Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự đáp ứng yêu cầu của Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0

Chia sẻ: Tomhum999 Tomhum999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:147

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích cơ bản của luận văn này là trên cơ sở nghiên cứu lý luận chung và thực trạng của phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự, đưa ra các giải pháp để phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự đáp ứng yêu cầu của Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN VĂN ĐỚI PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC TẠI HỌC VIỆN KỸ THUẬT QUÂN SỰ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CỦA CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI - NĂM 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN VĂN ĐỚI PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC TẠI HỌC VIỆN KỸ THUẬT QUÂN SỰ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CỦA CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số : 8 34 04 03 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. HOÀNG MAI HÀ NỘI - NĂM 2020
LỜI CẢM ƠN Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Cô giáo PGS.TS. Hoàng Mai người đã hướng dẫn, vạch ra những định hướng khoa học để tác giả hoàn thành luận văn này. Với tình cảm chân thành nhất, tác giả xin cảm ơn: - Tập thể cán bộ, giảng viên; các khoa, ban, phòng của Học viện Hành chính Quốc gia; - Các cơ quan chức năng của Học viện Kỹ thuật Quân sự; - Bạn bè, đồng nghiệp và gia đình, Đã quan tâm, động viên, tạo điều kiện cho tác giả hoàn thành quá trình học tập và làm luận văn. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2020 HỌC VIÊN Trần Văn Đới
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan các nội dung được trình bày trong luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, tư liệu được sử dụng trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết quả nghiên cứu của luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào. HỌC VIÊN Trần Văn Đới
MỤC LỤC Trang Trang bìa phụ Lời cảm ơn Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt Danh mục các hình vẽ, bảng biểu MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1:.................................................................................................................10 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC .............................10 TRONG CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CÔNG LẬP ...............................10 1.1. Một số khái niệm cơ bản ................................................................................10 1.1.1. Cơ sở giáo dục đại học công lập .............................................................10 1.1.2. Nhân lực, nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực ........................11 1.1.3. Giảng viên, nghiên cứu viên tại các trường đại học công lập .................20 1.1.4. Phát triển nguồn nhân lực trong trường đại học công lập .......................26 1.2. Nội dung phát triển nguồn nhân lực ................................................................27 1.2.1. Phát triển về số lượng..............................................................................28 1.2.2. Phát triển về chất lượng ..........................................................................28 1.2.3. Phát triển về cơ cấu .................................................................................34 1.3. Vai trò của phát triển nguồn nhân lực tại trường đại học công lập ....................35 1.4. Các yếu tố tác động, ảnh hưởng đến quá trình phát triển nguồn nhân lực.....37 1.4.1. Yếu tố bên trong trường đại học .............................................................37 1.4.2. Yếu tố bên ngoài .....................................................................................39 1.5. Một số bài học kinh nghiệm có thể áp dụng cho chính sách phát triển nguồn nhân lực tại các trường đại học công lập ở Việt Nam ...........................................42 1.5.1. Một số bài học kinh nghiệm ....................................................................42 1.5.2. Kinh nghiệm rút ra cho Học viện Kỹ thuật Quân sự ..............................44 1.6. Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và những tác động của nó đến phát triển nguồn nhân lực ......................................................................................................46 1.6.1. Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 ..........................................................46 1.6.2. Những vấn đề đặt ra đối với các trường đại học công lập ......................48 1.6.3. Tác động của CMCN 4.0 đến công tác phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự và Quân đội ..................................................................52 Kết luận chương 1 .....................................................................................................57 Chương 2:.................................................................................................................58 THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC .......................................58 TẠI HỌC VIỆN KỸ THUẬT QUÂN SỰ .............................................................58 2.1. Khái quát về Học viện Kỹ thuật Quân sự ......................................................58 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển ..........................................................58
2.1.2. Sứ mạng của trường ................................................................................58 2.1.3. Chức năng của trường .............................................................................58 2.1.4. Nhiệm vụ của trường...............................................................................59 2.1.5. Cơ cấu tổ chức.........................................................................................62 2.2. Thực trạng nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự ..........................65 2.2.1. Phân tích thực trạng về số lượng nguồn nhân lực ...................................65 2.2.2. Phân tích thực trạng về cơ cấu nguồn nhân lực ......................................68 2.2.3. Phân tích thực trạng về chất lượng nguồn nhân lực .................................71 2.3. Thực trạng phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự ..........72 2.3.1. Quy hoạch đội ngũ ..................................................................................72 2.3.2. Thu hút, tuyển dụng ................................................................................74 2.3.3. Sử dụng, đánh giá ....................................................................................77 2.3.4. Đào tạo, bồi dưỡng ..................................................................................79 2.3.5. Đãi ngộ, lương bổng và tạo động lực cho người lao động ......................81 2.4. Đánh giá thực trạng phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự ...............................................................................................................................83 2.4.1. Kết quả đạt được .....................................................................................83 2.4.2. Những hạn chế, bất cập và nguyên nhân ................................................85 2.5. Dự báo nhu cầu phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của Cuộc CMCN 4.0 ..........................................................................................................................86 Kết luận chương 2 .....................................................................................................88 Chương 3:.................................................................................................................89 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC TẠI HỌC VIỆN KỸ THUẬT QUÂN SỰ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CỦA CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 .....................................................................89 3.1. Chủ trương, quan điểm phát triển và mục tiêu của Học viện Kỹ thuật Quân sự ...........................................................................................................................89 3.1.1. Chủ trương, quan điểm phát triển ...........................................................89 3.1.2. Mục tiêu ..................................................................................................90 3.2. Định hướng phát triển nguồn nhân lực của Học viện Kỹ thuật Quân sự .......92 3.2.1. Xu hướng phát triển của Học viện Kỹ thuật Quân sự .............................92 3.2.2. Định hướng phát triển nguồn nhân lực của Học viện Kỹ thuật Quân sự 94 3.3. Các giải pháp phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự đáp ứng yêu cầu CMCN 4.0 ........................................................................................95 3.3.1. Quy hoạch và xây dựng kế hoạch phát triển số lượng nguồn nhân lực ..95 3.3.2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu CMCN 4.0 .............99 3.3.3. Điều chỉnh cơ cấu nguồn nhân lực ........................................................105 3.3.4. Chính sách đãi ngộ xứng đáng ..............................................................106 3.3.5. Hoàn thiện công tác đánh giá đội ngũ ...................................................107 3.4. Một số kiến nghị...........................................................................................111 Kết luận chương 3 ...................................................................................................113 KẾT LUẬN ............................................................................................................114 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................116
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo CMCN 4.0 Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 CNH-HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa GS Giáo sư NCKH Nghiên cứu khoa học PGS Phó giáo sư ThS Thạc sĩ TS Tiến sĩ VKTBKT Vũ khí trang bị kỹ thuật
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BẢNG BIỂU Trang HÌNH Hình 2.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy của Học viện Kỹ thuật Quân sự ................ 64 Hình 2.2. Cơ cấu theo số lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên Học viện ........... 66 Hình 2.3. Cơ cấu theo ngành khối giảng dạy, nghiên cứu .............................. 68 Hình 2.4. Cơ cấu độ tuổi theo học hàm, học vị............................................... 69 Hình 2.5. Cơ cấu theo độ tuổi của đội ngũ cán bộ, giảng viên ....................... 70 Hình 2.6. Cơ cấu theo trình độ của đội ngũ cán bộ, giảng viên ...................... 71 BẢNG Bảng 2.1. Tỷ lệ phân loại tốt nghiệp ............................................................... 61 Bảng 2.2. Đội ngũ cán bộ, giảng viên toàn Học viện ..................................... 65 Bảng 2.3. Cơ cấu ngành của cán bộ khối giảng dạy, nghiên cứu ................... 66 Bảng 2.4. Cơ cấu độ tuổi của cán bộ khối giảng dạy, nghiên cứu .................. 67
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, trong điều kiện của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, sự phát triển của mỗi quốc gia phải dựa trên nền tảng tri thức và sự phát triển về trình độ khoa học công nghệ. Giáo dục đại học có vai trò rất quan trọng, là nền tảng để phát triển quốc gia. Để nâng cao chất lượng giáo dục đại học thì nhiệm vụ tiên quyết và quan trọng nhất là phát triển đội ngũ nguồn nhân lực, mà trọng tâm là phát triển đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên năng động, đổi mới, sáng tạo, trình độ chuyên môn tốt, có phương pháp giảng dạy khoa học, thích ứng tốt với nhiệm vụ trong thời đại mới thực sự là yêu cầu cấp thiết hiện nay. Những kết quả, thành tựu của nền giáo dục đại học ở Việt Nam hiện nay trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu CNH- HĐH, hội nhập quốc tế, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang bùng nổ, tác động mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống xã hội, thì việc phát triển nâng cao chất lượng đội ngũ nguồn nhân lực càng trở nên cấp bách, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục đại học Việt Nam chưa có thế mạnh về năng lực cạnh tranh toàn cầu. Nguồn nhân lực trong lĩnh vực giáo dục và khoa học công nghệ là một nguồn nhân lực đặc biệt, gắn với lao động tri thức. Phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao là vấn đề được các quốc gia quan tâm, nó quyết định đến chất lượng phát triển và là khâu đột phá của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Đối với các cơ sở giáo dục đào tạo, chất lượng nguồn nhân lực giảng viên, nghiên cứu khoa học có vị trí, vai trò rất quan trọng, quyết định chất lượng đào tạo, nghiên cứu và xây dựng nguồn nhân lực cho xã hội. Do đó, phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là đội ngũ 1
giảng viên và nghiên cứu viên là một trọng tâm để nâng cao công tác đào tạo cán bộ. Tuy nhiên, thực tế hiện nay thì chất lượng nền giáo dục nói chung vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế. Kết luận số 51-KL/TW ngày 30/5/2019 của Ban chấp hành Trung ương Đảng đã chỉ rõ: “Chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo còn thấp so với yêu cầu, nhất là giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp” và “Quản lý giáo dục và đào tạo” còn nhiều yếu kém. Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục bất cập về chất lượng, số lượng và cơ cấu; một bộ phận chưa theo kịp yêu cầu đổi mới và phát triển giáo dục, thiếu tâm huyết, thậm chí vi phạm đạo đức nghề nghiệp”. Điều đó đặt ra một yêu cầu cấp thiết là phải đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế, trong đó đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên và cán bộ quản lý là khâu then chốt. Để góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục đại học hiện nay, một trong những nhiệm vụ cấp bách hàng đầu là phải phát triển nguồn nhân lực trong các cơ sở giáo dục đại học, trọng lâm là đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên cả về số lượng và chất lượng với cơ cấu, tỷ lệ hợp lý. Đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên là lực lượng sản xuất đặc biệt, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống giáo dục đại học, là nhân tố quyết định chất lượng, hiệu quả giáo dục đào tạo. Chất lượng đội ngũ giảng viên không chỉ thể hiện ở trình độ chuyên môn và năng lực giảng dạy, NCKH, ngoại ngữ, tin học… không chỉ đào tạo ngành, nghề mà còn ở khả năng giáo dục nhân cách cho người học. Giảng viên phải đáp ứng những chuẩn mực cao về xã hội và đạo đức, là tấm gương mẫu mực cho học viên, sinh viên học tập, noi theo. Công tác phát triển đội ngũ nguồn nhân lực, giảng viên, nghiên cứu viên hiệu 2
quả sẽ góp phần quyết định nâng cao chất lượng công tác đào tạo, NCKH của mỗi nhà trường. Trước sự phát triển mạnh mẽ của Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với sự bùng nổ về khoa học, công nghệ, hội nhập quốc tế, tạo ra nhiều thời cơ cũng như thách thức đối với nước ta kể cả về phát triển kinh tế cũng như nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Đặc biệt trong lĩnh vực bảo vệ Tổ quốc, nhiều vấn đề an ninh phi truyền thống, chiến tranh công nghệ cao với những vũ khí tinh khôn, chiến tranh trên không gian mạng… và khi Việt Nam đã, đang tham gia lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên Hợp quốc, đặt ra nhiều yêu cầu mới, cao hơn về chất lượng nguồn nhân lực từ nhận thức đến trình độ, kinh nghiệm, năng lực chuyên môn. Giáo dục - đào tạo là phương thức cơ bản tạo lên nguồn nhân lực có chất lượng và để có được điều đó thì công tác phát triển nguồn nhân lực trong các cơ sở giáo dục mà trọng tâm là đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên là một yêu cầu tiên quyết. Các nhà trường trong quân đội là một bộ phận của nền giáo dục quốc gia. Thực hiện chủ trương xã hội hóa giáo dục của Đảng và Nhà nước, nhiều nhà trường quân đội đã tham gia đào tạo nguồn nhân lực cho xã hội (như Học viện Kỹ thuật Quân sự, Học viện Quân y, Học viện Hậu cần...). Điều đó dẫn đến, trong các nhà trường quân đội hiện nay đang tồn tại hai đối tượng đào tạo: Đào tạo cho quân đội (gọi là học viên quân sự) và đào tạo cho sự nghiệp CNH-HĐH đất nước (gọi là sinh viên dân sự). Hơn nữa, đối với các nhà trường quân đội hiện nay, lưu lượng đào tạo không ngừng được nâng cao, loại hình đào tạo được mở rộng đòi hỏi các nhà trường quân đội phải đổi mới một cách sâu rộng và toàn diện công tác giáo dục, đào tạo của mình từ nội dung, chương trình đào tạo đến công tác tuyển chọn đầu vào, kiểm tra, đánh giá chất lượng. Những đổi mới đó đòi hỏi phải đổi mới và nâng cao hiệu quả công tác phát triển nguồn nhân lực trong các nhà trường quân đội. 3
Từ những phân tích nêu trên, với những vấn đề thực tiễn đang đặt ra, đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo cũng như việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác phát triển nguồn nhân lực là vấn đề cấp thiết. Do đó, nghiên cứu đề tài “Phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự đáp ứng yêu cầu của Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0” làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ chuyên ngành Quản lý công là cấp thiết và phù hợp. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Phát triển nguồn nhân lực có vai trò quyết định đến chất lượng giáo dục đào tạo của nhà trường. Vấn đề này đã thu hút được sự quan tâm, nghiên cứu của giới khoa học, tiêu biểu là các công trình sau: * Nhóm công trình liên quan đến phát triển nguồn nhân lực Học viện Kỹ thuật Quân sự và quân đội: - Luận văn cao học của học viên Vũ Văn Thanh, Học viện Kỹ thuật Quân sự (2018): “Các giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nhân viên kỹ thuật phục vụ đào tạo và hoạt động khoa học công nghệ của Học viện Kỹ thuật Quân sự giai đoạn mới”. Luận văn đã phân tích thực trạng và đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng đối với nhân viên kỹ thuật dưới góc độ của quản lý nhân lực trong quản lý khoa học công nghệ. - Luận văn cao học của học viên Trần Minh Ngọc, Học viện Kỹ thuật Quân sự (2011): “Quản lý và phát triển đội ngũ cán bộ giảng dạy phục vụ cho công tác đào tạo nguồn nhân lực có trình độ đại học và sau đại học đáp ứng yêu cầu của công nghiệp quốc phòng”. Luận văn đã nghiên cứu thực tiễn công tác xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ giảng dạy tại Học viện Kỹ thuật Quân sự, rút ra những nét đặc trưng trong quản lý và phát triển đội ngũ. Từ đó đề xuất một số giải pháp về quy hoạch tổng thể đội ngũ cán bộ giảng dạy, những biện pháp chủ yếu về đổi mới cơ cấu, nâng cao chất lượng đội ngũ, 4
hoàn thiện quy trình tuyển dụng, hệ thống chính sách đối với đội ngũ cán bộ giảng dạy trong các nhà trường quân đội. - Luận văn cao học của học viên Nguyễn Thị Diễm Phúc, Học viện Kỹ thuật Quân sự (2012): “Giải pháp nâng cao chất lượng quản trị nguồn nhân lực trong các nhà trường quân đội”. Luận văn đã phân tích thực trạng và đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng quản lý nguồn nhân lực trong các nhà trường quân đội nhằm đáp ứng các yêu cầu về giáo dục đào tạo và NCKH phục vụ nền công nghiệp quốc phòng. * Nhóm công trình liên quan đến phát triển nguồn nhân lực giảng viên, giáo dục đại học: - Luận án TS của NCS Vũ Đức Lễ, Học viện Hành chính quốc gia (2017): “Chính sách phát triển đội ngũ giảng viên các trường đại học công lập ở Việt Nam”. Luận án đã làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập (quy hoạch, thu hút, tuyển dụng; sử dụng, đánh giá; đào tạo, bồi dưỡng; đãi ngộ, tôn vinh) ở Việt Nam. Xác định các bất hợp lý và “lỗ hổng, khoảng trống” của chính sách. Các yếu tố ảnh hưởng, trên cơ sở các vấn đề đặt ra cần giải quyết của các chính sách hiện hành. Đề xuất mục tiêu, quan điểm, phương hướng và các giải pháp hoàn thiện chính sách phát triển đội ngũ giảng viên đại học công lập ở Việt Nam. - Luận văn cao học của học viên Hoàng Phương Linh, Học viện Hành chính quốc gia (2018): “Phát triển nguồn nhân lực giảng viên - Qua thực tiễn Học viện Chính trị khu vực I”. Luận văn trên cơ sở đánh giá thực trạng nguồn nhân lực giảng viên và NCKH hiện nay của Học viện Chính trị khu vực I, đã đề xuất mục tiêu, phương hướng và các giải pháp nhằm phát triển nguồn nhân lực giảng viên tại Học viện Chính trị khu vực I, qua đó khái quát chung đối với các trường đại học, học viện nói chung. 5
- ThS Trần Thị Giang (2018): “Giáo dục đại học ở Việt Nam trước ngưỡng cửa cách mạng công nghiệp 4.0”, Tạp chí Giáo dục - Đào tạo, số 4/2018. Bài viết đã phân tích giáo dục đào tạo, đặc biệt là giáo dục đại học cần có sự đổi mới toàn diện, đáp ứng yêu cầu về phát triển nguồn nhân lực cho xã hội. - NCS Nguyễn Thị Vân Anh, trường ĐH Lao động - Xã hội (2017): “Nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên tại các trường đại học ở Việt nam trong bối cảnh hội nhập”, Tạp chí nghiên cứu Tài chính kế toán, số 06 (167)- 2017. Bài viết đã phân tích và chỉ ra rằng: Muốn phát triển nguồn nhân lực có chất lượng cao thì vai trò của các giảng viên trong trường đại học là vấn đề then chốt và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên tại các trường đại học Việt nam. - Nguyễn Thị Thu Hương, trường ĐH Công nghiệp Hà Nội (2012): “Xây dựng đội ngũ giảng viên trong trường đại học - Thực trạng và giải pháp”, Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Luật học 28 (2012). Bài viết đánh giá thực trạng đội ngũ và công tác quản lý đội ngũ giảng viên trong trường đại học hiện nay, đề xuất những giải pháp nhằm xây dựng đội ngũ giảng viên trong trường đại học hiện nay ở nước ta. Nhìn chung, các công trình trên đã nghiên cứu về cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng phát triển nguồn nhân lực, đề xuất mục tiêu, phương hướng và các giải pháp nhằm phát triển nguồn nhân lực tại các trường đại học công lập ở Việt Nam. Tuy nhiên, trong bối cảnh cuộc cách mạng về khoa học công nghệ lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, tác động đến mọi mặt kinh tế xã hội, Luận văn đề xuất các đóng góp mới, các giải pháp phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự phù hợp với yêu cầu thực tiễn hiện nay, đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 6
3.1. Mục đích Trên cơ sở nghiên cứu lý luận chung và thực trạng của phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự, đưa ra các giải pháp để phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. 3.2. Nhiệm vụ Để đạt được mục đích trên, luận văn thực hiện các nhiệm vụ sau: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về phát triển nguồn nhân lực, trọng tâm là nguồn nhân lực giảng viên và nghiên cứu viên trong các trường đại học công lập ở Việt Nam. - Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự giai đoạn 2015-2019, từ đó tìm ra những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân tồn tại những hạn chế đó. - Đề xuất mội số phương hướng và giải pháp phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự đáp ứng yêu cầu của cuộc CMCN 4.0. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về không gian và thời gian: Luận văn tập trung nghiên cứu phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự từ năm 2015 đến năm 2019 và đề xuất các giải pháp phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 giai đoạn 2020 - 2025 và những năm tiếp theo. Về nội dung: Luận văn nghiên cứu thực trạng phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự, tập trung chủ yếu vào đội ngũ giảng viên và 7
nghiên cứu viên trực tiếp góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục đào tạo, NCKH tại Nhà trường. Đề xuất các giải pháp phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự đáp ứng yêu cầu của cuộc mạng công nghiệp 4.0. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn Để thực hiện mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra, luận văn dựa trên phương pháp sau: - Phương pháp luận: Luận văn được tổ chức nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng của Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục, đào tạo nói chung, về phát triển nguồn nhân lực nói riêng. Đồng thời vận dụng các quan điểm logic - lịch sử, hệ thống - cấu trúc và các quan điểm thực tiễn để xem xét, phân tích các vấn đề có liên quan. - Tổng hợp một số phương pháp như: Thống kê, so sánh, phân tích tổng hợp với tài liệu là các báo cáo về công tác xây dựng và phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự trong phạm vi thời gian nghiên cứu. - Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn, trao đổi, xin ý kiến trực tiếp của cán bộ quản lý giáo dục, giảng viên, nghiên cứu viên và ý kiến phản hồi của học viên về giảng viên nhằm thu thập thêm thông tin, làm rõ hơn những vấn đề nghiên cứu và tham khảo các dữ liệu thứ cấp trong các nghiên cứu trước đó (thực hiện tại 03 khoa cơ sở, 07 khoa chuyên ngành và 04 tiểu đoàn quản lý học viên). 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Về mặt lý luận, luận văn góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về công tác phát triển nguồn nhân lực tại các cơ sở giáo dục, đào tạo công lập. Các kết quả nghiên cứu của luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích về mặt lý luận cho các công trình, các nghiên cứu với cùng chủ đề. 8
Về mặt thực tiễn, luận văn góp phần phản ánh rõ hơn thực trạng công tác phát triển nguồn nhân lực tại các trường đại học, học viện thông qua thực trạng tại Học viện Kỹ thuật Quân sự. Qua nghiên cứu, những vấn đề bất cập hiện nay được tổng hợp; những giải pháp, kiến nghị được đề xuất của luận văn góp phần giúp cho công tác phát triển nguồn nhân lực của Học viện Kỹ thuật Quân sự cũng như phát triển nguồn nhân lực tại các trường đại học, học viện công lập. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn được trình bày theo 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển nguồn nhân lực trong các cơ sở giáo dục đại học công lập. Chương 2: Thực trạng phát triển nguồn nhân lực tại Học viện kỹ thuật Quân sự. Chương 3: Phương hướng và giải pháp phát triển nguồn nhân lực tại Học viện Kỹ thuật Quân sự đáp ứng yêu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 9
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC TRONG CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CÔNG LẬP 1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1. Cơ sở giáo dục đại học công lập Theo Luật Giáo dục đại học sửa đổi năm 2018, (có hiệu lực 01/07/2019): Cơ sở giáo dục đại học trong hệ thống giáo dục quốc dân gồm: Trường đại học, học viện; Đại học vùng, đại học quốc gia (sau đây gọi chung là đại học); Viện nghiên cứu khoa học được phép đào tạo trình độ tiến sĩ [17]. Trường đại học, học viện (sau đây gọi chung là trường đại học) là cơ sở giáo dục đại học, đào tạo, nghiên cứu nhiều ngành, được cơ cấu tổ chức theo quy định của Luật Giáo dục. Cơ sở giáo dục đại học là cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, thực hiện chức năng đào tạo các trình độ của giáo dục đại học, hoạt động khoa học và công nghệ, phục vụ cộng đồng. Các trình độ đào tạo của giáo dục đại học gồm: Trình độ đại học, trình độ thạc sĩ và trình độ tiến sĩ. Cơ sở giáo dục đại học công lập do Nhà nước đầu tư, bảo đảm điều kiện hoạt động và là đại diện chủ sở hữu. Đào tạo trình độ đại học giúp sinh viên nắm vững kiến thức chuyên môn và có kỹ năng thực hành thành thạo, có khả năng làm việc độc lập, sáng tạo và giải quyết những vấn đề thuộc chuyên ngành được đào tạo. Đào tạo trình độ thạc sĩ giúp học viên nắm vững lý thuyết, có trình độ cao về thực hành, có khả năng làm việc độc lập, sáng tạo và có năng lực phát hiện, giải quyết những vấn đề thuộc chuyên ngành được đào tạo. Đào tạo trình độ tiến sĩ giúp nghiên cứu sinh có trình độ cao về lý thuyết và thực hành, có năng lực nghiên cứu độc lập, sáng tạo, phát hiện và 10
giải quyết những vấn đề mới về khoa học, công nghệ, hướng dẫn nghiên cứu khoa học và hoạt động chuyên môn. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, tính đến ngày 30/6/2019, hệ thống giáo dục đại học Việt Nam có 237 trường đại học, học viện (bao gồm 172 trường công lập, 60 trường tư thục và dân lập, 5 trường có 100% vốn nước ngoài), 37 viện nghiên cứu khoa học được giao nhiệm vụ đào tạo trình độ tiến sĩ, 31 trường cao đẳng sư phạm và 2 trường trung cấp sư phạm [23]. 1.1.2. Nhân lực, nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực 1.1.2.1. Nhân lực Nhân lực là sức lực, năng lực nội sinh của con người, nhờ đó mà con người có thể hoạt động. Sức lực đó ngày càng phát triển cùng với sự phát triển của cơ thể con người và đạt đến một mức nào đó con người có thể tham gia vào quá trình lao động. Nhân lực được hiểu là nguồn lực của mỗi con người bao gồm thể lực, trí lực và tâm lực. Thể lực là tình trạng sức khỏe của người lao động biểu hiện ở chiều cao, cân nặng, hình thể, khả năng vận động, không có bệnh tật, có sức làm việc dẻo dai trong một hình thái lao động nghề nghiệp nhất định… Thể lực không khỏe mạnh sẽ hạn chế phát triển trí lực, trí tuệ của người lao động. Thể lực của con người chịu ảnh hưởng của mức sống vật chất, sự chăm sóc sức khỏe và rèn luyện của từng cá nhân. Một cơ thể khỏe mạnh, thích nghi với môi trường sống thì năng lượng do nó sinh ra sẽ đáp ứng yêu cầu của một hoạt động cụ thể nào đó. Thể lực có ý nghĩa quan trọng quyết định năng lực hoạt động của con người. Phải có thể lực con người mới có thể phát triển trí tuệ và quan hệ của mình trong xã hội. Sức khỏe cơ thể là sự phát triển hài hòa của con người cả về thể chất và tinh thần. Trí lực được xác định bởi tri thức chung về khoa học, trình độ kiến thức chuyên môn, kỹ năng kinh nghiệm làm việc và khả năng tư duy xét đoán của 11
mỗi con người. Trí lực là yếu tố quan trọng nhất của nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao. Trí lực được phản ánh bằng hệ thống các chỉ tiêu về tỷ lệ người lao động có trình độ, học vấn, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ ở bậc cao đẳng, đại học, sau đại học và kinh nghiệm, kỹ năng làm việc của người lao động. Khi đánh giá chất lượng nhân lực, ngoài trí lực, thể lực người ta còn đánh giá tâm lực, tức là đánh giá trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp và trình độ giao tiếp, ứng xử, phối hợp công tác với đối tác trong quá trình làm việc trong nước và quốc tế. Nhân lực của một tổ chức còn gần nghĩa với sức mạnh của lực lượng lao động, sức mạnh của đội ngũ người lao động, sức mạnh của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức… Sức mạnh đó được hợp thành từ sức mạnh tập thể người lao động, từ khả năng lao động của mỗi người. Khả năng lao động của mỗi người là khả năng đảm nhiệm, thực hiện, hoàn thành công việc, bao gồm các nhóm yếu tố: Sức khỏe (nhân trắc, độ lớn và mức độ bền bỉ…), trình độ (kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm…), tâm lý, mức độ cố gắng… Nhân lực của tổ chức là đầu vào độc lập, quyết định chất lượng, chi phí, thời gian của các sản phẩm trung gian, sản phẩm bộ phận và các sản phẩm đầu ra. Chất lượng nguồn nhân lực của tổ chức là mức độ đáp ứng tốt nhất về nhân lực để duy trì hoạt động của tổ chức, nhằm hoàn thành tốt nhất những mục tiêu, nhiệm vụ của chính tổ chức đó. 1.1.2.2. Nguồn nhân lực Hiện nay có nhiều quan điểm khác nhau về nguồn nhân lực. Ngân hàng thế giới cho rằng nguồn nhân lực là toàn bộ vốn con người bao gồm thể lực, trí lực, kỹ năng nghề nghiệp của mỗi cá nhân. Như vậy ở đây nguồn lực con người được coi như một nguồn vốn bên cạnh các loại vốn vật chất khác: Vốn tiền tệ, công nghệ, tài nguyên thiên nhiên… 12