Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:134

Thêm vào BST

Báo xấu

44
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Kết cấu luận văn gồm phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được chia làm 3 chương: Chương 1 - Cơ sở khoa học quản lý thu ngân sách Nhà nước cấp quận; Chương 2 - Thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội; Chương 3 - Định hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THỊ HẢI YẾN QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI, 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THỊ HẢI YẾN QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 8 34 04 03 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐỖ THỊ KIM TIÊN HÀ NỘI, 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của cá nhân tôi, dưới sự hướng dẫn của TS. Đỗ Thị Kim Tiên. Các nội dung nghiên cứu, số liệu và kết quả nghiên cứu trong đề tài này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào trước đây. Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, đánh giá, nhận xét được chính tác giả thu thập từ nhiều nguồn thông tin khác nhau và đã ghi rõ trong phần tài liệu tham khảo. Ngoài ra đề tài cũng sử dụng một số nhận xét, đánh giá cũng như số liệu của các tác giả, tổ chức cơ quan khác và cũng được thể hiện trong phần tài liệu tham khảo. Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là của riêng tôi, trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Hà Nội, Ngày......tháng......năm 2020 Tác giả Luận văn Lê Thị Hải Yến
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình cao học và viết luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý của các thầy, cô giáo tại Học viện Hành Chính Quốc gia. Xin chân thành gửi lời cảm ơn đến quý thầy cô, Ban Quản lý sau Đại học, đặc biệt là những thầy cô đã tận tình dạy bảo cho tôi suốt thời gian học tập tại trường. Đặc biệt, tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến TS Đỗ Thị Kim Tiên, người hướng dẫn khoa học đã dành thời gian và tâm huyết giúp tôi hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, tuy nhiên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được những đóng góp quý báu của quý thầy cô và các bạn. Để đáp lại tấm chân tình đó, tôi sẽ cố gắng vận dụng các kiến thức mà mình đã được trang bị vào thực tiễn cuộc sống một cách có hiệu quả nhất nhằm đem lại lợi ích cho mình và cho cộng đồng. Hà Nội, Ngày......tháng......năm 2020 Tác giả Luận văn Lê Thị Hải Yến
DANH MỤC VIẾT TẮT CSXH Chính sách xã hội CTN Công thương nghiệp GTGT Giá trị gia tăng HĐND Hội đồng nhân dân KBNN Kho bạc nhà nước KTXH Kinh tế - Xã hội NSNN Ngân sách nhà nước NSTW Ngân sách Trung ương NSĐP Ngân sách Địa phương NQD Ngoài quốc doanh SXKD Sản xuất kinh doanh TNCN Thu nhập cá nhân UBND Ủy ban nhân dân
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP QUẬN....................................................................................................... 8 1.1. Ngân sách nhà nước và thu ngân sách nhà nước ....................................... 8 1.1.1. Khái niệm và bản chất của ngân sách nhà nước ..................................... 8 1.1.2.Thu ngân sách nhà nước......................................................................... 15 1.1.3. Phân loại thu ngân sách nhà nước ......................................................... 17 1.2. Quản lý thu ngân sách nhà nước và quản lý thu ngân sách nhà nước cấp quận ................................................................................................................. 20 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm quản lý thu ngân sách nhà nước ......................... 20 1.2.2. Nguyên tắc quản lý thu ngân sách nhà nước......................................... 22 1.2.3. Yêu cầu quản lý thu ngân sách nhà nước .............................................. 24 1.2.4. Phân cấp quản lý thu ngân sách nhà nước ............................................ 25 1.3. Nội dung quản lý thu ngân sách nhà nước cấp quận ............................... 27 1.3.1. Ban hành chính sách thu ngân sách nhà nước cấp quận ....................... 28 1.3.2. Tổ chức bộ máy thu ngân sách nhà nước cấp quận .............................. 29 1.3.3. Tổ chức thực hiện quản lý thu ngân sách nhà nước cấp quận .............. 31 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách nhà nước cấp quận ........ 43 1.4.1. Yếu tố khách quan ................................................................................. 43 1.4.2. Yếu tố chủ quan .................................................................................... 45 1.5. Kinh nghiệm thực tiễn và bài học cho quản lý thu ngân sách quận ........ 48 1.5.1. Kinh nghiệm quản lý thu ngân sách ở một số địa phương ................... 48 1.5.2. Bài học kinh nghiệm về quản lý thu ngân sách cho quận Ba Đình ...... 52 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 55
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA QUẬN BA ĐÌNH THÀNH PHỐ HÀ NỘI .......................................... 56 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội quận Ba Đình.............. 56 2.1.1. Đặc điểm vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên .......................................... 56 2.1.2. Tình hình phát triển kinh tế, xã hội quận Ba Đình giai đoạn 2016-2020 ........ 56 2.2. Thực trạng quản lý thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn quận Ba Đình giai đoạn từ 2016-2020 .......................................................................................... 61 2.2.1. Tổ chức bộ máy thu ngân sách Nhà nước của quận ............................. 61 2.2.2. Công tác lập, giao dự toán thu ngân sách Nhà nước ............................. 69 2.2.3. Chấp hành dự toán thu ngân sách Nhà nước......................................... 74 2.2.4. Quyết toán thu ngân sách Nhà nước ..................................................... 87 2.2.5. Công tác thanh tra, kiểm tra về thu ngân sách quận Ba Đình ............... 90 2.3. Đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình giai đoạn 2016-2020 ............................................................................................... 92 2.3.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 92 2.3.2. Hạn chế .................................................................................................. 94 2.3.3. Nguyên nhân ......................................................................................... 97 Tiểu kết chương 2.......................................................................................... 101 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................................................................................... 102 3.1. Định hướng quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình giai đoạn 2020-2025...................................................................................................... 102 3.1.1.Nhiệm vụ trọng tâm kế hoạch 5 năm 2020 – 2025 .............................. 102 3.1.2. Quan điểm: .......................................................................................... 104 3.1.3. Mục tiêu............................................................................................... 105 3.1.4. Định hướng: ........................................................................................ 106
3.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình ............................................................................................................... 107 3.2.1. Đổi mới công tác tổ chức và đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận ................................................................................................. 107 3.2.2. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận ................................................................................................. 109 3.2.3. Tăng cường công tác thanh kiểm tra, khen thưởng và xử lý kịp thời vi phạm trong quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận ................................... 110 3.2.4. Thực hiện nghiêm túc công khai tài chính tại quận ............................ 111 3.2.5. Các giải pháp tăng thu NSNN ............................................................. 112 3.3. Kiến nghị với UBND Thành phố Hà Nội .............................................. 117 Tiểu kết chương 3.......................................................................................... 119 KẾT LUẬN ................................................................................................... 120 DANH MỤC THAM KHẢO ........................................................................ 122
DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1. Bộ máy quản lý thu ngân sách quận Ba Đình ............................... 62 Sơ đồ 2.2. Bộ máy quản lý phòng Tài chính –Kế hoạch quận Ba Đình ......... 64 Sơ đồ 2.3. Bộ máy quản lý Chi cục Thuế quận Ba Đình ................................ 68 Bảng 2.4. Tổng hợp giao dự toán ngân sách nhà nước giai đoạn 2016-2020. 71 Bảng 2.5. Kết quả thu ngân sách nhà nước giai đoạn 2016-2020 .................. 75
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm qua, cùng với việc chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN), Luật Ngân sách Nhà nước ở Việt Nam ra đời mở đầu một bước ngoặt quan trọng của nền Tài chính Việt Nam, đặc biệt NSNN đã trở thành công cụ tài chính quan trọng, góp phần to lớn vào việc phát triển kinh tế xã hội. Đối với Nhà nước, việc duy trì nguồn lực tài chính để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước có ý nghĩa hết sức quan trọng. Thu NSNN không chỉ đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nước mà còn dành phần đáng kể cho dự phòng, dự trữ tài chính, đầu tư phát triển và trả nợ, là công cụ hữu hiệu để điều tiết, điều chỉnh nền kinh tế Nhà nước nói chung và NSNN cấp quận (huyện) nói riêng. Việc nâng cao hiệu quả công tác thu NSNN luôn được đặt ra đối với Nhà nước, nhằm mục đích tăng cường tiềm lực tài chính của mình. Sau nhiều năm đổi mới, trong đó có đổi mới cơ chế quản lý tài chính đất nước, chúng ta thực sự vẫn đang trong quá trình tìm tòi, phát hiện và hoàn thiện về tổ chức, con người, thể chế,... Một cơ chế quản lý nói chung và một cơ chế quản lý thu NSNN nói riêng thực sự có hiệu quả luôn luôn là mục tiêu của hệ thống quản lý tài chính quốc gia. Quận Ba Đình là một trong 30 quận, huyện của Thành phố Hà Nội, nơi tập trung nhiều trường đại học, doanh nghiệp lớn, hàng năm đóng góp một lượng nguồn thu đáng kể vào ngân sách Nhà nước. Cùng với việc đổi mới công tác quản lý thu ngân sách nhà nước trong cả nước, công tác quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Ba Đình cũng đã được đổi mới căn bản. Trong những năm qua, số thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Ba Đình phát triển ổn định, đối tượng nộp ngân sách tăng nhanh về lượng và rất đa dạng, phức tạp. Công tác quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Ba Đình 1
ngày một chặt chẽ và thống nhất, đáp ứng kịp thời nhiệm vụ của ngân sách địa phương, góp phần ổn định và phát triển kinh tế địa phương. Bên cạnh những kết quả đạt được, công tác quản lý ngân sách quận cũng bộc lộ không ít hạn chế như: việc lập dự toán chưa sát, chưa đúng với thực tiễn, thủ tục thu còn nhiều phức tạp, quản lý thu còn trùng lắp, thiếu tính đồng bộ, phương thức thu còn lạc hậu, trên thực tế vẫn còn nhiều nguồn thu mà quận chưa khai thác hết như thuế nhà trọ, thuế xây dựng, công tác đôn đốc thu hồi nợ đọng đặc biệt là thu tiền sử dụng đất chưa được quan tâm thực hiện triệt để dẫn đến thất thu ngân sách. Trước những yêu cầu đặt ra về phát triển KT-XH địa phương trong thời kỳ mới, đòi hỏi nguồn thu ngân sách phải có sự ổn định và được cải thiện theo thời gian nhằm đảm bảo nhiệm vụ nộp ngân sách cấp trên, cung cấp nguồn lực thực hiện các hoạt động chi tiêu phục vụ tốt cho quá trình phát triển của địa phương. Điều này đã đặt ra cho công tác quản lý thu ngân sách những yêu cầu mới. Hoạt động thu ngân sách tại Quận cần phải được nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện, chính xác và đầy đủ, đồng thời phải tạo sự thông thoáng, minh bạch và khách quan, nhằm khuyến khích và tạo thuận lợi cho các chủ thể tham gia đóng góp cho ngân sách nhà nước. Xuất phát từ những lý do trên, em chọn đề tài “Quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội” để nghiên cứu, làm rõ các nguyên lý quản lý thu ngân sách nhà nước và thu ngân sách nhà nước cấp quận, những yếu tố tác động đến hoạt động quản lý thu NSNN cấp quận. Trên cơ sở các lý thuyết đó, giải thích những thành công và hạn chế của thực tiễn quản lý thu NSNN tại Quận Ba Đình, Hà Nội qua phân tích thực trạng, đánh giá đầy đủ nguyên nhân của thành công và hạn chế, đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý thu NSNN cho Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Là một trong những hoạt động quản lý kinh tế, quản lý ngân sách nhà nước là vấn đề luôn nhận được nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu ở 2
những giác độ khác nhau. Qua nghiên cứu có thể thấy, có những công trình nghiên cứu về quản lý thu ngân sách nhà nước như sau: - Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Kinh tế của Cao Thu Hương về đề tài “Quản lý thu ngân sách nhà nước ở Việt Nam” - Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội (2006). Trong luận văn tác giả đã nghiên cứu cơ sở lý luận về thu NSNN, đưa ra kinh nghiệm quản lý thu NSNN của một số nước trên thế giới, nghiên cứu, phân tích, đánh giá có hệ thống thực trạng công tác quản lý thu NSNN ở Việt Nam và chỉ rõ nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu NSNN ở nước ta thời gian qua. Bên cạnh đó, luận văn đã xuất một số giải pháp tiếp tục đổi mới công tác quản lý thu NSNN ở Việt Nam tập trung vào 4 nhóm cơ bản là: Các giải pháp về cơ chế chính sách; giải pháp về quy trình thủ tục nghiệp vụ; giải pháp về tổ chức, quản lý và một số giải pháp hỗ trợ. [14] “Thực trạng và một số gợi ý chính sách về phân cấp ngân sách tại Việt Nam, TS.Vũ Sỹ Cường - Học viện Tài chính, 2013; Tạp chí Tài chính số 5 - 2013. Về thực trạng phân cấp ngân sách, tác giả cho rằng: Việc mô hình phân chia ngân sách hiện nay chưa thực sự khuyến khích các địa phương nuôi dưỡng nguồn thu, cải thiện hiệu quả chi tiêu mà ngược lại khuyến khích các tỉnh tăng chi nhiều nhất có thể và việc đẩy mạnh phân cấp quản lý ngân sách chỉ có thể đạt được mục tiêu mong muốn nếu được gắn liền với việc tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình về tài chính ở cấp địa phương là cần thiết. [6] “Quản lý thu thuế Thu nhập doanh nghiệp tại Cục Thuế tỉnh Gia Lai” Luận văn Thạc sỹ Kinh tế phát triển của Trần Phan Quốc Chương, Đà Nẵng, 2013; Tác giả đã hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề lý luận về quản lý thu thuế TNDN. Nghiên cứu thực trạng quản lý thu thuế TNDN tại Cục Thuế tỉnh Gia Lai, từ đó đề xuất một số giải pháp tăng cường quản lý thu thuế TNDN tại Cục Thuế tỉnh Gia Lai trong giai đoạn hiện nay. [8] “Quản lý thu ngân sách Nhà nước tại quận Đống Đa, thành phố Hà Nội” Luận văn thạc sĩ Tài chính - Ngân hàng tại Học viện Hành chính Quốc gia của Nguyễn Đức Anh (2015). Luận văn đã khái quát lại những lý luận cơ bản về 3
NSNN, quản lý thu, chi ngân sách đồng thời khảo sát phân tích thực trạng quản lý thu NSNN tại quận Đống Đa từ năm 2012 đến 2014. Bên cạnh đó tác giả đã đề xuất một số quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý thu NSNN của quận Đống Đa. [1] “Quản lý thu ngân sách tại huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang” Luận văn Thạc sỹ Kinh tế chương trình định hướng thực hành của Hoàng Hà Đông, Hà Nội, 2016. “Quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh Trà Vinh và những vấn đề đặt ra” – PGS.TS. Bùi Văn Trịnh – Trường Đại học Cần Thơ Thạch Mỹ Tràn, Sở Tài chính tỉnh Trà Vinh bài viết trên báo tạp chí tài chính kỳ 01 tháng 8 năm 2019. [30] “Nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tỉnh Kiên Giang giai đoạn 2015-2020”, Luận văn Thạc sĩ ngành Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Tài chính - Marketing; Th.S Huỳnh Hoàng Song (2015). “Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách huyện: nghiên cứu điểm tại huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh”- Đoàn Thị Hân, Bùi Thị Minh Nguyệt, Kiều Hồng Thuý trên Tạp chí Khoa học và Lâm nghiệp số 1-2020. [12] Các đề tài đã xây dựng được khung lý thuyết về thu ngân sách và quản lý thu ngân sách nhà nước, trên cơ sở đó đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách cấp quận (huyện) và đề xuất các giải pháp hoàn thiện thu ngân sách của địa phương. Ngoài ra, có một số các luận văn, đề tài nghiên cứu khoa học khác, nghiên cứu về ngân sách nhà nước có liên quan. Tuy nhiên, vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ và hệ thống về quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội vì vậy đây là một đề tài mới và không hề bị trùng lắp với các đề tài nghiên cứu tại quận Ba Đình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Trên cơ sở hệ thống lý luận quản lý nhà nước về thu NSNN, luận văn đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu NSNN tại quận Ba Đình 4
trong thời gian qua, nêu lên những hạn chế và nguyên nhân để từ đó đề xuất các giải pháp nhằm mục đích hoàn thiện quản lý thu NSNN trên địa bàn Quận Ba Đình. 3.2. Nhiệm vụ Trên cơ sở mục đích nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể của đề tài là: - Làm rõ cơ sở lý luận về quản lý thu ngân sách nhà nước của cấp quận; - Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình giai đoạn 2016 - 2020; - Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Công tác quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Nghiên cứu tại quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội. Về thời gian: Nghiên cứu Giai đoạn 2016 - 2020. Về nội dung: Việc nghiên cứu toàn diện về quản lý thu ngân sách bao gồm rất nhiều vấn đề và rất rộng, trong khuôn khổ luận văn này, học viên chỉ tập trung trình bày một số vấn đề về quản lý thu NSNN của quận Ba Đình, thành phố Hà Nội bao gồm: thuế và các khoản phí, lệ phí. Đây là các khoản thu chiếm tỉ trọng rất lớn trong tổng thu ngân sách. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận 5.1. Phương pháp luận Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để triển khai các phương pháp nghiên cứu cụ thể. 5
5.2. Phương pháp nghiên cứu a. Phương pháp thu thập thông tin Được thực hiện thông qua nghiên cứu, tổng hợp từ các tài liệu, công trình được công bố: như giáo trình Quản lý tài chính công của Học viện Hành chính Quốc gia, giáo trình Quản lý thuế của Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội và thông qua các báo cáo, chuyên đề, báo cáo khoa học, các loại sách báo, tạp chí.....và các trang web có tư liệu liên quan đến chuyên đề nghiên cứu, các luận văn, luận án. Số liệu thu thập từ phòng Tài chính - Kế hoạch quận, chi cục Thuế quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. b. Phương pháp nghiên cứu phân tích, tổng hợp, thống kê, khảo sát... Nguồn dữ liệu cơ bản được thu thập là số liệu thứ cấp, vì vậy luận văn sử dụng phương pháp này để phân tích, tổng hợp, so sánh trên cơ sở đó đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách trên địa bàn quận. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa khoa học Hệ thống hóa được cơ sở lý luận về NSNN, thu NSNN, quản lý thu NSNN và quản lý thu ngân sách nhà nước cấp quận. Hệ thống hóa nội dung chủ yếu của NSNN, thu NSNN, quản lý thu NSNN và quản lý thu ngân sách nhà nước cấp quận. Phân tích và đánh giá một cách khoa học thực trạng quản lý thu ngân sách của quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn Trên cơ sở đánh giá thực trạng, tham chiếu giữa lý luận và thực tiễn, so sánh với một số địa phương từ đó nêu ra được hệ thống các giải pháp và những kiến nghị có tính khả thi nhằm hoàn thiện quản lý thu NSNN của quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn có kết cấu gồm 3 chương: 6
Chương 1: Cơ sở khoa học quản lý thu ngân sách Nhà nước cấp quận Chương 2: Thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội. Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nước của quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội 7
Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP QUẬN 1.1. Ngân sách nhà nước và thu ngân sách nhà nước 1.1.1. Khái niệm và bản chất của ngân sách nhà nước a. Khái niệm và bản chất của ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nước là một phạm trù kinh tế và là phạm trù lịch sử, ra đời, tồn tại và phát triển trên cơ sở sự ra đời, tồn tại và phát triển của Nhà nước, gắn liền với sự hình thành, phát triển của Nhà nước và hàng hóa - tiền tệ, là một thành phần trong hệ thống tài chính. Thuật ngữ “Ngân sách nhà nước” được sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế, xã hội ở mọi quốc gia. Song quan niệm về ngân sách nhà nước lại chưa thống nhất, trải qua nhiều giai đoạn phát triển của xã hội, khái niệm NSNN đã được đề cập dưới các góc độ khác nhau. Theo Luật NSNN số 83/2015/QH13 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 25/06/2015: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”.[3] Ngân sách nhà nước có thể hiểu là một kế hoạch tài chính quốc gia bao gồm chủ yếu các khoản thu và chi của Nhà nước được mô tả dưới hình thức cân đối bằng giá trị tiền tệ. Phần thu thể hiện các nguồn tài chính được huy động vào NSNN; phần chi thế hiện chính sách phân phối các nguồn tài chính đã huy động được để thực hiện mục tiêu kinh tế - xã hội. NSNN được lập và thực hiện cho một thời gian nhất định, thường là một năm và được Quốc hội phê chuẩn thông qua. Ngân sách nhà nước là một hệ thống bao gồm các cấp ngân sách phù hợp với hệ thống chính quyền Nhà nước các cấp, được phân thành ngân sách Trung ương 8
(NSTW) và ngân sách địa phương (NSĐP). NSTW là ngân sách của các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và các cơ quan khác ở Trung ương. NSĐP bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND). Tương ứng với các cấp ngân sách của hệ thống NSNN, quỹ NSNN được chia thành: quỹ ngân sách của Trung ương, quỹ ngân sách của chính quyền cấp tỉnh, quỹ ngân sách của chính quyền cấp huyện, quỹ ngân sách của chính quyền cấp xã. Quỹ ngân sách các cấp gồm nhiều phần nhỏ để sử dụng cho các lĩnh vực khác nhau: dùng cho phát triển kinh tế; dùng cho phát triển văn hoá, giáo dục, y tế, dùng cho các biện pháp xã hội, an ninh, quốc phòng. Bản chất của ngân sách nhà nước Những khái niệm hoặc định nghĩa trên về NSNN chỉ thể hiện về tính pháp lý hoặc hình thức hoạt động của NSNN, mà chưa đi sâu vào nội dung khoa học của NSNN với tư cách nó là phạm trù kinh tế, lịch sử và gắn với bản chất, chức năng của Nhà nước. Dựa trên cơ sở phân tích khoa học về quá trình phát sinh, tồn tại và phát triển của tài chính và ngân sách, hầu hết các nhà khoa học tài chính đều thừa nhận tài chính nói chung và ngân sách nói riêng là phạm trù kinh tế - lịch sử. Việc thực hiện các quan hệ phân phối nói trên, chủ yếu thông qua quyền lực chính trị của Nhà nước, bằng thể chế hóa của pháp luật, để động viên các nguồn tài chính có tính chất bắt buộc và hình thành quỹ tiền tệ tập trung, phục vụ cho các chức năng của Nhà nước. o Xét về hình thức: ngân sách nhà nước là một bản dự toán (kế hoạch) thu và chi do chính phủ lập ra, đệ trình quốc hội phê chuẩn. o Xét về thực thể vật chất: ngân sách nhà nước bao gồm những nguồn thu cụ thể, những khoản chi cụ thể và được định lượng (ngân sách nhà nước là một quỹ tiền tệ lớn của nhà nước). o Xét trong hệ thống tài chính: ngân sách nhà nước là một khâu trong hệ thống tài chính quốc gia. 9
Tuy nhiên, xét về mặt bản chất, Ngân sách nhà nước là hệ thống (tổng thể) các quan hệ kinh tế, gắn liền với quá trình phân phổi các nguồn lực tài chính của xã hội để hình thành quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ kinh tế - xã hội của Nhà nước trong từng thời kỳ nhẩt định. [7] Giữa một bên là nhà nước với một bên là các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế. Đó là những mối quan hệ như: Quan hệ giữa nhà nước với các cơ quan tổ chức xã hội; quan hệ giữa nhà nước với các doanh nghiệp; quan hệ giữa nhà nước với tầng lớp dân cư; quan hệ giữa nhà nước với nhà nước khác. Những mối quan hệ này luôn trong quá trình vận động và là quan hệ kinh tế hai chiều. Chính sự vận động qua lại của các quan hệ kinh tế này dẫn tới việc hình thành và sử dụng quỹ ngân sách nhà nước. Nói tóm lại, từ những phân tích trên đây, chúng ta có thể rút ra bản chất của ngân sách nhà nước như sau: Ngân sách nhà nước là hệ thống các mối quan hệ kinh tế xã hội, phát sinh trong quá trình nhà nước huy động, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước dựa trên nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng quản lý và điều hành nền kinh tế xã hội của nhà nước theo luật định. b. Vai trò của ngân sách nhà nước Ngân sách nhà nước có vai trò rất quan trọng trong hoạt động kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nước. Cần hiểu rằng, vai trò của ngân sách nhà nước luôn gắn liền với vai trò của nhà nước theo từng giai đoạn nhất định. Đối với nền kinh tế thị trường, ngân sách nhà nước đảm nhận vai trò quản lý vĩ mô đối với toàn bộ nền kinh tế, xã hội. Phát huy vai trò của NSNN như thế nào là thước đo đánh giá hiệu quả điều hành, lãnh đạo của Nhà nước. Ngân sách nhà nước thể hiện vai trò ở một số nội dung cơ bản sau: - Kích thích tăng trưởng kinh tế: + Ngân sách nhà nước cung cấp nguồn kinh phí để Nhà nước đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng và đầu tư cho các ngành kinh tế trọng điểm mũi nhọn. 10
+ Ngân sách nhà nước hỗ trợ cho sự phát triển của doanh nghiệp trong trường hợp cần thiết đảm bảo cho sự ổn định về cơ cấu hoặc chuẩn bị chuyển đổi sang cơ cấu mới hợp lí hơn. + Ngân sách nhà nước còn có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ vốn cho các doanh nghiệp để giúp cho các doanh nghiệp mở rộng qui mô sản xuất góp phần làm cho nền kinh tế tăng trưởng và phát triển. + Nhờ ngân sách ta có thể tranh thủ các nguồn vay trong và ngoài nước để tạo thêm nguồn vốn cho nền kinh tế nhằm thỏa mãn cho nhu cầu đầu tư phát triển. - Điều tiết thị trường giá cả và chống lạm phát: + Để đảm bảo lợi ích của người sản xuất và người tiêu dùng Nhà nước sử dụng ngân sách để can thiệp vào thị trường thông qua các khoản chi của Ngân sách Nhà nước dưới hình thức tài trợ vốn, trợ giá và sử dụng các quỹ dự trữ Nhà nước về hàng hóa và dự trữ tài chính. Trong quá trình điều chỉnh thị trường NSNN còn tác động đến sự hoạt động của thị trường tiền tệ, thị trường vốn và trên cơ sở đó thực hiện giảm lạm phát, kiểm soát lạm phát. + Khi có lạm phát Nhà nước rút tiền vào Ngân hàng bằng cách tăng lãi suất tiền gửi ngân hàng. + Để chống lạm phát Nhà nước áp dụng các biện pháp: giải quyết cân đối NSNN, khai thác các nguồn vốn vay trong và ngoài nước dưới hình thức phát hành trái phiếu chính phủ, thu hút viện trợ nước ngoài, tham gia trên thị trường vốn với tư cách là người mua và bán chứng khoán. - Điều tiết thu nhập dân cư để góp phần thực hiện công bằng xã hội: Với sự phân hóa kinh tế xã hội hiện nay, Nhà nước cần phải có chính sách phân phối lại thu nhập hợp lý nhằm giảm bớt khoảng cách chênh lệch về thu nhập trong dân cư. Ngân sách Nhà nước là một công cụ tài chính hữu hiệu được Nhà nước sử dụng để điều tiết thu nhập của dân cư trên phạm vi toàn xã hội ở cả hai mặt thu và chi bằng việc áp dụng thuế trực thu, thuế gián thu, chi phúc 11