Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về Bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi

Chia sẻ: Mucong999 Mucong999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:143

Thêm vào BST

Báo xấu

57
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của đề tài là nghiên cứu, phân tích, đánh giá hiện trạng hoạt động bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi và thực trạng quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh. Trên cơ sở đó, luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về Bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… …../….. HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ TẤN TIÊN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Thừa Thiên Huế - Năm 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… …../….. HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ TẤN TIÊN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 60 34 04 03 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM ĐỨC CHÍNH Thừa Thiên Huế - Năm 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của thân tôi, các số liệu sử dụng trong luận văn là số liệu thật và trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Các kết luận, nhận định và kết quả nghiên cứu trong luận văn chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào. Thừa Thiên Huế, ngày 15 tháng 03 năm 2017 Học viên Hồ Tấn Tiên
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin chân thành cảm ơn tới Ban Giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia, khoa Quản lý Nhà nƣớc về các vấn đề xã hội, khoa Sau Đại học, cảm ơn các thầy, cô giáo đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Nhân dịp này, tôi xin chân thành cảm ơn TS.Phạm Đức Chính, ngƣời đã dành nhiều thời gian, tạo điều kiện thuận lợi, hƣớng dẫn về phƣơng pháp khoa học và cách thức thực hiện các nội dung của đề tài này. Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ngãi, các Phòng, Ban, ngành của tỉnh, đã cung cấp thông tin và nhiệt tình giúp đỡ cho quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Trong quá trình nghiên cứu, mặc dù đã cố gắng để hoàn thành luận văn, tham khảo nhiều tài liệu, trao đổi và tiếp thu nhiều ý kiến của thầy, cô và bạn bè đồng môn, song do điều kiện, thời gian và khả năng còn hạn chế nên khó tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi mong nhận đƣợc sự quan tâm, đóng góp ý kiến của các thầy, cô giáo và các bạn để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn ! Học viên Hồ Tấn Tiên
MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài: .......................................................................................... 1 2.Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài............................................................... 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn .................................................... 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 4 5.Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................... 4 6. Những đóng góp mới của luận văn .......................................................................... 5 7. Kết cấu của luận văn ................................................................................................. 5 Chƣơng 1 ........................................................................................................................ 6 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI ..................................................................................................... 6 1.1 Khái niệm và vai trò, chức năng của bảo hiểm xã hội ..................................... 6 1.1.1 Khái niệm cơ bản ............................................................................................... 6 1.1.2 Đặc điểm cơ bản của bảo hiểm xã hội ............................................................. 11 1.1.3 Vai trò của bảo hiểm xã hội ............................................................................. 12 1.1.4 Chức năng của hoạt động bảo hiểm xã hội ...................................................... 13 1.2. Quản lý nhà nƣớc về Bảo hiểm xã hội ............................................................ 17 1.2.1. Một số khái niệm ............................................................................................. 17 1.2.2. Chức năng quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội ........................................... 18 1.2.3 Đặc điểm của quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội ....................................... 19 1.2.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội ................... 20 1.2.5. Mô hình quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội ở Việt Nam ........................... 22 1.2.6. Sự cần thiết phải tăng cường quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội .................. 26 1.2.7. Nội dung quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội ............................................. 31 1.3 Tổ chức quản lý bảo hiểm xã hội ở một số nƣớc trên thế giới và bài học
kinh nghiệm cho Việt Nam ...................................................................................... 41 1.3.1 Kinh nghiệm của một số nước trong quản lý về bảo hiểm xã hội .................... 41 1.3.2 Kinh nghiệm quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội ở Việt Nam ...................... 44 Tiểu kết chƣơng 1 .................................................................................................... 45 Chƣơng 2 ...................................................................................................................... 48 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI ........................................................................................ 48 2.1 Khái quát đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Ngãi............................................................................................................................ 48 2.2 Đặc điểm cơ bản Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ngãi ...................................... 48 2.2.1 Cơ cấu, tổ chức bộ máy và trụ sở làm việc của Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ngãi ............................................................................................................................... 49 2.1.2. Thực trạng ngành Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ngãi ..................................... 50 2.3. Thực trạng hoạt động và quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi ............................................................................. 52 2.3.1. Hoạt động bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh ................................................. 52 2.3.2. Công tác quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi ............................................................................................................ 68 2.4. Đánh giá thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế trên địa bàn tỉnh ....................................................................................................... 74 2.4.1 Những kết quả đạt được của công tác quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế .................................................................................................................. 74 2.4.2. Những khó khăn, tồn tại trong công tác quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế .................................................................................................................. 78 Tiểu kết chƣơng 2 .................................................................................................... 85 Chƣơng 3 ...................................................................................................................... 87 PHƢƠNG HƢỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG .......................... 87 QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI .................................................. 87 TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI .................................................................... 87 3.1. Phƣơng hƣớng thực hiện bảo hiểm xã hội trong giai đoạn hiện nay tại tỉnh Quảng Ngãi ............................................................................................................... 87
3.1.1. Phương hướng của Đảng và nhà nước về An sinh xã hội .............................. 87 3.1.2. Phương hướng của bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ngãi ................................... 95 3.2. Một số giải pháp nhằm tăng cường công tác quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi trong giai đoạn tới .............................................. 97 3.2.1. Nhóm giải pháp đối với cơ quan quản lý nhà nước ........................................ 97 3.2.2. Nhóm giải pháp đối với công dân, ngƣời lao động, tổ chức, doanh nghiệp sử dụng lao động .............................................................................................................. 105 3.3. Kiến nghị ......................................................................................................... 107 3.3.1 Đối với cơ quan quản lý nhà nước ................................................................. 107 3.3.2 Đối với Bảo hiểm xã hội tỉnh Quảng Ngãi..................................................... 107 3.3.3 Đối với người lao động .................................................................................. 108 Tiểu kết chƣơng 3 .................................................................................................. 109 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 110 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 113 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 118
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ASXH : An sinh xã hội BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm y tế CC, VC : Công chức, viên chức CNTT : Công nghệ thông tin HS, SV : Học sinh, sinh viên HTX : Hợp tác xã KCB : Khám chữa bệnh KT : Kinh tế LĐTB&XH : Lao động Thƣơng binh và Xã hội QLNN : Quản lý nhà nƣớc SX : Sản xuất TP : Thành phố XH : Xã hội XHCN : Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Thực trạng cán bộ, công chức, viên chức ngành 49 BHXH tỉnh Quảng Ngãi năm 2014-2016 Bảng 2.2: Công tác cấp phát thẻ BHYT trên địa bàn tỉnh từ năm 51 2014-2016 cho các đối tƣợng thuộc diện ASXH Bảng 2.3: Công tác phát triển ngƣời tham gia BHXH, BHYT trên 53 địa bàn tỉnh từ năm 2014-2016 Bảng 2.4: Kết quả thu BHXH, BHYT trên địa bàn tỉnh từ năm 54 2014 – 2016 Bảng 2.5: Kết quả xét duyệt hồ sơ hƣởng các chế độ BHXH trên 57 địa bàn tỉnh từ năm 2014 -2016
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1: Trụ sở làm việc của BHXH tỉnh Quảng Ngãi 49 Hình 2.2: Biểu đồ thể hiện công tác cấp phát thẻ BHYT trên địa bàn 52 tỉnh từ năm 2014 - 2016 cho các đối tƣợng thuộc diện ASXH Hình 2.3: Biểu đồ thể hiện công tác phát triển ngƣời tham gia BHXH 53 trên địa bàn tỉnh từ năm 2014 – 2016 Hình 2.4: Biểu đồ thể hiện kết quả thu BHXH, BHYT trên địa bàn 54 tỉnh từ năm 2014-2016 Hình 2.5: Ngành BHXH và Liên đoàn lao động tỉnh ký kết Quy chế phối 56 hợp thực hiện BHXH, BHYT,BHTN giai đoạn 2016-2020 Hình 2.6: Biểu đồ thể hiện kết quả xét duyệt hồ sơ hƣởng các chế độ 57 BHXH trên địa bàn tỉnh từ năm 2014-2016 Hình 2.7: Ảnh ngƣời bệnh có thẻ BHYT điều trị tại bệnh viện tỉnh 61 Quảng Ngãi Hình 2.8: Ngành BHXH và Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy ký kết kế hoạch 65 tuyên truyền năm 2016
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Sơ đồ hệ thống QLNN về BHXH 22 Sơ đồ 1.2: Sơ đồ tổ chức BHXH Việt Nam theo hệ thống dọc từ 36 trung ƣơng đến địa phƣơng Sơ đồ 2.1: Cơ cấu bộ máy tổ chức của BHXH tỉnh Quảng Ngãi 49 Sơ đồ 2.2: Sơ đồ hệ thống tổ chức QLNN về BHXH, BHYT cấp 67 tỉnh
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Bản chất của nhà nƣớc ta là “nhà nƣớc của dân, do dân và vì dân”, hƣớng tới mục tiêu: dân giàu, nƣớc mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc, Đảng và Nhà nƣớc nỗ lực xây dựng các định hƣớng, mục tiêu, chƣơng trình, kế hoạch để đạt đƣợc các chỉ số phát triển kinh tế và xã hội, hƣớng tới lợi ích của nhân dân. Một trong các mục tiêu đó là đảm bảo an sinh xã hội. Với bản chất nhân văn sâu sắc, ASXH nhanh chóng phát triển và đƣợc các nƣớc thừa nhận là một trong những quyền cơ bản của con ngƣời, là tiêu chí của tiến bộ, bình đẳng và công bằng xã hội, một trong những chỉ báo quan trọng nhất, thể hiện sự văn minh và phát triển của quốc gia. Đối với Việt Nam, từ nhiều năm qua, nhất là từ khi thực hiện đƣờng lối đổi mới, Đảng và Nhà nƣớc ta luôn quan tâm xây dựng và tổ chức thực hiện các chính sách ASXH, coi đây là mục tiêu, vừa là động lực để phát triển bền vững kinh tế - xã hội, thể hiện bản chất tốt đẹp, ƣu việt của chế độ, vì hạnh phúc nhân dân. Điều 34, Hiến pháp nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 xác nhận: “Công dân có quyền đƣợc bảo đảm An sinh xã hội”. Nhận thức đƣợc vị trí, vai trò trụ cột của bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế trong hệ thống chính sách ASXH, Quốc hội nƣớc ta đã thể chế hóa bằng Luật BHXH và Luật BHYT nhằm thực hiện thắng lợi chủ trƣơng của Đảng phát triển BHXH tới mọi ngƣời lao động và BHYT toàn dân, hƣớng tới mục tiêu An sinh xã hội toàn dân. Nghị quyết số 21-NQ/TW, ngày 22/11/2012 của Bộ Chính trị (khóa XI) “Về tăng cƣờng sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác BHXH, BHYT giai đoạn 2012-2020” xác định rõ mục tiêu: “thực hiện có hiệu quả các chính sách, chế độ BHXH, BHYT; tăng nhanh diện bao phủ đối tƣợng tham gia BHXH, nhất là BHXH tự nguyện; thực hiện mục tiêu BHYT toàn dân. Phấn đấu đến năm 2020, có khoảng 50% lực lƣợng lao động tham gia BHXH, 35% lực lƣợng lao động tham gia BHTN; trên 80 % dân số tham gia BHYT”. 1
Thực tiễn cho thấy, những năm gần đây, hoạt động quản lý nhà nƣớc về BHXH dù có nhiều nỗ lực để công tác quản lý đạt hiệu quả, song còn nhiều yếu kém, thách thức, đòi hỏi phải có các giải pháp để nâng cao hiệu lực, hiệu quả hơn nữa. Quảng Ngãi là tỉnh thuộc khu vực duyên hải miền trung của Việt Nam, có hệ thống cảng nƣớc sâu Dung Quất có thể đón nhận những con tàu trọng tải hàng trăm ngàn tấn, thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa và vận chuyển dầu thô phục vụ cho nhà máy lọc dầu Dung Quất, tạo điều kiện phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ cho lọc dầu, các ngành công nghiệp sử dụng các sản phẩm của lọc hóa dầu làm nguyên liệu, các ngành công nghiệp nặng đẩy mạnh phát triển sản xuất công nghiệp và trao đổi thƣơng mại nội địa và quốc tế. Với lợi thế này, Quảng Ngãi đang chuyển mình mạnh mẽ nhƣng đồng thời cũng chịu ảnh hƣởng của suy thoái KT toàn cầu, khu vực và trong nƣớc. Công tác QLNN về BHXH trong thời gian qua trên địa bàn tỉnh đã có những kết quả nhất định, tuy vậy, còn không ít bất cập, tồn tại, khó khăn, thách thức trong việc tổ chức thực hiện công tác BHXH, thanh tra, kiểm tra hoạt động BHXH tại các doanh nghiệp. Các trở ngại đang diễn ra tại Quảng Ngãi, cũng là thực trạng đang diễn ra ở nhiều địa phƣơng khác. Để công tác QLNN về BHXH trên địa bàn tỉnh ngày càng hiệu quả hơn, cần phải nghiên cứu một cách cơ bản, cụ thể cả về lý luận và thực tiễn trên địa bàn tỉnh. Trên cơ sở đó, đề xuất giải pháp nhằm tăng cƣờng QLNN về BHXH đạt hiệu quả hơn trong giai đoạn hiện nay. Chính vì vậy, tác giả lựa chọn đề tài: “Quản lý nhà nước về Bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi” làm luận văn tốt nghiệp. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong công tác QLNN và công tác nghiên cứu lý luận, đã có nhiều công trình, nhiều hội thảo, nhiều tham luận đề cập tới nội dung QLNN về BHXH. Các tác giả - học giả, các bài tham luận đã tiếp cận BHXH ở các khía cạnh, góc độ QLNN để làm rõ vai trò của QLNN đối với bảo hiểm nói chung và BHXH nói riêng, hoặc đƣa ra giải pháp mang tính định hƣớng chiến lƣợc theo các 2
nguyên tắc, để theo đó cung cấp, hoặc hỗ trợ cho các nhà hoạch định chính sách. Tuy nhiên, thực tiễn luôn phát sinh các vấn đề mới, đòi hỏi các nhà quản lý, hoạch định chính sách cần có các quan điểm về lý luận gắn với các giải pháp mang tính thời sự để giải quyết tốt các vấn đề này. Theo đó, đã có một số đề tài nghiên cứu khoa học, một số cuốn sách đƣợc công bố, tiêu biểu nhƣ: - Viện Khoa học lao động và các vấn đề xã hội - Bộ LĐTB và XH và BHXH Việt Nam với các đề tài “Luận cứ khoa học cho việc đổi mới chính sách BHXH”(1999); “Kinh nghiệm quản lý BHXH ở nƣớc ngoài và việc vận dụng vào Việt Nam” (2000). - Bảo hiểm xã hội Việt Nam với các đề tài: “Chiến lƣợc phát triển ngành BHXH Việt Nam giai đoạn 2000-2010” và “Chế độ, chính sách BHXH hiện hành: Thực trạng và kiến nghị ” (2001). - Một số đề tài cấp Bộ: “Cơ sở lý luận và thực tiễn trong việc xây dựng BHXH” (1997), chủ nhiệm: Nguyễn Chí Tỏa; “Các chế độ BHXH dài hạn ở Việt Nam - Thực trạng và kiến nghị” (1997), chủ nhiệm: TS. Mai Thị cẩm Tú; “Chế độ, chính sách BHXH hiện hành, những tồn tại và kiến nghị” (1998), chủ nhiệm: TS. Phạm Thành; “Chiến lƣợc tài chính đối với BHXH và xu thế phát triển thị trƣờng vốn tại Việt Nam” (2007), chủ nhiệm: GS.TSKH. Tào Hữu Phùng... Về sách chuyên khảo: “Bảo hiểm hƣu trí” (2009) của PGS. TS Nguyễn Tiệp và một số luận văn nghiên cứu về đề tài này: - “Tăng cƣờng QLNN về BHXH trong giai đoạn hiện nay” (2001), luận văn thạc sỹ QLNN, tác giả Trần Xuân Vinh. - “Xây dựng mô hình thực hiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp” (2008), luận văn thạc sỹ quản lý hành chính công, tác giả Bùi Thị Kim Loan. - “Phát triển dịch vụ BHXH trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi" (2011), luận văn Thạc sỹ kinh tế, tác giả Đỗ Vũ Minh Tuấn. - “Giải pháp hoàn thiện quản lý thu quỹ bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi giai đoạn 2015-2020” (2014), luận văn thạc sỹ kinh tế, tác giả 3
Nguyễn Đình Lâm. Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện tại, trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi chƣa có đề tài nào nghiên cứu về công tác QLNN về BHXH cũng nhƣ chƣa đề xuất đƣợc những giải pháp tập trung, cụ thể và đột phá để thực hiện công tác này một cách chủ động hơn, hiệu quả hơn cho địa phƣơng. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn 3.1. Mục đích Mục đích của đề tài là nghiên cứu, phân tích, đánh giá hiện trạng hoạt động bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi và thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh. Trên cơ sở đó, luận văn đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh. 3.2. Nhiệm vụ - Hệ thống hóa và làm rõ thêm cơ sở lý luận về bảo hiểm xã hội và quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội. - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi để tìm ra nguyên nhân của một số hạn chế. - Đề xuất phƣơng hƣớng và các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi 4.2 Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Đƣợc thực hiện trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. - Về thời gian: Trong giai đoạn từ 2014-2016. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1 Phương pháp luận Luận văn sử dụng phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật 4
lịch sử của Chủ nghĩa Mác-Lênin, Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh trên cơ sở vận dụng quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc về BHXH. 5.2 Phương pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp - Phƣơng pháp so sánh; - Phƣơng pháp thu thập và xử lý dữ liệu, thông tin; Nguồn số liệu đƣợc khai thác qua các phƣơng tiện: - Các báo cáo chuyên đề, báo cáo tổng kết; - Các bài viết, tham luận tại các hội thảo đƣợc đăng tải trên các phƣơng tiện truyền thông: báo giấy, báo mạng, tạp chí chuyên ngành, các trang Website... 6. Những đóng góp mới của luận văn - Luận văn góp phần hệ thống hóa và làm sáng tỏ thêm những vấn đề lý luận cơ bản về quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động bảo hiểm xã hội. - Làm rõ nội dung quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội. - Đánh giá thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, chỉ rõ các kết quả, hạn chế và những nguyên nhân chủ yếu từ thực trạng đó. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nƣớc, thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian tới. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn gồm ba chƣơng: - Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về Bảo hiểm xã hội và Quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội - Chƣơng 2: Thực trạng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. - Chƣơng 3: Phƣơng hƣớng và một số giải pháp tăng cƣờng quản lý nhà nƣớc về bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi 5
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1 Khái niệm và vai trò, chức năng của bảo hiểm xã hội 1.1.1 Khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Bảo hiểm xã hội: Theo từ điển Bách khoa ”BHXH là sự đảm bảo, thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho ngƣời lao động khi họ mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nƣớc theo pháp luật, nhằm đảm bảo, an toàn đời sống cho ngƣời lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội”. Theo ILO: “BHXH là sự bảo vệ của XH đối với tất cả các thành viên của mình thông qua một loạt các biện pháp công cộng để đối phó với những khó khăn về KT, XH do bị ngừng việc hoặc bị giảm bớt nhiều về thu nhập, gây ra bởi ốm đau, gây mất khả năng lao động, tuổi già và chết, việc cung cấp chăm sóc y tế và tự cấp cho các gia đình đông con” [19]. Ở Việt Nam, theo quan điểm của Bộ Lao động Thƣơng binh và Xã hội: BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với ngƣời lao động khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm, bằng cách hình thành và sử dụng một quỹ tài chính tập trung do sự đóng góp của ngƣời sử dụng lao động và gia đình họ, góp phần đảm bảo an toàn xã hội. Theo quan niệm của BHXH Việt Nam: BHXH là sự bảo vệ của xã hội đối với ngƣời lao động thông qua việc huy động các nguồn đóng góp để trợ cấp cho họ, nhằm khắc phục những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc bị giảm thu nhập gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn, thất nghiệp, mất khả năng lao động, tuổi già và chết. Đồng thời, bảo đảm chăm sóc y tế và trợ cấp cho các 6
thân nhân trong gia đình ngƣời lao động, để góp phần ổn định cuộc sống của bản thân ngƣời lao động và gia đình họ, góp phần an toàn xã hội. Quan niệm trên đây đã phản ánh đầy đủ 2 mặt của BHXH là mặt kinh tế và xã hội, thể hiện bản chất BHXH. Theo Điều 3.1 Luật BHXH do Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 8 thông qua ngày 20 tháng 11 năm 2014: “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”. Từ các khái niệm về BHXH trên, có thể khái quát về BHXH nhƣ sau: - BHXH là hệ thống bảo đảm khoản thu nhập thay thế cho ngƣời lao động khi ngƣời lao động bị mất hoặc giảm thu nhập, thông qua việc hình thành và sử dụng quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia và có sự ủng hộ của Nhà nƣớc. [36.tr.2] - BHXH đƣợc chi trả trong các trƣờng hợp ngƣời lao động bị giảm hoặc mất thu nhập, chỉ trong các trƣờng hợp: ốm đau; thai sản; tai nạn lao động; bệnh nghề nghiệp; thất nghiệp; hết tuổi lao động; hoặc chết. - Quỹ BHXH đƣợc sử dụng để trả lƣơng hƣu và các khoản trợ cấp BHXH cho ngƣời lao động nhằm góp phần bảo đảm ổn định đời sống cho ngƣời lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm ASXH, ổn định XH. - Đối tƣợng của BHXH chính là thu nhập (có thể coi là số tiền) bị biến động giảm hoặc mất do các trƣờng hợp đƣợc quy định trong Luật BHXH của những ngƣời lao động tham gia BHXH. - BHXH đã lấy số đông bù số ít và thực hiện chức năng phân phối lại thu nhập theo cả chiều dọc và chiều ngang giữa những ngƣời lao động có thu nhập thấp hơn, giữa những ngƣời khoẻ mạnh đang làm việc với những ngƣời ốm yếu phải nghỉ việc. Nói cách khác, BHXH góp phần đảm bảo sự “thăng bằng” về thu nhập cho ngƣời lao động và gia đình họ. Điều này đã góp một phần vào việc 7
thực hiện công bằng xã hội. 1.1.1.2. Một số khái niệm trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội a. Mối quan hệ giữa các bên liên quan trong bảo hiểm xã hội Trong BHXH bao giờ cũng có mối quan hệ ràng buộc chặt chẽ về trách nhiệm phải BHXH và quyền lợi đƣợc hƣởng các trợ cấp BHXH của ngƣời lao động. Đó chính là mối quan hệ BHXH. Mối quan hệ này phát sinh trên cơ sở quan hệ lao động và diễn ra giữa ba bên: bên tham gia BHXH, bên BHXH và bên đƣợc BHXH. Hình thức tham gia là hàng tháng đóng góp một khoản tiền, còn gọi là đóng phí BHXH cho bên BHXH theo quy định. Bên tham gia có thể chỉ là ngƣời sử dụng lao động, ngƣời lao động hoặc cả hai. Trong đó, ngƣời sử dụng lao động có trách nhiệm phải tham gia để BHXH đối với ngƣời lao động mà chính mình sử dụng, ngƣời lao động phải tham gia một phần để bảo hiểm cho chính mình. Bên BHXH là tổ chức BHXH chuyên trách do Nhà nƣớc lập ra hoặc tùy điều kiện KT, chính trị, XH, có thể do các tổ chức KT-XH và tƣ nhân lập ra theo quy định của pháp luật và đƣợc Nhà nƣớc bảo trợ. Tổ chức BHXH chuyên trách có nhiệm vụ thu phí BHXH các bên tham gia, tồn tích dần thành quỹ tiền tệ tập trung và có thể sử dụng phần nhàn rỗi tƣơng đối để hoạt động làm cho quỹ tăng trƣởng. Khi ngƣời lao động rơi vào các trƣờng hợp phải BHXH với đủ điều kiện quy định thì sẽ chi trả trợ cấp cho họ. Bên đƣợc BHXH là những ngƣời lao động và gia đình họ có đủ những điều kiện ràng buộc cần thiết. b. Chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội Chính sách BHXH là những quy định chung rất khái quát của Nhà nƣớc về những mục tiêu, phạm vi, đối tƣợng, nội dung chính sách, các mối quan hệ và những giải pháp lớn về BHXH để đạt đƣợc mục tiêu chung đề ra . Vì thế, nó có giá trị dẫn dắt XH trong mỗi giai đoạn phát triển của đất nƣớc. Chính sách BHXH đƣợc đề ra trên cơ sở cơ cấu KT-XH và xu hƣớng vận động khách quan của chúng. Nói cách khác, chính sách BHXH có thể đƣợc biểu hiện dƣới nhiều dạng phong phú nhƣ: trong các văn bản chung của Nhà nƣớc, 8
trong Hiến pháp, bộ luật, đạo luật, kế hoạch nhà nƣớc... Vì là cấp độ chung nhƣ vậy, nên chính sách BHXH sẽ không trở thành hiện thực nếu không thông qua các chế độ BHXH. Chế độ BHXH là sự cụ thể hóa chính sách BHXH, hệ thống các quy định cụ thể và chi tiết, là sự bố trí, sắp xếp các phƣơng tiện để thực hiện BHXH đối với ngƣời lao động. Nói cách khác, đó là hệ thống các quy định đƣợc pháp luật hóa về đối tƣợng đƣợc hƣởng, điều kiện đƣợc hƣởng, mức hƣởng, thời gian hƣởng, nghĩa vụ và mức đóng góp cho từng trƣờng hợp BHXH cụ thể. Chế độ BHXH đƣợc biểu hiện dƣới dạng các văn bản luật và dƣới luật, điều lệ... Nhƣ vậy thực hiện BHXH là trực tiếp thực hiện các chế độ BHXH và qua đó, chính sách BHXH mới đƣợc thực hiện. c. Trợ cấp bảo hiểm xã hội Trợ cấp BHXH là khoản tiền từ Quỹ BHXH đƣợc bên cơ quan BHXH chi trả cho mọi ngƣời đƣợc BHXH khi họ giảm hoặc bị mất thu nhập do bị giảm, mất khả năng lao động hoặc mất việc làm và có đủ các điều kiện quy định. Trợ cấp BHXH có nhiều loại: Trợ cấp một lần và trợ cấp thƣờng xuyên hàng tháng, trợ cấp ngắn hạn (thai sản, ốm đau) và trợ cấp dài hạn (hƣu trí, tuổi già, tai nạn lao động-bệnh nghề nghiệp...), trợ cấp thay thế tiền lƣơng (tiền công) và trợ cấp có tính chất hỗ trợ thêm tƣơng ứng với mức suy giảm khả năng lao động. Ngƣời lao động đƣợc hƣởng loại trợ cấp nào với mức trợ cấp và độ dài thời gian hƣởng bao nhiêu là do tính chất của hiện tƣợng phải bảo hiểm phát sinh, mức suy giảm hoặc mất khả năng lao động và thời gian đã đóng góp của họ. Để xây dựng hệ thống các loại trợ cấp BHXH nói trên, ngƣời ta phải dựa trên cơ sở mức sống, mức tiền lƣơng (tiền công), nhu cầu BHXH của ngƣời lao động trong từng loại hiện tƣợng phải bảo hiểm cụ thể và khả năng có thể tham gia đóng góp của đại đa số ngƣời lao động trong XH. Với từng loại hiện tƣợng, ngƣời ta lại xây dựng các thang, bảng trợ cấp tƣơng ứng, trong đó có khống chế mức trợ cấp tối thiểu và tối đa. Mức trợ cấp tối thiểu của loại trợ cấp thay cho 9