nhöõng noäi haøm, ngoaïi dieân khaùc nhau. Chaúng haïn nhö khaùi nieäm tình thaùi (modality)… (chi tieát veà vaán ñeà naøy xin xem chöông III).
ÔÛ lónh vöïc duïng phaùp (Pragmatics) – lónh vöïc cuûa vieäc söû duïng ngoân töø trong nhöõng tình huoáng cuï theå, vôùi nhöõng muïc ñích cuï theå thì nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø cuõng theå hieän qua vieäc ñònh danh vaø hieåu nhöõng khaùi nieäm lieân quan ñeán lónh vöïc naøy nhö: Caáu truùc ñeà thuyeát cuûa caâu, Caáu truùc thoâng baùo, Caùc hieän töôïng tieâu ñieåm hoùa, Caùc giaù trò ngoân trung… Coù leõ chính vì vaäy cho neân tröôùc khi khaûo saùt ñoái töôïng cuûa moät coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc, caùc nhaø nghieân cöùu thöôøng phaûi ñònh nghóa khaùi nieäm hay neâu ra caùch hieåu vaø quan ñieåm cuûa mình veà khaùi nieäm ñoù. Ngoaøi nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø ñònh danh, trong vaên baûn khoa hoïc loâ gích môø coøn ñöôïc bieåu hieän raát roõ qua nhöõng laäp luaän, dieãn ñaït, ñuùc keát cuûa nhaø khoa hoïc. Chaúng haïn: Song song vôùi vieäc khaùi quaùt tính phoå bieán cuûa moät hieän töôïng hay khi ñöa ra moät quy taéc, caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu caån thaän neâu leân caùc “leä ngoaïi”. Vaø hoï thöôøng söû duïng caùc töø vaø cuïm töø nhö: thoâng thöôøng, coù theå, nhieàu khi, thöôøng laø, coù leõ laø, haàu nhö… Ñaây laø moät phöông phaùp khaùi quaùt meàm deûo, linh hoaït vì trong khoa hoïc xaõ hoäi khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù theå ñöa ra ñöôïc nhöõng con soá tuyeät ñoái chính xaùc, khoâng bao goàm caùc tröôøng hôïp ngoaïi leä. Chaúng haïn, Nguyeãn Taøi Caån khi baøn veà phaïm truø thieát ñònh trong coâng trình chuyeân khaûo “Töø loaïi danh töø trong tieáng Vieät hieän ñaïi”, 1975, chöông IV, Tr 278 ñaõ khaùi quaùt veà hai töø caùc, nhöõng nhö sau: “… Thoâng thöôøng (nhöõng + danh töø) laø moät daïng ñoøi hoûi ñònh ngöõ ôû sau (…) nhöõng tröôøng hôïp naøy, nhieàu khi chuùng ta coù theå thay “caùc” baèng “nhöõng”; sau “caùc” thì ñònh ngöõ coù taùc duïng boå sung, taùc duïng mieâu taû, do ñoù thöôøng coù theå löôïc boû…” (Nhöõng choã in ñaäm vaø gaïch chaân laø do chuùng toâi nhaán maïnh) Cao Xuaân Haïo, khi baøn veà nghóa bieåu hieän cuûa caâu trong phaàn daãn luaän cuûa coâng trình “ Tieáng Vieät- sô thaûo ngöõ phaùp chöùc naêng, Q1”; 1991; Tr 49 cuõng choïn caùch khaùi quaùt nhö ñaõ noùi ôû treân: “… Trong khuoân khoå cuûa phaàn trình baøy khoâng cho pheùp chuùng toâi giôùi thieäu daøi hôn veà quan ñieåm cuûa Halliday cuõng nhö cuûa caùc taùc giaû tröôùc veà bình dieän nghóa bieåu hieän cuûa caâu, maëc daàu ñoù laø lónh vöïc deã tìm thaáy söï töông ñoàng veà cô baûn (…) Duø ngöõ phaùp cuûa caùc ngoân ngöõ coù phaân bieät caùc phaïm truø, caùc chöùc naêng, caùc saéc ñoä tình thaùi moät caùch khaùc nhau ñeán ñaâu thì caùch caûm thuï nhöõng söï tình cuûa theá giôùi hieän thöïc vaãn nhö nhau vaø do ñoù, caùi ñöôïc bieåu hieän phaûi gioáng nhau. Neáu khoâng, khoâng theå naøo coù ñöôïc vieäc dòch thuaät töø ngoân ngöõ naøy sang ngoân ngöõ khaùc, neáu khoâng
keå nhöõng söï nhaàm laãn (…) dòch chæ coù theå laø phaûn ôû nhöõng bình dieän naøo kia, chöù rieâng ôû bình dieän bieåu hieän thì söï töông öùng thöôøng laø hoaøn toaøn.” (Nhöõng choã in ñaäm vaø gaïch chaân laø do chuùng toâi nhaán maïnh) Coù theå noùi raèng, môø veà ñònh danh vaø môø veà khaùi quaùt vöøa laø moät trong nhöõng bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong vaên baûn khoa hoïc vöøa laø moät trong nhöõng bieåu hieän cuûa loái tö duy khoa hoïc: Vöøa cuï theå, roõ raøng, khaùch quan trong chöùng minh vöøa tröøu töôïng, khaùi quaùt trong keát luaän veà baûn chaát cuûa söï vaät hieän töôïng hay khi chæ ra quy luaät, xu höôùng phaùt trieån cuûa söï vaät hieän töôïng trong HTKQ, laøm neân ñieåm khaùc bieät vôùi caùc daïng vaên baûn khaùc. 4. Moät soá bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong vaên baûn baùo chí thoâng tin Vaên baûn baùo chí thoâng tin laø kieåu dieãn ñaït trong caùc baøi ñöa tin, caùc maåu quaûng caùo, tieáp thò hay caùc baøi phoûng vaán, phoùng söï vaø bình luaän tin töùc thôøi söï veà caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Vaên baûn baùo chí thoâng tin coù moät soá nhöõng ñaëc tröng sau ñaây:  Thöôøng tuaân theo nhöõng khuoân maãu vaên baûn vaø coâng thöùc haønh vaên nhaát ñònh cho noäi dung cuûa moãi baøi tin. Thöôøng goàm caùc yeáu toá sau: (1) Thôøi gian (2) Ñòa ñieåm (3) Nhaân vaät/ Söï kieän (4) Dieãn bieán (5) nguyeân nhaân (6) Bình luaän… Töø ngöõ trong nhöõng loaïi baøi ñöa tin phaàn lôùn laø lôùp töø ngöõ chuyeân duøng trong caùc hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc, caùc ñoaøn theå xaõ hoäi. Trong ñoù: Töø ngöõ trong caùc maãu quaûng caùo thöôøng laø teân caùc haøng hoùa (caùc töø chæ ñòa danh, caùc töø chæ phaåm chaát…) Töø ngöõ trong caùc baøi phoûng vaán, phoùng söï thöôøng laø nhöõng töø ngöõ chuyeân duøng trong lónh vöïc ñöôïc tieán haønh phoûng vaán hoaëc laøm phoùng söï. Töø ngöõ trong nhöõng baøi bình luaän thôøi söï thì thieân veà lónh vöïc thôøi söï.  Caáu truùc cuù phaùp thöôøng laëp laïi moät soá kieåu nhaát ñònh. Trong ñoù: Quaûng caùo thöôøng söû duïng caâu ñôn, caùc baøi ñöa tin thöôøng söû duïng nhieàu caâu ñôn hoaëc caâu ñôn coù keát caáu phöùc taïp. Baøi phoûng vaán, phoùng söï thì tuøy lónh vöïc, tuøy noäi dung vaán ñeà maø noù ñi saâu maø söû duïng caáu truùc cuù phaùp giaûn ñôn hoaëc phöùc taïp. Baøi bình luaän thôøi söï thì duøng nhieàu caâu ñeà öùng vaø caâu ñieàu kieän - heä quaû.
Nhìn chung, vaên baûn baùo chí thöôøng höôùng tôùi ñaëc ñieåm ngaén goïn, suùc tích, haáp daãn, kòp thôøi… do noù phaûi ñaùp öùng thoâng tin toái öu trong moät dieän tích khuoân baùo höõu haïn. Keå töø vieäc ñaët tieâu ñeà cho moät baøi ñöa tin, phoùng söï, bình luaän…ñeán caùch mieâu thuaät, keát thuùc chuùng. Keát quaû khaûo saùt böôùc ñaàu cuûa chuùng toâi cho thaáy: Trong vaên baûn baùo chí, coù moät soá bieåu hieän cuûa loâ gích môø sau ñaây: 4.1 Môø veà nguoàn daãn Nguoàn daãn laø moät trong nhöõng phöông thöùc chæ ra, neâu ra hay giôùi thieäu nguoàn tin (nguoàn phaùt tin). Trong vaên baûn baùo chí, noù ñöôïc nhaän bieát qua moät soá kieåu caáu truùc nhö: THEO X + KHUOÂN TIN hay TIN TÖØ X + KHUOÂN TIN… Trong ñoù:  X laø nguoàn phaùt tin. Noù thöôøng laø moät ngöõ danh töø hay laø moät ngöõ ñoäng töø ñaõ ñöôïc danh hoùa, raát ít khi X laø moät töø.  KHUOÂN TIN thöôøng goàm: (1)Thôøi gian (2) Ñòa ñieåm (3) Nhaân vaät/ Söï kieän (4) Dieãn bieán (5) nguyeân nhaân (6) Bình luaän… Chaúng haïn: “Theo öôùc tính cuûa UBDS – GÑ – Treû em, naêm nay Vieät Nam coù khoaûng 500.000 phuï nöõ mang thai…) (Baùo GD  TÑ. 4/11/2003) Caáu truùc nguoàn daãn treân thöôøng ñöôïc söû duïng khi moät kí giaû hay moät tôø baùo vay möôïn, xöû lyù laïi thoâng tin töø moät nguoàn khaùc (daãn giaùn tieáp). Khi söû duïng kieåu daãn naøy thì tôø baùo, kí giaû thöôøng khoâng phaûi chòu traùch nhieäm veà thoâng tin ñöôïc ñöa ra. Caáu truùc nguoàn daãn naøy laø moät trong nhöõng phöông thöùc theå hieän tính khaùch quan cuûa thoâng tin, raát hay ñöôïc söû duïng treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng. Khaûo saùt caáu truùc nguoàn daãn naøy chuùng toâi nhaän thaáy raèng: Beân caïnh chöùc naêng daãn tin, toû hoùa thoâng tin töø moät nguoàn X naøo ñoù thì caáu truùc nguoàn daãn naøy cuõng coøn duøng ñeå môø hoùa thoâng tin töø moät nguoàn phaùt naøo ñoù . Ñaëc bieät laø trong nhöõng tröôøng hôïp “teá nhò” nhö ñeå “baûo veä” nguoàn daãn hay trong nhöõng tröôøng hôïp chöa ñöôïc coâng boá chính thöùc nguoàn daãn tin…. Khi môø hoùa, caáu truùc nguoàn daãn treân thöôøng coù daïng: THEO (moät) X + KHUOÂN TIN hay TIN TÖØ (moät) X + KHUOÂN TIN…
Chaúng haïn: ”Theo moät nguoàn tin töø cô quan coâng an, khoaûng giöõa naêm 2001, thöïc traïng xuoáng caáp cuûa thaûo caàm vieân….” (Bình Döông 5/11) “ Theo tin töø moät caùn boä UBND tænh, ngaøy 1/11 phoù giaùm ñoác laâm tröôøng Koâng K” deù (huyeän Koâng chro, Gia Lai) OÂng Ñoã Vaên Lôïi vöøa bò cô quan ñieàu tra (coâng an Gia Lai) khôûi toá.” (Lao ñoäng 4/11/2003) Theo chuùng toâi, chöùc naêng vaø khaû naêng söû duïng linh hoaït cuûa caáu truùc nguoàn daãn treân vöøa laø moät minh chöùng roõ raøng veà moät trong nhöõng ñaëc ñieåm cuûa kieåu daãn tin thöôøng gaëp trong moät soá theå loaïi cuûa vaên baûn baùo chí vöøa laø moät daãn chöùng chöùng toû kinh nghieäm ngheà nghieäp, baûn lónh, ñaëc ñieåm ngheà nghieäp cuûa ngheà baùo vaø ngöôøi laøm baùo – moät ngheà raát ñaëc bieät: Nhieàu khi ñöùng tröôùc nhöõng söï vieäc teá nhò nhö: khoâng theå noùi thaúng ra, chöa theå noùi thaúng ra… maø vaãn caàn phaûi thoâng tin ñeán baïn ñoïc. 4.2 Môø veà soá löôïng vaø tình thaùi noùi chung Trong moät soá theå loaïi cuûa vaên baûn baùo chí, thöôøng cho pheùp ôû moät möùc ñoä naøo ñoù vieäc söû duïng moät soá phöông thöùc dieãn ñaït, suy luaän môø hay gaàn ñuùng. Ñaëc bieät laø trong moät soá theå loaïi nhö: Bình luaän tin töùc, traû lôøi – hoûi ñaùp trong phoûng vaán, phoùng söï ñieàu tra… Nhöõng suy luaän hay nhöõng kieåu dieãn ñaït nhö vaäy ñaõ goùp phaàn bieåu hieän nhöõng thoâng tin “ngaàm aån” hay nhöõng thoâng tin “chìm” trong ngoân ngöõ baùo chí. Moät loaïi thoâng tin maø nhieàu khi coøn quan troïng hôn caû nhöõng thoâng tin “noåi” treân beà maët, moät loaïi thoâng tin maø khoâng phaûi baát cöù ngöôøi laøm baùo naøo daùm laøm vaø laøm noåi. Sau ñaây chuùng toâi xin trích löôïc moät trong nhöõng baøi vieát coù ñaëc ñieåm nhö vaäy. Baøi vieát coù töïa ñeà “Chuû nghóa tö baûn thaân höõu” Ñaêng trong muïc “Thôøi söï vaø suy ngaãm” Baùo phaùp luaät thaønh phoá Hoà Chí Minh 13/11/2003. Do baøi vieát coù dung löôïng töông ñoái daøi neân chuùng toâi chæ toùm taét caáu truùc cuûa baøi vieát, coøn nguyeân vaên baøi baùo seõ ñöôïc ñöa vaøo phuï luïc soá 02 cuûa luaän vaên. Baøi vieát coù caáu truùc ba phaàn. Trong phaàn thöù nhaát (02 ñoaïn ñaàu), taùc giaû chæ ra nhöõng bieåu hieän cuûa “ chuû nghóa tö baûn thaân höõu” thoâng qua caùc moái lieân heä giöõa caùc doanh nghieäp tö nhaân vôùi caùc quan chöùc nhaø nöôùc, giöõa vieäc boá meï laøm chính trò vôùi vieäc con caùi laøm kinh teá tö nhaân. Trong phaàn thöù hai: Ñaàu tieân, taùc giaû chæ ra taùc haïi gheâ gôùm cuûa “chuû nghóa tö baûn thaân höõu” ñoái vôùi neàn kinh
teá cuûa moät quoác gia (taùc giaû ñöa ra ví duï veà ñaát nöôùc Indonesia döôùi thôøi toång thoáng Suharto vaø nöôùc Nga döôùi thôøi toång thoáng Yeltsin). Tieáp ñoù, laø söï lieân heä vôùi tình hình ôû ñaát nöôùc chuùng ta. Phaàn ba laø phaàn baøy toû quan ñieåm cuûa taùc giaû khi vieát veà vaán ñeà naøy (ñaùnh ñoäng) vaø quan ñieåm cuûa nhaø nöôùc ta ñoái vôùi vaán ñeà “chuû nghóa tö baûn thaân höõu” trong phaùt trieån kinh teá tö nhaân (khoâng chaáp nhaän). Sau ñaây laø ñoaïn vaên coù ñaëc ñieåm môø veà soá löôïng vaø tình thaùi: “ … ÔÛ Vieät Nam ta, bao nhieâu coâng ty tö nhaân ñaõ phaát leân nhôø söï ñôõ ñaàu cuûa caùc quan chöùc nhaø nöôùc? Coù leõ chöa nhieàu. Ít nhaát thì chöa ñeán möùc maø dö luaän xaõ hoäi bò ñaùnh ñoäng. Tuy nhieân, nhöõng moái quan heä thaân thieát thì ñaõ baét ñaàu hình thaønh. Vaø coù theå khoâng ít hôïp ñoàng cuõng ñaõ ñöôïc chuyeån cho caùc coâng ty tö nhaân theo söï thaân quen…”. Trong ñoaïn vaên treân, nhöõng töø nhö: coù leõ, coù theå laø nhöõng töø tình thaùi môø veà moät theá giôùi caùc khaû naêng. Coøn nhöõng töø , ngöõ nhö: chöa nhieàu, chöa ñeán möùc maø dö luaän xaõ hoäi bò ñaùnh ñoäng, khoâng ít laø nhöõng töø, ngöõ môø veà soá löôïng, daãn tôùi nhieàu caùch hieåu khaùc nhau maø moãi moät caùch hieåu ñeàu ñuùng trong moät giôùi haïn naøo ñoù. 5. Moät soá bieåu hieän cuûa loâ gích môø trong vaên baûn chính luaän Vaên baûn chính luaän laø kieåu dieãn ñaït trong nhöõng vaên baûn thuoäc lónh vöïc chính trò – xaõ hoäi. Kieåu dieãn ñaït naøy theå hieän ôû nhöõng theå loaïi nhö: Xaõ luaän, caùc baùo caùo chính trò, lôøi keâu goïi, tuyeân ngoân… Nhöõng theå loaïi naøy ñeà caäp tôùi taát caû caùc maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi nhö kinh teá, chính trò, ngoaïi giao, vaên hoùa, khoa hoïc, y teá… Kieåu dieãn ñaït trong nhöõng daïng vaên baûn naøy coù moät soá ñaëc ñieåm troäi, laøm neân neùt khu bieät vôùi caùc kieåu dieãn ñaït trong moät soá daïng vaên baûn khaùc. Cuï theå: (i) Coù tính bình giaù coâng khai. (ii) Coù tính laäp luaän chaët cheõ. (iii) Coù tính truyeàn caûm maïnh meõ. Noùi khaùc ñi laø noù thuyeát phuïc ngöôøi ñoïc, ngöôøi nghe baèng caû lyù trí tænh taùo, saùng suoát vaø tình caûm noàng nhieät, chaân thaønh. Ñoái töôïng tieáp nhaän cuûa loaïi vaên baûn naøy raát ña daïng, ñaëc bieät laø ñoái töôïng cuûa nhöõng baûn tuyeân ngoân, lôøi keâu goïi. Bôûi vaäy ngoân ngöõ trong nhöõng daïng vaên baûn naøy thöôøng phaûi höôùng tôùi yeâu caàu giaûn dò, roõ raøng, chính xaùc ngay caû khi dieãn ñaït nhöõng khaùi nieäm tröøu töôïng, phöùc taïp. Treân thöïc teá, ngoân ngöõ trong nhöõng daïng vaên baûn naøy phaàn nhieàu thuoäc veà lôùp töø toaøn daân.