Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Công tác quản lý tài chính tại các trường đại học công lập khối ngành kinh tế

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:108

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là xây dựng những luận cứ khoa học về công tác quản lý tài chính tại các ĐVSNCL, từ đó đề xuất các giải pháp để áp dụng công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Công tác quản lý tài chính tại các trường đại học công lập khối ngành kinh tế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ĐÀO NGỌC KHÁNH CÔNG TÁC QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP KHỐI NGÀNH KINH TẾ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI - NĂM 2024
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ĐÀO NGỌC KHÁNH CÔNG TÁC QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP KHỐI NGÀNH KINH TẾ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: QUẢN LÝ CÔNG Mã số: 8340403 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. PHẠM THỊ THANH VÂN HÀ NỘI - NĂM 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu kết quả nêu trong luận văn là trung thực có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Học viên Đào Ngọc Khánh iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BTC: Bộ Tài chính CSGDĐHCL: Cơ sở giáo dục đại học công lập DN: Doanh nghiệp ĐH: Đại học ĐHCL: Đại học công lập ĐVSNCL: Đơn vị sự nghiệp công lập GDĐH: Giáo dục đại học GD&ĐT: Giáo dục và Đào tạo GDĐHCL: Giáo dục đại học công lập NSNN: Ngân sách nhà nước NCKH: Nghiên cứu khoa học KHCN: Khoa học công nghệ TT: Trung tâm DANH MỤC BẢNG, HÌNH Bảng 2.1: So sánh kế hoạch thu và kết quả thực hiện của 3 trường: ĐH Ngoại thương, ĐH Mở Hà Nội, ĐH Tài chính - QTKD (2021 - 2023) Lỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định.0 Bảng 2.2: Cơ sở vật chất của 3 trường năm học 2022 - 2023: ĐH Ngoại thương, ĐH Mở Hà Nội, ĐH Tài chính - QTKD ........ 75Lỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định. Mô hình 3.1: Mô hình chi phí theo hoạt động cho các trường đại học ........ 92 Bảng 3.2: Bảng xác định các trung tâm trách nhiệm .................................. 94 iv
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP ................................... 8 1.1. Tổng quan về đơn vị sự nghiệp công lập ................................................... 8 1.2. Công tác quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập ..... Lỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định. 1.3. Kinh nghiệm công tác quản lý tài chính tại các trường đại học công lập khối ngành kinh tế trên thế giới và bài học cho Việt Nam . Lỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định. Chương 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP KHỐI NGÀNH KINH TẾLỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định. 2.1. Khái quát về các trường đại học công lập khối ngành kinh tế ...... Lỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định. 2.2. Thực trạng công tác quản lý tài chính tại các trường đại học công lập khối ngành kinh tế ................................. Lỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định. 2.3. Đánh giá về công tác quản lý tài chính tại các trường đại học công lập khối ngành kinh tế ........................ Lỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định. Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP KHỐI NGÀNH KINH TẾ .................................................................... 80 3.1. Định hướng phát triển công tác quản lý tài chính tại các trường đại học công lập khối ngành kinh tế trong những năm tới .......................................... 80 3.2. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý tài chính tại các trường đại học công lập khối ngành kinh tế .......... Lỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định. v
3.3. Các kiến nghị........................ Lỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định.0 KẾT LUẬN ................................. Lỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định.1 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............. Lỗi! Thẻ đánh dấu không được xác định. vi
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Sự phát triển cả về chất và lượng của GDĐH là một trong những yếu tố cần thiết để phát triển bền vững nền kinh tế và là mục tiêu cao nhất được đặt ra trong những năm gần đây. Trong bối cảnh chịu sự cạnh tranh với GDĐH trên thế giới, bản thân các trường ĐHCL trong nước muốn tìm được chỗ đứng luôn phải nỗ lực không ngừng nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và các dịch vụ đào tạo khác mà trường cung cấp. Chất lượng GDĐH không chỉ được đánh giá thông qua chất lượng giảng dạy, mà còn thông qua các tiêu chí cơ bản khác, như khung chương trình đào tạo, cơ sở hạ tầng, chất lượng đội ngũ giảng dạy, khả năng nghiên cứu… những tiêu chí này bị chi phối và chịu ảnh hưởng lớn từ nhân tố tài chính. Bởi lẽ, chỉ khi nguồn tài chính được đảm bảo và được phân chia hợp lý thì các tiêu chí này mới đem lại hiệu quả và ngược lại, những tiêu chí đánh giá chất lượng được đảm bảo cũng là nền tảng cho việc tăng uy tín, tăng lượng sinh viên muốn theo học, thu hút sự đầu tư của xã hội cho GDĐH… từ đó làm tăng nguồn thu cho các đơn vị. Ở Việt Nam, nhiều nghiên cứu cũng đã cho thấy, đổi mới cơ chế tự chủ đồng nghĩa với tái cơ cấu hệ thống giáo dục đào tạo và nhà trường. Cùng với việc tái cơ cấu này, nhà trường sẽ phải thay đổi cơ chế quản lý trường theo mô hình truyền thống, và chuyển sang trạng thái năng động như DN để đa dạng hóa nguồn thu, cải thiện thu nhập cho người lao động, thu hút và khuyến khích nhân tài. Trước đây, quan hệ trong các trường ĐH rất hạn chế, các trường chỉ chú trọng đến việc điều hành các hoạt động thường nhật. Ngày nay, các trường không còn thu mình được nữa, không thể hoạt động độc lập mà đang chịu sự giám sát và đánh giá của xã hội. Chính vì vậy lãnh đạo các trường ĐH phải tự 1
xem trường mình là những DN thực thụ và phải thường xuyên điều chỉnh chiến lược phát triển trong môi trường cạnh tranh hiện nay. Theo GS.TSKH Bùi Văn Ga - Thứ trưởng Bộ GD&ĐT, các trường ĐH Việt Nam phải áp dụng mô hình quản lý theo kiểu công ty. Tuy nhiên, khác với tài chính trong các công ty, việc quản lý tài chính trong các tổ chức công vẫn còn khá mơ hồ và chưa thật sự đem lại hiệu quả trong quá trình hoạt động. Trong lĩnh vực NCKH thì nội dung này chưa được tìm hiểu một cách bài bản. Vì thế, các trường ĐHCL đang gặp nhiều khó khăn và lúng túng cả về lý luận và thực tiễn về quản lý và công tác quản lý tài chính tại làm sao đáp ứng được nhu cầu của xã hội về chất lượng đào tạo. Sau khi hội nhập kinh tế toàn cầu thì các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào Việt Nam nhiều hơn, kéo theo nhu cầu công việc, các ngành nghề tăng lên, đặc biệt là ngành kinh tế. Kinh tế - Quản trị là lĩnh vực rộng và có nhiều tiềm năng để phát triển cũng như cần đội ngũ nguồn nhân lực có kiến thức, có kỹ năng. Ngành kinh tế là một trong những khối ngành luôn thu hút nhiều thí sinh trong những năm qua bởi tiềm năng đem đến cơ hội việc làm rộng mở cho người học sau khi tốt nghiệp. Với các lý do nêu trên, tác giả đã chọn đề tài “Công tác quản lý tài chính tại các trường đại học công lập khối ngành kinh tế” làm luận văn thạc sỹ chuyên ngành quản lý công. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Quản lý nói chung, quản lý tài chính nói riêng luôn là chủ đề được các nhà nghiên cứu, nhà quản lý chú ý và đi sâu tìm hiểu. Việc giải quyết khó khăn, vướng mắc, hoàn thiện quản lý nói chung, quản lý tài chính nói riêng khi đứng dưới góc độ quản lý nhà nước đã được xem xét và phân tích ở nhiều đề tài nghiên cứu, ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Một số đề tài có thể kể tới: - Đề tài luận văn tiến sĩ (2012), "Quản lý tài chính các trường đại học công 2
lập ở Việt Nam" [27], tác giả Vũ Thị Thanh Thủy đã phân tích, đánh giá những kết quả đạt được, những hạn chế trong quản lý tài chính đối với các trường đại học công lập ở Việt Nam. Đồng thời cũng chỉ ra những nguyên nhân dẫn đến hạn chế và đề xuất nhóm giải pháp vĩ mô và nhóm giải pháp vi mô một cách khá toàn diện, nhằm hoàn thiện quản lý tài chính đối với các trường đại học công lập Việt Nam. - Đề tài luận văn tiến sĩ (2016), "Quản lý tài chính các trường đại học công lập trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo ở Việt Nam" [13], tác giả Lương Thị Huyền đã nghiên cứu thực trạng quản lý thu, quản lý chi và quản lý việc phân phối kết quả hoạt động tài chính tại các trường đại học công lập thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, với 3 trường được chọn mẫu điển hình, thuộc các mức độ phân loại tự đảm bảo chi phí hoạt động thường xuyên khác nhau, để chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế đối với các cơ chế hiện hành. - Đề tài luận văn tiến sĩ (2017), "Quản lý tài chính các trường đại học công lập trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong điều kiện tự chủ" [14], tác giả Trương Thị Hiền đã tổng kết và có những đánh giá khá cụ thể về quản lý tài chính các trường đại học công lập trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, đi sâu nghiên cứu công tác quản lý tài chính các trường đại học công lập trong điều kiện tự chủ. - Đề tài luận văn tiến sĩ (2019), "Quản lý tài chính các đơn vị sự nghiệp đào tạo, bồi dưỡng trực thuộc Bộ Giao thông vận tải" [36], tác giả Đinh Thị Hải Yến đã trình bày có hệ thống cơ sở khoa học về quản lý tài chính đơn vị sự nghiệp công lập đào tạo, bồi dưỡng. Bên cạnh những đề tài khoa học, vấn đề quản lý tài chính cũng là một trong những nội dung được đề cập đến trong nhiều đầu sách và bài báo. Có thể 3
kể đến như Phạm Thị Thanh Vân (2022), với bài viết “Hoàn thiện quản lý tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập”, đăng trên Tạp chí Quản lý nhà nước – Số 316 (5/2022) [35]. Qua bài viết, tác giả đã đưa đến cho độc giả những nhận thức khái quát về quản lý tài chính đối với ĐVSNCL, những nội dung mới trong quy định của Nghị định số 60/2021/NĐ-CP và những điểm còn hạn chế, gây khó khăn cho các ĐVSNCL khi thực hiện Nghị định này; qua phân tích, tác giả đã đề xuất một số giải pháp thực hiện nhằm hoàn thiện quản lý tài chính của ĐVSNCL. Các công trình liên quan đến công tác quản lý tài chính nói chung đều tập trung phân tích và tìm ra giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính, tăng cường tự chủ tài chính của các đơn vị sự nghiệp, các trường đại học công lập nói chung hoặc các trường đại học công lập tại một Bộ, ngành nhưng chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu và công bố đề cập đến quản lý tài chính các các trường đại học công lập khối ngành kinh tế. Vì vậy, nghiên cứu của đề tài không có sự trùng lặp với các công trình trên, trong phạm vi nghiên cứu được đặt ra, đề tài sẽ giải quyết những hạn chế, vướng mắc trong công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn là xây dựng những luận cứ khoa học về công tác quản lý tài chính tại các ĐVSNCL, từ đó đề xuất các giải pháp để áp dụng công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế. Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, luận văn có nhiệm vụ: - Tổng kết và hệ thống hóa những vấn đề lý luận về ĐVSNCL với những vai trò và đặc điểm cơ bản, quản lý và chức năng của quản lý, đưa ra khái niệm riêng về công tác quản lý tài chính tại ĐVSNCL và chỉ ra mục tiêu, nội dung khi thực hiện công tác quản lý tài chính tại các ĐVSNCL. 4
- Phân tích và đánh giá thực trạng công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế, trong đó tập trung trên ba khía cạnh: quản lý thu, quản lý chi, quản lý tài sản trong các đơn vị này, đồng thời xác định rõ kết quả đạt được, những tồn tại bất cập và nguyên nhân của những bất cập đó trong việc công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế hiện nay. - Trên cơ sở định hướng phát triển công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế, dựa trên những đánh giá thực trạng để đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác quản lý tài chính tại trong các trường ĐHCL khối ngành kinh tế. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi không gian: Đề tài nghiên cứu công tác công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế, trong đó 03 trường ĐH được tác giả chọn mẫu điển hình là: Trường ĐH Ngoại thương và Trường ĐH Tài chính - QTKD - trường đào tạo tất cả các ngành thuộc kinh tế, Trường ĐH Mở Hà Nội - trường trường đào tạo một số ngành thuộc kinh tế. Theo Nghị định số 60/2021/NĐ-CP, Trường ĐH Ngoại thương là trường có nguồn thu tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư, Trường ĐH Mở Hà Nội là trường có nguồn thu tự bảo đảm chi thường xuyên; Trường ĐH Tài chính - QTKD là trường có nguồn thu tự bảo đảm một phần chi thường xuyên (khoảng 40%). + Phạm vi thời gian: Các số liệu được thu thập cho giai đoạn 2021-2023, định hướng nghiên cứu đến năm 2030 và những năm sau. 5. Phương pháp nghiên cứu 5
Luận văn sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để nghiên cứu các vấn đề, đảm bảo tính logic, tính toàn diện, tính hệ thống và tính thực tiễn, đồng thời luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp NCKH kinh tế như: phương pháp phân tích, phương pháp hệ thống hóa, phương pháp so sánh, phương pháp diễn giải… Phương pháp phân tích định tính sẽ được dùng để phân tích thực tế quản lý tài chính trong các trường ĐHCL khối ngành kinh tế. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Về mặt lý luận, luận văn làm rõ bản chất của công tác quản lý tài chính tại ĐVSNCL, đưa ra các mục tiêu của công tác quản lý tài chính tại ĐVSNCL, đặc biệt đã đưa ra nội dung công tác quản lý tài chính tại ĐVSNCL trên ba khía cạnh: quản lý thu, quản lý chi, quản lý tài sản theo quy trình quản lý, đồng thời làm rõ việc áp dụng các công cụ công tác quản lý tài chính tại được áp dụng cụ thể vào từng nội dung quản lý thu, quản lý chi, quản lý tài sản như thế nào. Về mặt thực tiễn, luận văn tiến hành phân tích thực trạng công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế, trong đó tập trung trên ba khía cạnh: quản lý thu, quản lý chi, quản lý tài sản. Đánh giá những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân của hạn chế trong công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế. Từ đó, đưa ra một số giải pháp có tính thực tiễn nhằm hoàn thiện công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế trong thời gian tới. Kết quả nghiên cứu sẽ là tài liệu tham khảo cho những nghiên cứu tiếp theo về công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 03 chương: Chương 1: Cơ sở khoa học về công tác quản lý tài chính tại các ĐVSNCL. 6
Chương 2: Thực trạng công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế. Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý tài chính tại các trường ĐHCL khối ngành kinh tế. 7
Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ TÀI CHÍNH TẠI CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÔNG LẬP 1.1. Tổng quan về đơn vị sự nghiệp công lập 1.1.1. Khái niệm, vai trò của đơn vị sự nghiệp công lập Theo khoản 1 Điều 2 Nghị định số 60/2021/NĐ-CP, ĐVSNCL là tổ chức "do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước thành lập theo quy định của pháp luật, có tư cách pháp nhân, có con dấu, tài khoản riêng theo quy định của pháp luật, cung cấp dịch vụ sự nghiệp công hoặc phục vụ quản lý nhà nước” [7]. Theo khái niệm trên, ĐVSNCL được thành lập với vai trò: Thứ nhất, các ĐVSNCL cung cấp các dịch vụ công phục vụ nhân dân trong các lĩnh vực y tế, giáo dục, khoa học, văn hóa,... với chất lượng ngày càng cao và đa dạng về loại hình dịch vụ, qua đó đáp ngày càng tốt hơn các nhu cầu của xã hội. Thứ hai, các ĐVSNCL đảm bảo cung cấp các dịch vụ cơ bản, thiết yếu đáp ứng nhu cầu của xã hội, như: về y tế, giáo dục tại miền núi, vùng dân tộc thiểu số, hải đảo, biên giới, vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn. Thứ ba, các ĐVSNCL thực hiện chức năng về quản lý nhà nước, như: thực hiện chức năng kiểm định, hiệu chuẩn, kiểm tra chất lượng sản phẩm, hàng hóa; nghiên cứu, xây dựng định mức kinh tế - kỹ thuật theo yêu cầu; quản lý thông tin, tư liệu, số liệu về lĩnh vực quản lý nhà nước được phân công;.... Thứ tư, các ĐVSNCL thực hiện các nhiệm vụ được nhà nước giao, như: thực hiện khám chữa bệnh và bảo vệ sức khỏe cho nhân dân; thực hiện đào tạo, cung cấp cho xã hội nguồn nhân lực chất lượng cao; thực hiện nghiên cứu, ứng dụng các kết quả KHCN; cung cấp các sản phẩm văn hóa, nghệ thuật... làm 8
giàu đời sống tinh thần cho người dân. Thứ năm, ở mỗi lĩnh vực hoạt động, các ĐVSNCL đều có vai trò chính trong việc đề xuất, tham gia thực hiện các đề tài, đề án, nhiệm vụ, thông qua đó góp phần vào việc hoạch định, thực thi các chính sách phát triển chung của đất nước. Thứ sáu, việc không ngừng đa dạng hóa các sản phẩm, dịch vụ theo chức năng, nhiệm vụ được pháp luật quy định của các ĐVSNCL đã khuyến khích và huy động các nguồn lực trong xã hội, đóng góp vào sự phát triển kinh tế chung của đất nước. 1.1.2. Phân loại đơn vị sự nghiệp công lập Mỗi tiêu chí có cách phân loại ĐVSNCL khác nhau. Từ góc độ pháp lý, xét trên tiêu chí cơ quan có thẩm quyền thành lập, ĐVSNCL có thể chia thành các nhóm: Một là, ĐVSNCL thuộc phạm vi quản lý của Bộ và cơ quan ngang bộ: ĐVSNCL thuộc Bộ; ĐVSNCL thuộc Tổng cục và các tổ chức tương đương Tổng cục thuộc Bộ; ĐVSNCL thuộc Cục, Chi cục thuộc Cục thuộc Bộ; ĐVSNCL thuộc Văn phòng thuộc Bộ; ĐVSNCL thuộc Cục thuộc Tổng cục thuộc Bộ. Hai là, ĐVSNCL thuộc Cơ quan thuộc Chính phủ, bao gồm cả các ĐVSNCL ở nước ngoài. Ba là, ĐVSNCL thuộc tổ chức do Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ thành lập nhưng không phải là ĐVSNCL. Bốn là, ĐVSNCL thuộc phạm vi quản lý của Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương: ĐVSNCL thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh (ví dụ Đài phát thanh truyền hình); đơn vị nghiệp công lập thuộc cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh (Sở) (ví dụ Bệnh viện Thanh Nhàn thuộc Sở Y tế Hà Nội); ĐVSNCL thuộc Chi cục và tương đương thuộc Sở (ví dụ Trung tâm Kỹ thuật TCĐLCL thuộc Chi cục TCĐLCL thuộc sở KHCN Cà Mau); ĐVSNCL thuộc tổ chức hành chính khác thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Năm là, ĐVSNCL thuộc Ủy ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực 9
thuộc trung ương (ví dụ Trung tâm giáo dục thường xuyên huyện, Trung tâm dịch vụ nông nghiệp,..). Nếu phân loại theo ngành, lĩnh vực hoạt động, gồm: ĐVSNCL trong lĩnh vực y tế, gồm các cơ sở khám, chữa bệnh (bệnh viện thuộc sở y tế, trung tâm y tế huyện,...); ĐVSNCL trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, gồm các cơ sở giáo dục (giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp,...); ĐVSNCL trong lĩnh vực KHCN, là các tổ chức KHCN công lập; ĐVSNCL trong lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch (các đơn vị nghệ thuật biểu diễn công lập; ĐVSNCL trong lĩnh vực thông tin và truyền thông;... Phân loại theo mức độ tự chủ về tài chính, ĐVSNCL được chia thành 04 nhóm: ĐVSNCL tự đảm bảo chi thường xuyên và chi đầu tư; ĐVSNCL tự đảm bảo chi thường xuyên; ĐVSNCL tự đảm bảo một phần chi thường xuyên; ĐVSNCL do Nhà nước đảm bảo chi thường xuyên. 1.2. Công tác quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập 1.2.1. Khái niệm công tác quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập Quản lý là một loạt các hoạt động (bao gồm lập kế hoạch và ra quyết định, tổ chức, lãnh đạo và kiểm soát) với đối tượng là các nguồn lực của một tổ chức (con người, tài chính, vật chất và thông tin) với mục tiêu nhằm đạt được các mục đích của tổ chức một cách có kết quả và có hiệu quả. Có hiệu quả nghĩa là thực hiện công việc một cách đúng đắn và liên quan đến mối quan hệ giữa đầu vào và đầu ra. Có kết quả nghĩa là theo đuổi các hoạt động một cách thành công hay nói cách khác là thực hiện đúng công việc. Công tác quản lý tài chính tại các ĐVSNCL bản thân đã là một hoạt động quản lý. Bản chất của quản lý là một quá trình tác động thường xuyên và có tổ chức của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm phối hợp các hoạt động 10
của các cá nhân, các bộ phận và các nguồn lực để đạt tới mục tiêu của tổ chức với hiệu quả cao nhất. Ở đây, khái niệm về công tác quản lý tài chính tại ĐVSNCL cần trả lời được các vấn đề: Ai quản lý tài chính tại ĐVSNCL? Công tác quản lý tài chính tại ĐVSNCL cụ thể là cái gì? Ai quản lý tài chính tại ĐVSNCL? Nhà quản lý tài chính tại ĐVSNCL là những người làm việc trong các ĐVSNCL, điều khiển công việc của người khác và chịu trách nhiệm về những kết quả hoạt động của họ. Nhà quản lý tài chính tại ĐVSNCL có thể được chia theo 2 cấp quản lý trong cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý tài chính. Nhà quản lý tài chính tại cấp cao là người chịu trách nhiệm về thành quả cuối cùng trong hoạt động tài chính của đơn vị, có nhiệm vụ đưa ra các quyết định chiến lược để duy trì và phát triển ĐVSNCL trong dài hạn. Các chức danh của nhà quản lý tài chính cấp cao tại ĐVSNCL như: Giám đốc, Phó Giám đốc, Hội đồng trường, Hiệu trưởng,… Nhà quản lý tài chính cấp cơ sở tại ĐVSNCL là nhà quản lý hoạt động bộ phận tham mưu tài chính, có nhiệm vụ đưa ra các quyết định chiến thuật, thực hiện các kế hoạch và chính sách tài chính của đơn vị, phối hợp các hoạt động, các công việc để hoàn thành mục tiêu chung. Các chức danh của nhà quản lý tài chính tại cấp cơ sở như: Trưởng, Phó ban Tài chính - kế hoạch, Kế toán trưởng, Phụ trách kế toán, Trưởng, phó phòng Tài chính - kế toán,… Công tác quản lý tài chính tại ĐVSNCL cụ thể là cái gì? Là quản lý các hoạt động thu, chi, tài sản phát sinh trong ĐVSNCL, bao gồm việc lập kế hoạch thu chi, tổ chức thực hiện, khai thác các khoản thu, tổ chức xác định chi phí, kiểm tra kiểm soát, đánh giá các khoản thu chi của đơn vị, quản lý quá trình hình thành tài sản, sử dụng tài sản, kết thúc sử dụng tài sản. Với các phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm về công tác quản lý tài chính tại các ĐVSNCL như sau: “Công tác quản lý tài chính tại các ĐVSNCL 11
là việc các nhà quản lý tài chính tại các ĐVSNCL sử dụng các phương pháp, công cụ quản lý tài chính tác động lên các hoạt động thu, chi, tài sản phát sinh trong ĐVSNCL để thực hiện các chức năng cơ bản từ việc lập kế hoạch tài chính, tổ chức tạo nguồn và sử dụng nguồn tài chính đến kiểm tra, kiểm soát nhằm đạt được những mục tiêu đề ra”. 1.2.2. Mục tiêu công tác quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập Công tác quản lý tài chính tại các ĐVSNCL nhằm đạt được các mục tiêu sau: Thứ nhất là tăng thu, thu đúng, thu đủ, thu kịp thời. Hiện nay các nguồn tài chính của các ĐVSNCL chủ yếu tập trung vào hai nguồn đó là NSNN và nguồn ngoài NSNN (phí, lệ phí, thu khác...). Trong bối cảnh nguồn NSNN ngày càng hạn hẹp, chi phí ngày càng gia tăng, áp lực tài chính cho các ĐVSNCL để duy trì các hoạt động thường xuyên ngày càng lớn, đòi hỏi các ĐVSNCL phải tìm cách gia tăng nguồn thu. Một trong những nguồn thu mà hầu hết các ĐVSNCL hiện nay chưa phát huy được đó là thu từ dịch vụ, NCKH và nguồn thu từ đóng góp của xã hội như thu từ đóng góp của nhà hảo tâm, nguồn tài trợ, viện trợ trong và ngoài nước. Điều này thể hiện sự kém bền vững, kém phát triển của nguồn tài chính. Để phát triển các nguồn tài chính theo hướng bền vững, các ĐVSNCL cần thực hiện công tác thu theo đúng quy định của Nhà nước đồng thời tăng cường khai thác, đa dạng hóa các nguồn tài chính ngoài NSNN, tăng dần tỷ trọng các nguồn thu ngoài ngân sách trong điều kiện và khả năng của đơn vị, khai thác những tiềm năng sẵn có tạo ra ngày càng nhiều nguồn thu hợp pháp đáp ứng kịp thời nhu cầu nguồn tài chính cho hoạt động của đơn vị. Không phải vì mục tiêu tăng thu mà ĐVSNCL tự đặt ra các khoản thu trái với quy định của Nhà nước. Bên cạnh đó, việc đổi mới chính sách thu phí, coi đây là hình thức giá dịch vụ là một yêu cầu rất bức thiết. Chính 12
vì vậy, các ĐVSNCL phải tính toán, xác định đúng đắn mức thu giá dịch vụ nhằm bù đắp chi phí mà các ĐVSNCL đã bỏ ra trong quá trình cung ứng theo lộ trình quy định của Nhà nước. Đối với các hoạt động dịch vụ khác đơn vị được tự quyết định khoản thu, mức thu theo nguyên tắc lấy thu bù chi và có tích lũy. Để xác định đúng đắn mức thu cho các hoạt động dịch vụ đơn vị cần xác định đầy đủ chi phí cho các hoạt động này. Việc xác định mức thu còn tùy thuộc vào quan điểm của mỗi nhà quản lý, tuy nhiên nếu đơn vị đặt ra mức thu quá cao thì sẽ không thu được khoản thu này. Với mục tiêu thu đúng, ngoài việc xác định đúng mức thu thì việc xác định đúng đối tượng thu, tổ chức thu đúng quy trình cũng vô cùng quan trọng. Các ĐVSNCL cần đảm bảo xác định đúng đắn đối tượng nộp, tính đúng các khoản thu nộp, thủ tục nộp, thanh tra, quyết toán các khoản thu nộp; xây dựng hệ thống chính sách thu hợp lý, phù hợp với thực tế quản lý của đơn vị; xây dựng kế hoạch thu sát đúng, phù hợp với thực tế của từng năm, quý, tháng; lựa chọn quy trình thu khoa học hợp lý, gọn nhẹ, hiệu quả, đảm bảo thu đúng, thu đủ, thu kịp thời, tránh thất thoát; công khai, minh bạch mức thu, quy trình thu, số thu được. Thứ hai là chi đúng, chi đủ, chi hiệu quả, tiết kiệm. Một trong những mục tiêu quan trọng của công tác quản lý tài chính tại trong các ĐVSNCL là phải đảm bảo chi đúng, chi đủ, chi hiệu quả, tiết kiệm. Khi nguồn lực luôn có giới hạn và nhu cầu chi không có giới hạn thì việc chi tiết kiệm, hiệu quả là một trong những nguyên tắc hàng đầu của công tác quản lý tài chính tại. Trong quá trình phân bổ và sử dụng các nguồn lực khan hiếm đó phải tính toán sao cho với chi phí thấp nhất nhưng vẫn đạt hiệu quả cao nhất. Mục tiêu chi đúng được hiểu là chi đúng nội dung theo đúng mục đích, đúng chính sách chế độ chi, đúng nguồn, đúng dự toán, đúng định mức, đúng đối tượng… Các ĐVSNCL cần xây dựng kế hoạch chi sát với thực tế hàng năm, quý, tháng; xác lập định mức chi khoa học và phù hợp với thực tế; xác định và 13
phân loại đúng đắn các khoản chi phí; xác lập thứ tự ưu tiên các khoản chi trong từng thời kỳ nhất định; xây dựng một chính sách, cơ cấu chi tiêu hợp lý, phù hợp; xây dựng quy trình cấp phát, kiểm soát, thanh toán các khoản chi một cách chặt chẽ, hợp lý; xây dựng được ý thức thường xuyên tiết kiệm chi; công khai, minh bạch quy chế chi tiêu nội bộ; thực hiện kiểm tra, kiểm toán nội bộ đảm bảo chi tiêu tiết kiệm và hiệu quả; xây dựng các chỉ tiêu đánh giá thành quả hoạt động của các ĐVSNCL. Thứ ba là mua sắm, sử dụng tài sản hiệu quả, hợp lý, đúng mục đích. Phần lớn tài sản của các ĐVSNCL được Nhà nước giao cho để trực tiếp quản lý và sử dụng hoặc cấp kinh phí đầu tư mua sắm cho các trường nhằm thực hiện các mục tiêu sự nghiệp. Khi đó các ĐVSNCL phải sử dụng tài sản sao cho hiệu quả, hợp lý, đúng mục đích thông qua việc đầu tư, mua sắm đúng mức, đảm bảo tiết kiệm, chống lãng phí, cũng như quản lý và sử dụng có hiệu quả tài sản. Bên cạnh đó, phải nắm chắc và kiểm soát chặt chẽ nguồn lực tài sản hiện có để kịp thời đưa ra các giải pháp quản lý, sử dụng tài sản phù hợp ở tất cả các khâu thuộc vòng đời của tài sản: đầu tư, mua sắm, bảo dưỡng, sửa chữa nâng cấp, thu hồi, điều chuyển, bán, thanh lý, tiêu hủy…; tổ chức khai thác, sử dụng tài sản của đơn vị cho thuê, liên doanh, liên kết đúng quy định của Nhà nước nhằm phát huy công suất và hiệu quả sử dụng tài sản, đem lại nguồn thu cho đơn vị; hạch toán đúng đắn các chi phí cấu thành nguyên giá tài sản, chi phí sửa chữa, chi phí khấu hao, hạch toán đầy đủ về hiện vật và giá trị theo quy định của pháp luật. 1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập 1.2.3.1. Các nhân tố bên ngoài * Cơ chế quản lý tài chính của nhà nước Một văn bản pháp quy quan trọng quy định về cơ chế quản lý tài chính 14