Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình

Chia sẻ: Mucong999 Mucong999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:134

Thêm vào BST

Báo xấu

53
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn là làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của quản lý nhà nước đối với các làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình, nghiên cứu và đề xuất ý tưởng, giải pháp nâng cao chất lượng quản lý nhà nước đối với làng nghề đồng thời đưa ra những định hướng để phát triển làng nghề một cách bền vững.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN ĐĂNG KIỂM QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN QUỲNH PHỤ TỈNH THÁI BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI - NĂM 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN ĐĂNG KIỂM QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN QUỲNH PHỤ TỈNH THÁI BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 8 34 04 03 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRỊNH ĐỨC HƢNG HÀ NỘI - NĂM 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Đăng Kiểm
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện Luận văn Thạc sỹ tại Học viện Hành chính Quốc gia Hà Nội, tôi đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ tận tình của các thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình, đã tạo điều kiện về thời gian, hướng dẫn về nội dung, cung cấp tài liệu và những thông tin cần thiết. Trước tiên, tôi xin trân trọng cảm ơn Học viện Hành chính Quốc gia, Khoa Sau đại học Học viện Hành chính Quốc gia cùng tất cả các thầy, cô giảng viên của Học viện Hành chính Quốc gia đã tận tình giảng dạy, truyền đạt những kiến thức quý báu và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin trân trọng cảm ơn sâu sắc đến TS.Trịnh Đức Hưng - Giảng viên của Học viện Hành chính Quốc gia, người đã tận tình hướng dẫn và có những đóng góp quý báu để tôi hoàn thành Luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn UBND huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình và các phòng, ban của huyện, UBND các xã, thị trấn của huyện Quỳnh Phụ đã hỗ trợ, giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thu thập tài liệu điều tra thông tin phục vụ nghiên cứu để hoàn thành đề tài này. Mặc dù đã cố gắng để hoàn thành tốt luận văn nhưng chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Tôi kính mong các thầy, cô và những người quan tâm đến đề tài có những đóng góp, sửa đổi, bổ sung để luận văn này được hoàn thiện hơn nữa. Tôi xin trân trọng cảm ơn./. Học viên Nguyễn Đăng Kiểm
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn .................................. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn ....................................... 6 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn ........................................ 6 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn ................... 7 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn ................................................. 8 7. Kết cấu của luận văn .................................................................................. 8 Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG .......... 9 1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài .................................................... 9 1.2. Sự cần thiết, đặc điểm quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống ... 13 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống ................................................................................................. 19 1.4. Chủ thể và nội dung quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống ...... 24 1.5. Kinh nghiệm quản lý và phát triển làng nghề truyền thống của một số địa phương và bài học kinh nghiệm cho huyện Quỳnh Phụ ........................ 31 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN QUỲNH PHỤ TỈNH THÁI BÌNH .................................................... 39 2.1. Khái quát về huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình.................................... 39 2.2. Thực trạng các làng nghề truyền thống tại huyện Quỳnh Phụ ............. 42 2.3. Thực trạng quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống tại huyện Quỳnh Phụ ................................................................................................... 53
2.4. Những thuận lợi và khó khăn trong hoạt động quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ .............................. 66 2.5. Nguyên nhân những thuận lợi và khó khăn của hoạt động quản lý nhà nước đối với các làng nghề truyền thống huyện Quỳnh Phụ ...................... 69 Chƣơng 3: QUAN ĐIỂM CỦA ĐẢNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN QUỲNH PHỤ ........................................................ 74 3.1. Quan điểm của Đảng về quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống ............................................................................................................ 74 3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ .......................................................... 84 3.3. Kiến nghị với địa phương ................................................................... 111 KẾT LUẬN CHUNG ....................................................................................... 115 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 117 PHỤ LỤC .......................................................................................................... 220
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ở Việt Nam hiện nay, các làng nghề đã và đang đóng góp tích cực cho sự phát triển kinh tế nông thôn, giúp giải quyết công ăn việc làm, tăng thu nhập cho người nông dân, góp phần phát triển công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Làng nghề cũng đem lại nguồn thu nhập cao hơn sản xuất nông nghiệp thuần túy, đặc biệt là khi kết hợp cả sản xuất nông nghiệp và tham gia hoạt động sản xuất của làng nghề thì thu nhập của người dân cao hơn hẳn so với chỉ làm nông nghiệp. Ngoài ra các làng nghề còn đem lại một nguồn ngoại tệ đáng kể cho đất nước thông qua việc xuất khẩu các mặt hàng này. Huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình là huyện có thế mạnh trong phát triển nông nghiệp nhưng những năm gần đây công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp trên địa bàn huyện đã có bước phát triển khá mạnh, các nghề truyền thống được duy trì và hoạt động do đó diện mạo nông thôn ngày càng khởi sắc, tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh, đời sống nhân dân được nâng cao. Hiện tại, Quỳnh Phụ có 33 làng nghề truyền thống, thu hút trên 23.000 lao động, với thu nhập từ 3- 5 triệu đồng/người/tháng. Sản xuất ở các làng nghề huyện Quỳnh Phụ phát triển không những giải quyết việc làm tại chỗ, nâng cao thu nhập cho người lao động mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, tạo diện mạo mới cho các làng quê. Nhiều làng nghề không ngừng phát triển, chiếm 70 - 80% tỷ trọng của thôn, làng, tiêu biểu như: bánh đa làng Dụ Đại, xã Đông Hải; dệt chiếu xã An Vũ, An Lễ, An Dục, An Tràng; vàng mã xã An Vinh; chế biến lương thực xã An Mỹ; gỗ mỹ nghệ xã An Đồng... Các làng nghề ở Quỳnh Phụ đã và đang góp phần hạn chế tình trạng rời quê đi làm ăn xa và tăng thu nhập cho người lao động, thúc đẩy kinh tế phát triển theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Tuy nhiên, trong xu thế toàn cầu hoá cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, kỹ thuật, công nghệ… các làng nghề có những cơ hội để phát 1
triển song cũng có không ít những khó khăn, thách thức phải đối mặt. Nhiều làng nghề, ngành nghề truyền thống có nguy cơ tan rã do không đủ sức cạnh tranh, không theo kịp tốc độ phát triển của máy móc hiện đại. Nhiều làng nghề sản xuất còn thủ công theo quy mô nhỏ lẻ, chất lượng sản phẩm chưa cao, mẫu mã chậm thay đổi nên sức cạnh tranh kém, chưa tạo dựng được thương hiệu. Hầu hết các làng nghề chưa có hạ tầng kỹ thuật xử lý nguồn nước trước khi xả ra môi trường, cũng như thu gom chất thải. Vấn đề nan giải chưa tìm được lời giải đối với nhiều làng nghề trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ hiện nay là khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường. Ngoài ra, cơ chế, chính sách ban hành đã lâu, có một số nội dung không còn phù hợp, nhưng lại chậm được thay đổi cho phù hợp tình hình mới, nhiều thủ tục hành chính còn rườm rà. Khó khăn nhất là tiếp cận vay vốn, ứng dụng khoa học, công nghệ, nâng cao tay nghề. Thị trường chậm được mở rộng, chưa gắn kết được các công đoạn trong chuỗi giá trị từ thiết kế mẫu mã, cung ứng nguyên nhiên liệu đến sản xuất và tiêu thụ; các nghệ nhân, thợ giỏi làng nghề chưa được quan tâm bồi dưỡng, phát huy đúng mức, chưa thu hút được truyền dạy nghề cho lao động mới, chưa được quan tâm để sáng tạo ra mẫu mã mới; mối liên kết giữa các cơ sở sản xuất trong làng nghề và giữa các làng nghề còn nhiều tồn tại, hạn chế, kéo dài tình trạng sản phẩm chậm được cải tiến, sức cạnh tranh kém và thu nhập thấp... Khoa học công nghệ chậm được ứng dụng vào làng nghề để nâng cao chất lượng sản phẩm, mẫu mã thiết kế, nhất là trong bảo vệ, khắc phục ô nhiễm môi trường; tình trạng ô nhiễm tại làng nghề chưa được xử lý, nhiều làng nghề bị ô nhiễm nặng, phát sinh nhiều dịch bệnh. Việc quy hoạch làng nghề chậm, nhiều cơ sở sản xuất làng nghề ô nhiễm nặng mà chưa được di dời… Ngoài ra, khó khăn lớn nhất của các làng nghề hiện nay là tìm thị trường tiêu thụ. Bởi lẽ, sản phẩm của làng nghề truyền thống có giá thành cao, mẫu mã sản phẩm chưa đa dạng, chưa theo kịp thị hiếu người tiêu dùng trong 2
và ngoài nước. Đây là một thực tế khiến cho hàng truyền thống của Quỳnh Phụ nói riêng cũng như của Việt Nam nói chung chưa thể đến được những thị trường khó tính nhưng đầy tiềm năng như Mỹ hoặc Châu Âu... Vì vậy, nghiên cứu đề ra những giải pháp đổi mới quản lý nhà nước để thúc đẩy sự phát triển của các làng nghề của huyện Quỳnh Phụ đang là đòi hỏi khách quan và cấp thiết. Xuất phát từ nhận thức đó, em chọn đề tài: “Quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình” để nghiên cứu. Việc nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực cả về lý luận và thực tiễn, đề ra các giải pháp tác động tích cực để hoạt động quản lý đối với làng nghề truyền thống ngày càng hiệu quả, phát huy vai trò của làng nghề truyền thống trong tiến trình hội nhập và đặc biệt là trong tiến trình xây dựng nông thôn mới của cả nước. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Liên quan đến đề tài, ở Việt Nam có một số đề tài sau: - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Xây dựng và phát triển mô hình làng nghề du lịch tại một số tỉnh đồng bằng Bắc Bộ” của GS.TS. Hoàng Văn Châu. Tác giả đã làm rõ những vấn đề lý luận về làng nghề, làng nghề truyền thống, làng nghề du lịch cũng như tiềm năng và sự cần thiết phải phát triển mô hình làng nghề du lịch tại một số tỉnh đồng bằng Bắc Bộ. Tác giả đã tìm hiểu kinh nghiệm xây dựng và phát triển làng nghề gắn với hoạt động du lịch của Nhật Bản, Thái Lan, Trung Quốc và Malaysia từ đó rút ra những bài học đối với Việt Nam. Tác giả đã phân tích và đánh giá thực trạng làng nghề, làng nghề du lịch tại một số tỉnh đồng bằng Bắc bộ, từ thực trạng đáp ứng yêu cầu du lịch tại các làng nghề, đến tình hình khách du lịch cũng như mô hình tổ chức quản lý và cơ chế quản lý làng nghề du lịch. Tác giả đã đề xuất các mô hình tổ chức quản lý làng nghề du lịch, một số tuyến du lịch làng nghề chủ yếu cũng như các phương án xây dựng và phát triển các làng nghề du lịch tại các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ. 3
- Luận án tiến sĩ của Nguyễn Như Chung về “Quá trình hoàn thiện các chính sách thúc đẩy phát triển làng nghề ở tỉnh Bắc Ninh giai đoạn từ 1997 đến 2003- thực trạng, kinh nghiệm và giải pháp”. Đề tài đã đề cập tới thực trạng về chính sách quản lý nhà nước đối với làng nghề và đưa ra một số giải pháp hoàn thiện chính sách quản lý nhà nước thúc đẩy sự phát triển của làng nghề. - Luận án tiến sỹ của Mai Thế Hởn về “Phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở vùng ven thủ đô Hà Nội”. Đề tài đã đề cập tới vấn đề quy hoạch, kế hoạch phát triển làng nghề, đã đề cập đến vấn đề phát triển thị trường, xây dựng cơ sở hạ tầng, đổi mới công nghệ cho sự phát triển làng nghề. Đề tài còn đề cập đến chính sách của Nhà nước đối với việc phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá. - Luận văn thạc sỹ của Vũ Thu Hà năm 2002 về “Khôi phục và phát triển làng nghề ở nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng - Thực trạng và giải pháp”. Tác giả đã nghiên cứu thực trạng làng nghề truyền thống ở nông thôn vùng đồng bằng sông Hồng và đưa ra giải pháp về quy hoạch, kế hoạch khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống, đưa ra giải pháp về đào tạo lao động, cán bộ quản lý, thị trường tiêu thụ, đổi mới công nghệ, chính sách của nhà nước để phát triển làng nghề truyền thống. - Luận văn thạc sỹ của Trần Văn Hiến năm 2006 về “Tín dụng của ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn với việc phát triển làng nghề tại tỉnh Quảng Nam”. Tác giả đã nghiên cứu thực trạng công tác tín dụng ngân hàng nông nghiệp của tỉnh Quảng Nam đối với sự phát triển làng nghề của tỉnh; đồng thời tác giả đã ra dự báo sự phát triển của làng nghề, của tín dụng ngân hàng nông nghiệp đến năm 2012, đưa ra cơ chế, chính sách cho vay để khuyến khích làng nghề phát triển. 4
- Đề tài: “Làng nghề thủ công truyền thống ở Việt Nam” của tác giả Bùi Văn Vượng, 2002, nhà xuất bản (Nxb) Văn hóa dân tộc, Hà Nội. Đây là công trình giới thiệu một cách tổng quan về các làng nghề truyền thống ở Việt Nam, với nhiều thông tin có giá trị tham khảo cao. - Đề tài: “Phát triển làng nghề truyền thống ở nông thôn Việt Nam trong quá trình Công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của tác giả Trần Minh Yến, 2003 NXB Khoa học xã hội, Hà Nội. Đây là công trình nghiên cứu mang tính tổng quan và đặc biệt nhấn mạnh về vai trò của làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước ta hiện nay. Ngoài ra còn một số luận văn lý luận chính trị cao cấp năm 2006 về “Phát triển làng nghề truyền thống trong nền kinh tế thị trường hiện nay trên địa bàn huyện Đức Thọ- Hà Tĩnh” của Thạc sỹ Nguyễn Quốc Hải và luận văn thạc sỹ năm 2006 về “Nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế” của Nguyễn Trọng Tuấn cũng đều đề cập đến thực trạng làng nghề truyền thống của các địa phương khác nhau; đồng thời cũng đưa ra những giải pháp về quy hoạch, kế hoạch phát triển nghề truyển thống và đặt vấn đề thị trường tiêu thụ, đổi mới công nghệ, chính sách, đào tạo nguồn lao động để làng nghề được phát triển trong điều kiện Việt Nam thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn và gia nhập tổ chức thương mại thế giới WTO. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu kể trên đã nghiên cứu những khía cạnh khác nhau của làng nghề và đưa ra những giải pháp phát triển làng nghề… Tuy nhiên, cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về quản lý nhà nước đối với làng nghề trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình. 5
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn 3. 1. Mục đích của luận văn Trên cơ sở hệ thống hóa các kiến thức về làng nghề truyền thống, quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống, phân tích thực trạng hoạt động của các làng nghề truyền thống và hoạt động quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống tại huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình, luận văn đưa ra các giải pháp quản lý để làng nghề truyền thống phát triển bền vững. Mục đích của luận văn là làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của quản lý nhà nước đối với các làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình, nghiên cứu và đề xuất ý tưởng, giải pháp nâng cao chất lượng quản lý nhà nước đối với làng nghề đồng thời đưa ra những định hướng để phát triển làng nghề một cách bền vững. 3.2. Nhiệm vụ của luận văn - Hệ thống hóa các kiến thức về làng nghề truyền thống, quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống. - Phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động của các làng nghề truyền thống, hoạt động quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống tại Quỳnh Phụ, Thái Bình; tìm ra những thuận lợi và khó khăn về hoạt động quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống của huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình. - Nghiên cứu và đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình. Luận văn nghiên cứu quản lý nhà nước của chính quyền cấp huyện nhưng đặt trong khuôn khổ các chính sách, chế độ quản lý làng nghề của 6
Chính phủ. Những vấn đề nghiên cứu chính sách sẽ gắn với chủ thể quản lý là chính quyền tỉnh Thái Bình. Ngoài ra luận văn có xem xét chế độ chính sách chung của cả nước với tư cách môi trường pháp lý chung về quản lý làng nghề. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Nghiên cứu trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình. - Phạm vi về thời gian: Từ năm 2011 đến năm 2016. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp luận Dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về hoạt động quản lý, quản lý nhà nước cũng như những quan điểm của Đảng trong các Văn kiện, Nghị quyết của Đảng Cộng sản Việt Nam và các văn bản quản lý nhà nước về phát triển làng nghề, làng nghề truyền thống. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: - Phương pháp thống kê: Dựa trên các báo cáo, kết quả tổng kết tại các làng nghề, tập hợp các số liệu nhằm đánh giá chính xác hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống. - Phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh: Dựa trên phương pháp nghiên cứu duy vật biện chứng và khoa học, các phương pháp thống kê, tổng hợp sẽ giúp tác giả có số liệu để phân tích, so sánh từ đó đưa ra những giải pháp có tính thực tiễn cao. - Phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp: Luận văn kế thừa kết quả nghiên cứu của các công trình nghiên cứu có liên quan; đồng thời, dựa vào các chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách của nhà nước về phát triển làng nghề truyền thống. 7
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Góp phần làm sáng tỏ thêm một số vấn đề lý luận về quản lý nhà nước nói chung và quản lý làng nghề nói riêng. Kinh nghiệm quản lý làng nghề của các địa phương khác trong cả nước và bài học kinh nghiệm cho huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng làm nguồn tài liệu tham khảo phục vụ cho công tác quản lý, công tác xây dựng chính sách phát triển làng nghề truyền thống của huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình nói riêng cũng như của các địa phương khác trong cả nước nói chung. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài các phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, bố cục của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở khoa học về làng nghề truyền thống và quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống Chương 2: Thực trạng làng nghề truyền thống và hoạt động quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình. Chương 3: Quan điểm của Đảng và một số giải pháp quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống trên địa bàn huyện Quỳnh Phụ tỉnh Thái Bình. 8
Chƣơng 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG 1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài * Khái niệm làng nghề Làng là một nhóm người quây quần ở một nơi nhất định trong nông thôn, làng là một tế bào của xã hội người Việt, một tập hợp dân cư chủ yếu theo quan hệ láng giềng, một không gian lãnh thổ nhất định, ở đó tập hợp những người quần tụ lại cùng sinh sống và sản xuất [14]. Làng nghề là một đơn vị hành chính cổ xưa mà cũng có nghĩa là một nơi quần cư đông người, sinh hoạt có tổ chức, có kỷ cương tập quán riêng theo nghĩa rộng. Làng nghề không những là một làng sống chuyên nghề mà cũng có hàm ý là những người cùng nghề sống hợp quần thể để phát triển công ăn việc làm. Cơ sở vững chắc của các làng nghề là sự vừa làm ăn tập thể, vừa phát triển kinh tế, vừa giữ gìn bản sắc dân tộc và các cá biệt của địa phương. Thực tế cho thấy, làng nghề là nơi mà ở đó có những hộ thuộc một số dòng tộc nhất định sinh sống. Trong các làng nghề này tồn tại đan xen các mối quan hệ kinh tế, xã hội phong phú và phức tạp. Làng nghề là những làng ở nông thôn có những nghề phi nông nghiệp chiếm ưu thế về số hộ, số lao động và thu nhập so với nghề nông. Như vậy làng nghề là một thiết chế kinh tế xã hội ở nông thôn, được cấu thành bởi hai yếu tố làng và nghề, tồn tại trong một không gian địa lý nhất định, trong đó bao gồm nhiều hộ gia đình sinh sống bằng nghề thủ công là chính, giữa họ có mối liên kết chặt chẽ về kinh tế, xã hội và văn hóa. * Khái niệm về làng nghề truyền thống Làng nghề truyền thống, trước hết nó được tồn tại và phát triển lâu đời trong lịch sử, trong đó bao gồm một hoặc nhiều nghề thủ công truyền thống, 9
là nơi hội tụ các nghệ nhân và đội ngũ thợ lành nghề, là nơi có nhiều hộ gia đình chuyên làm nghề truyền thống lâu đời, giữa họ có sự liên kết, hỗ trợ nhau trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Họ có cùng tổ nghề và đặc biệt các thành viên luôn có ý thức tuân thủ những ước chế xã hội và gia tộc. Làng nghề truyền thống được hình thành từ lâu đời, trải qua thử thách của thời gian vẫn duy trì và phát triển, được lưu truyền từ đời này qua đời khác. Trong các làng nghề truyền thống thường có đại bộ phận dân số làm nghề cổ truyền hoặc một vài dòng họ chuyên làm nghề theo kiểu cha truyền con nối, nghĩa là việc dạy nghề được thực hiện theo phương pháp truyền nghề. Làng nghề truyền thống là làng nghề có nghề truyền thống được hình thành từ lâu đời. Theo Thông tư số 116/2006/TT-BNN ngày 18/12/2006 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; làng nghề, làng nghề truyền thống được công nhận dựa trên các tiêu chí sau: Làng nghề được công nhận phải đạt 03 tiêu chí sau: Thứ nhất, có tối thiểu 30% tổng số hộ trên địa bàn tham gia các hoạt động ngành nghề nông thôn. Thứ hai, có hoạt động sản xuất kinh doanh ổn định tối thiểu 2 năm tính đến thời điểm đề nghị công nhận. Thứ ba, phải chấp hành tốt chính sách, pháp luật của Nhà nước. Làng nghề truyền thống được công nhận phải đạt tiêu chí làng nghề và có ít nhất một nghề truyền thống theo quy định tại Thông tư số 116/2006/TT- BNN ngày 18/12/2006 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về hướng dẫn thực hiện một số nội dung của Nghị định số 66/2006/NĐ-CP, cụ thể: Thứ nhất, nghề của làng nghề đã xuất hiện tại địa phương từ trên 50 năm tính đến thời điểm đề nghị công nhận. Thứ hai, nghề của làng nghề tạo ra những sản phẩm mang bản sắc văn hoá dân tộc. 10
Thứ ba, nghề của làng nghề gắn với tên tuổi của một hay nhiều nghệ nhân hoặc tên tuổi của làng nghề. Thứ tư, số hộ và số lao động trong làng nghề truyền thống đạt từ 30% trở lên so với tổng số lao động của làng. Thứ năm, sản phẩm làm ra có tính thẩm mỹ mang đậm nét yếu tố và bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam. Thứ sáu, hoạt động sản xuất kinh doanh ổn định tối thiểu 2 năm tính đến thời điểm đề nghị công nhận. Thứ bảy, chấp hành tốt chính sách, pháp luật của Nhà nước. Như vậy để được công nhận làng nghề truyền thống, trước hết phải đạt tiêu chí làng nghề và có ít nhất một nghề truyền thống đã xuất hiện tại địa phương từ trên 50 năm, tạo ra những sản phẩm mang bản sắc văn hoá dân tộc và gắn với tên tuổi của một hay nhiều nghệ nhân hoặc tên tuổi của làng nghề. * Khái niệm quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống - Khái niệm quản lý: Quản lý gắn liền với quá trình phát triển kinh tế - xã hội, nên trong thực tế có nhiều quan điểm khác nhau về quản lý; tuy nhiên, khi đề cập đến quản lý, có một cách tiếp cận nhận được sự ủng hộ của nhiều nhà khoa học và nhà quản lý thực tiễn, đó là: Quản lý là sự tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể lên đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu định trước. - Khái niệm quản lý nhà nước: Quản lý nhà nước là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước, sử dụng pháp luật làm công cụ quản lý chủ yếu nhằm duy trì sự ổn định và phát triển của xã hội. Những hoạt động này nhằm bảo đảm cho hệ thống pháp luật quốc gia đi vào cuộc sống. Đây là chức năng cơ bản của nhà nước. Hoạt động quản lý nhà nước đạt hiệu quả cao phải trên cơ sở bảo đảm tính khoa học về hoạch định, tổ chức, điều hành, kiểm tra, giám sát. 11
- Từ các phân tích trên ta có thể đưa ra khái niệm quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống là: "Việc áp dụng hệ thống các công cụ quản lý bao gồm pháp luật, chính sách, quy hoạch, kế hoạch tác động vào đối tượng quản lý để hướng dẫn các làng nghề truyền thống của địa phương phát triển theo định hướng đã đặt ra trên cơ sở sử dụng hiệu quả các nguồn lực nhà nước". Quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống nhằm phát triển làng nghề theo mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, quốc gia và kiểm soát làng nghề phát triển một cách bền vững. Vì vậy, để quản lý làng nghề, nhà nước dùng các công cụ như pháp luật, chính sách… trong hoạt động quản lý; cụ thể như: + Thông qua hệ thống pháp luật, một mặt, nhà nước tuyên bố các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể hoạt động trong làng nghề truyền thống, đặc biệt là quyền và nghĩa vụ, chính sách của các cơ quan quản lý nhà nước đối với làng nghề. Nếu hệ thống luật pháp tiến bộ và phù hợp, sẽ khuyến khích làng nghề phát triển. Ngược lại, hệ thống luật pháp lạc hậu, bảo thủ sẽ cản trở sự phát triển của làng nghề truyền thống. + Quản lý nhà nước không chỉ nhằm kiểm soát làng nghề truyền thống mà quan trọng hơn là định hướng cho làng nghề truyền thống phát triển. Trong hoạt động quản lý, nhà nước cần có các chiến lược, quy hoạch để định hướng cho các làng nghề phát triển một cách bền vững. Mặt khác, có qui hoạch, nhà nước mới kiểm tra, kiểm soát được sự phát triển của làng nghề truyền thống, từ đó có các chính sách điều chỉnh phù hợp với tình hình thực tế. * Các khái niệm liên quan đến đề tài Hoạt động quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống là thực hiện chức năng quản lý theo ngành, lĩnh vực cụ thể, được phân cấp quản lý từ Trung ương đến địa phương. 12
Chính sách công trong quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống là tổng thể các quan điểm, biện pháp, công cụ nhằm mục tiêu phát triển làng nghề truyền thống. Nhà nước thông qua việc xây dựng và ban hành chính sách, pháp luật nhằm tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho các hộ và các doanh nghiệp hoạt động, đồng thời hỗ trợ về vật chất để tăng cường năng lực của các cơ sở, hộ gia đình, doanh nghiệp trong việc sản xuất kinh doanh tại làng nghề truyền thống. Xã hội hóa đối với làng nghề có thể thực hiện trên các lĩnh vực như: xã hội hóa trong đào tạo nghề, trong xây dựng cơ sở hạ tầng, điện, đường, trường, trạm và bảo vệ môi trường. Hội nhập quốc tế đối với làng nghề có thể thực hiện trên các lĩnh vực như: phát triển du lịch làng nghề, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm quốc tế, áp dụng công nghệ sản xuất hiện đại từ các nước tiên tiến. Hội nhập quốc tế là cơ hội để làng nghề truyền thống có thể thu hút vốn, công nghệ, tiếp thu kinh nghiệm quản lý, kinh nghiệm kinh doanh, phát triển nhân lực thông qua các hoạt động thương mại, đầu tư, dịch vụ... 1.2. Sự cần thiết, đặc điểm quản lý nhà nƣớc về làng nghề truyền thống 1.2.1. Sự cần thiết quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống Sự cần thiết quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống được thể hiện như sau: Một là, quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống là yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh, phát triển sản xuất hàng hoá của các làng nghề truyền thống, thúc đẩy cuộc chiến chống lạm dụng và gian lận thương mại. Hoạt động quản lý nhà nước đối với làng nghề sẽ định hướng cho các cơ sở sản xuất, kinh doanh sản phẩm làng nghề của địa phương phát triển theo đúng mục tiêu của địa phương đã đề ra trên cơ sở tạo lập môi trường thuận lợi cho các làng nghề tại địa phương tiếp cận với các yếu tố tài nguyên, nguồn nhân lực, các thông tin cần thiết về thị trường… 13
Các cơ sở sản xuất tại các làng nghề sẽ khó khăn trong việc xây dựng thương hiệu, xúc tiến thương mại cho sản phẩm làng nghề nếu không có sự hướng dẫn, hỗ trợ của các cơ quan quản lý nhà nước. Đặc biệt, trong quá trình hội nhập, thị trường thế giới yêu cầu rất cao về chất lượng, thiết kế mẫu mã sản phẩm. Tuy nhiên, tình trạng phổ biến của các sản phẩm ở các làng nghề truyền thống của Việt Nam là còn rập khuôn, những mẫu có sẵn đơn điệu, tự nghĩ ra cái gì thì làm cái đó hoặc làm theo đơn đặt hàng và bắt chước sao chép những hàng bán chạy; vì vậy cần tăng cường hoạt động quản lý nhà nước để hướng dẫn, định hướng cho các làng nghề phát triển bền vững. Hai là, quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống là hoạt động có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống làng nghề, nâng cao nhận thức của người tiêu dùng, tăng sức cạnh tranh của sản phẩm làng nghề, giúp thúc đẩy tiềm năng phát triển của các nguồn lực địa phương, nâng cao đời sống cộng đồng, đặc biệt là các khu vực nông thôn, miền núi trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay. Hiện nay, các làng nghề truyền thống gặp không ít khó khăn và thách thức trong bảo tồn và phát triển. Chính vì vậy, tăng cường hoạt động quản lý nhà nước đối với làng nghề truyền thống để giúp các làng nghề truyền thống vượt qua khó khăn, tiếp tục phát triển và đóng góp cho đất nước là một nhiệm vụ quan trọng của Đảng và nhà nước ta. Để duy trì và phát triển các làng nghề, nhà nước cần có chính sách hỗ trợ địa phương trong xây dựng quy hoạch tổng thể cho các làng nghề truyền thống trong phạm vi cả tỉnh, xây dựng vùng nguyên liệu ổn định cho các làng nghề truyền thống, tìm kiếm thị trường tiêu thụ cho các sản phẩm của làng nghề truyền thống, xây dựng nguồn nhân lực cho các làng nghề truyền thống... Ba là, quản lý nhà nước về làng nghề truyền thống có vai trò giám sát, bảo đảm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của làng nghề, để bảo tồn các giá trị văn hóa của làng nghề. 14