Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại tỉnh Thừa Thiên Huế

Chia sẻ: Mucong999 Mucong999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:104

Thêm vào BST

Báo xấu

60
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu đề tài này là nhằm có cái nhìn khách quan, toàn diện và đầy đủ tình hình cụ thể hóa các văn bản pháp luật của các cơ quan Trung ương về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất và tình hình triển khai thực hiện chúng tại địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế trong thời gian 03 năm trở lại đây. Dự kiến, kết quả của đề tài sẽ đưa ra được các đề xuất, kiến nghị những giải pháp trước mắt cũng như lâu dài để dần hoàn thiện thể chế, chính sách, trao đổi những kinh nghiệm, cách làm hay nhằm đưa công tác thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế nói riêng, trên phạm vi cả nước nói chung ngày càng hiệu quả hơn; đáp ứng nhu cầu đất đai để phát triển kinh tế- xã hội, đảm bảo quốc phòng- an ninh đồng thời bảo vệ được quyền lợi chính đáng của người bị thu hồi đất.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại tỉnh Thừa Thiên Huế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ HOÀNG LINH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT TẠI TỈNH THỪA THIÊN HUẾ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG THỪA THIÊN HUẾ- NĂM 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… LỜI CAM ĐOAN ……/…… Tôi xin cam đoan đề tài nghiên cứu này do chính tôi thực hiện, các nội dung dẫn chứng và số liệu được lấy từ các nguồn tin cậy và hợp pháp! HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA Thừa Thiên Huế, ngày 28 tháng 4 năm 2017 HỌC VIÊN LÊ HOÀNG LINHLê Hoàng Linh THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT TẠI TỈNH THỪA THIÊN HUẾ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 60340403 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐẶNG ĐÌNH THANH
LỜI CÁM ƠN Tôi xin chân thành cám ơn quý thầy, cô công tác tại Học viện hành chính Quốc gia; các cơ quan, đơn vị và giảng viên hướng dẫn đã quan tâm giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài luận văn này! Thừa Thiên Huế, ngày 28 tháng 4 năm 2017 HỌC VIÊN Lê Hoàng Linh
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Hệ số bù cƣớc vận chuyển
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài luận văn ..........................................................................................1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn.................................................2 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn ..........................................................................4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn .......................................................5 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn.................................6 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn..................................................................7 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT .................................................................................................................. 9 1.1. Cơ sở lý luận về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ............9 1.1.1. Một số khái niệm về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ..................... 9 1.1.2. Vận dụng lý thuyết địa tô và quy luật giá trị vào việc xây dựng chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ............................................ 12 1.1.3. Đường lối, chủ trương của Đảng về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ............................................................................................................... 18 1.2. Quy định của các cơ quan nhà nước ở Trung ương về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất .................................................................................21 1.2.1. Các quy định về bồi thường đất, tài sản trên đất bị thu hồi ............. 22 1.2.2. Các chính sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất ............................ 24 1.2.3. Chính sách về tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ...................... 29 1.4. Kết luận chương 1...................................................................................................31 Chương 2: TÌNH HÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT TẠI TỈNH THỪA THIÊN HUẾ.................................................................................................... 32 2.1. Việc cụ thể hóa các văn bản pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại tỉnh Thừa Thiên Huế......................................................................................................32 2.1.1. Các quy định cụ thể bồi thường đất, tài sản trên đất bị thu hồi ............... 32 2.1.2. Các chính sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất ............................ 42 2.1.3. Chính sách về tái định cư ............................................................... 53 2.2. Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại tỉnh Thừa Thiên Huế ..........................................................................................55
2.2.1. Khái quát tình hình thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại tỉnh Thừa Thiên Huế ............................................................... 55 2.2.2. Tình hình thực hiện chính sách bồi thường về đất và tài sản gắn liền với đất ................................................................................................ 56 2.2.2.1. Thực hiện chính sách bồi thường về đất ...................................... 56 2.2.2.2. Thực hiện chính sách bồi thường tài sản gắn liền với đất.................... 60 2.2.3. Thực hiện chính sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất .................. 65 2.2.3.1. Thực hiện chính sách hỗ trợ ổn định đời sống, ổn định sản xuất 65 2.2.3.2. Về thực hiện chính sách hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm............................................................................................. 70 2.2.3.3. Về thực hiện chính sách hỗ trợ tái định cư .................................. 72 2.2.3.4. Về thực hiện các chính sách hỗ trợ khác ..................................... 74 2.2.4. Thực hiện chính sách bố trí tái định cư .............................................................77 2.3. Kết luận chương 2...................................................................................................80 Chương 3: PHƢƠNG HƢỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT ..................................... 83 3.1. Phương hướng, quan điểm chung để hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ........83 3.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định tại tỉnh Thừa Thiên Huế..............................................84 3.2.1. Các giải pháp về mặt thể chế .......................................................... 85 3.2.2. Các giải pháp về tổ chức bộ máy, nhân lực ................................... 85 3.2.3. Các giải pháp về cơ chế, chính sách .............................................. 86 3.3.4. Các giải pháp về tài chính .............................................................. 87 3.3.5. Các giải pháp về tổ chức thực hiện chính sách .............................. 88 3.4. Kết luận chương 3...................................................................................................89 KẾT LUẬN .................................................................................................... 91 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 94 PHỤ LỤC
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Đất đai là tài nguyên quý giá của quốc gia, là tư liệu sản xuất đặc biệt, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư, xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng. Trong quá trình phát triển Đất nước ta theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, việc thu hồi đất của người đang sử dụng để phục vụ cho an ninh quốc phòng, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, phát triển kinh tế - xã hội là một quá trình tất yếu khách quan. Hiện nay, vấn đề thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư đang nhận được sự quan tâm đặc biệt của người dân cả nước. Người bị thu hồi đất sẽ bị ảnh hưởng rất lớn về kinh tế, việc làm, đời sống, kể cả tập quán sinh hoạt. Để bù đắp một phần thiệt thòi đó cho họ, Nhà nước ta đã ban hành chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư dành cho người bị thu hồi đất và từng bước hoàn thiện theo hướng tạo điều kiện ngày càng tốt hơn cho người có đất bị thu hồi sớm ổn định đời sống và sản xuất. Tỉnh Thừa Thiên Huế thuộc vùng duyên hải Miền trung Việt Nam bao gồm phần đất liền và phần lãnh hải thuộc thềm lục địa Biển Đông. Phần đất liền Thừa Thiên Huế rộng hơn 5.033 ki-lô-mét vuông, có chung ranh giới đất liền với tỉnh Quảng Trị, tỉnh Quảng Nam, thành phố Đà Nẵng, nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào và giáp Biển Đông. Trong những năm gần đây, để phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, Ủy ban nhân dân (UBND) tỉnh Thừa Thiên Huế và UBND các huyện, thị xã, thành phố Huế (gọi chung là cấp huyện) đã thu hồi hàng chục ngàn hecta đất các loại, hàng chục ngàn người dân bị ảnh hưởng. Việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi 1
đất đã được đa số nhân dân đồng tình ủng hộ, góp phần rất lớn vào việc đẩy nhanh tiến độ đầu tư xây dựng các công trình quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế -xã hội. Tuy nhiên, xuất phát từ thực tế địa phương, tính phức tạp, nhạy cảm của vấn đề đất đai, công tác thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế trong thời gian qua vẫn còn một số hạn chế, tồn tại mà dư luận phản ánh nhiều liên quan đến giá đất, giá nhà... một số vụ việc khiếu kiện đông người, kéo dài đã và đang diễn ra làm ảnh hưởng đến tình hình an ninh, trật tự xã hội. Để làm rõ những mặt đạt được, những hạn chế, tồn tại trong việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế, từ đó tìm ra nguyên nhân và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách pháp luật có liên quan và tăng cường hiệu quả triển khai thực hiện chính sách này trên thực tế, góp phần tạo quỹ đất sạch cho đầu tư xây dựng hạ tầng quốc phòng - an ninh, phát triển kinh tế - xã hội, phục vụ lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, việc chọn và nghiên cứu đề tài “Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại tỉnh Thừa Thiên Huế” là cần thiết trong giai đoạn hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là đề tài được nghiên cứu khá rộng rãi ở cấp toàn quốc lẫn từng địa phương cụ thể. Tuy nhiên, các đề tài về lĩnh vực này có sau ngày 01/7/2014 (ngày Luật Đất đai năm 2013 có hiệu lực) thì rất ít, có thể kể đến như: Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Đình Phụng, 2014, Quản lý nhà nước về giải phóng mặt bằng trên địa bàn Thành phố Đà Nẵng; Lành Hồng Mạnh, 2014, Bồi thường giải phóng mặt bằng ở huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang; Hoàng 2
Thị Hà Tuyên, 2014, Quản lý nhà nước về tái định cư thuộc dự án Thủy điện Sơn La, tỉnh Sơn La; Huỳnh Hạnh, 2015, Quản lý nhà nước về giải phóng mặt bằng trên địa bàn quận Sơn Trà, Thành phố Đà Nẵng; Nguyễn Đắc Vui, 2016, Hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế... Qua nghiên cứu, nội dung các đề tài trên cơ bản đã làm rõ được cơ sở lý luận cũng như đã hệ thống hóa lại tương đối đầy đủ các quy định pháp luật, các chính sách có liên quan đến thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Một số đề tài có tham khảo kinh nghiệm quốc tế trong lĩnh vực này như luận văn thạc sĩ của Nguyễn Đình Phụng, 2014, Quản lý nhà nước về giải phóng mặt bằng trên địa bàn Thành phố Đà Nẵng; luận văn thạc sĩ Nguyễn Đắc Vui, 2016, Hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. Các đề tài trên cũng đã đánh giá thực trạng của công tác thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định khi Nhà nước thu hồi đất tại địa bàn nghiên cứu. Từ đó, các đề tài cũng đã đề xuất một số giải pháp về hoàn thiện một số chính sách pháp luật liên quan, đề nghị sửa đổi một số chế độ hỗ trợ để hoàn thiện chính sách, pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Ngoài ra, các đề tài trên còn đưa ra một số giải pháp về nâng cao năng lực của bộ máy chính quyền các cấp, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của công tác này trên phạm vi cả nước và tại địa bàn nghiên cứu. Tuy nhiên, hiện tại Chính phủ giao quyền cho UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương quy định chi tiết một số chính sách về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư cho phù hợp với điều kiện, đặc thù từng địa phương. Do đó, các đề tài trên chỉ tìm hiểu, đánh giá công tác này tại mỗi một địa phương cụ thể và trong từng giai đoạn cụ thể. Đa số các giải pháp mà các đề tài trên đưa ra thường phù hợp với điều kiện kinh tế- xã hội cụ thể của địa phương đó và 3
trong từng giai đoạn nhất định, khó áp dụng cho địa phương khác, giai đoạn khác. Tại địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế, kể từ khi Luật Đất đai năm 2013 có hiệu lực đến nay chưa có đề tài nào nghiên cứu sâu, đánh giá toàn diện các mặt của công tác triển khai thực hiện trên thực tế các chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Do đó đề tài “Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại tỉnh Thừa Thiên Huế” mà người viết đang chọn không trùng lặp với đề tài khác trong cũng lĩnh vực. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích Mục đích nghiên cứu đề tài này là nhằm có cái nhìn khách quan, toàn diện và đầy đủ tình hình cụ thể hóa các văn bản pháp luật của các cơ quan Trung ương về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất và tình hình triển khai thực hiện chúng tại địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế trong thời gian 03 năm trở lại đây. Dự kiến, kết quả của đề tài sẽ đưa ra được các đề xuất, kiến nghị những giải pháp trước mắt cũng như lâu dài để dần hoàn thiện thể chế, chính sách, trao đổi những kinh nghiệm, cách làm hay nhằm đưa công tác thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế nói riêng, trên phạm vi cả nước nói chung ngày càng hiệu quả hơn; đáp ứng nhu cầu đất đai để phát triển kinh tế- xã hội, đảm bảo quốc phòng- an ninh đồng thời bảo vệ được quyền lợi chính đáng của người bị thu hồi đất. 3.2. Nhiệm vụ - Nghiên cứu các văn bản pháp luật của Hội đồng nhân dân, UBND tỉnh Thừa Thiên Huế quy định chi tiết các chính sách của các cơ quan nhà 4
nước Trung ương liên quan đến bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất phục vụ quốc phòng- an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển kinh tế- xã hội; - Nghiên cứu quá trình triển khai thực hiện các chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của các cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp có liên quan trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế trong 03 năm 2014, 2015 và 2016; - Ðánh giá tính hợp pháp, hợp lý của nội dung các văn bản pháp luật liên quan đến chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của Trung ương và của cấp tỉnh; - Đánh giá những mặt làm được, hạn chế, tồn tại của công tác triển khai thực hiện các chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trên thực tế tại các dự án có thu hồi đất từ đó tìm ra nguyên nhân những tồn tại, hạn chế; - Đề xuất các giải pháp về hoàn thiện thể chế, chính sách liên quan và đề ra các giải pháp để triển khai thực hiện có hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trong thực tiễn tại địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế nói riêng, trên phạm vi cả nước nói chung. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn - Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề mang tính lý luận và thực tiễn có liên quan đến việc xây dựng, hoàn thiện chính sách và quá trình triển khai thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. - Phạm vi nghiên cứu của đề tài là địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế, thời gian nghiên cứu là ba năm 2014, 2015 và 2016, tập trung điều tra, nghiên cứu một số dự án trọng điểm có ảnh hưởng nhiều đến đời sống người dân trong vùng triển khai dự án. 5
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn *) Phương pháp luận: Đề tài sử dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa Duy vật biện chứng và Duy vật lịch sử Mác – Lênin. *) Phương pháp nghiên cứu: Đề tài này sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như sau: - Đọc và đối chiếu các văn bản về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của cấp tỉnh với các văn bản cấp trên và các tỉnh khác để đánh giá về tính hợp pháp, hợp lý của nội dung các văn bản. - Điều tra thu thập tài liệu, số liệu bao gồm: + Nhóm phương pháp nội nghiệp như thu thập các tài liệu, số liệu tại các cơ quan như Sở Tài nguyên và Môi trường, Phòng Tài nguyên và Môi trường cấp huyện, Trung tâm phát triển quỹ đất tỉnh và cấp huyện, các Hội đồng bồi thường, hỗ trợ và tái định cư...; + Nhóm phương pháp ngoại nghiệp như phỏng vấn các hộ gia đình, cá nhân có đất bị thu hồi tại các dự án, phỏng vấn cán bộ, công chức, viên chức có liên quan, kiểm tra tiến độ và tình hình thực tế tại khu vực thu hồi đất và khu vực tái định cư các dự án quan trọng. - Phương pháp xử lý số liệu điều tra gồm: + Thống kê, tổng hợp, so sánh những số liệu đã thu thập được thông qua điều tra nội nghiệp, ngoại nghiệp; + Sử dụng phương pháp thống kê, so sánh để có cái nhìn tổng quát nhất về thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ tại địa phương. - Tham khảo ý kiến của các chuyên gia trong các lĩnh vực có liên quan đến vấn đề cần nghiên cứu như cán bộ, công chức, viên chức của Sở Tài 6
nguyên và Môi trường, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Trung tâm Phát triển quỹ đất, các chuyên gia định giá, chuyên gia xây dựng... - Phương pháp kế thừa, tham khảo các tài liệu có sẵn như các văn bản pháp luật liên quan, các hồ sơ giải phóng mặt bằng, các hồ sơ giải quyết khiếu kiện liên quan, các bài viết, đề tài nghiên cứu của người khác trong cùng lĩnh vực. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Về lý luận: Luận văn này sẽ góp phần hiện thực hóa những vấn đề lý luận liên quan đến quy luật giá trị trong công tác bồi thường đất đai, tài sản, chính sách hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; làm rõ các cơ sở lý luận của việc quy định chi tiết các chế độ, chính sách về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. - Về thực tiễn: Luận văn sẽ góp phần để các tổ chức, cá nhân liên quan có cái nhìn khách quan hơn đối với công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại tỉnh Thừa Thiên Huế nói riêng và trên cả nước nói chung. Từ đó, có cơ sở để áp dụng những giải pháp, thực hiện những kiến nghị mà đưa ra để phát huy những mặt tích cực, khắc phục những mặt hạn chế, tồn tại nhằm thực hiện công tác này ngày càng hiệu quả hơn, góp phần quan trọng cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh – quốc phòng. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, kết cấu phần nội dung chính của luận văn gồm 03 chương, cụ thể như sau: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất Chƣơng 2: Tình hình thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại tỉnh Thừa Thiên Huế 7
Chƣơng 3: Phương hướng, giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. 8
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƢỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƢ KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT 1.1. Cơ sở lý luận về thực hiện chính sách bồi thƣờng, hỗ trợ và tái định cƣ 1.1.1. Một số khái niệm về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư *) Khái niệm chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất: Nói đến chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tức là đề cập đến chính sách công do các cơ quan nhà nước ban hành có liên quan đến lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trong một giai đoạn nhất định. Trong đó, nó bao gồm cả quan điểm, đường lối, mục tiêu, nguyên tắc và các quy định cụ thể của Nhà nước về thực hiện hoặc không thực hiện các công việc nhất định khi Nhà nước thu hồi đất của người đang sử dụng đất để phục vụ vào các mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, phát triển kinh tế. Theo cách hiểu thông thường, chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là tập hợp các quy định của Nhà nước để điều chỉnh các quan hệ giữa cơ quan, đơn vị, tổ chức với người bị ảnh hưởng bởi quyết định thu hồi đất của cơ quan nhà nước khi thực hiện các công việc bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. *) Khái niệm thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất: Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất được hiểu theo nghĩa chung nhất là quá trình triển khai các chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên thực tế. Đây là một quá trình thực tiễn gồm xây dựng kế hoạch thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định; thông báo, phổ biến kế hoạch; chuẩn bị các điều kiện để xây dựng phương án bồi thường, hỗ trợ và tái định cư như kiểm 9
đếm, đo đạc, xác định điều kiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; lấy ý kiến phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; thẩm định, phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; chi trả tiền, di dời nhà cửa; kiểm tra, giám sát... cho đến tổng kết rút kinh nghiệm. Hiệu lực của việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất được phát sinh, đảm bảo bằng các quyết định hành chính nhà nước của cơ quan, cá nhân có thẩm quyền theo trình tự, thủ tục quy định. Tóm lại, thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là quá trình thực tiễn làm cho các quy định về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư có hiệu lực, hiệu quả trên thực tế bằng các quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo trình tự, thủ tục quy định. *) Khái niệm thu hồi đất: Điều 53 của Hiến pháp năm 2013 quy định: “Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý” [10]. Nhà nước đại diện cho toàn dân thực hiện các quyền của chủ sở hữu đối với tài sản đặc biệt là đất đai, trong đó bao gồm các quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt đối với đất đai. Trong thực tế, Nhà nước thường giao quyền sử dụng đất đai cho các chủ thể khác trong xã hội như cá nhân, tổ chức, hộ gia đình… (gọi tắt là người sử dụng đất) bằng các quyết định giao đất, cho thuê đất hoặc công nhận quyền sử dụng đất. Khi cần thiết phải chấm dứt việc sử dụng đất của người này để trao quyền sử dụng đất đó cho người khác hoặc vì lý do người đang sử dụng đất vi phạm pháp Luật Đất đai hoặc tự nguyện trả lại đất đang sử dụng, Nhà nước buộc người đang sử dụng đất phải chấm dứt quyền sử dụng đất của mình bằng việc thu hồi đất đó. 10
Tóm lại, “Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được Nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất của người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai” [11]. *) Khái niệm bồi thường về đất: Vấn đề bồi thường đặt ra khi một bên gây thiệt hại đến bên kia và bên gây thiệt hại phải trả lại giá trị mà bên bị thiệt hại phải gánh chịu. Việc bồi thường xuất phát từ cơ sở Nhà nước xem quyền sử dụng đất là một thứ tài sản của công dân. Điều này đã được thể hiện trong nội dung Bộ luật Dân sự năm 2005. Theo quy định tại Điều 174 của Bộ luật Dân sự năm 2005 thì đất đai được xác định là tài sản, cụ thể là bất động sản. Bên cạnh đó, theo Điều 163 của Bộ luật Dân sự năm 2005 thì tài sản bao gồm vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản. Từ đó có thể khẳng định quyền sử dụng đất là một loại tài sản. Do đó, khi Nhà nước thu hồi đất tức là đã tước mất tài sản của người sử dụng đất do đó phải đặt ra vấn đề bồi thường. Tuy nhiên, việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất chỉ đặt ra khi việc sử dụng đất đó là hợp pháp. Tức là khi người sử dụng dụng đất đó có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc đủ điều kiện để cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nhưng chưa cấp. Tóm lại, “bồi thường về đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất” [11]. Ngoài bồi thường về đất, khi thu hồi đất nếu gây thiệt hại về tài sản gắn liền với đất thì Nhà nước cũng phải xem xét bồi thường cho người sử dụng đất theo quy định. *) Khái niệm hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất: Khi Nhà nước thu hồi đất, ngoài phần bồi thường được xác định trên nguyên tắc ngang giá thì Nhà nước còn trợ giúp cho người bị thu hồi đất một khoản tiền hoặc tài sản khác để giúp người có đất sớm ổn định đời sống, sản xuất và có cơ hội phát triển kinh tế, góp phần ổn định xã hội. Các khoản hỗ trợ được phân thành hỗ trợ về đất, hỗ 11
trợ tài sản trên đất, hỗ trợ ổn định đời sống, ổn định sản xuất, hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tạo việc làm, hỗ trợ tái định cư và các khoản hỗ trợ khác. Tóm lại, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất “là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển” [11]. 1.1.2. Vận dụng lý thuyết địa tô và quy luật giá trị vào việc xây dựng chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư 1.1.2.1. Vận dụng lý thuyết địa tô Theo Các Mác, trong quá trình sản xuất, nhà tư bản kinh doanh nông nghiệp phải thuê, mướn ruộng đất của địa chủ và thuê công nhân để tiến hành sản xuất. Theo hợp đồng thuê mướn, nhà tư bản phải trích một phần giá trị thặng dư do công nhân tạo ra để trả cho chủ đất dưới hình thức địa tô. Nhưng giai cấp tư sản vẫn bóc lột người công nhân để tạo ra giá trị thặng dư, một phần sẽ nộp cho địa chủ và phần còn lại, nhà tư bản chiếm không. Giá cả ruộng đất là biểu hiện của hình thức địa tô tư bản hoá. Bởi ruộng đất đem lại địa tô, tức là đem lại một thu nhập ổn định bằng tiền nên nó được xem như một loại tư bản đặc biệt, còn địa tô chính là lợi tức của tư bản đó. Do đó giá cả ruộng đất là giá mua địa tô do ruộng đất mang lại theo tỷ suất lợi tức hiện hành. Nó tỷ lệ thuận với địa tô và tỷ lệ nghịch với tỷ suất lợi tức tư bản gửi vào tổ chức tín dụng. Để cụ thể hóa lý thuyết này, tại Khoản 1 Điều 112 của Luật Đất đai năm 2013 đã quy định: Việc định giá đất phải bảo đảm phù hợp với giá đất phổ biến trên thị trường của loại đất có cùng mục đích sử dụng đã chuyển nhượng, giá trúng đấu giá quyền sử dụng đất đối với những nơi có đấu giá quyền sử dụng đất hoặc thu nhập từ việc sử dụng đất. Theo Điều 114 của Luật Đất đai năm 2013 thì căn cứ vào bảng giá đất của UBND tỉnh ban hành năm năm một lần, các cơ quan chuyên môn cấp tỉnh 12
tham mưu Hội đồng thẩm định giá đất của cấp tỉnh thẩm định trình UBND cấp tỉnh quyết định phục vụ cho việc tính tiền sử dụng đất khi Nhà nước công nhận quyền sử dụng đất, giao đất, cho thuê đất không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất, tính tiền sử dụng đất khi cổ phần hóa doanh nghiệp và tính tiền bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất. Về phương pháp xác định giá đất để bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất, tại Điều 4 của Nghị định số 44/2014/NĐ-CP ngày 15 tháng 5 năm 2014 quy định về giá đất đã quy định năm (5) phương pháp để định giá đất gồm phương pháp so sánh trực tiếp, phương pháp chiết trừ, phương pháp thu nhập, phương pháp thặng dư và phương pháp hệ số điều chỉnh giá đất. Trong các phương pháp này thì phương pháp thu nhập và phương pháp thặng dư là biểu hiện rõ nhất của sự vận dụng triệt để lý thuyết địa tô vào việc xác định giá đất phục vụ cho việc bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất. - Phương pháp thu nhập là phương pháp định giá đất tính bằng thương số giữa mức thu nhập ròng thu được bình quân một năm trên một đơn vị diện tích đất so với lãi suất tiền gửi tiết kiệm bình quân một năm tính đến thời điểm định giá đất của loại tiền gửi đồng Việt Nam (VNĐ) kỳ hạn 12 tháng tại ngân hàng thương mại nhà nước có mức lãi suất tiền gửi tiết kiệm cao nhất trên địa bàn cấp tỉnh [6]. Phương pháp này được áp dụng để định giá đối với thửa đất xác định được các khoản thu nhập, chi phí từ việc sử dụng đất đó. - Phương pháp thặng dư là phương pháp định giá đất đối với thửa đất có tiềm năng phát triển theo quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch xây dựng hoặc được phép chuyển mục đích sử dụng đất để sử dụng cao nhất và tốt nhất bằng cách loại trừ tổng chi phí ước tính ra khỏi tổng doanh thu phát triển giả định của bất động sản [6]. Phương pháp này được áp dụng để định giá đối với thửa đất có tiềm năng phát triển do thay đổi quy hoạch hoặc chuyển mục đích sử 13
dụng đất khi xác định được tổng doanh thu phát triển giả định và tổng chi phí ước tính đầu tư vào thửa đất đó. Lý thuyết địa tô tư bản không chỉ vạch ra bản chất của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa trong nông nghiệp mà còn làm cơ sở để Nhà nước ta vận dụng trong xây dựng chính sách pháp luật đất đai, sản xuất nông nghiệp nhất là vận dụng để xây dựng khung giá đất và bảng giá đất làm cơ sở để thu tiền thuê đất, bồi thường, hỗ trợ về đất khi Nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển kinh tế. 1.1.2.2. Vận dụng quy luật giá trị Quy luật giá trị là quy luật kinh tế cơ bản của nền sản xuất hàng hóa, quy định bản chất của sản xuất hàng hóa, là cơ sở của tất cả các quy luật khác của sản xuất hàng hóa. Nội dung của quy luật giá trị là việc sản xuất và trao đổi hàng hóa trên thị trường tự do dựa trên cơ sở giá trị của hàng hóa, tức là dựa trên hao phí lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra hàng hóa đó. Trong sản xuất hàng hóa, tác động của quy luật giá trị buộc người sản xuất phải làm sao cho mức hao phí lao động cá biệt của mình phù hợp với mức hao phí lao động xã hội cần thiết, có như vậy họ mới có thể tồn tại được. Trong trao đổi, hay lưu thông, phải thực hiện theo nguyên tắc ngang giá. Tức là hai hàng hóa được trao đổi với nhau khi cùng kết tinh một lượng lao động như nhau hoặc trao đổi, mua bán hàng hoá phải thực hiện với giá cả bằng hoặc xoay quanh “trục” giá trị. Việc vận dụng quy luật giá trị thể hiện rất rõ trong việc xây dựng chính sách bồi thường đối với chi phí đầu tư vào đất còn lại, bồi thường về đất khi thu hồi đất ở, đất phi nông nghiệp không phải là đất ở, bồi thường tài sản gắn liền với đất khi Nhà nước thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. 14