Luận văn thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang

Chia sẻ: Hinh Duyệt | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:127

Thêm vào BST

Báo xấu

134
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm làm rõ một số vấn đề lý luận và pháp lý về quản lý nhà nƣớc về hộ tịch, luận văn nghiên cứu thực trạng hoạt động quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Ủy ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang những năm qua, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Ủy ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………………… ………… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN MINH CHIẾN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH CỦA ỦY BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH KIÊN GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………………… ………… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN MINH CHIẾN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH CỦA ỦY BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH KIÊN GIANG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 60 34 04 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Quốc Sửu THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn bảo đảm tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Học viện Hành chính Quốc gia. Vậy, tôi viết bản cam đoan này đề nghị Học viện Hành chính Quốc gia xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Học viên: Trần Minh Chiến
LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Học viện Hành chính Quốc gia, Khoa sau đại học, Lãnh đạo Sở Tƣ pháp tỉnh Kiên Giang đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi đƣợc tham dự và hoàn thành khóa học Thạc sĩ chuyên ngành quản lý công. Luận văn sẽ không hoàn thành đƣợc nếu không có sự giúp đỡ nhiệt tình từ PGS.TS Nguyễn Quốc Sửu ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn tôi hoàn thành Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Nguyễn Quốc Sửu cùng các thầy cô trong Học viện Hành chính Quốc gia đã trang bị cho tôi những kiến thức để làm cơ sở cho tôi thực hiện thành công Luận văn này. Xin chân thành cảm ơn tập thể Lãnh đạo Sở Tƣ pháp tỉnh Kiên Giang và bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi trong quá trình khảo sát, thu thập số liệu và phân tích thực trạng về quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Ủy ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang Xin trân trọng cảm ơn! TÁC GIẢ LUẬN VĂN Học viên: Trần Minh Chiến
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI............................................................................... 1 2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN VĂN ....................... 3 3. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU................................................ 5 3.1. Mục đích nghiên cứu .............................................................................. 5 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu.............................................................................. 5 4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU .......................................... 5 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu .......................................................................... 5 4.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 5 5. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................... 6 5.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................ 6 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................... 6 6. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI LUẬN VĂN................................................... 7 7. Ý NGHĨA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI LUẬN VĂN ..... 7 8. KẾT CẤU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN VĂN ...................................................... 7 CHƢƠNG 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH ...................................................................................... 9 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ HỘ TỊCH ....................... 9 1.1.1. Quan niệm về hộ tịch .......................................................................... 9 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm hộ tịch ............................................................. 14 1.1.2. Vai trò của hộ tịch ............................................................................. 16 1.2. QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH ............................................... 19 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ..................... 19 1.2.2. Vai trò của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ........................................... 21 1.2.3. Tổ chức bộ máy và trách nhiệm quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ......... 24 1.2.4. Nội dung quản lý nhà nƣớc về hộ tịch .............................................. 30
1.2.5. Cơ sở pháp lý của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ................................ 33 1.3. QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH CỦA UỶ BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ .......................................................................................................... 35 1.3.1. Trách nhiệm của Uỷ ban nhân dân cấp xã trong quản lý nhà nƣớc về hộ tịch .......................................................................................................... 35 1.3.2. Nội dung quản lý đăng ký hộ tịch ở cấp xã ...................................... 35 1.3.3. Công chức làm công tác hộ tịch ở cấp xã ......................................... 45 1.4. NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH CẤP XÃ ....................................................................................... 47 1.4.1. Sự hoàn thiện, đồng bộ của hệ thống pháp luật về hộ tịch và pháp luật khác liên quan ...................................................................................... 47 1.4.2. Năng lực tổ chức, điều hành của ngƣời có thẩm quyền, năng lực thực thi của công chức tƣ pháp - hộ tịch ............................................................. 48 1.4.3. Điều kiện vật chất, trang thiết bị phục vụ công tác đăng ký quản lý hộ tịch ............................................................................................................... 50 1.4.4. Văn hoá, lối sống, ý thức pháp luật về hộ tịch của ngƣời dân trên địa bàn ............................................................................................................... 51 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .............................................................................. 52 CHƢƠNG 2:THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH CỦA UỶ BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH KIÊN GIANG HIỆN NAY ...................................................................................... 53 2.1. ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, TÌNH HÌNH HÀNH CHÍNH, KINH TẾ, XÃ HỘI VÀ DÂN CƢ CÓ ẢNH HƢỞNG TỚI QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH KIÊN GIANG.............................. 53 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ............................................................................. 53 2.1.2. Đặc điểm hành chính, kinh tế, xã hội................................................ 53 2.1.3. Đặc điểm dân cƣ................................................................................ 54
2.2. KHÁI QUÁT TÌNH HÌNH QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH Ở TỈNH KIÊN GIANG GIAI ĐOẠN TỪ 2010 ĐẾN NAY ........................... 55 2.2.1. Xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực hộ tịch ..................................................................................................................... 55 2.2.2. Tổ chức, triển khai, hƣớng dẫn thực hiện pháp luật về hộ tịch ........ 56 2.2.3. Công tác phổ biến giáo dục pháp luật về hộ tịch, bảo đảm yếu tố vật chất cho công tác quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ........................................... 57 2.2.4. Đánh giá chung ................................................................................. 57 2.3. HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH CỦA UỶ BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH KIÊN GIANG GIAI ĐOẠN TỪ 2010 ĐẾN NAY .......................................................................... 59 2.3.1. Tổ chức bộ máy và nhân sự quản lý ................................................. 59 2.3.2. Tổ chức triển khai, phổ biến giáo dục pháp luật và hƣớng dẫn thực hiện pháp luật về hộ tịch ............................................................................. 60 2.3.3. Quản lý dữ liệu về hộ tịch và những thay đổi về hồ sơ hộ tịch ........ 62 2.3.4. Quản lý việc đăng ký hộ tịch ............................................................ 63 2.3.5. Bảo đảm cơ sở vật chất, kinh phí, phƣơng tiện phục vụ cho công tác quản lý nhà nƣớc về hộ tịch tại UBND cấp xã ........................................... 64 2.3.6. Kiểm soát chất lƣợng hoạt động quản lý hộ tịch .............................. 65 2.4. ĐÁNH GIÁ HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH CỦA UỶ BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH KIÊN GIANG GIAI ĐOẠN TỪ 2010 ĐẾN NAY ................................................. 68 2.4.1. Những kết quả đạt đƣợc và nguyên nhân.......................................... 68 2.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân ........................................................ 71 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .............................................................................. 81 CHƢƠNG 3:PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUẢN LÝ NHÀ NƢỚCVỀ HỘ TỊCH CỦAUỶ BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ Ở TỈNH KIÊN GIANG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY .................................................... 83
3.1. PHƢƠNG HƢỚNG BẢO ĐẢM QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH CỦA UỶ BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ Ở TỈNH KIÊN GIANG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY .............................................................................. 83 3.1.1. Nâng cao chất lƣợng quản lý nhà nƣớc về hộ tịch gắn liền với bảo đảm dân chủ, quyền con ngƣời, quyền công dân ........................................ 83 3.1.2. Nâng cao chất lƣợng quản lý nhà nƣớc về hộ tịch phải tuân thủ nguyên tắc pháp chế trong quản lý nhà nƣớc .............................................. 85 3.1.3. Nâng cao chất lƣợng quản lý nhà nƣớc về hộ tịch gắn liền với hiện đại hoá việc đăng ký và quản lý dữ liệu hộ tịch .......................................... 86 3.2. GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH CỦA UỶ BAN NHÂN DÂN CẤP XÃ Ở TỈNH KIÊN GIANG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY ..................................................................................................... 90 3.2.1. Hoàn thiện thể chế về quản lý hộ tịch ............................................... 90 3.2.2. Nâng cao năng lực bộ máy và công chức làm công tác hộ tịch ........ 94 3.2.3. Tăng cƣờng phổ biến, tuyên truyền, giáo dục pháp luật, nâng cao nhận thức và ý thức của ngƣời dân về đăng ký hộ tịch............................... 97 3.2.4. Tăng cƣờng cơ sở vật chất, kinh phí, trang bị phục vụ hệ thống đăng ký hộ tịch ..................................................................................................... 98 3.2.5. Phối hợp chặt chẽ giữa các ban, ngành, đoàn thể trong quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ở cấp xã ........................................................................... 101 3.2.6. Đẩy mạnh công tác giám sát, kiểm tra, thanh tra việc thực hiện hoạt động quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ............................................................. 104 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ............................................................................ 107 KẾT LUẬN .................................................................................................. 108 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Quản lý nhà nƣớc về hộ tịch là một trong những hoạt động quản lý dân cƣ quan trọng, chủ yếu của nền hành chính mà mọi quốc gia, dù ở bất kỳ chế độ chính trị, với trình độ phát triển nào cũng đều quan tâm. Việc quản lý hộ tịch chính xác, kịp thời, đầy đủ sẽ giúp cho Nhà nƣớc có đƣợc thông tin đầy đủ về tình hình biến động, các thông tin nhân thân cơ bản của dân cƣ, từ đó có thống kê, đánh giá để hoạch định chính sách phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội phù hợp với đặc điểm dân cƣ ở từng địa bàn, từng giai đoạn. Ở Việt Nam, quản lý nhà nƣớc về hộ tịch đƣợc xác định là hoạt động cốt lõi, ban đầu trong chuỗi các hoạt động quản lý dân cƣ của Nhà nƣớc. Việc tổ chức phục vụ ngƣời dân đăng ký hộ tịch thuận tiện, nhanh chóng còn mang ý nghĩa chính trị xã hội to lớn, đó là sự quan tâm, chăm lo của Nhà nƣớc đối với công dân của mình, là sự bảo đảm của Nhà nƣớc đối với cá nhân trong việc thực hiện quyền công dân, quyền con ngƣời bởi đối với mỗi cá nhân, đăng ký hộ tịch là cách thức để thực hiện một số quyền nhân thân cơ bản nhƣ: quyền đƣợc đăng ký khai sinh, quyền có quốc tịch, quyền kết hôn, quyền nuôi con nuôi hoặc đƣợc nhận làm con nuôi… Theo quy định pháp luật hộ tịch trƣớc đây và pháp luật hộ tịch hiện hành thì Uỷ ban nhân dân xã, phƣờng, thị trấn (Uỷ ban nhân dân cấp xã) là cơ quan có thẩm quyền, trách nhiệm đăng ký hầu hết các sự kiện hộ tịch cho công dân Việt Nam. Thực tế trong thời gian qua cho thấy, Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang đã thực hiện tƣơng đối tốt công tác quản lý nhà nƣớc về hộ tịch, bảo đảm quyền đƣợc đăng ký hộ tịch của ngƣời dân, các sự kiện hộ tịch xảy ra trên địa bàn các xã đƣợc Uỷ ban nhân dân đăng ký tƣơng đối nhanh chóng, kịp thời, thuận lợi cho ngƣời có yêu cầu. Tuy nhiên, 1
Kiên Giang là tỉnh ven biển ở khu vực Tây Bắc vùng đồng bằng sông Cửu Long, với 145 xã, phƣờng, thị trấn ở trên địa bàn tƣơng đối đa dạng, có cả đồng bằng, đồi núi và biển đảo. Dân số tƣơng đối đông trên 1,7 triệu ngƣời, nên sự kiện hộ tịch phát sinh nhiều, đa dạng. Chính vì thế, việc theo dõi, quản lý, giải quyết yêu cầu về hộ tịch cho ngƣời dân trên địa bàn của Uỷ ban nhân dân cấp xã tại Kiên Giang trong thời gian qua vẫn còn điểm hạn chế, nhiều xã chƣa quan tâm thực hiện tốt công tác theo dõi sự biến động về dân cƣ, nên không nắm đƣợc tỷ lệ đăng ký khai sinh, khai tử là 2 sự kiện hộ tịch quan trọng, thƣờng xuyên, phổ biến; chƣa nắm đƣợc số trƣờng hợp trẻ em chƣa đƣợc đăng ký khai sinh, ngƣời chết chƣa đƣợc đăng ký khai tử; nhiều địa bàn theo thống kê sơ bộ cho thấy tỷ lệ đăng ký khai sinh chƣa thực sự cao, đặc biệt do ảnh hƣởng của dân trí, phong tục, tập quán nên tỷ lệ đăng ký khai tử còn thấp; vẫn còn có sự kiện hộ tịch phát sinh do tính chất đa dạng, phức tạp, pháp luật chƣa có dự liệu nên chƣa có cơ sở để giải quyết. Qua công tác kiểm tra, thanh tra về chất lƣợng đăng ký hộ tịch, mức độ tuân thủ pháp luật về hộ tịch cho thấy tại Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang vẫn còn có tình trạng chƣa bảo đảm trình tự, thủ tục khi đăng ký hộ tịch, thậm chí xác định sai thẩm quyền; loại việc đăng ký; việc bố trí công chức làm công tác hộ tịch ở cấp xã còn chƣa hợp lý; ngƣời dân vẫn có phản ánh về giải quyết thủ tục hành chính chƣa đƣợc cải cách; tỷ lệ đăng ký hộ tịch chƣa cao cho thấy công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hộ tịch tại các xã chƣa có hiệu quả cao … Nhận thức đƣợc tầm quan trọng, ý nghĩa của hoạt động quản lý nhà nƣớc về hộ tịch; sự cần thiết phải đánh giá đúng, chính xác về thực trạng quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang, tìm ra nguyên nhân và từ đó có đề xuất giải pháp khắc phục, đổi mới, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nƣớc về hộ tịch, phục vụ tốt hơn cho ngƣời dân trên địa bàn tỉnh, đó là lý do chọn đề tài nghiên cứu: “Quản lý nhà 2
nƣớc về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang”. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài luận văn Vấn đề hộ tịch và quản lý nhà nƣớc về hộ tịch đã đƣợc nghiên cứu bởi nhiều công trình khoa học, dƣới nhiều góc độ, phạm vi khác nhau. Có thể kể tới các nhóm sau: Thứ nhất, nhóm các công trình nghiên cứu lý luận về hộ tịch và quản lý hộ tịch: - Viện nghiên cứu khoa học pháp lý - Bộ Tƣ pháp (1995), “Chuyên đề thông tin khoa học pháp lý về hộ tịch”; - Ths. Phạm Trọng Cƣờng (2004), Về quản lý hộ tịch, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội; - Ths. Phạm Trọng Cƣờng (2007), Từ quản lý đinh đến quản lý hộ tịch, NXB Tƣ Pháp, Hà Nội; - Giáo trình Quản lý hành chính - tư pháp của Học viện Hành chính, Nhà xuất bản khoa học kỹ thuật, năm 2008 (dành cho đào tạo trung cấp hành chính); Thứ hai, nhóm các công trình hướng dẫn nghiệp vụ: - Bộ Tƣ pháp (2006) “Hƣớng dẫn nghiệp vụ Đăng ký và quản lý hộ tịch”, NXB Tƣ pháp, Hà Nội; - Bộ Tƣ pháp (2007), “Nghiệp vụ đăng ký hộ tịch”, NXB Tƣ pháp, Hà Nội; - Bộ Tƣ pháp (2010) “Tài liệu Hƣớng dẫn nghiệp vụ Tƣ pháp xã, phƣờng, thị trấn”, NXB Tƣ pháp; Thứ ba, nhóm các công trình khoa học mang tính ứng dụng: chủ yếu là các luận văn luật học, hành chính học, nhƣ: 3
- Trần Duy Rô Nin, Quản lý nhà nước về hộ tịch ở tỉnh Nghệ An, Luận văn Thạc sĩ quản lý hành chính công, 2009; - Phạm Hồng Hoàn, Quản lý nhà nước về hộ tịch ở cấp xã trên địa bàn huyện Đan Phượng, thành phố Hà Nội, Luận văn Thạc sĩ quản lý hành chính công, 2010; - Trần Thị Thu Hiền, Quản lý nhà nước về hộ tịch ở cấp xã trên địa bàn huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị, Luận văn Thạc sĩ hành chính công, 2013; - Trƣơng Thị Vân Anh, Quản lý nhà nước về hộ tịch ở cấp xã, thực tiễn ở huyện Mê Linh, Thành phố Hà Nội, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, 2015. Thứ tư, những bài báo khoa học riêng lẻ: - Bài “Kỳ vọng về một nề nếp mới trong công tác hộ tịch”, tác giả Phạm Trọng Cƣờng, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, tháng 6 năm 2006; - Bài “Thực trạng đội ngũ công chức tƣ pháp- hộ tịch và yêu cầu chuẩn hoá” của tác giả Trần Thị Lệ Hoa, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số chuyên đề pháp luật hộ tịch năm 2013. Các công trình nghiên cứu khoa học nói trên đã đề cập từng khía cạnh của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch. Tuy nhiên, trong thời điểm hiện nay công tác quản lý nhà nƣớc về hộ tịch đã có nhiều thay đổi, nhất là sự ra đời của Luật Hộ tịch năm 2014 và nhiều văn bản pháp luật khác liên quan. Do vậy, việc nghiên cứu cả phƣơng diện lý luận, pháp lý và thực tiễn thi hành pháp luật về hộ tịch là điều cần thiết hiện nay. Qua khảo sát cho thấy, dƣới góc độ quản lý công, chƣa có công trình khoa học nào nghiên cứu trực tiếp cụ thể về hoạt động quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang. Trong bối cảnh đó, trên cơ sở tiếp thu chọn lọc, kế thừa các công trình nghiên cứu trƣớc đây, tác giả chọn đề tài “Quản lý nhà nước về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp 4
xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang” làm luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý công. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ một số vấn đề lý luận và pháp lý về quản lý nhà nƣớc về hộ tịch, luận văn nghiên cứu thực trạng hoạt động quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Ủy ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang những năm qua, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Ủy ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Làm rõ hơn nữa cơ sở lý luận, pháp lý của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch, quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ở cấp xã; - Khái quát những yếu tố ảnh hƣởng tới quản lý nhà nƣớc về hộ tịch; - Đánh giá thực trạng quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ở cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang từ năm 2010 đến nay, nêu ra những kết quả đạt đƣợc và hạn chế, cũng nhƣ nguyên nhân của chúng. - Đề xuất giải pháp góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về mặt không gian, đƣợc giới hạn ở các xã, phƣờng, thị trấn trên địa bàn tỉnh Kiên Giang. - Về mặt thời gian, đƣợc giới hạn từ năm 2010 đến nay. 5
- Về nội dung, nội dung quản lý nhà nƣớc về hộ tịch theo phạm vi nghiên cứu của luận văn gồm các nội dung chủ yếu sau: Quản lý hệ thống tổ chức hoạt động của các cơ quan trong công tác thực hiện đăng ký, quản lý hộ tịch; phổ biến giáo dục pháp luật về hộ tịch; giám sát, kiểm tra, thanh tra, xử lý vi phạm, khen thƣởng, giải quyết khiếu nại tố cáo trong hoạt động hộ tịch; thống kê nhà nƣớc về hộ tịch; tổng kết hoạt động hộ tịch; báo cáo cơ quan nhà nƣớc cấp trên về hoạt động hộ tịch (không nghiên cứu quản lý nhà nƣớc về hộ tịch có yếu tố nƣớc ngoài). 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận của việc nghiên cứu đề tài là dựa trên những luận điểm trong học thuyết Mác- Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về nhà nƣớc và pháp luật; các quan điểm của Đảng, Nhà nƣớc về công tác hộ tịch. Đồng thời, tác giả có tham khảo và kế thừa có chọn lọc một số công trình nghiên cứu của các nhà khoa học. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Các phƣơng pháp đƣợc tác giả sử dụng trong luận văn gồm: phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, phƣơng pháp hệ thống, phƣơng pháp so sánh... Trong chƣơng 1, để làm sáng tỏ những vấn đề lý luận quản lý nhà nƣớc về hộ tịch, luận văn sử dụng phƣơng pháp hệ thống, so sánh, phân tích nhằm làm rõ thêm quan niệm, nội dung của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch. Tại Chƣơng 2, luận văn sử dụng phƣơng pháp tổng hợp, so sánh, quan sát, phân tích, khái quát hoá để phân tích thực trạng, đánh giá những ƣu điểm, hạn chế trong quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang từ năm 2010 đến nay. 6
Ở chƣơng 3, phƣơng pháp khái quát hoá, phân tích đƣợc sử dụng để luận giải những quan điểm, phƣơng hƣớng và giải pháp tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang hiện nay. 6. Đóng góp của đề tài luận văn Đề tài hệ thống hoá những vấn đề lý luận chung về hộ tịch và quản lý nhà nƣớc đối với hộ tịch; đánh giá thực trạng về quản lý hộ tịch ở cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang thời gian qua, từ đó nêu lên những giải pháp để góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã ở tỉnh Kiên Giang. Các kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm cơ sở để chính quyền các cấp ở tỉnh Kiên Giang nghiên cứu, vận dụng vào thực tế quản lý hộ tịch. Luận văn cũng có thể là tài liệu nghiên cứu về quản lý hộ tịch cho các học viên, sinh viên của học viện hành chính. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài luận văn - Đề tài luận văn góp phần bổ sung hoàn thiện cơ sở khoa học của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch, trên cơ sở làm rõ một số vấn đề về lý luận, thực tiễn hoạt động quản lý nhà nƣớc về hộ tịch trong giai đoạn hiện nay. - Đề tài Luận văn có thể đƣợc vận dụng vào thực tế quản lý nhà nƣớc về hộ tịch ở cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nƣớc về hộ tịch. - Đề tài Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo để nghiên cứu, giảng dạy ở các cơ sở đào tạo cử nhân hành chính, bồi dƣỡng cán bộ, công chức. 8. Kết cấu của đề tài luận văn Ngoài phần mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn đƣợc kết cấu gồm 3 chƣơng: 7
Chương 1. Cơ sở lý luận và pháp lý của quản lý nhà nƣớc về hộ tịch, Chương 2. Thực trạng quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang giai đoạn 2010 đến nay, Chương 3. Giải pháp nâng cao chất lƣợng hoạt động quản lý nhà nƣớc về hộ tịch của Uỷ ban nhân dân cấp xã trên địa bàn tỉnh Kiên Giang hiện nay. 8
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ HỘ TỊCH 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ HỘ TỊCH 1.1.1. Quan niệm về hộ tịch Những quan niệm về thuật ngữ ”hộ tịch” đƣợc thể hiện khá đầy đủ và đa diện theo nghiên cứu Thông tin chuyên đề - Một số vấn đề lý luận và so sánh pháp luật về hộ tịch của Viện Nghiên cứu Lập pháp, theo đó: - Về khía cạnh ngôn ngữ “Hộ tịch” là một từ ngoại lai đƣợc du nhập vào ngôn ngữ tiếng Việt nhƣng rất khó xác định thời điểm xuất hiện. Khảo cứu qua các bộ sử liệu nhƣ “Đại Việt sử ký toàn thƣ”, “Lịch triều hiến chƣơng loại chí”, “Việt sử thông giám cƣơng mục” v.v. có thể thấy thuật ngữ “hộ tịch” đã xuất hiện từ rất sớm, bên cạnh nó còn các từ cổ có liên quan và cùng nằm trong phạm trù quản lý dân cƣ nhƣ “trƣớng tịch”, “hộ khẩu”, “sổ dân bạ”, “tiểu điển”, “đại điển”, “phụ tịch”, “chính hộ”, “khách hộ”, v.v... Tuy nhiên, theo “Đại Nam Quốc âm tự vị”, cuốn từ điển của tác giả Huỳnh Tịnh Paulus Của đƣợc biên soạn từ năm 1895 với phƣơng pháp “tham dụng chữ Nho và lấy 24 chữ cái phương Tây làm chữ bộ” thì trong bộ chữ “hộ” chƣa có từ “hộ tịch”. “Hộ tịch” là một từ ghép gốc Hán chính phụ, đƣợc ghép bởi hai thành tố có nghĩa độc lập, trong đó “tịch” là thành tố chính. Xét về mặt từ loại thì đây là một danh từ thuộc nhóm danh từ chỉ khái niệm trừu tƣợng. Nếu tìm hiểu riêng từng thành tố thì có thể thấy, các từ điển tiếng Việt hiện nay khá thống nhất trong cách hiểu về từng từ đơn này. Theo đó, từ “hộ” - khi sử dụng là danh từ có nhiều nghĩa khác nhau, nhƣng trong đó có một nghĩa trực tiếp là “dân sự” hoặc “nhà ở”, hiểu rộng ra là “đơn vị để quản lý dân số, gồm những 9
ngƣời cùng ăn ở với nhau”. Tƣơng tự, từ “tịch” có nghĩa là “sổ sách” hoặc là “sổ sách đăng ký quan hệ lệ thuộc”. Tuy nhiên, việc tổ hợp hai từ đơn này thành danh từ “hộ tịch” lại là một trƣờng hợp rất đặc biệt về mặt ngôn ngữ, và đƣợc sử dụng với thuộc tính kết hợp hạn chế (hạn chế về việc sử dụng và khả năng tổ hợp của từ ngữ). Chính do tính chất đặc biệt ấy nên khảo cứu qua các từ điển tiếng Việt thì thấy có nhiều cách giải nghĩa từ “hộ tịch” rất khác nhau. Các Từ điển Hán - Việt của nhiều tác giả khác nhau (Đào Duy Anh, Nguyễn Văn Khôn, Hoàng Thúc Trâm, Nguyễn Lân, Bửu Kế) đều có sự tƣơng đồng và những khía cạnh khác biệt trong cách giải nghĩa từ “hộ tịch”. Dƣới đây là một số cách giải nghĩa: “Hộ tịch: Quyển sổ của Chính phủ biên chép số người, chức nghiệp và tịch quán của từng người”; “Hộ tịch: Sổ biên dân số có ghi rõ tên họ, quê quán và chức nghiệp của từng người”; “Hộ tịch: Sổ biên nhận số một địa phương hoặc cả toàn quốc, trong có ghi rõ tên họ, quê quán và chức nghiệp của từng người”; “Hộ tịch: Sổ sách ghi chép tên, họ, nghề nghiệp dân cư ngụ trong xã phường”; "Hộ tịch: Quyển sổ ghi chép tên tuổi, quê quán, nghề nghiệp của mọi người trong một địa phương"; Bên cạnh những cách giải nghĩa của các từ điển Hán - Việt nói trên, một số từ điển lại giải nghĩa từ “hộ tịch” ở những khía cạnh khác hẳn. Dƣới đây là một số ví dụ: "Hộ tịch: sổ của cơ quan dân chính đăng ký cư dân trong địa phương mình theo từng hộ"; "Hộ tịch: Các sự kiện trong đời sống của một người thuộc sự quản lý của pháp luật". 10
"Hộ tịch: quyền cư trú, được chính quyền công nhận của một người tại nơi mình ở thường xuyên, của những người thường trú thuộc cùng một hộ, do chính quyền cấp cho từng hộ để xuất trình khi cần"; Nhƣ vậy, nghĩa của từ "hộ tịch" xét về góc độ ngôn ngữ còn tồn tại nhiều cách hiểu khác nhau, thậm chí, có cuốn từ điển giải nghĩa còn thể hiện sự nhầm lẫn cơ bản giữa hai khái niệm hộ tịch và hộ khẩu. Điều này phản ánh một thực tế là sự nhầm lẫn giữa hai khái niệm “hộ tịch” và “hộ khẩu” trong nhận thức xã hội là khá phổ biến. - Về khía cạnh pháp lý * Quan niệm của một số học giả miền Nam Việt Nam thời kỳ trước năm 1975 Thuật ngữ “hộ tịch” lần đầu tiên đƣợc định nghĩa trong các giáo trình giảng dạy của Đại học Luật khoa Sài Gòn dƣới chế độ Việt Nam Cộng hoà, trong đó nổi lên quan điểm của một số tác giả sau: Tác giả Phan Văn Thiết có thể coi là ngƣời đầu tiên trình bày quan niệm “hộ tịch” trong cuốn tài liệu chuyên khảo xuất bản năm 1958 nhƣ sau: “Hộ tịch - còn gọi là nhân thế bộ - là cách sinh hợp pháp của một công dân trong gia đình và trong xã hội. Hộ tịch căn cứ vào ba hiện tượng quan trọng nhất của con người: sinh, giá thú và tử”. Các tác giả Vũ Văn Mẫu - Lê Đình Chân lại trình bày một định nghĩa khác về khái niệm “hộ tịch”: “Hộ tịch là sổ biên chép các việc liên hệ đến các người trong nhà. Hộ tịch gồm ba sổ để ghi chép các sự khai giá thú, khai sinh và khai tử”. Tác giả Trần Thúc Linh, tác giả cuốn Danh từ pháp luật lƣợc giải - vốn đƣợc đánh giá là một trong những từ điển chuyên ngành pháp lý đầu tiên - không đƣa ra định nghĩa về khái niệm “hộ tịch” mà chỉ định nghĩa khái niệm “chứng thƣ hộ tịch”: 11
“Chứng thư hộ tịch là những giấy tờ công chứng dùng để chứng minh một cách chính xác thân trạng người ta như ngày tháng sanh, tử, giá thú, họ tên, con trai con gái, con chính thức hay con tư sanh, tư cách vợ chồng... tóm lại tình trạng xã hội của con người từ lúc sinh ra đến khi chết. Các sổ sách hộ tịch ghi lại mọi việc sanh, tử, giá thú và các việc thay đổi về thân trạng người ta (nhìn nhận con ngoại hôn, chính thức hoá con tư sinh, khước từ phụ hệ, ly thân...”. * Khái niệm “hộ tịch” trong hệ thống pháp luật hiện hành Khái niệm “hộ tịch” cũng là một trƣờng hợp đặc biệt trong hệ thống khái niệm pháp lý tiếng Việt. Bản thân khái niệm này hoàn toàn không dễ định nghĩa một cách minh bạch, điều đó cũng có nghĩa là việc sử dụng nó không thuận tiện theo nguyên tắc sử dụng ngôn ngữ khi xây dựng văn bản quy phạm pháp luật. Trên thực tế, đã từng có những cuộc thảo luận trong giới chuyên môn về việc thay thế khái niệm này bằng một khái niệm khác thông dụng hơn, dễ hiểu hơn. Tuy nhiên, do khái niệm này, trải qua một quá trình lịch sử đã dần trở thành ngôn ngữ phổ thông, ăn sâu trong nhận thức nhân dân nên giải pháp đi tìm khái niệm Việt hoá thay thế không đƣợc lựa chọn, thay vào đó, các nhà xây dựng pháp luật đã dung hoà bằng giải pháp mà Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật cho phép, đó là sử dụng khái niệm này với tƣ cách là một thuật ngữ chuyên môn và định nghĩa trong văn bản. Theo đó, định nghĩa về “hộ tịch” đƣợc duy trì từ Nghị định số 83/1998/NĐ-CP của Chính phủ ngày 10-10-1998 về đăng ký hộ tịch cho đến Nghị định 158/2005/NĐ-CP ngày 27/12/2005 về đăng ký và quản lý hộ tịch nhƣ sau: “Hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác định tình trạng nhân thân của một người từ khi sinh ra đến khi chết”. Cách định nghĩa này, thực chất chỉ là một sự ƣớc định. Về giá trị biểu đạt, với cách định nghĩa nhƣ vậy, sẽ chính xác hơn nếu coi đây là định nghĩa cho thuật ngữ “sự kiện hộ tịch” chứ không phải thuật ngữ “hộ tịch”. 12