Luận văn thạc sĩ Quản lý công: Công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn – từ thực tiễn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình

Chia sẻ: Hinh Duyệt | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

64
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích cơ bản của luận văn này là nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn phân tích, đánh giá làm rõ việc thực hiện công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn - từ thực tiễn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình; từ đó đề xuất phương hướng và các giải pháp nhằm đẩy mạnh thực hiện nội dung công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong giai đoạn hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ Quản lý công: Công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn – từ thực tiễn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THỊ DIỆU KHÁNH CÔNG KHAI, MINH BẠCH TRONG PHÁP LỆNH THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN – TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ ĐỒNG HỚI, TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THỊ DIỆU KHÁNH CÔNG KHAI, MINH BẠCH TRONG PHÁP LỆNH THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN – TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ ĐỒNG HỚI, TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: QUẢN LÝ CÔNG Mã số: 60 34 04 03 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. VŨ ĐỨC ĐÁN THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn “Công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn – từ thực tiễn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình ” là công trình nghiên cứu của bản thân tôi và chưa từng công bố ở bất kỳ nơi nào. Mọi sự giúp đỡ để hoàn thiện đề tài này đã được cảm ơn đầy đủ, các thông tin trích dẫn trong đề tài nghiên cứu này điều đã được chỉ rõ nguồn gốc, trung thực. Thừa Thiên Huế, ngày 28 tháng 12 năm 2017 Học viên Lê Thị Diệu Khánh
LỜI CẢM ƠN Để thực hiện và hoàn thành đề tài luận văn này ngoài sự nổ lực,cố gắng của bản thân tôi đã nhận được nhiều sự hỗ trợ, giúp đỡ và tạo điều kiện của thầy cô, các cơ quan, đồng nghiệp, bạn bè và người thân. Trước hết tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến thầy giáo PGS.TS Vũ Đức Đán người hướng dẫn khoa học trực tiếp, đã tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Cơ sở học viện hành chính quốc gia khu vực miền Trung, Khoa sau đại học – Học viện Hành chính quốc gia cùng toàn thể các thầy, cô giáo đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng chí lãnh đạo và cán bộ, đồng nghiệp cơ quan Thành ủy Đồng Hới đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thiện luận văn này Cuối cùng, tôi xin trân trọng cảm ơn tập thể lớp cao học Quản lý công HC20.T5- Cơ sở Học viện Hành chính quốc gia khu vực miền Trung, các đồng nghiệp, gia đình và bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ, cổ vũ và động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tuy đã nhiều cố gắng, nhưng trong luận văn này không tránh khỏi những tồn tại, hạn chế. Tôi rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô và những người quan tâm để đề tài được hoàn thiện hơn./. Trân trọng cảm ơn! Học viên Lê Thị Diệu Khánh
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ CÔNG KHAI, MINH BẠCH TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN ..................................9 1.1. Cơ sở lý luận về công khai, minh bạch trong thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn........................................................................................... 9 1.1.1. Những khái niệm liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề tài ........ 9 1.1.2. Sự cần thiết phải công khai, minh bạch trong thực hiện dân chủ ở cơ sở .............................................................................................................. 16 1.2. Cơ sở pháp lý về công khai, minh bạch trong thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn......................................................................................... 18 1.2.1. Căn cứ pháp lý thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn ................ 18 1.2.2. Nội dung công khai, minh bạch trong hoạt động của chính quyền cấp xã theo pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn ....................... 22 1.2.3. Hình thức công khai, minh bạch trong hoạt động của chính quyền cấp xã theo pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn ....................... 24 1.3. Những yếu tố tác động đến công khai, minh bạch trong thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn ......................................................................... 26 1.3.1. Trình độ chuyên môn, phẩm chất, năng lực, ý thức trách nhiệm của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã trong thực hiện pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. ........................................................................ 27 1.3.2. Công tác tuyên truyền và tổ chức thực hiện của chính quyền và các tổ chức chính trị xã hội cấp xã ...................................................................... 28 1.3.3. Hệ thống pháp luật, chế tài xử lý ..................................................... 29 1.3.4. Địa bàn dân cư, trình độ dân trí, nhận thức của người dân .............. 30
Kết luận chương 1 ................................................................................................. 32 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CÔNG KHAI, MINH BẠCH TRONG PHÁP LỆNH THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN TẠI THÀNH PHỐ ĐỒNG HỚI, TỈNH QUẢNG BÌNH.................... 33 2.1. Các yếu tố tác động đến quá trình thực hiện công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn tại thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình. ....................................................................................... 33 2.1.1. Đặc điểm vị trí địa lý, tự nhiên ........................................................ 33 2.1.2. Đặc điểm kinh tế- xã hội ................................................................. 34 2.1.3. Về đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã .............................................. 36 2.1.4. Tổ chức bộ máy chính quyền nhà nước ở địa phương - chủ thể thực hiện công khai, minh bạch trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn ...................................................................................................... 38 2.2. Tổ chức triển khai và kết quả thực hiện công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn tại thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình ........................................................................................ 43 2.2.1. Tổ chức chỉ đạo triển khai thực hiện pháp lệnh ............................... 43 2.2.2. Hình thức tổ chức thực hiện .............................................................. 46 2.2.3. Nội dung thực hiện .......................................................................... 50 2.3. Đánh giá kết quả thực hiện công khai, minh bạch trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn tại thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình .......................................................................................................... 77 2.3.1. Ưu điểm .......................................................................................... 77 2.3.2. Hạn chế ........................................................................................... 82 2.3.3. Nguyên nhân của những kết quả đạt được ....................................... 85 2.3.4. Nguyên nhân của những hạn chế ..................................................... 85 Kết luận chương 2 ................................................................................................. 89
Chương 3. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH THỰC HIỆN CÔNG KHAI, MINH BẠCH TRONG PHÁP LỆNH THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN .................................................................. 90 3.1. Phương hướng thực hiện công khai, minh bạch trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường thị trấn ............................................................ 90 3.1.1. Phương hướng chung ...................................................................... 90 3.1.2. Phương hướng tăng cường sự công khai, minh bạch trong thực hiện Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn của địa phương. ......... 93 3.2. Giải pháp đẩy mạnh thực hiện công khai, minh bạch trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường thị trấn .................................................... 94 3.2.1. Giải pháp chung .............................................................................. 94 3.2.2. Giải pháp cho thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình .................. 109 Kết luận chương 3 ............................................................................................... 111 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 111 TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CNXH : Chủ nghĩa xã hội MTTQ : Mặt trận Tổ quốc Nxb : Nhà xuất bản UBTVQH : Ủy ban Thường vụ Quốc hội XHCN : Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Tình hình đội ngũ cán bộ, công chức các xã, phường trên địa bàn thành phố Đồng Hới theo độ tuổi...................................................................................... 36 Bảng 2.2: Đánh giá về mức độ công khai 11 nội dung cần phải công khai cho nhân dân biết theo quy định của pháp lệnh 34 ....................................................... 69 Bảng 2.3. Đánh giá mức độ minh bạch của chính quyền cấp xã trong thực hiện pháp lệnh 34............................................................................................................. 76
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Dân chủ là bản chất của chế độ XHCN, là mục tiêu và động lực phát triển xã hội. Nhận thức được tầm quan trọng đó mà Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng việc thực hiện dân chủ, phát huy quyền làm chủ của nhân dân là mục tiêu cao nhất, đồng thời là động lực to lớn của cách mạng nước ta đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Ngày nay, trong công cuộc đổi mới, chúng ta phải phát huy nội lực là chính, đồng thời hợp tác quốc tế có hiệu quả để tiến hành thắng lợi công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nội lực quan trọng nhất là con người, là nhân dân với tất cả sức mạnh vật chất và ý chí, trí tuệ của mình. Phát huy quyền làm chủ của nhân dân là tạo ra nguồn lực dồi dào vô tận ấy. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói “Thực hành dân chủ là cái chìa khóa vạn năng có thể giải quyết mọi khó khăn” [24, tr.249]. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII của Đảng tiếp tục khẳng định “Tiếp tục phát huy dân chủ XHCN, bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Mọi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước phải xuất phát từ nguyện vọng, quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân, được nhân dân tham gia ý kiến. Dân chủ phải được thực hiện đầy đủ, nghiêm túc trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Bảo đảm để nhân dân tham gia ở tất cả các khâu của quá trình đưa ra những quyết định liên quan đến lợi ích, cuộc sống của nhân dân...Tiếp tục thực hiện tốt dân chủ ở cơ sở ”[13, tr.169]. Trong hệ thống chính quyền địa phương, chính quyền cấp xã (phường, thị trấn) giữ một vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng vì đây là nơi trực tiếp tổ chức, vận động nhân dân thi hành chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và nhiệm vụ cấp trên giao. Xã là cấp hành chính 1
gần dân nhất và làm việc thường xuyên với người dân nhất. Đây cũng chính là cấp chính quyền trực tiếp chăm lo đến đời sống của nhân dân, là cầu nối giữa nhân dân và nhà nước. Phát huy những kết quả đạt được của các chỉ thị, kết luận của Đảng, nghị định của Chính phủ trước đó, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội khoá XI đã ban hành Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH, ngày 20/4/2007 về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn, đây là văn bản pháp luật quan trọng thể chế hoá phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân ngay từ cơ sở. Quá trình triển khai thực hiện đến nay đã tạo được sự chuyển biến tích cực trên nhiều lĩnh vực. Nhân dân quan tâm hơn đến công việc của chính quyền, nhiều thắc mắc, bức xúc trong nhân dân được các cấp, các ngành giải quyết tốt hơn, nhân dân cũng nhận thức đầy đủ hơn về quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của mình, dân chủ đại diện và dân chủ trực tiếp được phát huy. Từ đó tạo được không khí dân chủ, khơi dậy và phát huy tốt các nguồn lực trong nhân dân tham gia phát triển kinh tế góp phần giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới. Tuy vậy, việc triển khai thực hiện Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn mà nhất là công khai, minh bạch trong thực hiện Pháp lệnh trên địa bàn thành phố Đồng Hới trong thời gian qua vẫn còn những hạn chế, một số nơi những việc mà chính quyền phải công khai, minh bạch với nhân dân chưa được thực hiện đầy đủ, còn hình thức, thiếu cụ thể; việc công khai, minh bạch trong sử dụng nguồn vốn huy động từ nhân dân, mức giá đền bù, thu hồi giải phóng mặt bằng, công khai một số thủ tục hành chính mới chỉ tập trung tại nơi đón tiếp công dân, dẫn đến tình trạng người dân không biết các quy trình thủ tục liên quan, một số cán bộ, công chức còn nhũng nhiễu, gây phiền hà hoặc lợi dụng sự thiếu hiểu biết của người dân để làm sai, trục lợi cá nhân, UBND các xã, phường chưa làm báo cáo HĐND cùng cấp về quá trình 2
và kết quả thực hiện các nội dung công khai…vì thế phần nào làm ảnh hưởng đến quyền dân chủ trực tiếp của nhân dân trong các hoạt động ở cơ sở. Trong bối cảnh hiện nay, chúng ta đang đẩy mạnh xây dựng và từng bước hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân, thì tính công khai, minh bạch trong hoạt động quản lý là lẽ đương nhiên, cũng có thể coi là lẽ sống, nguồn sức mạnh của bộ máy công quyền. Công khai, minh bạch trước hết là nhằm bảo đảm bản chất dân chủ của xã hội, thể hiện quyền của người dân trong việc tham gia quản lý nhà nước. Công khai, minh bạch cũng là một giải pháp rất quan trọng để khắc phục tệ quan liêu tham nhũng, làm trong sạch bộ máy quản lý và cũng là điều kiện không thể thiếu để bộ máy nhà nước tiếp thu trí tuệ của dân đóng góp cho các hoạt động quản lý. Hiện nay, chúng ta đang đẩy mạnh cải cách hành chính, hướng đến một nền hành chính gần dân hơn phục vụ tốt yêu cầu của nhân dân, chúng ta đang có nhiều biện pháp để huy động sự tham gia của người dân vào hoạt động quản lý của các cơ quan hành chính nhà nước, đẩy mạnh phân quyền cho chính quyền địa phương, tiếp tục công khai, minh bạch trong quản lý hành chính nhà nước. Thực hiện tốt việc công khai, minh bạch trong thực hiện dân chủ ở cơ sở không những góp phần củng cố kiện toàn tổ chức đảng, chính quyền, các đoàn thể nhân dân ở cơ sở, không chỉ là giải pháp để hạn chế sự tha hoá quyền lực, chống lại tệ quan liêu, tham nhũng trong bộ máy nhà nước mà nó còn khơi dậy sức mạnh tiềm tàng của quần chúng lao động, phát huy cao độ mọi tiềm năng, trí tuệ của toàn thể nhân dân trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN, vì mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Vì vậy, việc lựa chọn đề tài “Công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn - từ thực tiễn thành phố Đồng 3
Hới, tỉnh Quảng Bình” làm nội dung nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp bậc cao học của mình là vấn đề có ý nghĩa cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Vấn đề dân chủ nói chung và thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn nói riêng là chủ trương quan trọng của Đảng và Nhà nước, có ý nghĩa đột phá để giải quyết nhiều vấn đề bức xúc liên quan đến quyền làm chủ của nhân dân, củng cố hệ thống chính trị ở cơ sở. Xuất phát từ tầm quan trọng đó mà từ trước đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu ở những cấp độ khác nhau được công bố thể hiện qua sách chuyên khảo, bài báo khoa học, luận án…Một số nghiên cứu tiêu biểu như: - GS, TS. Hoàng Chí Bảo (2007), Dân chủ và dân chủ cơ sở ở nông thôn trong tiến trình đổi mới, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Nội dung của cuốn sách nêu bật tầm quan trọng của dân chủ và dân chủ ở cơ sở, đặc biệt là dân chủ cơ sở ở nông thôn nước ta hiện nay; quan hệ giữa thể chế chính thống và phi chính thống trong việc củng cố, xây dựng hệ thống chính trị ở cơ sở nông thôn; tác động của quy chế dân chủ ở cơ sở đối với việc thực hiện xóa đói giảm nghèo ở nông thôn từ góc nhìn đánh giá chính sách; tâm lý làng xã trong việc thực hiện dân chủ ở cơ sở và tăng cường văn hóa pháp luật ở nông thôn đồng bằng bắc bộ; những hạn chế, yếu kém trong quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở trong thời gian qua, đồng thời đề xuất những giải pháp khắc phục nhằm góp phần thực hiện ngày càng có hiệu quả hơn việc phát huy dân chủ trong đời sống xã hội. - Nguyễn Phú Trọng (2011), Phát huy dân chủ, tiếp tục xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, Nxb. Chính trị quốc gia-Sự thật, Hà Nội. Cuốn sách bao gồm một số bài nói, bài viết, trả lời phỏng vấn báo chí,... được chọn lọc của đồng chí liên quan đến chủ đề này. Nhiều bài nói và viết của đồng chí Tổng Bí thư, Chủ tịch Quốc 4
hội Nguyễn Phú Trọng đi sâu đánh giá, phân tích nguyên nhân và bài học kinh nghiệm trong quá trình phát huy dân chủ, đổi mới hoạt động của Quốc hội, hoạt động lãnh đạo của Đảng trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng, các tổ chức đoàn thể như Mặt trận Tổ quốc, công đoàn, phụ nữ, thanh thiếu niên,… trong hệ thống chính trị, đối ngoại, nhằm xây dựng Nhà nước Việt Nam ngày càng trong sạch, vững mạnh. - PGS, TS.Lê Minh Quân (2011), Về quá trình dân chủ hóa xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay, Nxb. Chính trị quốc gia - sự thật, Hà Nội, cuốn sách gồm có 9 chương. Trên cơ sở tìm hiểu các quan niệm và khái niệm lý thuyết và mô hình dân chủ hóa, những yếu tố tác động và quá trình dân chủ hóa trên thế giới, cuốn sách phân tích nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn của quá trình dân chủ hóa XHCN ở nước ta hiện nay. Tác giả đã phân tích làm rõ dân chủ luôn là ước vọng của con người trong mọi thời đại. Nó cần như cơm ăn, áo mặc, nước uống hằng ngày. Dân chủ là thước đo chất lượng cuộc sống văn minh xã hội và năng lực quản lý của một nhà nước và trở thành mục tiêu và động lực của công cuộc đổi mới. - TS. Nguyễn Minh Tuấn, “Các hình thức dân chủ và việc mở rộng dân chủ ở Việt Nam”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 6/2014. Bài viết đã phân tích làm rõ hai hình thức dân chủ cơ bản là dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện, những ưu điểm và hạn chế của những hình thức này, đồng thời đánh giá thực trạng cũng như chỉ ra phương hướng mở rộng dân chủ ở Việt Nam hiện nay. - Bên cạnh đó, trong những năm gần đây có một số luận văn cao học chuyên ngành Quản lý hành chính công nghiên cứu về vấn đề này ở địa bàn cấp huyện và cấp tỉnh như: “Thực hiện dân chủ cơ sở ở tỉnh Bắc Giang -Thực trạng và giải pháp” của tác giả Bùi Thị Hạnh (khóa 11, năm 2009); “ Tổ chức thực hiện dân chủ ở cấp xã – Từ thực tiễn huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh” 5
của tác giả Vũ Thị Nhung (khóa 13, năm 2011); “Thực hiện nội dung công khai theo pháp lệnh về dân chủ ở xã, phường, thị trấn tại Huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế” của tác giả Hoàng Văn Thái (khóa 17, năm 2015). Dưới góc độ khoa học, có thể nhận thấy các công trình nghiên cứu nêu trên là hết sức có giá trị vì đã cố gắng làm rõ bản chất, nội dung, tính chất và cơ chế thực hiện dân chủ và dân chủ ở cơ sở. Các tác giả cũng đã chỉ ra phương hướng và giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở trong giai đoạn hiện nay. Tuy vậy, đến thời điểm hiện nay vẫn chưa có công trình nghiên cứu một cách chuyên biệt và toàn diện về “công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn - từ thực tiễn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình” dưới góc độ khoa học quản lý công. Với kết quả nghiên cứu của luận văn hy vọng sẽ góp phần làm phong phú và sâu sắc thêm về dân chủ và thực hiện tốt hơn vấn đề công khai, minh bạch trong thực hiện dân chủ ở cấp xã đáp ứng với yêu cầu và nhiệm vụ trong tình hình mới. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở lý luận và thực tiễn phân tích, đánh giá làm rõ việc thực hiện công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn - từ thực tiễn thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình; từ đó đề xuất phương hướng và các giải pháp nhằm đẩy mạnh thực hiện nội dung công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn trong giai đoạn hiện nay. 3.1.2. Nhiệm vụ nghiên cứu + Nghiên cứu cơ sở lý luận, pháp lý về công khai, minh bạch trong thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. + Nghiên cứu, khảo sát, điều tra xã hội học việc thực hiện công khai, minh bạch trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn trên địa 6
bàn 16 xã, phường thuộc thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình từ đó làm sáng tỏ, đánh giá những kết quả đạt được, những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân của thực trạng thực hiện công khai, minh bạch trên địa bàn thành phố thời gian qua. + Đề xuất phương hướng và một số giải pháp đẩy mạnh thực hiện nội dung công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn tại thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình nói riêng và cả nước nói chung trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn được xác định là việc thực hiện công khai, minh bạch của chính quyền cơ sở trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn tại thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu kết quả việc thực hiện các nội dung mà chính quyền cấp xã phải công khai, minh bạch trước nhân dân trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ xã, phường, thị trấn tại 16 xã, phường trên địa bàn thành phố Đồng Hới từ năm 2008 đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn 5.1 Phương pháp luận Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về duy vật biện chứng và duy vật lịch sử cùng với tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề dân chủ cũng như các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước liên quan đến việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn và vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 7
Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: phương pháp nghiên cứu, tham khảo tài liệu, phương pháp điều tra xã hội học, phương pháp phân tích-tổng hợp, phương pháp thống kê - so sánh, phương pháp tổng kết kinh nghiệm. Đồng thời, sử dụng số liệu của một số báo cáo có liên quan đến đề tài luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về công khai, minh bạch trong thực hiện dân chủ ở cơ sở trọng tâm là việc thực hiện công khai, minh bạch trong thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. - Kết quả nghiên cứu của luận văn là cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện và nâng cao chất lượng việc thực hiện công khai, minh bạch trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; khắc phục những hạn chế, tồn tại trong thời gian qua. Đồng thời, có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, giảng dạy, tổng kết thực tiễn liên quan đến công khai, minh bạch trong hoạt động quản lý nhà nước và Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục. Nội dung của luận văn gồm 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận, pháp lý về công khai, minh bạch trong thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. Chương 2: Thực trạng việc thực hiện công khai, minh bạch trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn tại thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình. Chương 3: Phương hướng và giải pháp đẩy mạnh thực hiện nội dung công khai, minh bạch trong Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. 8
Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ CÔNG KHAI, MINH BẠCH TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở XÃ, PHƯỜNG, THỊ TRẤN 1.1. Cơ sở lý luận về công khai, minh bạch trong thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn 1.1.1. Những khái niệm liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề tài 1.1.1.1.Khái niệm dân chủ Dân chủ là một khái niệm đa nghĩa, phức tạp, thuộc phạm trù chính trị có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp “demos”, nghĩa là nhân dân và người “kratos” - chính quyền, quyền lực. “DemoKratia” có nghĩa là quyền lực của nhân dân, chính quyền của nhân dân. Dân chủ và thực hiện dân chủ là nhu cầu khách quan của con người. Tư tưởng về dân chủ đã hình thành từ thời cổ đại, bắt đầu phát triển khi xã hội có giai cấp và có hiện tượng áp bức bóc lột giữa các giai cấp, đồng thời với việc xuất hiện nhà nước. Khi bàn về dân chủ có rất nhiều định nghĩa khác nhau, do cách thức tiếp cận, mục đích tiếp cận khác nhau: Theo từ điển Bách khoa Việt Nam định nghĩa: "Dân chủ là hình thức tổ chức thiết chế chính trị xã hội dựa trên việc thừa nhận nhân dân là nguồn gốc của quyền lực, thừa nhận nguyên tắc bình đẳng và tự do. Dân chủ cũng được vận dụng vào tổ chức và hoạt động của những tổ chức và thiết chế chính trị nhất định"[44, tr. 653]. Theo Hồ Chủ tịch: Dân chủ có nghĩa dân là chủ và dân làm chủ. Là chủ biểu hiện vị thế xã hội, tính tích cực chính trị và địa vị pháp lý của người dân. Làm chủ, đó là hành động của dân, biểu hiện năng lực thực hành dân chủ, thước đó về trình độ phát triển ý thức của người dân với tư cách là chủ thể của 9
quyền lực, thực hiện sự ủy quyền chân chính của mình vào thể chế chính trị và thể chế nhà nước. Khái niệm dân chủ một cách chung nhất: “dân chủ là một hình thức chính trị - nhà nước của xã hội”, mà đặc trưng của nó là chính quyền nhà nước thuộc về nhân dân, biểu hiện bằng việc tuyên bố chính thức nguyên tắc thiểu số phải phục tùng đa số, thừa nhận quyền tự do bình đẳng của công dân, thừa nhận nhân dân là cội nguồn của quyền lực, chủ thể của quyền lực và nhà nước dân chủ là nhà nước thừa nhận và bảo đảm các quyền tự do, bình đẳng của công dân, các quyền này phải được quy định cụ thể trong Hiến pháp và pháp luật của nhà nước. Dân chủ là vấn đề phức tạp, nhạy cảm, có nội dung rộng lớn và luôn luôn mới, gắn với những tiến bộ về lịch sử và văn hóa của loài người. Để hiểu rõ bản chất, nội dung và tính chất của dân chủ, phải xem xét nó dưới nhiều góc độ, khía cạnh: là phương thức của phong trào chính trị xã hội của quần chúng; là hình thức nhà nước, hình thức tổ chức và thực hiện quyền lực xã hội; là một hệ thống quyền hành, tự do và trách nhiệm của công dân được quy định bởi hiến pháp và pháp luật; là nguyên tắc tổ chức toàn thể xã hội và với tư cách là một chế độ chính trị. Dân chủ có vị thế quan trọng trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Tuy nhiên, dân chủ chỉ có thể được xác lập và thể chế hóa trong điều kiện lịch sử nhất định. Hiệu quả phát huy dân chủ là tùy thuộc vào những điều kiện cụ thể, chịu tác động bởi tính giai cấp, tính lịch sử, đặc điểm truyền thống dân tộc, tính chất thời đại, v.v… Quá trình phát triển của dân chủ diễn ra như là một dòng chảy liên tục trong lịch sử, rất sinh động và phức tạp. Qua mỗi thời đại, mỗi hình thái kinh tế - xã hội, khái niệm “dân chủ” ngày càng được triển khai phong phú hơn cả về chiều rộng lẫn chiều sâu, từ quy mô đến nhận thức, hành vi con người, các cộng đồng xã hội và hoạt động của nhà nước. Quá trình ấy đã được khái quát 10
thành những hình thức và được biểu đạt bằng các khái niệm khoa học, như: dân chủ đại diện (representative democracy), dân chủ gián tiếp (lndirect democracy), dân chủ trực tiếp (direct democracy), dân chủ tham gia (participatory democracy), dân chủ thảo luận (deliberative democracy), dân chủ cơ sở (grassroots democracy)… 1.1.1.2. Khái niệm dân chủ cơ sở và thực hiện dân chủ ở cơ sở Cơ sở là thành tố, là đơn vị nhỏ nhất trong cấu trúc của một hệ thống các sự vật, hiện tượng. Theo nghĩa rộng cơ sở là các đơn vị xã hội nhỏ nhất mà nhân dân tổ chức nên. Theo nghĩa hẹp cơ sở là cấp chính quyền cuối cùng trong hệ thống chính quyền nhà nước. Hệ thống chính trị nước ta được tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc tập trung dân chủ, nguyên tắc cơ bản của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, được tổ chức thành 4 cấp: cấp trung ương, tỉnh, huyện và cấp xã (xã, phường, thị trấn) hay còn gọi là cấp cơ sở. Như vậy, cơ sở (xã, phường, thị trấn) là cấp chính quyền thấp nhất trong hệ thống chính quyền nhà nước, nhưng có vị trí và vai trò đặc biệt quan trọng trong hệ thống chính trị nước ta vì cơ sở là nơi trực tiếp thực hiện mọi chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của nhà nước, là nơi cần thực hiện quyền dân chủ của nhân dân một cách trực tiếp và rộng rãi nhất. Đặc biệt chính quyền cơ sở là nền tảng hành chính, sát dân, gần dân nhất, cấp chính quyền này ở ngay trong lòng dân, là địa chỉ quan trọng nhất của đường lối, chính sách và pháp luật để Đảng và Nhà nước có thể kiểm nghiệm các chính sách, đường lối, chủ trương của mình một cách nhanh nhất, hiệu quả nhất, sát với tình hình thực tế để khắc phục được bệnh chủ quan, duy ý chí, tăng cường mối quan hệ mật thiết giữa chính quyền với nhân dân. Cấp cơ sở còn là nơi cung cấp nguồn lao động cho xã hội, nơi thực hiện một cách rộng rãi và trực tiếp nhất quyền làm chủ của nhân dân; vừa là cầu nối giữa dân với Đảng với Nhà nước, vừa là nơi quyết định trực tiếp việc thực hiện các 11